Η Απογευματινή (της Θεσσαλονίκης), εφημερίδα που στήριζε προπολεμικά το Λαϊκό Κόμμα, ήταν η μοναδική προπολεμική εφημερίδα που κυκλοφορούσε στη διάρκεια της Κατοχής, μαζί με τη Νέα Ευρώπη, η οποία στήθηκε ταυτόχρονα με την είσοδο των Γερμανών στην πόλη. Κυκλοφόρησαν ανελλιπώς επί 3,5 χρόνια, με το τελευταίο τους φύλλο να εκδίδεται στις 29 Οκτωβρίου του 1944. Το τελευταίο διάστημα της Κατοχής συγχωνεύτηκαν και κυκλοφορούσε ένα κοινό φύλλο, με πολύ παράξενο -τετράγωνο- σχήμα, λόγω έλλειψης χάρτου, προφανώς. Στις δυο εφημερίδες έγραφαν, εκτός από τους στρατευμένους στη ναζιστική υπόθεση δημοσιογράφοι, και γνωστοί ένοπλοι δωσίλογοι όπως ο Συνταγματάρχης Γεώργιος Πούλος και ο Κύρος Γραμματικόπουλος.
Συνεκδότης της Απογευματινής ήταν από το 1933 ο Αλέκος Ωρολογάς, μαζί με το Δημήτριο Τσούρκα. Μαζί με τον αδερφό του Πέτρο Ωρολογά (με τα ψευδώνυμα «Βραδυνός» και «Τριάστερος»), τον Μιχάλη Παπαστρατηγάκη, τον Νίκο Φαρδή της «Μακεδονίας» που είχε παίξει σημαντικό ρόλο στα γεγονότα του εμπρησμού του εβραϊκού συνοικισμού Κάμπελ το 1931 από την οργάνωση ΕΕΕ, τον Νίκο Καμμώνα, τον Ευρυπίδη Χειμωνίδη, τον Ξενοφώντα Φον Γιοσμά κ.ά. ήταν ανάμεσα στους 17 δημοσιογράφους που δικάστηκαν για δωσιλογικές πράξεις το 1945. Ολοι οι παραπάνω ήταν αρθρογράφοι και στις δύο εφημερίδες, όπως επίσης και στο βραχύβιο έντυπο «Νέοι Καιροί», ιδιοκτησία του Πέτρου Ωρολογά με διευθυντή τον Γρηγόρη Γραμματικόπουλο, που κυκλοφόρησε από τον Αύγουστο του 1942 μέχρι τον Μάρτιο του 1943.
Εχοντας την πλήρη συμπαράσταση των γερμανικών αρχών, που μέχρι και κοινές ελληνογερμανικές εταιρείες χάρτου είχαν συστήσει με τους υποτακτικούς τους δωσίλογους (όταν δεν έβαζαν από κοινού χέρι στις αντίστοιχες εβραϊκές επιχειρήσεις, όπως του Σολομών Κοέν που τον έκλεισαν οικογενειακώς στο στρατόπεδο Παύλου Μελά και μετά του απέσπασαν και σεβαστό αριθμό λιρών, για να μην τον ελευθερώσουν παρά μόνο όταν υπέγραψε ότι παραχωρεί τις αποθήκες και τα εργοστάσιά του στον Φαρδή), έτσι ώστε οι τελευταίοι να πλουτίζουν ευκολότερα, οι τρεις αυτές εφημερίδες έπαιξαν ένα σημαντικό ρόλο στη διάχυση της γερμανικής προπαγάνδας και στην εφαρμογή της «τελικής λύσης» στην Ελλάδα, τελειοποιώντας σε ελληνική μετάφραση την ναζιστική αντισημιτική παραφιλολογία, αλλά, επίσης, πρόσφεραν μεγάλες ευκαιρίες πλουτισμού σε εκδότες και δημοσιογράφους, όπως και σημαντικά απτά υλικά κέρδη και περίοπτες θέσεις για τους συνεργάτες τους στους καταλόγους των «μεσεγγυούχων» των εβραϊκών περιουσιών της Υπηρεσίας Διαχείρισης Ισραηλιτικών Περιουσιών (ΥΔΙΠ).
Η Νέα Ευρώπη στις 11 Απριλίου 1941 ανακοινώνει το κλείσιμο όλων των εφημερίδων, μεταξύ αυτών και των τριών εβραϊκών, της L’ Independant και Progres που κυκλοφορούσαν στη γαλλική και της El Messagero που κυκλοφορούσε στην ισπανοεβραϊκή. Την Κυριακή 20 Απριλίου, ημέρα των γενεθλίων του Χϊτλερ, και ενώ ήδη η ηγεσία της Κοινότητας -εκτός από τον αρχιραββίνο Κόρετς που έλειπε στην Αθήνα- έχει συλληφθεί από τις 15 Απριλίου, εμφανίζεται το πρώτο σκληρό αντισημιτικό άρθρο, στο οποίο κατηγορούνται οι Εβραίοι πως κατέστρεψαν τη φτωχή Γερμανία και δίνεται η υπόσχεση:
«[…] θα εξωσθούν από την κοινωνικήν και πολιτικήν ζωή οι εβραίοι. Και δεν θα υπάρχη πλέον πρόσφορον έδαφος δι’ αιματοχυσίας μεταξύ των λαών προς εξυπηρέτησιν πλουτοκρατικών συμφερόντων. Με τον θρίαμβο του Γερμανικού Στρατού, ο εβραϊκός δαίμων θα εξαφανισθή».
Την επομένη, εθελοντές με δική τους πρωτοβουλία αναλαμβάνουν να τοιχοκολλήσουν σε όλα τα εστιατόρια, καφενεία, ζαχαροπλαστεία και άλλα καταστήματα την δίγλωσση πινακίδα σύμφωνα με την οποία «οι Εβραίοι είναι ανεπιθύμητοι».
Αυτές οι πινακίδες εμφανίστηκαν σε εβραϊκά καταστήματα ήδη από τις 21 Απριλίου του 1941, μόλις 12 ημέρες μετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης απ’ τους Γερμανούς.
Στις 12 Μαΐου, η Νέα Ευρώπη ανακοινώνει την ανασύσταση της ΕΕΕ, κάτω από την καθοδήγηση του Sonderkommando Rosenberg και της Γκεστάπο, ασφαλώς, η οποία «θα συνεχίση το έργον της εναντίον των κρυφών εχθρών της Ελλάδος» σαν οργάνωση με δυναμικά τάγματα κρούσης, με αντισημιτικό καιαντικομμουνιστικό και αντισυμμαχικό χαρακτήρα.
Σχεδόν όλοι οι χαλυβδόκρανοι τριεψιλίτες θα στελεχώσουν τους ναζιστικούς μηχανισμούς της Κατοχής. Με την αναβίωση του ονόματος της ΕΕΕ («Ελληνες Εξοντώσατε Εβραίους» ήταν η εναλλακτική ακροστοιχίδα), θα σταδιοδρομήσουν τα ένοπλα δωσιλογικά καθάρματα, όπως ο Συνταγματάρχης Γεώργιος Πούλος, αλλά και πολλά μέλη ή φίλοι των ΕΕΕ που είχαν για όπλο την πένα, όπως ο Νίκος Φαρδής και οι αδερφοί Ωρολογά από την Κορυτσά, που είδαμε προηγουμένως.
Ο πρώτος πριν τον πόλεμο ήταν γνωστός γιατί με τα εμπρηστικά άρθρα του κατά των Εβραίων της Θεσσαλονίκης στην εφημερίδα «Μακεδονία» το 1930 οδήγησε στο πογκρόμ του Κάμπελ στα τέλη του Ιουνίου του 1931. Για τον ρόλο του στο πογκρόμ δικάστηκε αλλά αθωώθηκε, όπως και οι συγκατηγορούμενοί του, από το κακουργιοδικείο Βέροιας το 1932. Στη διάρκεια της Κατοχής ήταν, επιπλέον, υπεύθυνος λογοκρισίας σε όλους τους τομείς (εφημερίδες, θεατρικά έργα, ταινίες, περιοδικά, βιβλία και κάθε είδους έντυπο) σαν υπάλληλος του Γραφείου Τύπου και Ραδιοφωνίας ενώ αργότερα έγινε προϊστάμενος του ελληνικού τμήματος τουΓερμανικού Γραφείου Τύπου, που είχε ιδρυθεί το 1942.
Στις παρελάσεις των ΕΕΕ, στις αρχές της δεκαετίας του 1930, κάθε 25η Μαρτίου και 26η Οκτωβρίου, επικεφαλής με τη σημαία με τον βυζαντινό αετό και τα λάβαρα της ΕΕΕ, πιο μπροστά ακόμα από την ηγεσία και τους διμοιρίτες, βρίσκουμε έναν Αλέκο Ωρολογά, διόλου απίθανο να πρόκειται για τον ίδιο που θα μεγαλουργήσει αργότερα με τα δωσιλογικά του έντυπα.
Δεν γνωρίζουμε με ακρίβεια την αναγνωσιμότητα και τις κυκλοφορίες των εντύπων αυτών, καθώς δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία. Είναι γεγονός, πάντως, πως κάθε έκδοση εξαντλούνταν πλήρως, είτε μιλάμε για τα πουλημένα αντίτυπα, είτε για τα απούλητα: Υπήρχε μεγάλη έλλειψη χαρτιού, κι έτσι ακόμα και τα απούλητα διοχετεύονταν στη μαύρη αγορά. Κάποια συμπεράσματα μπορούν να διατυπωθούν από την συχνότητα μικρών αγγελιών, όπως λ.χ. ιατρών (ο σεξολόγος πατέρας του Κώστα Ζουράρι είχε καθημερινή αγγελία σε όλα τα έντυπα αυτά), δικηγόρων και εμπόρων ακριβών αριστοκρατικών ειδών. Ομοίως, η κυκλοφορία των εντύπων στους κύκλους της καλής κοινωνίας λογικά πρέπει να ήταν διευρυμένη, αφού υπήρχαν καθημερινές αναγγελίες αρραβώνων, γάμων, βαφτίσεων, κηδειών ή άλλων κοινωνικών γεγονότων, σε μια εποχή που οι ανακοινώσεις των επικείμενων γάμων δεν ήταν υποχρεωτική, και συνήθως γίνονταν μόνο από τους πλούσιους και τους μεγαλοαστούς εν είδει επιδείξεως. Επίσης, στις σελίδες τους ήταν συχνές ειδήσεις και παρουσιάσεις των εκτελέσεων, συνήθως σε ευδιάκριτο χώρο με πλαίσιο και έντονα ή μεγαλύτερα στοιχεία, στα γερμανικά και στα ελληνικά, αν και υπήρχαν περίοδοι, όπως π.χ. όταν η Αντίσταση είχε δυναμώσει, που οι ανακοινώσεις αυτές αραίωναν ή και εξαφανίζονταν τελείως από την ύλη των εφημερίδων. Είναι χαρακτηριστικό, πάντως, το γεγονός πως στην ειδησεογραφία για τις εκτελέσεις και τα αντίποινα, δεν αναφέρονταν ποτέ συλλήψεις και καταδίκες για κατασκοπεία, σπανίως κοινοποιούνταν εκτελέσεις αντιστασιακών αξιωματικών και δημόσιων λειτουργών, οι εκτελεσθέντες χαρακτηρίζονταν είτε ως «κομμουνιστές», είτε ως «καταδικασμένοι εγκληματίες» (με εκφράσεις όπως «κακοί Ελληνες», «εχθροί του τόπου», «πεπλανημένοι συνεργοί», και βεβαίως «κομμουνιστές» και «μπολσεβίκοι» και «αντεθνικά όργανα της Μόσχας»), ενώ τα σαμποτάζ καταγράφονταν πάντα σαν «απόπειρες«, για να μην καταλαβαίνει ο κόσμος αν είχαν πετύχει ή όχι. Πραγματικά, προσεγμένη η προπαγάνδα τους, μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια.
Είναι βέβαιο ότι τα δωσιλογικά έντυπα ακολουθούσαν κατά πόδας (όποτε δεν προπορεύονταν) όλα τα γερμανικά μέτρα, τασσόμενα πλήρως υπέρ της αντισυμμαχικής, αντικομμουνιστικής και -κυρίως- αντισημιτικής προπαγάνδας των Ναζί, προετοιμάζοντας συνειδητά το κλίμα και ενεργοποιώντας αρκετά αποτελεσματικά παλιές λανθάνουσες τάσεις, προς την τελική «τακτοποίηση» του «εβραϊκού ζητήματος». Αυτό συνεχίστηκε όλους τους επόμενους μήνες και τον χειμώνα της μεγάλης πείνας 1941-1942 μέχρι να φτάσουμε στα γεγονότα του Ιουλίου του 1942, οπότε και η εχθρική αντισημιτική κλιμάκωση φτάνει, όχι μόνο στη δικαιολόγηση των «έκτακτων μέτρων», αλλά στην επιτακτική έκκληση «να αποκαθαρθή η γάγγραινα με τους κίτρινους αστέρας».
Ολες οι φωτογραφίες προέρχονται από τα γερμανικά αρχεία, εκτός από τις δύο με τις λεζάντες που προέρχονται από τη συλλογή του συλλέκτη και ερευνητή Ανδρέα Ασσαέλ. Από τη συγκεκριμένη σειρά με τις 14 φωτογραφίες (διαβάστε εδώ την ιστορία, και πως είδε τον πατέρα του να απεικονίζεται σε μια απ’ αυτές), κάποιες δημοσιεύτηκαν στην Καθημερινή το 2011, κάποιες στο τελευταίο τεύχος του περιοδικού «Θεσσαλονικέων Πόλις», Δεκέμβριος 2014, ενώ όλες θα συμπεριληφθούν στο υπό έκδοση βιβλίο του.
Ετσι, η ανακοίνωση της Γενικής Διοίκησης Μακεδονίας, που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Απογευματινή στις 9 Ιουλίου 1942, η οποία έλεγε πως την μεθεπομένη μέρα, το Σάββατο 11 Ιουλίου 1942, έπρεπε να συγκεντρωθούν στις 8.00 π.μ. στην Πλατεία Ελευθερίας «οι εν Θεσσαλονίκη εγκατεστημένοι άρρενες Ισραηλίτες από 18 έως 45 ετών», χωρίς, όμως, να αποκαλύπτεται ο λόγος της απογραφής, έγινε δεκτή από τους δωσίλογους δημοσιογράφους σαν -χωρίς υπερβολή- «θεϊκό δώρο».
Από τις 16 Νοεμβρίου 1941, είχε θεσπιστεί η υποχρεωτική εργασία για όλους, όποτε οι γερμανικές ή οι ελληνικές αρχές το ζητούσαν. Τον Ιανουάριο του 1942, δρομολογείται πολιτική επιστράτευση, κυρίως για τη φύλαξη σιδηροδρομικών γραμμών. Ανοίγουν κατάλογοι για εγγραφές εθελοντών εργατών για τη Γερμανία.Επιστρατεύονται οι φορτοεκφορτωτές στο λιμάνι. Το Μάιο του 1942 ιδρύεται ελληνικό εθελοντικό σώμα βοηθητικών υπηρεσιών για τον γερμανικό στρατό και τις άλλες γερμανικές αρχές. Τέλη Ιουνίου και την πρώτη εβδομάδα του Ιουλίου, νέα επιστράτευση για τους σκοπούς της αεράμυνας. Στις αποβάθρες χτίζονταν αντιαεροπορικά αμυντικά έργα. Παρ’ όλα αυτά, οι ανάγκες των Γερμανών όλο και αυξάνονται, πρέπει να φτιαχτούν στρατιωτικοί δρόμοι, αεροδιάδρομοι για τα αεροπλάνα, πρέπει να επανδρωθούν αμέτρητες θέσεις εργασίας στα λατομεία κ.ο.κ., κι έτσι, στις αρχές Ιουλίου, όταν απ’ τη μια ο γενικός διευθυντής Νομαρχιών Μακεδονίας Αθανάσιος Χρυσοχόου προβαίνει σε διαβήματα προς την ανώτερη στρατιωτική διοίκηση, παραπονούμενος όι οι Εβραίοι δεν υποχρεώνονταν μέχρι τότε να προσφέρουν καταναγκαστική εργασία ή εισφορές σε είδος, κι απ’ την άλλη όταν ένας ανώτερος αξιωματικός της Χωροφυλακής πρότεινε στον τοπικό στρατιωτικό διοικητή Φον Κρένσκι να χρησιμοποιηθούν Εβραίοι για τα έργα στρατιωτικής σκοπιμότητας που είχαν αναλάβει οι εταιρείες Muller (φραγκολεβαντίνος εργολάβος) και Todt, ήταν το σημείο καμπής για το τέλος της όποιας «ανοχής» (σε σύγκριση με τα όσα θα ακολουθήσουν) απέναντι στην εβραϊκή κοινότητα είχαν δείξει οι γερμανικές αρχές τους προηγούμενους 15 μήνες της Κατοχής. Η «τελική λύση» για όλους τους Εβραίους της Ευρώπης είχε, βέβαια, ήδη δρομολογηθεί μετά τη συνδιάσκεψη στο Wannsee, αλλά μέχρι τον Ιούλιο του 1942, δεν είχαν υπάρξει ιδιαίτερες σκληρές αντιεβραϊκές διαταγές, όπως σημείωνε και ο Ιταλός πρόξενος, πέρα από ατομικές ενοχλήσεις, τη λεηλασία των βιβλιοθηκών ή γενικά κατασταλτικά μέτρα, όπως γράφει ο Μαρκ Μαζάουερ στο βιβλίο του για τη Θεσσαλονίκη, την «πόλη των φαντασμάτων». Οι Γερμανοί αρκούνταν στον αποδεκατισμό της κοινότητας από την πείνα (κυρίως από τον Φεβρουάριο ως το καλοκαίρι του 1942, οπότε και καταγράφηκαν τα περισσότερα θύματα εκ λιμού),τις αρρώστειες όπως από τον εξανθηματικό τύφο και από την ελονοσία του καλοκαιριού.
Για τις φρικτές σκηνές που εκτυλίχτηκαν εκείνο το «μαύρο Σάββατο», μπροστά στα μάτια Ελλήνων χωροφυλάκων, Γερμανίδων συζύγων αξιωματικών, Ελληνίδων φροϊλάιν γραμματέων και βοηθητικού προσωπικού που υπηρετούσε το γερμανικό στρατό, αλλά και ανήμπορων να βοηθήσουν μελών του Ερυθρού Σταυρού, στην πλατεία που ήταν περιτριγυρισμένη από μυδραλιοβόλα και κανόνια μικρού διαμετρήματος, εκεί που το καλοκαίρι που εμφανίστηκε ξανά η ελονοσία, αθώοι άνθρωποι πέθαιναν από εγκληματικά «παιχνίδια»-βασανιστήρια, μπορεί ο αναγνώστης να διαβάσει αλλού, όπως λ.χ. στα λινκ στο τέλος του σημειώματος.
Εδώ, θα προσπαθήσουμε να ανιχνεύσουμε, με τη βοήθεια αποσπασμάτων από δημοσιεύματα εκείνων των ημερών, τη βοήθεια που έδωσε η στάση του τύπου στοναζιστικό μηχανισμό παραπλάνησης, γκετοποίησης και τελικά εξόντωσης των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, όπως και τη συμβολή των αρθρογράφων στη διαμόρφωση κλίματος όπου η εκδίωξη των Εβραίων δεν θα αποτελούσε ηθικά επιλήψιμο γεγονός.
Ηδη, την ίδια ημέρα των φρικτών γεγονότων, Σάββατο 11 Ιουλίου 1942, έγραφε η εφημερίδα Απογευματινή:
«Από σήμερον οι Εβραίοι θ’ απασχολούνται εις έργα παραγωγικά».
Και εξηγούσε:
«Η Θεσσαλονίκη επανηγύρισε σήμερον. Χάρις εις την ωραίαν έμπνευσιν των Αρχών Κατοχής, χιλιάδες Ισραηλιτών που ησχολούντο με παρασιτικά επαγγέλματα, θα εργασθούν τώρα. Θα γίνουν παραγωγικοί.
Χιλιάδες λαού πάσης ηλικίας και τάξεως συγκεντρώθησαν διά να απολαύσουν το θέαμα της περισυλλογής εξ χιλιάδων περίπου ανθρώπων της μαύρης αγοράς, οι οποίοι θα τοποθετηθούν όπως τους αρμόζει, όπου θα είναι ακίνδυνοι διά τον τόπον και ωφέλιμοι κατά το δυνατόν […]
Οι καλούμενοι έφθαναν περίλυποι και περίτρομοι. Δεν ήξευραν … τι τους περιμένει. Ή μάλλον δεν ήξευραν πως θα τους χρησιμοποιήσουν αι αρχαί. Το φτιάρι, τον κασμά, την χειράμαξα, δεν τα εγνώρισεν η φυλή αυτή. Ετρεμαν τα χέρια των με την ιδέαν μόνον πως μπορεί να περιορισθούν σε τέτοιες δουλειές […]
Ο ελληνικός πληθυσμός με μεγάλην ευχαρίστησιν και ανακούφισιν, είδε να λαμβάνεται το ευεργετικόν αυτό μέτρον της χρησιμοποιήσεως, δηλαδή, των παρασιτικών εις έργα κοινής ωφελείας»
Την επομένη, ο Μιχάλης Παπαστρατηγάκης στην εφημερίδα Νέα Ευρώπη, 12 Ιουλίου 1943, στην πρώτη σελίδα, γεμάτη από φωτογραφίες και γελοιογραφίες αλλά και αχόρταγη χαιρεκακία, κακεντρέχεια, μίσος αλλά και αγαλλίαση:
«Αρκετά εβραϊκά όντα έμειναν στον τόπο».
και:
«[…] ενώ τα πρόσωπα των Εβραίων αντανακλώσιν την απόγνωσιν και την αγωνίαν, οι μη Εβραίοι θεαταί, συγκεντρωμένοι στους γειτονικούς δρόμους, έπλεαν σε πελάγη ευτυχίας και δεν επιθυμούσαν παρά ένα πράγμα: να παραταθούν όσο γίνεται περισσότερο οι σκηνές που παρακολουθούσαν».
Στην ίδια εφημερίδα, ο Νίκος Καμμ. (Καμμώνας, από παλιά «καλή» οικογένεια της πόλης, περνούσε για φίλος των Εβραίων και ήταν συμπαθής, αλλά καιιδρυτικό μέλος του παραρτήματος Θεσσαλονίκης των «Φίλων του Αδόλφου Χίτλερ», αυτός που ανέλαβε την πιο βίαιη δημοσιογραφική καμπάνια εναντίον των συμπολιτών του, με κύρια αιτήματα να σημαδευτούν όλοι με ορατό σήμα πάνω στα ρούχα τους και να περιοριστούν σε γκέτο):
«Οι Εβραίοι πάντοτε απέβλεψαν με καταχθόνια πονηρία και δολιότητα φιδίσια […] να στερεώσουν την δική τους οικονομικήν και φυλετικήν επικράτησιν επάνω στο πτώμα του Μακεδονικού Ελληνισμού».
Σε άλλο σημείο, αγγίζει επίπεδα παραληρηματικών ασυναρτησιών:
«Οι Εβραίοι, ως ένα είδος επιδημίας, είναι επικίνδυνοι διά την υγείαν μας. Αι αρχαί οφείλουν να απομακρύνουν τους εμπόρους από το νοσοκομείο Χιρς και να τους υποχρεώσουν να πλύνουν τους εαυτούς τους και τα σπίτια τους, και να σταματήσουν τα παζάρια τους».
Νέοι Καιροί, 14/09/1942, τχ #05, χαρακτηριστικό δείγμα αντισημιτικού ναζιστικού λόγου, γραμμένου από Ελληνες όπως οι συντάκτες των «Νέων Καιρών» Νίκος Φαρδής, Νίκος Καμμ(ώνας) και Μιχαήλ Παπαστρατηγάκης: «Ο Εβραίος, Σκιά ύποπτος πανταχού παρούσα, Μορφή ανθρώπινη που προκαλεί την απέχθειαν, Μια ζωντανή σκιαγραφία του».
Στο ίδιο κλίμα θα περάσουν και οι επόμενοι 6 ή 7 μήνες, για να φτάσουμε στον Φεβρουάριο του 1943. Οι εντολές των Ντίτερ Βισλιτσένι και Αλόις Μπρούνερ, οι οποίοι είχαν διαταχτεί «να ξεμπερδεύουν με το εβραϊκό ζήτημα της Θεσσαλονίκης σε έξι με οκτώ εβδομάδες» ήταν πολύ συγκεκριμένες: Θεσπίστηκεφυλετικός νόμος της εβραϊκής ταυτότητας, σύμφωνα με τους «νόμους της Νυρεμβέργης», ορίστηκε η υποχρέωση να φορούν το κίτρινο αστέρι, να μένουν σε γκέτο, να σημαδευτούν τα μαγαζιά τους, και μέχρι τις 25 Φεβρουαρίου, όλοι να μετακομίσουν στις δυο καθορισμένες περιοχές-γκέτο, που ακόμα δεν είχαν περιφραχτεί, αν και οριοθετήθηκαν με μεγάλα μαύρα εξάκτινα αστέρια στους τοίχους των περιμετρικών κτιρίων. Η εφημερίδα Απογευματινή στις 25 Φεβρουαρίου 1943 θριαμβολογούσε:
«Επιτέλους!!! Είδατε τη Θεσσαλονίκη σήμερα;;; Οι δρόμοι ήταν γεμάτοι λαμπερά αστέρια που τα φορούσαν οι βρωμοεβραίοι»
Οι δωσίλογοι δημοσιογράφοι, που ήδη έχουν αρχίσει να καλοβλέπουν τις εβραϊκές περιουσίες που θα μείνουν πίσω, ξεσπαθώνουν: Ο Χρήστος Ελευθεριάδης, σε άρθρο με τίτλο «Να φύγουν», εφημερίδα Απογευματινή (Θεσσαλονίκης), 27 Φεβρουαρίου 1943:
«Από αιώνων τώρα, όλοι οι Ελληνες έχομεν κάνη μίαν διαπίστωσιν: Την διαπίστωσιν ότι οι Εβραίοι αποτελούν διά την χώραν μας ό,τι διά έναν υγιή οργανισμόν μία γάγγραινα […] Πρέπει λοιπόν να φύγη. Να υπάγη όπου θέλει. Πάντως να μη μείνη εδώ, εις την Ελλάδα, την οποίαν εμίσησε, την οποίαν εξεμεταλλεύθη, την οποίαν εξύβρισεν, της οποίαν το πένθος επανηγύρισε και την χαράν επένθησε».
Και ο Μιχάλης Παπαστρατηγάκης, σε άρθρο με τίτλο «Ηλθεν η ώρα!!! …», εφημερίδα Νέα Ευρώπη, 27 Φεβρουαρίου 1943:
«Εμειναν μακράν της ελληνικής κοινωνίας, αλλ’ όταν εύρον την ευκαιρίαν να επιτεθούν, δεν εδίστασαν. Ητο καθημαγμένη η Ελλάς από έναν πόλεμον εις τον οποίον τον έσυρεν ο διεθνής εβραϊσμός και η αγγλική πλουτοκρατία. Οταν δε η Ελλάς ευρέθη κατά γης, πρώτοι οι οποίοι επετέθησαν εναντίον της διά να σκυλεύσουν το πτώμα της ήσαν αυτοί, οι άνθρωποι με τον κίτρινον αστέρα, οι Εβραίοι […]
Και ήρχισε το έργον των τιμών. Αυτοί ενεθυμήθησαν και την χρεωκοπημένην λίραν. Ποιος λησμονεί τον περισυνόν χειμώναν και το παρελθόν θέρος;;; Εις τα ύψη η λίρα, εις τον ουρανόν αι τιμαί. Πέρισυ νεκροί από την πείναν […]
Και εκείνοι, οι άνθρωποι με τον κίτρινον αστέραν και την κίτρινην από το μίσος ψυχήν, εθησαύριζον. Ησαν οι ρυθμιστές των τιμών.
Η ελληνική γη θέλει ν’ απαλλαγή από αυτούς. Θέλει ν’ αποκαθαρθή. Οι άνθρωποι με τους κίτρινους αστέρας δεν έχουν πλέον θέσιν εις τον τόπον αυτόν. Και η απαλλαγή θα είναι μία ημέρα πραγματικής απολυτρώσεως, την οποίαν θα εορτάση ο λαός και δεν θα λησμονήσουν αι ελληνικαί γεννεαί. Ηλθεν η ώρα!!! Οι βέβηλοι ας φύγουν!!!»
Ο Νίκος Καμμ(ώνας), σε άρθρο με τίτλο «Δόλος-Απάτη, Το σύνθημα του Εβραϊσμού», εφημερίδα Νέα Ευρώπη, 08 Μαρτίου 1943:
«Προσοχή Ελληνες!!! Από σήμερον γενήτε φρουροί του συνόρου που χωρίζει τον Εβραίον από τον γηγενή».
Και εξηγούσε:
«Ηθελαν οι Εβραίοι τον χωρισμόν, ήθελαν να ζουν μακράν της ελληνικής κοινωνίας την οποίαν εντούτοις εξεμεταλλεύοντο κατά τον εγκληματικότερον τρόπον. Λοιπόν από σήμερον ο πόθος τους πραγματοποιείται. Οι Εβραίοι χωρίζονται οριστικώς. Δύο εβραϊκαί συνοικίαι, εκείναι εις τας οποίας συγκεντρώθηκαν αυτοί οι μισητοί εκμεταλλευταί, αυτοί οι άνθρωποι που φέρουν τον κίτρινον αστέραν […] θα διαχωρισθούν, θα αποκλειστούν υπό της ελληνικής Αστυνομίας και των Εβραίων επιτηρητών, διά κιτρίνων ταινιών. Από της ημέρας αυτής απαγορεύεται εις τους Εβραίους να εγκαταλείψουν τας συνοικίας τους».
Πράγματι, μέχρι την 25η Φεβρουαρίου του 1943, σε λιγότερο από δυο εβδομάδες από την έκδοση των διαταγών με τις υπογραφές των Μέρτεν και Βισλιτσένι, και αφού εθελοντές -κεντρισμένοι από τον ακούραστο και καταστρεπτικό ζήλο του Κόρετς-, δούλευαν νυχθημερόν για να προλάβουν, όλα τα εβραϊκά καταστήματα είχαν την επιγραφή «Judisches Geschaft – Εβραϊκόν Κατάστημα» και όλες οι εβραϊκές οικογένειες είχαν μεταφερθεί όπως-όπως στα δύο γκέτο, ενώ είχαν ήδη κατασκευαστεί 100.000 κίτρινα εξάκτινα αστέρια («μάγενδαβίδ») διαμέτρου 10 εκατοστών, αριθμημένα σε δύο σειρές από το 1 μέχρι το 45.000, αφού κάθε νούμερο αντιστοιχούσε ουσιαστικά σε αριθμό ταυτότητας («Personal Ausweis«), και το αστέρι έπρεπε να υπάρχει και στο σακάκι ή στο φόρεμα, και στο παλτό ή στο πανωφόρι.
Στις 14 Μαρτίου, ημέρα Κυριακή, ήταν όλα έτοιμα: Ο πρώτος συρμός με τουλάχιστον 30 βαγόνια για κτήνη ήταν έτοιμος να ξεκινήσει από τις ράγες του σταθμού, δίπλα από το γκέτο. Τελικά, χρειάστηκαν μόνο πέντε εβδομάδες.
Οχι ακριβώς. Οι «Νέοι Καιροί» κυκλοφόρησαν τουλάχιστον 26 φύλλα, με πρώτο αυτό της 17ης Αυγούστου 1942 και τελευταίο γνωστό αυτό της 8ης Φεβρουαρίου 1943, όλα στην κατοχή του ιστολογίου, ενώ 2 τεύχη της 16σέλιδης αυτής εφημερίδας υπάρχουν και στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Θεσσαλονίκης. Η φωτοτυπία από το αφιέρωμα του περιοδικού «7 Ημέρες» της Καθημερινής, με τίτλο «Ιστορία του Τύπου της Θεσσαλονίκης», 26/02/1995, και το άρθρο του Σπύρου Κουζινόπουλου «Ο παράνομος τύπος», σελ. 25.
Στο σημείο αυτό, αξίζει να δούμε και μια … διαφορετική στιγμή δωσιλογικής δημοσιογραφίας: Οταν Γερμανοί και ντόπιοι γερμανόψυχοι εκνευρίζονται μαθαίνοντας για προσπάθειες διάσωσης Εβραίων συμπολιτών τους από Χριστιανούς κάτοικους της πόλης, παρά τις δρακόντειες απειλές. Η χολή, η οργή και το μίσος ανακατεύονται με απειλές, και ιδού το αποτέλεσμα, από τη Νέα Ευρώπη της 30ής Μαρτίου 1943. όπως παρατίθεται στο βιβλίο του Χάγκεν Φλάισερ «Στέμμα και Σβάστικα», τόμος Β’, σελ. 324, χωρίς, όμως να είναι και το μοναδικό δείγμα:
«Πολλοί συμπολίτες μας, λησμονούντες το τι μας έκαναν οι Εβραίοι, ωθούμενοι από το δήθεν αίσθημα φιλανθρωπίας, όπισθεν όμως του οποίου ασφαλώς κρύπτονται τελείως διάφορα προς την καλώς εννοουμένην φιλανθρωπίαν ελατήρια, προβαίνουν εις υιοθεσίαν διαφόρων Εβραιοπαίδων […].
Οποιος συμμετέχει σε τέτοιες νομικώς άκυρες υιοθετήσεις, είτε ως υποψήφιος γονέας, είτε ως αρχή, ως δικηγόρος ή ως συμβολαιογράφος […] θ’ αποσταλή όχι μόνον δι’ εν ωρισμένον διάστημα, αλλά δι’ απεριόριστον χρόνον εις το Στρατόπεδον Παύλου Μελά […].
Ελπίζουμε ότι μετά την κατηγορηματικήν ταύτην προειδοποίησιν, θα παύση παρατηρούμενη η ασχημία αυτή, η οποία δεν προσβάλλει μόνον τας διαταγάς των Αρχών Κατοχής, αλλά και αυτό ακόμη το εθνικόν συναίσθημα παντός γνησίου Ελληνος πατριώτου».
Αυτοί ήταν οι «γνήσιοι Ελληνες πατριώτες».
Στη δίκη των 17 δημοσιογράφων και εκδοτών που συνεργάστηκαν με τους κατακτητές, δίκη που έγινε χάρη στη μήνυση της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης (ΙΚΘ) και του προέδρου της Χαΐμ Σαλτιέλ στις 19 Οκτωβρίου του 1945, δύσκολα μπορεί να πει κανείς ότι αποδόθηκε δικαιοσύνη. Ο Φαρδήςαπουσίαζε, με αποτέλεσμα να χωριστεί η εκδίκαση της υπόθεσης του από των υπολοίπων. Ο Παπαστρατηγάκης είχε προλάβει να διαφύγει με το «τρένο της Βιέννης», μαζί με άλλους εκλεκτούς δωσίλογους και συνεργάτες των Γερμανών. Καταδικάστηκε ερήμην σε ισόβια. Τελικά συνελήφθη στη Βιέννη από τους Συμμάχους. Στην Ελλάδα βρέθηκε το 1947 και υπέβαλε αίτημα ανακοπής της απόφασης υποστηρίζοντας ότι δεν ήταν παρών στο δικαστήριο «ουχί εξ απειθείας αλλ’ εκ λόγων ανωτέρας βίας». Τον Μάιο του 1948 το εν λόγω αίτημα έγινε δεκτό από το δικαστήριο που κήρυξε τον Παπαστρατηγάκη αθώο λόγω αμφιβολιών, και με την υπερασπιστική κατάθεση του Αθανασίου Χρυσοχόου πως ήταν «πατριώτης και φοβερός αντικομμουνιστής». Την ίδια μέρα και με τους ίδιους μάρτυρες δικάστηκε και ο Νικόλαος Φαρδής που επίσης αθωώθηκε. Ο Ξενοφών Φον Γιοσμάς καταδικάστηκε ερήμην σε θάνατο, ποινή που ποτέ δεν εκτελέστηκε, κι έτσι τον βρίσκουμε το 1963 στην υπόθεση Λαμπράκη. Οι αδερφοί Ωρολογά καταδικάστηκαν σε 5 χρόνια ο Πέτρος και σε 15 χρόνια κάθειρξη ο Αλέξανδρος, όμως μέχρι το 1949 ήταν και οι δυο ελεύθεροι, ο πρώτος επειδή «μεταγράφηκε» στην κατηγορία οφειλετών του δημοσίου, πλήρωσε όσα όφειλε και αποφυλακίστηκε, και ο δεύτερος χωρίς καν να χρειαστεί ν’ αλλάξει ο χαρακτήρα του αδικήματος. Ομοίως, ελεύθεροι ήταν μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα και οι υπόλοιποι από τους συνολικά επτά (από τους 17) που καταδικάστηκαν.
Στη διάρκεια της Κατοχής, οι συγκεκριμένοι δωσίλογοι δημοσιογράφοι προσπάθησαν να διαλύσουν την Ενωση Συντακτών και να δημιουργήσουν μια καινούργια ένωση, στην οποία όλοι οι συμμετέχοντες θα έγραφαν άρθρα μόνο και αποκλειστικά «καθ’ υπόδειξιν» (εννοείται, των γερμανικών αρχών). Οσοι αντέδρασαν χαρακτηρίστηκαν με κόκκινο μελάνι και δίπλα με τις ενδείξεις «κομμουνιστής», «μασώνος» κ.λπ. Οπως μαθεύτηκε αργότερα, 22 από τους έντιμους δημοσιογράφους, θα υπέγραφαν ένα «Πρωτόκολλο Τιμής», σύμφωνα με το οποίο δεσμεύονταν να μην προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στα έντυπα που εξέδιδαν οι κατακτητές και να εργαστούν μόνο στις εφημερίδες, οι οποίες θα εξέφραζαν τις εθνικοαπελευθερωτικές οργανώσεις και την Αντίσταση, και θα αρνούνταν να εργαστούν για οποιονδήποτε άλλο εκτός από τα συμφέροντα του λαού.
[Σ.Σ.: Στη διάρκεια της κατοχής, τρία μέλη της Ενωσης, οι Ζακ Βεντούρα (ιδρυτικό μέλος από το 1923 και βουλευτής στην ελληνική Βουλή), Λάζαρ Ελιέζερ(μέλος από το 1933) και Μέντες Ματαράσσο (;;;) (μέλος από το 1938), βρήκαν τραγικό θάνατο στα χιτλερικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Στο μητρώο της ΕΣΗΕΜ-Θ αναφέρεται: «Απαχθέντες υπό των Γερμανών το 1943 και αποσταλέντες εις Γερμανίαν δεν επανήλθαν έκτοτε». Βλ. «Το χρονικό της ΕΣΗΕΜ-Θ» και «Η ναζιστική κατοχή του Β’ΠΠ και το Πρωτόκολλο Τιμής των Δημοσιογράφων στη Θεσσαλονίκη«. Χαρακτηριστικό γεγονός, ο Ζακ Βεντούρα συνελήφθη από τους Γερμανούς στην Κρήτη, όπως και ο πρύτανις του εβραϊκού τύπου Μέντες Μπεσαντσή (;;;), ηγέτης της σιωνιστικής κίνησης και τολμηρός δημοσιογράφος-ερευνητής της Independant, επίσης δυο φορές βουλευτής στην ελληνική Βουλή, όπου είχαν καταφύγει ακολουθώντας την υποχώρηση του βρετανικού στρατού. Και οι δυο στάλθηκαν στα στρατόπεδα της Πολωνίας όπου και θανατώθηκαν].
Ανάμεσα στους 22, ήταν και ο Γρηγόρης Στακτόπουλος, που λίγο αργότερα καταδικάστηκε άδικα για τη δολοφονία του Τζορτζ Πολκ, γεγονός που τον οδήγησε να περάσει την υπόλοιπη ζωή του προσπαθώντας να αποδείξει την αθωότητά του.
Αντίθετα, οι δωσίλογοι -και οι καταδικασμένοι εξ αυτών!!!- επέστρεψαν στη δημοσιογραφία, με τιμές και θέσεις, σαν να μην είχε συμβεί τίποτα απολύτως την τραγική περίοδο 1941-1944.
Η εικόνα από το περιοδικό του ΚΙΣ «Χρονικά«, τχ #230, Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2010, σελ. 21. Το περιοδικό υπενθυμίζει την επιστολή του κ. Παν. Ωρολογά στην εφημερίδα Καθημερινή, 11/09/2010. Ο ικανότατος ερευνητής Leon Saltiel του Πανεπιστημίου Μακεδονίας ανέδειξε το δημοσίευμα στην Facebook ομάδα «Jewish Heritage in Greece», ζητώντας παραπάνω πληροφορίες για το «αρχείο του πατέρα» του κ. Ωρολογά -το οποίο, πολύ πιθανό να ταυτίζεται με το αρχείο των κατοχικών εφημερίδων-, έκκληση την οποία επαναλαμβάνουμε και από εδώ, μήπως σταθούμε τυχεροί και αποδειχτεί στο τέλος ότι ίσως υπάρχουν κι άλλα φωτογραφικά ντοκουμέντα από εκείνες τις μέρες.
Διαβάστε περαιτέρω:
# Φωτογραφίες από το Ολοκαύτωμα στη Θεσσαλονίκη / Photos from the Shoah in Salonica « Abravanel, the Blog
# Μαύρο Σάββατο 1942 | thess.gr
# The Holocaust in Thessaloniki – Wikimedia Commons
# Αλεξάνδρα Πατρικίου, Μια «νέα» ιστορική περίοδος υπό συγκρότηση: Οψεις του δημοσίου λόγου των εφημερίδων Νέα Ευρώπη και Απογευματινή στην κατοχική Θεσσαλονίκη, Εθνική αντίσταση 1941-1944, Ο παράνομος Τύπος στη Βόρεια Ελλάδα, Η έκθεση ντοκουμέντων, Τα πρακτικά της ημερίδας 31 Ιανουαρίου 2009 με τίτλο «Ο Τύπος της Βόρειας Ελλάδας στην Κατοχή», Μορφωτικό Ίδρυμα Ενωσης Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Μακεδονίας-Θράκης, Θεσσαλονίκη, 2009, σελ. 141
# Στράτος Δορδανάς, «Ο εχθρός με την πένα»: Η δίκη των δημοσιογράφων της Νέας Ευρώπης και Απογευματινής, στο ίδιο, σελ. 151
Δείτε επίσης:
# Σκηνή Δεύτερη #02: Ιούλιος 1964, ΕΚΟΦ, Εβραϊκή Συναγωγή, Παγκράτι (Από τις Εννιά συν μία άγνωστες ακτινογραφίες του ναζιστικού ζόμπι)
# Από το Ολοκαύτωμα των Εβραίων της Ελλάδας, Ιωάννινα, 25 Μαρτίου 1944, όλη η σειρά των 19 φωτογραφιών
# «Καλή αντάμωσιν, Φιλιά εις τα παιδιά», το τελευταίο σημείωμα του πατέρα, 02/04/1944
# Πλαστές ταυτότητες που έσωσαν ζωές, στην κατεχόμενη Αθήνα (Συνεργασία του ιστολογίου μας με τα «Ενθέματα» της κυριακάτικης «Αυγής», 2012-01-29)
# Ελληνική ποιητική ανθολογία για το Ολοκαύτωμα των Εβραίων της Ελλάδας (έκδοση του περιοδικού του ΚΙΣ «Χρονικά», 2006)
# Yad Vashem – Ελληνες Δίκαιοι των Εθνών – 306 ονόματα – Greek Righteous Among the Nations – Honored by Yad Vashem [έως την 01 January 2010]
# Μωυσής Μιχαήλ Μπουρλάς (1918-2011) – «Ελληνας, Εβραίος και αριστερός», ο «Βύρων» του ΕΛΑΣ
# Αννα Μαρία Δρουμπούκη – Η θεσμική μνήμη του Ολοκαυτώματος στην Ελλάδα (Αρθρο στο περιοδικό Books’ Journal 2012-11-ΝΟΕ ΤΧ#025)
# Ντοκιμαντέρ – Η άγνωστη εξέγερση των Ελλήνων Εβραίων στο Αουσβιτς τον Οκτώβριο του 1944
# Δημήτρης Ψαρράς – Η εξίσωση του μίσους (άρθρο στην «Ελευθεροτυπία» 2011-06-23)
# «Το ολοκαύτωμα στα Βαλκάνια», ένας νέος αξιόλογος συλλογικός τόμος
# Στατιστική του περιοδικού Τύπου (εφημερίδων) στην πολυγλωσσική Θεσσαλονίκη του 19ου και αρχών του 20ου αιώνα
# Μίκης Θεοδωράκης: Να διευκρινίσω ένα πράγμα, ότι είμαι αντισημίτης
# Ενα εγχειρίδιο αντίδοτο στην ακροδεξιά προπαγάνδα: Η νέα έκδοση «Ας μιλήσουμε καθαρά για την ακροδεξιά» του Κωστή Παπαϊωάννου
# Η εισαγωγή-προοίμιο: Εκατό χρόνια φασιστικές οργανώσεις: Μικρή συμβολή στην περιοδολόγηση + Κάποιες σκέψεις για τις αιτίες της εκτίναξης της Χρυσής Αυγής
# Το καινούριο βιβλίο του Umberto Eco – Το κοιμητήριο της Πράγας
# Η Χρυσή Αυγή, το φασιστικό κρατικοπαρακράτος και οι κρυφές χρηματοδοτήσεις: Νέα στοιχεία – Εννιά συν μία άγνωστες σκηνές από την ιστορία της ελληνικής ακροδεξιάς που ρίχνουν φως στην άγνωστη Χρυσή Αυγή – Μια ακτινογραφία της μεταμφίεσης του ναζιστικού ζόμπι [Σειρά άρθρων: Χρυσή αυγή: Οσα θέλει να κρατήσει κρυφά #04]
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου