ΑΠΟΙΚΙΟΚΡΑΤΕΣ ΧΩΡΙΣ ΑΠΟΙΚΙΑ

www.tanea.gr

Ιχνηλατώντας σε ποικίλες παραγνωρισμένες πηγές τα εθνικά σχέδια για την απόκτηση της Μακεδονίας, ο Σπύρος Καράβας αναδεικνύει την ταξική διάσταση του ελληνικού αλυτρωτισμού του φθίνοντος 19ου αιώνα. Μας δίνει ένα βιβλίο τομή στη μελέτη του Μακεδονικού.

H παρασιώπηση ιστορικών μαρτυριών που δεν αρμόζουν στα κυρίαρχα εθνικά αφηγήματα αποτελεί ιστοριογραφική πρακτική με μακρά ιστορία στα Βαλκάνια. Ευτυχής εξαίρεση στον κανόνα είναι το βιβλίο του Σπ.Καράβα, που φέρνει στο προσκήνιο μια σειρά από τέτοιες μαρτυρίες. Κεντρική θέση ανάμεσά τους έχει τοΕργον του Ελληνισμού εν Μακεδονία του Ρουμελιώτη Αθανάσιου Ευταξία, νέου τότε πολιτικού, μετέπειτα υπουργού και (για λίγο) πρωθυπουργού. Πριν και μετά από αυτόν, από την επαύριον του Κριμαϊκού (1853-6) μέχρι και τους Βαλκανικούς Πολέμους, το έργον του Ελληνισμού, δηλαδή «το πρακτέον» στην υπό διεκδίκηση Μακεδονία, θα γίνει αντικείμενο δημόσιων λόγων. Αναλύοντας τις ενδιαφέρουσες αυτές μαρτυρίες, ο Καράβας αποκαλύπτει τα ιδεολογικά νήματα που τις διαπερνούν υφαίνοντας τον καμβά του ελληνικού αλυτρωτισμού.

Το πρώτο νήμα που τις συνδέει είναι η έντονη ανησυχία για τους εθνολογικούς συσχετισμούς στη Μακεδονία. Παρά τις σιωπές που επιβάλλει η προς τα έξω προπαγάνδα, στα γραπτά τους επανέρχεται η έκδηλη αγωνία για τον υπερβάλλοντα όγκο τουσλαυϊκού στοιχείου.

Οπως μας δείχνει ο Καράβας, η αγωνία μεγαλώνει καθώς όλοι οι ιθύνοντες διαπιστώνουν την ανεπάρκεια των οικείων εκπαιδευτικών και εκκλησιαστικών μηχανισμών να επιτύχουν τηναλλοίωσιν- όπως έγραφε ο Ιωακείμ Γ΄-, τον εξελληνισμό δηλαδή ή έστω την «ελληνοφρόνηση» του ογκώδους εθνογλωσσικά αλλότριου αγροτικού πληθυσμού της Μακεδονίας. Οι επανερχόμενες στα κείμενα μεμψιμοιρίες για τον ελλιπή «εθνικό ζήλο» των δασκάλων και των μητροπολιτών δεν συνιστούν επαρκείς αιτιολογήσεις. Και εδώ ακριβώς ξετυλίγεται το δεύτερο νήμα που διαπερνά το βιβλίο και την ελληνική αλυτρωτική συνείδηση: η σταδιακή συνειδητοποίηση ότι η επιτυχία των εθνικών σχεδίων πολιτισμικής επιρροής κρίνεται εν πολλοίς από την τοποθέτηση στο μείζον κοινωνικό ζήτημα της γης.

Ο Ευταξίας είναι πρωτοπόρος στην καθαρότητα της πρότασής του, την οποία φέρνει στα καθ΄ ημάς από τη Γερμανία του Βίσμαρκ και τις παράλληλες αναζητήσεις «ζωτικού χώρου» του γερμανικού εθνικισμού: να αγοραστούν από πλούσιους ομογενείς σε τιμή ευκαιρίας τα κτήματα των οθωμανών μπέηδων σε καίρια σημεία του διεκδικούμενου χώρου. Ως «μακάριοι» κάτοχοι της γης, οι νέοι αφέντες θα μπορέσουν ανενόχλητοι με τη συνδρομή δασκάλων και ιερέων να εκβιάσουν και να αλλοιώσουν τη συνείδηση των εξαρτημένων βουλγάρων κολλήγων και να επιτύχουν την εξελλήνισή τους. Στην περίπτωση που εκείνοι δεν «ομοφρονήσουν», θα υποχρεωθούν να εγκαταλείψουν τη γη τους «εις διαδοχήν ελλήνων γεωργών». Η πρόταση δεν θα ευοδωθεί, αλλά θα διαγράψει μια ενδιαφέρουσα πορεία, ακολουθώντας τις τάσεις της εποχής: τους επί το πλείστον αδιάφορους ομογενείς κεφαλαιούχους της τρικουπικής περιόδου θα κληθεί στις παραμονές των Βαλκανικών Πολέμων να αντικαταστήσει, στον ρόλο του επίδοξου γαιοκτήμονα, σε ξένη πάντα επικράτεια το ελληνικό κράτος.