ΑΝΕΞΕΛΕΓΚΤΟ ΓΕΝΕΤΙΚΟ ΦΑΚΕΛΩΜΑ

Ελευθεροτυπία

Του Χ.ΖΕΡΒΑ

Ανεξέλεγκτα, χωρίς κανόνες ασφαλείας και διαδικασίες εποπτείας από την ανεξάρτητη Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων, λειτουργεί η «τράπεζα DNA» της ελληνικής αστυνομίας.

Γενετικό υλικό πολιτών, υπόπτων και κατηγορουμένων συλλέγεται χωρίς αυστηρές δικονομικές προδιαγραφές, αποθηκεύεται στα αρχεία της ΕΛ.ΑΣ. και αξιοποιείται κατά βούληση σε εγκληματικές έρευνες, παρά τις επιφυλάξεις των ειδικών για την ακρίβεια των αποτελεσμάτων τους. Οι άμεσα ενδιαφερόμενοι δεν έχουν συχνά την ευχέρεια να παρακολουθούν, να προλαβαίνουν αυθαιρεσίες και να αμφισβητούν τα αστυνομικά ευρήματα τα οποία θεωρούνται λίγο ως πολύ ιερά και απαραβίαστα.

Οσοι παρακολουθούν τις αμερικανικες αστυνομικές τηλεοπτικές σειρές CSI, γνωρίζουν καλά ότι η γενετική και βιομετρική ανάλυση δεδομένων αποτελούν πλέον και στη πράξη το νέο τεχνολογικό «υπερόπλο» των σύγχρονων «Σέρλοκ Χολμς».

Πόσο αθώες είναι όμως οι καινούργιες αστυνομικές τεχνικές; Ποιος μας προστατεύει από τις ολοένα και αυξανόμενες, τελευταία, αυθαιρεσίες των «οργάνων της τάξης»; Και πως ένας πολίτης μπορεί να υποχρεωθεί να δώσει δείγμα γενετικού του υλικού, εάν δεν το επιθυμεί;

Η υπόθεση της «Συνωμοσίας των Πυρήνων της φωτιάς» συμπυκνώνει όλα τα παραπάνω ερωτήματα. Ο ειδικός εφέτης ανακριτής, Κων. Μπαλτάς, μετά από έγγραφο της αστυνομίας, έδωσε εντολή, πριν λίγες ημέρες από όλους τους κατηγορούμενους, να δώσουν γενετικό υλικό.

Σύμφωνα με το έγγραφο αυτό, η Διεύθυνση Εγκληματολογικών Ερευνών (ΔΕΕ) της ασφάλειας είχε εντοπίσει σε διάφορες σακούλες 115 συνολικά δείγματα γενετικού υλικού με τα οποία ταυτοποιούνται οι γενετικοί τύπου 6 άγνωστων ανδρών και μίας γυναίκας. Καλεί λοιπόν τους κατηγορούμενους να δώσουν δείγματα DNA προκειμένου να αντιπαρατεθούν με τα παραπάνω ευρήματα.

Αρκετοί κατηγορούμενοι αρνήθηκαν, άλλοι έδωσαν. Ωστόσο δεν υπάρχει καμία διάταξη στον κώδικα Ποινικής Δικονομίας που να επιτρέπει στους αστυνομικούς να ασκούν βία και να εξαναγκάζουν πολίτες να δίνουν με το ζόρι γενετικό υλικό ή αποτυπώματα. Κάτι τέτοιο θα παραβίαζε θεμελιώδη υπερασπιστικά δικαιώματα και θα συνιστούσε απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση, λένε νομικοί. Απλώς όσοι αρνηθούν, μπορεί να διωχθούν για απείθεια και η άρνησή τους να εκτιμηθεί ελεύθερα από το δικαστήριο.

Η Αρχή Προστασίας σε πρόσφατη γνωμοδότησή της θεωρεί ότι η συλλογή και φύλαξη γενετικού υλικού δεν πρέπει να παραβιάζει την αξιοπρέπεια του ατόμου, τον σεβασμό του σώματος και των δικαιωμάτων υπεράσπισής του.

Ο ελλιπής δικονομικός τρόπος με τον οποίον επιχειρείται η συλλογή και η χρήση του υλικού αυτού, παραβιάζει τις διαδικασίες διεξαγωγής της πραγματογνωμισύνης, υποστηρίζουν οι δικηγόροι Κων. Παπαδάκης και Αντωνία Λεγάκη. Οπως καταγγέλλουν, τα πειστήρια με τα οποία θα γίνει η σύγκριση δεν ορίζονται με σαφήνεια, ενώ δεν δίνεται δυνατότητα στον κατηγορούμενο να διορίζει τεχνικούς συμβούλους για να αντικρούσει πράξεις και ισχυρισμούς των διωκτικών αρχών.

Από την άλλη διάχυτος είναι ο φόβος για αυθαίρετες ενέργειες των διωκτικών αρχών με στόχο την ενοχοποίηση συγκεκριμένων ατόμων. Οι περισότεροι από τους κατηγορούμενους στην υπόθεση της Πυρήνων, έμειναν πολλές ημέρες στα χέρια της αστυνομίας, πριν οδηγηθούν στον ανακριτή.

Η συγκέντρωση και αντιπαραβολή DNA περικλείει σοβαρούς κινδύνους λανθασμένων ή εσκεμμένα πλαστών συγκρίσεων, επισημαίνει και ο ειδικός εισηγητής του ΟΗΕ για θέματα προστασίας θεμελιωδών δικαιωμάτων, στη μάχη κατά της τρομοκρατίας, φιλανδός καθηγητής Martin Scheinin.

Σε πρόσφατη έκθεσή του εκφράζει την ιδιαίτερη ανησυχία του για τις περιπτώσεις που οι νέες βιομετρικές τεχνικές (αναγνώρισης προσώπου, δακτυλικών αποτυπωμάτων, DNA, ίριδας του ματιού) αποθηκεύονται σε κεντρικές τράπεζες δεδομένων.

Θεωρεί ότι έτσι μεγαλώνουν οι κίνδυνοι για λανθασμένες αναλύσεις που μπορεί να οδηγήσουν στην "ενοχοποίηση" ατόμων και τον κοινωνικό αποκλεισμό τους.

Αντίθετα με την επιστημονική αντικειμενικότητα, τα γενετικά δεδομένα DNA μπορούν επίσης να πλαστογραφηθούν» καταλήγει, επικαλούμενος διεθνείς εκθέσεις ερευνητών.

Απ' ευθείας πρόσβαση σε DNA και αποτυπώματα έχουν οι ΗΠΑ

Το καθεστώς λειτουργίας των τραπεζών DNA επιδεινώθηκε τον περασμένο Αύγουστο, όταν η προηγούμενη κυβέρνηση κατήργησε τις όποιες δικαστικές εγγυήσεις (έκδοση βουλεύματος) και επέτρεψε στην αστυνομία να συγκεντρώνει υποχρεωτικά (!) γενετικό υλικό ακόμη και από κατηγορούμενους για πλημμελήματα.

Ενα μήνα αργότερα τα πράγματα έγιναν ακόμη χειρότερα. Ολες ανεξαιρέτως οι αμερικανικές υπηρεσίες ασφάλειας απέκτησαν άμεση και απευθείας πρόσβαση σε όλα τα απόρρητα ελληνικά αρχεία αποτυπωμάτων και DNA! Αιτία, η εσπευσμένη κύρωση στις αρχές Σεπτέμβρη, μόλις δυο 24ωρα πριν τη προκήρυξη των εκλογών, από τη Ν.Δ. (με την έμμεση στήριξη και του ΠΑΣΟΚ) των συμφωνιών αστυνομικής συνεργασίας Ελλάδας-ΗΠΑ. Ηταν συμφωνίες που υπέγραψε ως υπουργός Εξωτερικών η Ντόρα Μπακογιάννη, και δίνουν στις αμερικανικές αρχές τη δυνατότητα να αποκτούν και να συγκρίνουν όποια ευαίσθητα δεδομένα των αρχείων της ΕΛ.ΑΣ. επιθυμούν!

Το αξιοπερίεργο είναι ότι οι συμφωνίες κυρώθηκαν με ταχύτατες διαδικασίες (25 Αυγούστου στην αρμόδια Επιτροπή και 1η Σεπτεμβρίου στο τμήμα Διακοπών της Βουλής) και υπογράφηκαν από τον πρόεδρο της Δημοκρατίας Κ. Παπούλια στις 3 Σεπτεμβρίου, μία ημέρα μετά την παραίτηση της κυβέρνησης Καραμανλή και την προκήρυξη εκλογών! Το τελικό κείμενο δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως την επόμενη ημέρα, 4 Σεπτεμβρίου 2009! Ηταν τέτοια η πρεμούρα των υπευθύνων του υπουργείου Εξωτερικών, που το επίσημο κείμενο της συμφωνίας έχει αρκετά λάθη εκ παραδρομής (π.χ. δυναστικής αντί δικαστικής, προφνα αντί προφίλ κ.ά.).

Οι συμφωνίες αυτές θεωρούνται ως το πρώτο αναγκαίο βήμα για την κατάργηση της βίζας στα ταξίδια προς τις ΗΠΑ. Η κυβέρνηση Καραμανλή προχώρησε σε διμερή συνεννόηση με τις ΗΠΑ, απορρίπτοντας την ενιαία ευρωπαϊκή στάση. Υπέρ των συμφωνιών, με επιφυλάξεις τάχθηκε και το ΠΑΣΟΚ. Απλώς υποσχέθηκε να επαναδιαπραγματευθεί ως κυβέρνηση, κάποια ασαφή σημεία των συμφωνιών σχετικά με την αποτελεσματική προστασία των προσωπικών δεδομένων.

Παρ' όλα αυτά δεν έχει δείξει μέχρι τώρα καμία πρόθεση επαναδιαπραγμάτευσης των συμφωνιών. Στα αζήτητα είναι επίσης και η άλλη δέσμευση της κυβέρνησης ότι θα καταργήσει τη ρύθμιση για την τράπεζα DNA και τις κάμερες (αλλά και του κουκουλονόμου) εναρμονιζόμενη με τις γνωμοδοτήσεις της Αρχής Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων.

Το συνολικό ποσό που θα ξοδέψουμε για την ψηφιοποίηση των αρχείων της αστυνομίας και τα συστήματα αυτοματοποιημένης αναγνώρισης των προφίλ DNA φτάνουν περίπου στα 10 εκατομμύρια ευρώ.