Ο εθνικισμός των αντίπαλων αστικών τάξεων αιτία των δεινών του κυπριακού λαού

Ο εθνικισμός των αντίπαλων αστικών τάξεων αιτία των δεινών του κυπριακού λαού

Ρωγμές στον Χρόνο

Δημήτρης Γρηγορόπουλος

Το μερικό άνοιγμα της Αμμοχώστου από τον Ερντογάν προσθέτει μία ακόμη μαύρη σελίδα στην περιπέτεια του κυπριακού λαού. Προαναγγέλλει τη σταδιακή ενσωμάτωση της Αμμοχώστου στην τουρκοκυπριακή διοίκηση στα πλαίσια της διχοτομικής επίλυσης του κυπριακού που προωθεί ο Ερντογάν, αγνοώντας την απόφαση του ΟΗΕ και του Συμβουλίου ασφαλείας να αξιοποιηθεί η Αμμόχωστος για μία συναινετική διευθέτηση του κυπριακού.

Χρονολόγιο

1955: Ίδρυση, ένοπλη δράση της ΕΟΚΑ με ακροδεξιά ηγεσία.

1955: Ο Μακάριος υποβάλλει σχέδιο αυτοδιάθεσης.

1959: Διάσκεψη Ζυρίχης-Λονδίνου. Συμφωνία με πρόβλημα κυβερνησιμότητας.

1963: Ανακοίνωση απ’ τον Μακάριο 13 τροπολογιών του Συντάγματος.

1967: Επίθεση Γρίβα κατά Αγίων Θεοδώρων-Κοφίνου.

1974, 15 Ιουλίου: Πραξικοπηματική ανατροπή του Μακαρίου.

1974, 20-22 Ιουλίου: Εισβολή των Τούρκων στην Κύπρο.

1974, 14 Αυγούστου: Νέα στρατιωτική επέμβαση των Τούρκων, κατάληψη του 37% του εδάφους της Κύπρου.

Αρχή του νήματος αποτελεί η εμπλοκή της Κύπρου στον αγγλικό ιμπεριαλισμό το 1878, όταν υπογράφηκε η συνθήκη παραχώρησης της Κύπρου από την Τουρκία στη Βρετανία ως αντάλλαγμα για την αναχαίτιση της ρώσικης επιθετικότητας κατά της Τουρκίας.

Το 1914 η Κύπρος προσαρτήθηκε μονομερώς στην Αγγλία, πράξη που επικυρώθηκε με τη συνθήκη της Λοζάνης, το 1923. Το αποικιοκρατικό καθεστώς ήταν αντιδημοκρατικό, αυταρχικό και διαιρετικό στις σχέσεις των δύο εθνοτήτων. Το καθεστώς κατέστη ακόμη αυταρχικότερο με τα αντίποινα που επιβλήθηκαν απ’ την αποικιακή κυβέρνηση μετά από μιαν ανοργάνωτη εξέγερση των Ελληνοκυπρίων τον Οκτώβριο του 1931, που κατεστάλη βίαια.

Μέχρι τη δεκαετία 50 δεν υπήρξαν έντονες συγκρούσεις των Ελληνοκυπρίων με την αποικιοκρατική κυβέρνηση ούτε μεταξύ των δύο εθνοτήτων. Όμως, από την ελληνοκυπριακή αστική τάξη, την ορθόδοξη εκκλησία και το εθνικό κέντρο καλλιεργήθηκε ένας εθνικισμός αλυτρωτικού τύπου. Οι Μουσουλμάνοι της Κύπρου αυτοπροσδιορίστηκαν ως Τουρκοκύπριοι στο τέλος της αγγλοκρατίας τη δεκαετία του 50 και ιδίως στην περίοδο 1955- 59 του ένοπλου αγώνα της ΕΟΚΑ (Εθνική Οργάνωση Κυπρίων Αγωνιστών) στην οποία ηγεμόνευαν εθνικιστικές αντιλήψεις.

Μεταξύ των δύο κοινοτήτων αναπτύχθηκε εθνικός ανταγωνισμός που οδήγησε και σε ένοπλες συγκρούσεις. Αυτό το κλίμα καλλιεργούσε και η βρετανική πολιτική του «διαίρει και βασίλευε», για να αποτρέψει τη συνεργασία τους, ή τμημάτων τους, σε ένα μέτωπο αντιαποικιακού αγώνα.

Η αναζωπύρωση του κυπριακού στη δεκαετία 50, η όξυνση των σχέσεων των Ελληνοκυπρίων με την αποικιοκρατική κυβέρνηση, αλλά και με τους Τουρκοκύπριους και, κατά συνέπεια, και με την Τουρκία, θεωρήθηκαν από την ελληνική αστική τάξη και τα κόμματά της πρόβλημα που μπορούσε να διαταράξει τη σχέση τους με τους πάτρονές τους, ΗΠΑ και Αγγλία, ενώ νωπή ήταν η λήξη του εμφυλίου πολέμου και οι πληγές που επισώρευσε. Οι θέσεις τους κυμαίνονταν από τη γραμμή της αυτοδιάθεσης που εμπεριείχε, με παραπομπή στις ελληνικές καλένδες, το στόχο της ένωσης ως τη διπλή ένωση (διχοτόμηση, δηλαδή) με Ελλάδα και Τουρκία.

Το 1955 άρχισε την ένοπλη δράση η ΕΟΚΑ με επικεφαλής τον ακροδεξιό Γεώργιο Γρίβα. Διεξήγαγε εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα κατά των Άγγλων αποικιοκρατών, τα πιο δεξιά όμως τμήματα της επιδίδονταν και σε επιθέσεις κατά των Τουρκοκυπρίων, αλλά και εναντίον στελεχών του ΑΚΕΛ. Ταυτόχρονα, το 1955 ο Μακάριος υπέβαλε σχέδιο στους Άγγλους, στο οποίο εγκατέλειπε το αίτημα της ένωσης και απαιτούσε παραχώρηση αυτοδιάθεσης στην Κύπρο. Η μετάθεση των διεκδικήσεων των Κυπρίων από την ένωση στην αυτοδιάθεση, ο ένοπλος αγώνας, οι συγκρούσεις με τους Τουρκοκύπριους, η υποστήριξη του Μακαρίου από το κίνημα των αδεσμεύτων και τη Σοβιετική Ένωση κατέστησαν αναπόφευκτη τη λύση του κυπριακού σε διπλωματική βάση.

Έτσι, το 1959 οι διασκέψεις στη Ζυρίχη και στο Λονδίνο οδήγησαν σε συμφωνία, η οποία προέβλεπε ανεξάρτητο κράτος, κηδεμονευόμενο από τις προστάτιδες δυνάμεις (Αγγλία, Ελλάδα, Τουρκία) με συμμετοχή στην κυβέρνηση εκπροσώπων και των δύο κοινοτήτων. Η συμφωνία δημιουργούσε προφανές πρόβλημα κυβερνησιμότητας και ομαλής συνεργασίας Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων, που οδήγησε σύντομα σε πολιτική κρίση.

Ο Μακάριος προώθησε 13 τροπολογίες άρθρων του Συντάγματος που διασφάλιζαν προνόμια των Τουρκοκυπρίων χωρίς έγκριση του Τουρκοκύπριου αντιπροέδρου, όπως προβλεπόταν από το Σύνταγμα, ευελπιστώντας ότι θα συναντούσε διαχειρίσιμες αντιδράσεις. Διαψεύστηκε, αφού η ανακοίνωση των 13 σημείων προκάλεσε αιματηρές συγκρούσεις μεταξύ των δύο κοινοτήτων, οι Τούρκοι περιορίστηκαν σε θύλακες, οδηγώντας σε μία de facto διχοτόμηση, το κράτος υπήχθη στον ολοκληρωτικό έλεγχο των Ελληνοκυπρίων, ενώ στο νησί επενέβη η ειρηνευτική δύναμη του ΟΗΕ για την αποσόβηση ενόπλων συγκρούσεων. Από την κυβέρνηση Γ. Παπανδρέου το 1964 εστάλη ελληνική μεραρχία προς αντιμετώπιση τυχόν επεμβατικής ενέργειας των Τούρκων. Η επίθεση όμως Γρίβα και Σαμψών κατά των Τουρκοκυπρίων στους Αγίους Θεοδώρους-Κοφίνου το 1967 και το τελεσίγραφο στρατιωτικής επέμβασης των Τούρκων ανάγκασε τη στρατιωτική κυβέρνηση των Αθηνών να αποσύρει τη μεραρχία από την Κύπρο.

Ακολούθησαν διακοινοτικές συνομιλίες Κληρίδη-Ντεκτάς για την εξεύρεση βιώσιμης λύσης, που οδηγήθηκαν όμως σε ναυάγιο.

Η συνεχιζόμενη ανωμαλία ανησυχούσε έντονα τις ΗΠΑ που θεωρούσαν τον Μακάριο «Κάστρο της Μεσογείου» και την Κύπρο «δυνητική Κούβα της Μεσογείου». Ο Μακάριος έδινε λαβή σε αυτές τις κατηγορίες, γιατί επιχειρούσε να απεμπλέξει το Κυπριακό από την Αμερικανονατοϊκή μέγγενη με την έντονη προτίμησή του για το κίνημα των αδεσμεύτων, τις επαφές του με τον Νάσερ, τα ανοίγματα προς τη Σοβιετική Ένωση, ακόμη και για την αγορά οπλικών συστημάτων.

Η διασύνδεση Ιωαννίδη με κύκλους των ΗΠΑ, ιδίως με την CIA, επέτρεψε την οργάνωση πραξικοπήματος για την ανατροπή Μακαρίου

Η ευκαιρία δόθηκε με την άνοδο στην εξουσία της χούντας Ιωαννίδη, που ανέτρεψε τη χούντα Παπαδόπουλου. Η διασύνδεση Ιωαννίδη με κύκλους των ΗΠΑ, ιδίως με την CIA, επέτρεψε την οργάνωση πραξικοπήματος για την ανατροπή του Μακαρίου απ’ την ελληνική στρατιωτική δύναμη (ΕΛΔΥΚ) στο νησί σε συνεργασία με τη φασιστική ΕΟΚΑ Β’ του Σαμψών.

Η βεβαιότητα του Ιωαννίδη ότι παρά το πραξικόπημα δεν θα επενέβαιναν στην Κύπρο τουρκικές στρατιωτικές δυνάμεις οφειλόταν στις παραπλανητικές διαβεβαιώσεις της CIA και στην υπόσχεση, από ότι φαίνεται, της ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα.

Το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου πραγματοποιήθηκε στις 15 Ιουλίου 1974, προκαλώντας τη διεθνή κατακραυγή. Στις 20-22 Ιουλίου πραγματοποιήθηκε η τουρκική εισβολή με την κατάληψη του 7% του κυπριακού εδάφους. Ακολούθησαν κατακλυσμιαίες εξελίξεις. Πτώση της χούντας Ιωαννίδη, ανάληψη της εξουσίας από τον Κ. Καραμανλή, προσωρινή ανάληψη της προεδρίας από τον Κληρίδη μέχρι την επιστροφή του διασωθέντος Μακαρίου, δολοφονία, αιχμαλωσία χιλιάδων Κυπρίων.

Πραγματοποιήθηκαν δύο διασκέψεις των εμπολέμων στη Γενεύη. Ενώ διαρκούσε η Β’ διάσκεψη, πραγματοποιήθηκε στις 14 Αυγούστου του 1974 δεύτερη τουρκική στρατιωτική επέμβαση, που οδήγησε στην κατάληψη του 37% του εδάφους της Κύπρου, δημιουργώντας τετελεσμένες πλέον καταστάσεις.

Για μία ακόμη φορά οι αντίπαλοι εθνικισμοί διασταυρώνονταν. Η ανατροπή του προέδρου Μακαρίου εξασφάλισε στους Τούρκους το θεσμικό πρόσχημα, για να επέμβουν στην Κύπρο ως εγγυήτρια δύναμη, διχοτομώντας το νησί.

ΠΗΓΗ ΠΡΙΝ