Η ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΑΝΤΙΑΠΟΙΚΙΑΚΩΝ ΑΓΩΝΩΝ

Τα Νέα

Η αναπαράσταση, της αποικιοκρατίας στην Τριλογία έχει την καταγωγή της στους προβληματισμούς του συγγραφέα, κατά τη δεκαετία του ΄50, μια δεκαετία ιδιαίτερα κρίσιμη για τους αντιαποικιακούς αγώνες στην Αφρική, την Ασία αλλά και τη Λατινική Αμερική. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε πως ήδη από το 1955, με τη σύσκεψη της Μπαντούνγκ, είχε ήδη δημιουργηθεί η νέα πολιτική ταυτότητα του «Τρίτου Κόσμου». Την περίοδο αυτή ο Τσίρκας ολοκληρώνει δύο βασικά έργα του που έχουν ως κύριο θέμα το αποικιακό πρόβλημα:

τη νουβέλα Νουρεντίν Μπόμπα (1957) και την πολύκροτη μελέτη, Ο Καβάφης και η εποχή του (1958). Λαϊκός ήρωας

Ο Μπόμπα, ένας λαϊκός ήρωας που γίνεται ηγέτης των επαναστατημένων φελλάχων, είναι το κύριο πρόσωπο αυτής της ιστορίας που, από τη μια μεριά αναφέρεται στην καταστολή της εξέγερσης του 1919 από τους Άγγλους και από την άλλη μεριά εγγράφεται πλήρως στη σύγχρονή της επικαιρότητα: την επικράτηση της εθνικής επανάστασης του Γκαμάλ Άμπνταλ Νάσερ και την «εθνικοποίηση» της διώρυγας του Σουέζ, το 1956. Ο ίδιος ο συγγραφέας φωτίζει τις «περιστάσεις» της συγγραφής του έργου:

«Η νουβέλα γράφτηκε μέσα σε δέκα μέρες, αμέσως ύστερα από την εθνικοποίηση της διώρυγας του Σουέζ, μέσα στην έξαρση και την αγωνιώδικη αναμονή της αντεπίθεσης από τις Δυνάμεις που προστάτευαν τα συμφέροντα των Ευρωπαίων Μετόχων της Διώρυγας».

Έναν χρόνο μετά, η ποίηση του Καβάφη θα γίνει το προνομιακό πεδίο για να δοκιμαστεί το μοντέλο της ιστορικής και πολιτισμικής κριτικής που έχει διαμορφώσει σταδιακά ο συγγραφέας στις προηγούμενες δεκαετίες. Το σχήμα θα ολοκληρωθεί, βέβαια, με την Τριλογία. Στις σελίδες των Ακυβέρνητων Πολιτειών, σε κύριους ή δευτερεύοντες θεματικούς ρόλους εμφανίζονται πρόσωπα και οικογένειες αυτοχθόνων, παρελαύνουν γεγονότα της αραβικής και αιγυπτιακής ιστορίας, καταγράφονται πολιτισμικές πρακτικές του ντόπιου στοιχείου. Η αφήγηση εστιάζει το ενδιαφέρον της στους «σιωπηρούς ιθαγενείς», στην τραυματική εμπειρία της αποικιακής καταπίεσης και του ιστορικού αποκλεισμού τους.

Κριτική

Η κριτική του Τσίρκα απέναντι στην βρετανική αποικιοκρατία θα ενισχυθεί εξάλλου και από την «αποικιοποίηση» των ελληνικών υποθέσεων, τόσο στην περίοδο του πολέμου και του αντιφασιστικού αγώνα όσο και στα μεταπολεμικά χρόνια. Η βρετανική παρέμβαση στα ελληνικά πράγματα που θα καταστήσει ιδιαίτερα έντονη την παρουσία της με την καταστολή του κινήματος του Απρίλη του ΄44, γίνεται ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στους αγώνες του ελληνικού αντιστασιακού κινήματος και τις αντιαποικιακές διεκδικήσεις των Αιγυπτίων. Στην Τριλογία τονίζεται με έμφαση η αλληλεγγύη των δύο στοιχείων που, στο πρόσωπο της αγγλικής κατοχής, βλέπουν τον «κοινό εχθρό», ο οποίος καταπνίγει τις αξιώσεις για εθνική ανεξαρτησία με την επιβολή των όπλων.