Ανταλλαγή πληθυσμών 1922-1924, παράλληλες ιστορίες

http://news.kathimerini.gr

Σπυρος Γιανναρας ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ. «Δεν υπάρχει προνόμιο στον πόνο». Η φράση της Μαρίας Ηλιού από τη χθεσινή συνέντευξη Τύπου στο Μουσείο Μπενάκη δείχνει πώς ακριβώς προσεγγίζει το ευαίσθητο ιστορικό ζήτημα της ανταλλαγής των πληθυσμών μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας μετά την καταστροφή του ’22. Το ντοκιμαντέρ και η έκθεση φωτογραφίας «Διωγμός και ανταλλαγή πληθυσμών (Τουρκία-Ελλάδα: 1922-1924)» συμπληρώνουν, απαρτίζοντας μια ενιαία ενότητα, το εξαιρετικά επιτυχημένο «Σμύρνη. Η καταστροφή μιας κοσμοπολίτικης πόλης 1900-1922». H προβολή τους θα διαρκέσει ώς τις 29/4. To νέο ντοκιμαντέρ θα προβάλλεται στην οδό Κουμπάρη ενώ η «Σμύρνη» στην οδό Πειραιώς. «Το δεύτερο ντοκιμαντέρ έγινε με την ελπίδα ότι 90 χρόνια μετά τη μικρασιατική καταστροφή θα μπορέσουμε να διηγηθούμε ολόκληρη την ιστορία και από τις δύο πλευρές του Αιγαίου», τόνισε η σκηνοθέτις. Ο συνεργάτης της, ιστορικός Αλέξανδρος Κιτροέφ, διευκρίνισε ότι το 1923 που συμφωνήθηκε στη Λωζάννη η ανταλλαγή, οι περισσότεροι Ελληνες είχαν ήδη εκδιωχθεί ή εκπατριστεί στην Ελλάδα. Η συμφωνία, που ακολούθησε τον πρώτο διωγμό των Ελλήνων της Σμύρνης, του Πόντου και της Καππαδοκίας, αφορούσε πλέον μόλις 180.000 Ελληνες και 400.000 μουσουλμάνους από την Κρήτη και τη Μακεδονία, οι οποίοι στην πλειονότητά τους θα προτιμούσαν να είχαν παραμείνει στην Ελλάδα. Το δράμα, με άλλα λόγια, είναι ότι οι πληθυσμοί (και από τις δύο πλευρές) δεν ρωτήθηκαν ποτέ για τη σχεδιαζόμενη μοίρα τους ως προσφύγων. Οι Ελληνες μεταφέρθηκαν, όπως τόνισε ο ιστορικός Θάνος Βερέμης, σε μια χώρα χαμηλότερου βιοτικού επιπέδου. Αφησαν πίσω τους περιουσίες, επιτυχημένες εμπορικές ή άλλες δραστηριότητες που τους εξασφάλιζαν υψηλό επίπεδο διαβίωσης, για να ζήσουν την απόλυτη ένδεια και τον εξευτελισμό. Ομως οι ανταλλαγέντες μουσουλμάνοι βρέθηκαν σε χειρότερη κατάσταση: «Οι δικοί μας έτυχαν μιας στοιχειώδους περίθαλψης. Οι μουσουλμάνοι πρόσφυγες αφέθηκαν στη μοίρα τους παντελώς», συμπλήρωσε. Το ντοκιμαντέρ παρουσιάζει μεμονωμένες ανθρώπινες ιστορίες που συμπληρώνουν και φωτίζουν τις εθνικές αφηγήσεις. Αναδεικνύει τις εντυπωσιακές ομοιότητες των παράλληλων ιστοριών Ελλήνων και Τούρκων βασιζόμενο στη βαθιά πεποίθηση ότι η οδυνηρή εμπειρία του ξεριζωμού και της προσφυγιάς την οποία έζησε με τον ίδιο αλγεινό τρόπο και ο άλλος –ο ξένος ή ο οιονεί εχθρός– μπορεί να λειτουργήσει ως ενοποιητικό στοιχείο, φέρνοντας κοντά τους δύο λαούς. Ή με τα λόγια του νομπελίστα Ιβο Αντριτς, ότι «τίποτα δεν ενώνει περισσότερο τους ανθρώπους, από την κοινή συμφορά».