ΟΛΙΓΗ ΑΠΟ ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΟ

Ελευθεροτυπία- Ιός

Ενα ιστορικό ντοκουμέντο μεταφράζεται και κυκλοφορεί στα ελληνικά, επτά χρόνια μετά την πρώτη δημοσίευσή του στο εξωτερικό.

Οι επιμελητές χαιρετίζουν την έκδοσή του σαν ανακάλυψη ενός «ιστορικού τεκμηρίου αναμφισβήτητης σημασίας», που έρχεται να φωτίσει άγνωστες στιγμές του παρελθόντος αλλά και να συμβάλει στην ανατροπή «κατεστημένων» βεβαιοτήτων, με αποτέλεσμα «το ιστοριογραφικό μήνυμά του [να] παραμένει επίκαιρο και σήμερα». Οσοι επιστήμονες σχετικοποιούν τη σημασία του ευρήματος (ή των διαστάσεων που του αποδίδονται) καταγγέλλονται σαν υπέρμαχοι λογοκρισίας κι επίγονοι των διωκτών του ...Γαλιλαίου. Μόνο που το επίμαχο ντοκουμέντο έχει το ίδιο λογοκριθεί, και μάλιστα αγριότατα, από τους ίδιους που το αναγόρευσαν σε κλειδί της πρόσφατης ελληνικής Ιστορίας!

Αναφερόμαστε στο τελευταίο κεφάλαιο της ελληνικής «διαμάχης των ιστορικών». Του επιστημονικο-δημοσιογραφικού δηλαδή σίριαλ που ξεκίνησε το Μάρτιο του 2004 με την πομπώδη αυτοπαρουσίαση από τους καθηγητές Στάθη Καλύβα (του Γέιλ) και Νίκο Μαραντζίδη (του Πανεπιστημίου Μακεδονίας) ενός «νέου ιστοριογραφικού ρεύματος», το οποίο φιλοδοξούσε ν' αποτελέσει την «επιστημονική απάντηση» στους κυρίαρχους «μύθους» της Αριστεράς για τη δεκαετία του '40.

Τα βασικά χαρακτηριστικά, οι ιστοριογραφικές και μεθοδολογικές λαθροχειρίες του εν λόγω «ρεύματος», που επικεντρώνεται στην πολιτική αποκατάσταση του ένοπλου δωσιλογισμού (σαν «αμυντικής» τάχα βίας απέναντι στην «ερυθρά τρομοκρατία» του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ) και στην απαλλαγή της μεταπολεμικής κρατικής εξουσίας από τις ευθύνες για τη «λευκή τρομοκρατία» που πυροδότησε τον Εμφύλιο του '46-'49, έχουν αναλυθεί εκτενώς απ' τον «Ιό» («Κ.Ε.» 5/12/2004). Οπως πληροφορούμαστε άλλωστε από μεταγενέστερο αυτοβιογραφικό κείμενο του Καλύβα σε ισπανόφωνο περιοδικό, η ίδια η διακηρυκτική εμφάνιση του «ρεύματος» προκλήθηκε (ή επισπεύστηκε) από ένα δικό μας δημοσίευμα, στο οποίο καταγράφονταν οι διάσπαρτες προσπάθειες αποκατάστασης των ταγματασφαλιτών από την υπό διαμόρφωση «νέα δεξιά ιστοριογραφία» («Κ.Ε.» 26/10/03).

Η δημόσια συζήτηση που πυροδοτήθηκε τότε κατέληξε σε παταγώδη ήττα των εκφραστών του «νέου ρεύματος», καθώς αποκάλυψε τη φτώχεια τόσο των επιχειρημάτων όσο και του πραγματολογικού υλικού που αυτοί επικαλούνταν. Παρά την αρχική εκ μέρους τους καταγγελία της «φετιχοποίησης των γραπτών ντοκουμέντων» σαν σοβαρό «μεθοδολογικό πρόβλημα» της ελληνικής ιστοριογραφίας, αυτοί οι τελευταίοι στράφηκαν έτσι στη συνέχεια στην αναζήτηση πρωτογενών πηγών που να ενισχύουν κάπως τα ερμηνευτικά σχήματά τους περί «αντιλαϊκού χαρακτήρα» και «πρωτογενούς βίας» του εαμικού κινήματος.

Το πιο πρόσφατο πόνημα του είδους υπήρξε η κυκλοφορία, το Νοέμβριο του 2009, μιας πολυσέλιδης έκθεσης του βρετανού ταγματάρχη Ντέιβιντ Ουάλας (29/8/1943) με τίτλο «Βρετανική πολιτική και αντιστασιακά κινήματα στην Ελλάδα» (εκδ. Ωκεανίδα). Μεταφραστής κι επιμελητής είναι ο δικηγόρος Πέτρος Μακρής-Στάικος, συγγραφέας ενός από τα προδρομικά βιβλία του «νέου ρεύματος», που κυκλοφόρησε το 2000 από τις ίδιες εκδόσεις. Το εισαγωγικό δε σημείωμα έχει γραφτεί από τον Στάθη Καλύβα, που διαπιστώνει πως «το ιστοριογραφικό μήνυμα του Ντέιβιντ Ουάλας παραμένει επίκαιρο και σήμερα» (σ.42).

Αυτή καθεαυτήν, η έκθεση Ουάλας δεν μας διαφωτίζει βέβαια ιδιαίτερα για τις πραγματικές συνθήκες που επικρατούσαν στην κατοχική Ελλάδα. Ο συντάκτης της έμεινε άλλωστε στην περιοχή της Πίνδου 26 όλες κι όλες μέρες, εκ των οποίων τις 4 τις πέρασε με τον Ζέρβα και ηγετικά στελέχη του ΕΔΕΣ και τις υπόλοιπες 22 στο Γενικό Στρατηγείο Ανταρτών, παρακολουθώντας τα διπλωματικά παζάρια μεταξύ των ηγεσιών των αντιστασιακών οργανώσεων (ΕΑΜ, ΕΔΕΣ, ΕΚΚΑ) και της Βρετανικής Στρατιωτικής Αποστολής.

Το πραγματικό ενδιαφέρον του ντοκουμέντου συνίσταται, αντίθετα, στο χαρακτήρα που έχει, ως ένας ενδοϋπηρεσιακός λίβελος κατά της πολιτικής της βρετανικής στρατιωτικής υπηρεσίας SOE, στην οποία υπαγόταν η εν Ελλάδι στρατιωτική αποστολή και η οποία πριμοδοτούσε το αντάρτικο σε βάρος των παραδοσιακών αντιδραστικών στηριγμάτων της βρετανικής πολιτικής (ιδίως της μοναρχίας, με την παλινόρθωση της οποίας ήταν αντίθετο το σύνολο των μάχιμων αντιστασιακών δυνάμεων κι η συντριπτική πλειονότητα του πληθυσμού). Από την υπάρχουσα βιβλιογραφία γνωρίζουμε πως η συγκεκριμένη έκθεση έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη στροφή του Λονδίνου κατά του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και στην πυροδότηση των πρώτων εμφύλιων συγκρούσεων ανάμεσα στο τελευταίο και τις δεξιές αντιστασιακές οργανώσεις (Χάγκεν Φλάισερ, «Στέμμα και σβάστικα», τ.Α', Αθήνα 1990, σ. 459-60).

Ο ενδοϋπηρεσιακός κυρίως χαρακτήρας της έκθεσης επιβεβαιώνεται εν θερμώ από το Βρετανό πρεσβευτή (στην εξόριστη κυβέρνηση του Καΐρου) Ρέτζιναλντ Λίπερ: «Εάν είχε γράψει την αναφορά του αμέσως μετά την άφιξή του», σημειώνει για τον Ουάλας στην επιστολή που συνοδεύει την έκθεση, «η εκ μέρους του θεώρηση των πραγμάτων δεν θα ήταν τόσο ξεκάθαρη όσο είναι σήμερα. Ο ίδιος ομολογεί πως για εκείνον αποτέλεσε μεγάλο πλεονέκτημα το ότι παρέμεινε αυτό το διάστημα στο Κάιρο. Στη διάρκειά του, είχε τη δυνατότητα να σκεφτεί το όλο πρόβλημα υπό το φως αυτών που είχε μάθει πριν πάει στην Ελλάδα, αυτών που έμαθε εκεί και αυτών που έζησε στο Κάιρο τις τελευταίες εβδομάδες».

Με άλλα λόγια, το περιεχόμενο της έκθεσης αντικατοπτρίζει όχι τόσο τις πραγματικές εμπειρίες του ταγματάρχη στην «Ελεύθερη Ελλάδα», όσο την «επανερμηνεία» αυτών των εμπειριών με βάση τη «διαφώτισή» του στο Κάιρο για τις προτεραιότητες και ανάγκες της αγγλικής διπλωματίας!

Το σημαντικότερο τμήμα της έκθεσης, αυτό που καθορίζει το «πραγματολογικό» περιεχόμενό της (και μέσα από το πρίσμα του οποίου θα πρέπει να εξεταστούν οι όποιες πληροφορίες της για την κατάσταση στην κατεχόμενη Ελλάδα) είναι ως εκ τούτου τα κεφάλαια όπου ο συντάκτης της επιτίθεται στη «φιλοεαμική» πολιτική της SOE. Μόνο που αυτά τα τελευταία (2 ½ από τα 12 συνολικά του ντοκουμέντου) έχουν αφαιρεθεί από την ελληνική έκδοση!

Η λογοκριτική αυτή παρέμβαση επισημάνθηκε για πρώτη φορά απ' τον καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών Χάγκεν Φλάισερ, χωρίς περαιτέρω λεπτομέρειες, σε πρόσφατο κείμενό του στο «Βήμα» (10/1/10). Καθώς το πρωτότυπο έγγραφο έχει δημοσιευθεί στα αγγλικά εδώ και μία επταετία από τον καθηγητή Ρίτσαρντ Κλογκ («Greece 1940-1949. Α Docume-ntary History», Λονδίνο 2002, σ.117-152), η αντιπαραβολή των δύο εκδοχών δεν ήταν δύσκολο πράγμα. Διαπιστώσαμε έτσι ότι η ελληνική έκδοση των Στάικου-Μακρή και Καλύβα έχει «ξεχάσει» να περιλάβει την τελευταία παράγραφο του κεφαλαίου 10 («Μελλοντική πολιτική») κι ολόκληρα τα κεφάλαια 11 («SOE») και 12 («Δυο απολογίες»), πεντέμισι δηλαδή σελίδες της αγγλικής έκδοσης (147-152) ή κάτι περισσότερο από το ένα έβδομο του όλου ντοκουμέντου. Και μάλιστα, χωρίς την παραμικρή προειδοποίηση του ανυποψίαστου αναγνώστη για τον ακρωτηριασμό του σημαντικού αυτού ιστορικού τεκμηρίου. Απεναντίας, ο επιμελητής μάς διαβεβαιώνει ρητά πως «δημοσιεύει ολόκληρη την αναφορά» (σ.14).

Ο Ελληνας αναγνώστης χάνει έτσι την ευκαιρία να διαπιστώσει πως ο 29χρονος αριστοκράτης (και κολλητός του Αγγλου ΥΠΕΞ Αντονι Ιντεν) Ουάλας δεν διαφωνεί μόνο με την «κατευναστική» στάση της SOE απέναντι στο ΕΑΜ, αλλά και με τη γενικότερη πολιτική τής ανάπτυξης μαζικών αντιστασιακών κινημάτων στην κατεχόμενη Ευρώπη, καθώς αυτή εισάγει στο παιχνίδι παράγοντες ανεξέλεγκτους απ' τους παραδοσιακούς ιμπεριαλιστικούς μηχανισμούς της γηραιάς Αλβιώνας:

«Μου φαίνεται», γράφει, «πως η SOE έχει αναπτυχθεί υπερβολικά σε σχέση με τον αρχικό σκοπό και προθέσεις της. Ενώ σχεδιάστηκε σαν μια διεύθυνση που αποσκοπούσε στην τοποθέτηση χειροβομβίδων στα παντελόνια των δωσίλογων αστυνομικών και στην ανάληψη περιορισμένων επιχειρήσεων υλικού σαμποτάζ, τώρα από τη μια διευθύνει στρατιές από δεκάδες χιλιάδες άντρες, κι από την άλλη διεξάγει το μοναδικό τμήμα της εξωτερικής μας πολιτικής που επί του παρόντος έχει άμεσο αντίκτυπο στο εσωτερικό της Ευρώπης» (σ.149-50 του αγγλικού κειμένου).

Κάποιοι έκριναν πως οι Ελληνες αναγνώστες δεν χρειάζεται να πληροφορηθούν το πολιτικό πρίσμα, μέσα από το οποίο ένας κατεξοχήν εκφραστής της αυτοκρατορικής λογικής έβλεπε την «αναστάτωση» της ελληνικής υπαίθρου από τον ΕΛΑΣ, «αυτούς τους μασκαράδες που διοικούνται από δασκάλους» (σ.146). Αρκούν φαίνεται οι υψηλές αναλύσεις του για τους «πραγματικούς» στόχους του ΕΑΜ με βάση το απλουστευτικό αξίωμα ότι (αντίθετα προφανώς από τους διπλωμάτες του βρετανικού στέμματος) «οι κομμουνιστές ουδέποτε λένε αυτά που εννοούν, ούτε και εννοούν αυτά που λένε» (σ.66)...

**Με συγκίνηση και ευαισθησία τίμησε τη Δευτέρα ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας τους δύο ευζώνους και τον συνάδελφό τους παρατηρητή που παρέμειναν στο Μνημείο του Αγνωστου Στρατιώτη τη στιγμή της βομβιστικής ενέργειας, το περασμένο Σάββατο. Ακολούθησαν διθύραμβοι στον Τύπο και την τηλεόραση.

Δεν υποτιμούμε τη σημασία που έχουν αυτοί οι συμβολισμοί και τη σκοπιμότητα εθνικής απομόνωσης των βομβιστών. Ομως ο τρόπος που εξελίχτηκε αυτή η υπόθεση είναι το λιγότερο επιπόλαιος. Αν ισχύουν όσα είπαν οι ίδιοι οι εύζωνοι, ρωτήθηκαν αν θέλουν να φύγουν και αρνήθηκαν. Αλλά μ' αυτό τον τρόπο ήταν σαν να τους έλεγαν να μείνουν. Γιατί κανένας από όσους υπηρετούν στην Προεδρική Φρουρά δεν θα ήθελε να στιγματιστεί με την κατηγορία ότι δείλιασε.

**Οι εύζωνοι έκαναν αυτό που έπρεπε να κάνουν. Εκείνος που είναι υπόλογος σ' αυτή την υπόθεση είναι όποιος απέφυγε να τους διατάξει να φύγουν. Αυτό σημαίνει ότι κάποιοι θεωρούν τους ανθρώπους αυτούς αναλώσιμους. Τώρα που η βόμβα αποδείχτηκε ανίσχυρη είναι εύκολο να μιλά κανείς για «ηρωισμούς». Υποτίθεται, όμως, ότι σε παρόμοιες περιπτώσεις πρώτο μέλημα των αρχών είναι να εκκενώνουν το χώρο στον οποίο υπάρχει πληροφορία (ή ειδοποίηση) ότι θα σκάσει βόμβα. Και μην επικαλεστεί κανείς τα ιερά και τα όσια της φυλής που τιμούν οι εύζωνοι στο Σύνταγμα. Αν είχε τραυματιστεί ή σκοτωθεί κάποιος απ' αυτούς, όλοι θα αναζητούσαν τον υπεύθυνο να αποδώσουν ευθύνες. Γνωρίζουμε βέβαια και κάποιους που θα έτριβαν τα χέρια τους.

**Καμιά εθνική αξιοπρέπεια δεν θα θιγόταν αν εγκατέλειπαν για δέκα λεπτά το συμβολικό τους φυλάκιο οι δύο άνδρες. Κάθε μέρα κατεβαίνουν σωρηδόν από

τις έδρες των δικαστηρίων δεκάδες δικαστές, από ειρηνοδίκες μέχρι αρεοπαγίτες, μόνο και μόνο επειδή κάποιος έκανε ένα τηλεφώνημα που όλοι γνωρίζουν ότι είναι φάρσα. Και καλά κάνουν. Γιατί η ανθρώπινη ζωή είναι ανεκτίμητη. Οσοι δεν το καταλαβαίνουν είναι αναίσθητοι ή ...τρομοκράτες.

**Ο ψυχίατρος Νίκος Πλυτάς, υπεύθυνος του θεραπευτικού προγράμματος στις φυλακές του Ελεώνα, με αφορμή το ρεπορτάζ του «Ιού» για το πρόγραμμα

του ΚΕΘΕΑ στις Δικαστικές Φυλακές Κορυδαλλού, μας επισημαίνει ότι «στον Ελεώνα Θηβών λειτουργεί από τον Σεπτέμβριο του 2002 στεγνό Θεραπευτικό Πρόγραμμα, το οποίο απευθύνεται σε τοξικομανείς κρατούμενους».

**Πράγματι στον Ελεώνα Θηβών λειτουργεί από το 2002 «στεγνό» θεραπευτικό πρόγραμμα απεξάρτησης του υπουργείου Δικαιοσύνης και αποτελεί παράλειψη η μη αναφορά σε αυτό.

Ωστόσο, οι εγκαταστάσεις στον Ελεώνα Θηβών αγοράστηκαν και σχεδιάστηκαν για λειτουργία Κέντρου Απεξάρτησης τοξικομανών κρατουμένων 300 θέσεων, αλλά στην ουσία έμειναν αναξιοποίητες και λειτούργησαν για περιορισμένο αριθμό κρατουμένων.

Σήμερα, έχουν μετατραπεί σε Γυναικείες Φυλακές για τις κατάδικες κρατούμενες και, ενώ υπάρχει μεγάλη ανάγκη και για προγράμματα απεξάρτησης τοξικομανών κρατουμένων (άνδρες, γυναίκες, εφήβους), συνεχίζεται η μη αξιοποίηση των εγκαταστάσεων.

Καλό θα ήταν το υπουργείο Δικαιοσύνης να προχωρήσει σύντομα στην ανάπτυξη νέων προγραμμάτων απεξάρτησης με τη συνεργασία και των φορέων απεξάρτησης που λειτουργούν στη χώρα μας, όπως το ΚΕΘΕΑ.

«Κύρκο, θα αποτύχεις!

Είσαι σε λάθος τόπο,

σε λάθος χρόνο,

σε λάθος κόμμα»

Κωνσταντίνος Καραμανλής

(Λ. Κύρκος, «Στιγμές από την προσωπική μου

διαδρομή», Εστία, Αθήνα 2007, σ. 151)

Οι ενωτικές διασπάσεις του Λεωνίδα

Ο Λεωνίδας Κύρκος αγωνίστηκε σ' όλη του τη ζωή με αυταπάρνηση. Τη στράτευσή του στην Αριστερά την πλήρωσε με βαριές καταδίκες, φυλακίσεις, εξορίες.

Μόνο που τα τελευταία 40 χρόνια τον διακατέχει μια έμμονη πολιτική ιδέα: πώς θα βρεθεί ένας κοινός τόπος μεταξύ όλων των πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων, προκειμένου να ξεπεραστεί η «εθνική κρίση» προς όφελος όλων. Μια ιδέα δανεισμένη από τις επεξεργασίες του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος και τη στρατηγική του «ιστορικού συμβιβασμού». Ολες αυτές οι «ενωτικές» προσπάθειες του Κύρκου όχι μόνο δεν ευδοκίμησαν, αλλά κατά κανόνα κατέληγαν σε διασπάσεις στο χώρο της Αριστεράς. Ο ίδιος εξασφάλισε μια αξιοσημείωτη προσωπική δημοτικότητα, τα κατά καιρούς κόμματά του όμως οδηγούνταν στη συρρίκνωση και την περιθωριοποίηση. Εχουμε και λέμε:

- Μετά τη διάσπαση του ΚΚΕ το 1968, μέσα στη δικτατορία, και ενώ το λεγόμενο «Γραφείο Εσωτερικού» είχε την οργανωτική ισχύ μέσα στην Ελλάδα αλλά και το ηθικό πλεονέκτημα στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης, ο Κύρκος προωθούσε τις επαφές κορυφής με όλες τις μη χουντικές πολιτικές δυνάμεις και θεωρούσε «αριστερισμό» την αντιστασιακή δουλειά. Με όχημα αυτή τη γραμμή κατόρθωσε να ανατρέψει την ηγεσία Καρρά-Μπριλλάκη, με αποτέλεσμα την απομόνωση ενός σημαντικού στελεχικού δυναμικού του κόμματος.

- Την ίδια περίοδο, ο Κύρκος επιδίωξε με οργανωτικούς χειρισμούς να προσδώσει τα ίδια χαρακτηριστικά και στη Νεολαία του κόμματος, με αποτέλεσμα να αποχωρήσει μεγάλο μέρος της οργάνωσης στη Δυτική Ευρώπη.

- Την περίοδο της Μεταπολίτευσης ο Κύρκος εμπνεύστηκε την ετεροχρονισμένη ιδέα της «Εθνικής Αντιδικτατορικής Δημοκρατικής Ενότητας» (ΕΑΔΕ), αφήνοντας το πεδίο ελεύθερο στο ΚΚΕ και το ΠΑΣΟΚ να εκφράσουν με το δικό τους τρόπο το ριζοσπαστισμό των λαϊκών στρωμάτων και απογυμνώνοντας την ανανεωτική Αριστερά από τα πιο αγωνιστικά μαζικά στελέχη.

- Στις εκλογές του 1977, οραματιζόμενος μια νέα πανεθνική ενότητα, προχώρησε στη λεγόμενη «Συμμαχία», που όχι μόνο οδήγησε σε εκλογική πανωλεθρία, αλλά σημαδεύτηκε από την αποχώρηση της πλειοψηφίας της Νεολαίας του κόμματος και τη δημιουργία της Β' Πανελλαδικής.

- Ακολούθησε η δημιουργία της «ενωτικής» ΕΑΡ, με αποτέλεσμα να διασπαστεί το τμήμα των μελών που διατήρησε τον τίτλο ΚΚΕ Εσωτερικού.

- Ακόμα και η αρχική συγκόλληση ΕΑΡ-ΚΚΕ στο σχήμα του Συνασπισμού στοιχειώθηκε από τη σύμπραξη με τη Νέα Δημοκρατία και κατέληξε σε απανωτές διασπάσεις.

Δυστυχώς και η τελευταία πρωτοβουλία του Λεωνίδα Κύρκου με το «εθνικό δείπνο» στο Ζάππειο δεν εξαιρείται από τον κατάλογο αυτό των διαδοχικών αποτυχιών. Για μια ακόμα φορά το μήνυμα του παλαίμαχου αγωνιστή της Αριστεράς «πέρασε» μόνο στους πολιτικούς αντιπάλους της Αριστεράς. Εκεί που δεν «πέρασε» το μήνυμά του ήταν στους φίλους και συντρόφους του. Οχι μόνο επειδή ο ίδιος τους απέκλεισε, αλλά επειδή στο «κλαμπ του Ζαππείου» δεν υπήρχε χώρος για την Αριστερά. Και το χειρότερο: με την πρωτοβουλία του αυτή κατάφερε να διχάσει ακόμα και την «Ανανεωτική Πτέρυγα», τους πιο στενούς μέχρισήμερα οπαδούς και συνεχιστές της γραμμής του.