Βαθύ κράτος, βαθιά διχάζει

Του ΑΡΗ ΑΜΠΑΤΖΗ

Οι βαριές ποινές, με κορυφαία την ισόβια κάθειρξη στον πρώην αρχηγό των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων, απόστρατο στρατηγό Ιλκέρ Μπασμπούγ, που επέβαλε το δικαστήριο στο Σιλιβρί της Κωνσταντινούπολης σε δεκάδες εμπλεκομένους-κατηγορουμένους στην υπόθεση «Εργκενεκόν», μεταξύ των οποίων ήταν και καθηγητές πανεπιστημίου, στρατιωτικοί, δημοσιογράφοι και συγγραφείς, όχι μόνο δίχασαν την κοινωνία της Τουρκίας, αλλά έριξαν και «σκιά» στο πρόσωπο του Ερντογάν, προετοιμάζοντας το κλίμα των προσεχών εκλογών

Η υπόθεση «Εργκενεκόν» ολοκληρώθηκε πρωτοδίκως με βαριές ποινές, αλλά θα συνεχίσει να απασχολεί την κοινή γνώμη είτε υπό τη μορφή της επόμενης δικαστικής διαδικασίας, που είναι το ακυρωτικό δικαστήριο, είτε υπό τη μορφή του διχασμού τον οποίο εξακολουθεί να προκαλεί. Είναι περισσότερα του ενός τα σημεία του διχασμού.
 Πρώτον, υπάρχει αντιπαράθεση για το αν οι καταδίκες σημαίνουν παράλληλα και αποκάλυψη έστω πτυχών του πολυσυζητημένου μηχανισμού που αποκαλείται βαθύ κράτος. Κατά μία άποψη, δεύτερη φορά διαψεύδονται οι ελπίδες. Η πρώτη ήταν με το σκάνδαλο Σουσουρλούκ, που είχε ξεσπάσει τον Νοέμβριο του 1996. Στο τέλος υπήρξαν κάποιες καταδίκες, αλλά ουσιαστικά δεν είχε αποκαλυφθεί σχεδόν τίποτα. Στην περίπτωση «Εργκενεκόν» υπήρξαν κάποια ονόματα που είχαν ακουστεί και στο Σουσουρλούκ. Καταδικάστηκαν μάλιστα. Ωστόσο, το ενδιαφέρον είναι ότι αυτό συνέβη δίχως να συνδεθεί με περιστατικά. Πράγμα που συνιστά εξάλλου γενικότερο χαρακτηριστικό της όλης δίκης «Εργκενεκόν».    
Το δεύτερο σημείο αντιπαράθεσης είναι η μορφή της δίκης, τα ελλιπή στοιχεία και το γεγονός ότι χρησιμοποιήθηκαν πολλοί «μυστικοί μάρτυρες» οι οποίοι μάλιστα έπεσαν σε παροιμιώδεις αντιφάσεις κατά την ακροαματική διαδικασία.
Ενα τρίτο σημείο είναι το ότι τελικά η υπόθεση «Εργκενεκόν» εξετάστηκε αποκλειστικά ως μηχανισμός που στράφηκε εναντίον της κυβέρνησης του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης και όχι ως βαθύ κράτος. Για παράδειγμα, δεν αναφέρθηκε κανείς στο αν και πώς εμπλέκονται κάποιοι στην επίσης πολυσυζητημένη «θεωρία» ότι με ανορθόδοξο τρόπο είχε πέσει η κυβέρνηση Ετζεβίτ (1999-2002), το 2002, έπειτα από μια οικονομική κρίση και τον κλονισμό της υγείας του τότε πρωθυπουργού Μπουλέντ Ετζεβίτ.
Ενας μάλιστα από τους κατηγορουμένους είχε κατηγορηθεί στο παρελθόν από τη σύζυγο του Ετζεβίτ ότι αυτός και το νοσοκομείο του προκάλεσαν τα προβλήματα στην υγεία του τελευταίου. Πρόκειται για τον Μεχμέτ Χαμπέραλ, που καταδικάστηκε σε 12,5 χρόνια φυλάκιση, αλλά αποφυλακίστηκε.
Τα πάντα κλειδώνουν στην πολιτική, στις εκλογές που θα γίνουν ή το 2015 ή νωρίτερα και στους όρους με τους οποίους παίζεται το πολιτικό παιχνίδι στην Τουρκία.
Ορισμένες φορές, όμως, το ρεπορτάζ οδηγεί σε άλλο ρεπορτάζ. Οταν η προσπάθεια του δημοσιογράφου να πάρει ένα σχόλιο ή άποψη από ανθρώπους της κοινής γνώμης (συγγραφείς, δημοσιογράφοι, κ.λπ.) σκοντάφτει στην απροθυμία πολλών να κάνουν δήλωση, τότε στο ρεπορτάζ προστίθεται ένα νέο στοιχείο. Για ποιο λόγο αυτοί οι άνθρωποι, που από τη φύση της θέσης τους είναι έμμεσα σχετικοί με το πολιτικό παιχνίδι, έχουν εξελιχθεί σε τόσο άμεσα σχετικούς και διστάζουν να μιλήσουν για την υπόθεση «Εργκενεκόν» στον ξένο Τύπο. Και στην προκειμένη περίπτωση πρόκειται για καθηγητές, συγγραφείς, δημοσιογράφους, με πολιτικές αναφορές τόσο στον ευρύτερο ισλαμικό όσο και στον ευρύτερο κεμαλικό χώρο.
Για το «σκάνδαλο Εργκενεκόν», μίλησαν στην «Ε» ο συγγραφέας Ουμίτ Φιράτ, ο καθηγητής Επικοινωνίας Χαλούκ Σαχίν και η συγγραφέας Μινέ Κιρίκανατ.
ΜΙΝΕ ΚΙΡΙΚΑΝΑΤ (συγγραφέας)
«Καταπατήθηκαν οι αξίες του Δικαίου»
Παρωδία δίκης ήταν, σύμφωνα με τη συγγραφέα, η υπόθεση «Εργκενεκόν», η οποία κάνει λόγο για προϋποθέσεις εμφυλίου στην Τουρκία κατά το παράδειγμα της Ισπανίας του Φράνκο.
«Στην Τουρκία όχι μόνο τα άτομα, αλλά και οι θεσμοί δεν λαμβάνουν υπόψη τη διαφορά μεταξύ της πίστης και της ζώσας πραγματικότητας. Μπορεί να ήταν λογικό με αφορμή την υπόθεση "Εργκενεκόν" να υπάρχουν στην κοινωνία αυτοί που πιστεύουν στην ενοχή των κατηγορουμένων και αυτοί που δεν πιστεύουν. Ωστόσο επειδή το Ειδικό Δικαστήριο χρησιμοποίησε τη δικαστική διαδικασία όχι για να αποκαλύψει την αλήθεια, αλλά για να πείσει περί της ενοχής των κατηγορουμένων, οι αποφάσεις ήταν η καταδίκη του κράτους δικαίου.
»Στη δίκη αυτή καταπατήθηκε το σύνολο των οικουμενικών αξιών του Δικαίου, ενώ κατεβλήθη προσπάθεια να αποδειχθεί η ενοχή με τη χρήση πλαστών στοιχείων και μαρτύρων που είτε εξαγοράστηκαν, είτε ήταν ψυχοπαθείς, είτε κατάδικοι τρομοκράτες. Στην περίπτωση ενός κατηγορουμένου, οι ύποπτοι τηλεφωνικοί αριθμοί που φορτώθηκαν στο κινητό τηλέφωνό του από πλευράς της αστυνομίας, όπως αποκαλύφθηκε, υπήρξαν η αιτία της καταδίκης.
»Τελικά οι κατηγορούμενοι ακόμη και αν πράγματι διέπραξαν αυτά για τα οποία κατηγορούνται, δίχως όμως αυτό να έχει τεκμηριωθεί νομικά, καταδικάστηκαν σε υπερβολικά βαριές ποινές. Ο κατηγορούμενος Οσμάν Γιλντιρίμ αφέθηκε ελεύθερος όταν κατέθεσε με τον τρόπο που ήθελε η εισαγγελία. Από την άλλη, καταδικάστηκαν κάποιοι δίχως τεκμηρίωση. Και αυτό αναπόφευκτα φέρνει στο νου το σενάριο σχετικά με τη φίμωση όλων όσοι θα μπορούσαν να αντισταθούν στην εξουσία του κυβερνώντος κόμματος και στον ισλαμικό μετασχηματισμό. Ενα σχέδιο όπου ήταν χέρι χέρι η αστυνομία, η κυβέρνηση και η Δικαιοσύνη, ενώ τα μέσα ενημέρωσης που αλώθηκαν από την κυβέρνηση προσπαθούσαν να πείσουν την κοινή γνώμη.
»Εάν προσεγγίσει κανείς το θέμα από κάποια απόσταση και με μια ιστορική σκοπιά, το καθεστώς στην Τουρκία, περισσότερο από τη Γερμανία του Χίτλερ και την Ιταλία του Μουσολίνι, μοιάζει με την Ισπανία του Φράνκο. Στη Γερμανία υπήρχαν πολύ λίγοι αντιφρονούντες, ενώ ο Μουσολίνι είχε λαϊκό έρεισμα. Στην Ισπανία όμως ο μισός πληθυσμός δεν ήταν με το μέρος του Φράνκο και η φασιστική Ισπανία αναγκάστηκε να ποδοπατήσει τη δημοκρατική. Κι αυτό οδήγησε στον εμφύλιο.
»Για το λόγο αυτό αυτά που συμβαίνουν και θα συμβούν από εδώ και πέρα στην Τουρκία μοιάζουν περισσότερο με το παράδειγμα της Ισπανίας. Το καθεστώς του κυβερνώντος κόμματος και οι οπαδοί του δεν ελέγχουν τη μισή χώρα. Συνεπώς, ή θα ποδοπατήσουν ή θα ποδοπατηθούν».
ΟΥΜΙΤ ΦΙΡΑΤ (συγγραφέας, κουρδικής καταγωγής)
«Επεσε το ταμπού της ατιμωρησίας»
Ηυπόθεση «Εργκενεκόν» έσπασε στην Τουρκία το στερεότυπο της ατιμωρησίας των στρατιωτικών οι οποίοι συμπεριφέρονταν ως υπεράνω σωτήρες, υποστηρίζει ο Ουμίτ Φιράτ. Τονίζει ότι η αναγκαία αλλαγή απαιτεί αλλαγή στις αντιλήψεις, πράγμα που θεωρεί δύσκολο, αφού όλα τα πολιτικά κόμματα και οι βάσεις τους έχουν στην ατζέντα τους την ανάληψη της εξουσίας και όχι τον εκδημοκρατισμό.
«Πέρα από τους ισχυρισμούς περί προβλημάτων στη δίκη, αξιοπιστίας των στοιχείων κ.λπ., υπάρχουν πολύ σοβαρά στοιχεία.
»Οι κατάδικοι που προέβησαν στις δραστηριότητες αυτές δεν είχαν υπόψη τους ότι διαπράττουν αδίκημα. Τις θεωρούσαν καθήκον τους. Με τη δίκη αυτή η Τουρκία παραβίασε το ταμπού της ατιμωρησία τους, πράγμα που ήταν καθεστώς. Πλέον τα αδικήματα αυτά θα ισχύουν για όλους και δεν θα υπάρχουν εξαιρέσεις. Στη χώρα αυτή κάποιοι θεωρούσαν ότι είναι εντός των αρμοδιοτήτων τους να ρίξουν την κυβέρνηση, να καταργήσουν το Σύνταγμα και την Εθνοσυνέλευση.
»Υπάρχουν στο παρασκήνιο πολλά που δεν έχουν αποκαλυφθεί. Το βαθύ κράτος δεν αποκαλύφθηκε. Από ό,τι φαίνεται, θεσμοί όπως οι δικαστικοί δεν έχουν στην Τουρκία από μόνοι τους την ισχύ αυτή. Αυτό θα μπορούσε να γίνει μόνο με την πολιτική ωρίμανση και την ωρίμανση μιας μεταρρυθμιστικής διαδικασίας σε κάθε τομέα. Διότι τίθεται θέμα να δοθεί τέλος σε ένα καθεστώς, κι αυτό δεν μπορεί να γίνει με κατηγορητήρια και δικαστικές αποφάσεις.
»Στις επόμενες δικαστικές φάσεις θα συζητηθεί το όλο θέμα. Αλλά το πρόβλημα είναι οι προκαταλήψεις στην κοινωνία. Για παράδειγμα, οι παραδοχές ότι δεν πρόκειται να βγει τίποτα, ή ότι οι κατηγορούμενοι είναι αθώοι κ.λπ. κάπως θα ξεκαθαρίσουν. Δηλαδή θα υπάρξει η αντίληψη ότι αυτά που έγιναν συνιστούν αδίκημα. Ισως τότε να υπάρξει και η πολιτική ωρίμανση που θα βοηθήσει.
»Ως προς το πολιτικό κλίμα, αν δούμε τις βάσεις του κυβερνώντος κόμματος, του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος και του Κόμματος Εθνικιστικού Κινήματος, βλέπουμε ότι δεν υπάρχουν η τάση και το θάρρος για κάτι τέτοιο. Στις βάσεις όλων των κομμάτων υπάρχει η τάση της ανάληψης της εξουσίας. Αλλά δεν υπάρχει ακόμη ένα συνολικό κοινωνικό αίτημα εκδημοκρατισμού. Γίνεται λόγος για το νέο Σύνταγμα, αλλά παράλληλα βλέπουμε ότι σχεδόν δεν λαμβάνονται υπόψη οι απόψεις των ακαδημαϊκών και της διανόησης. Δηλαδή, δεν θέλουν να μοιραστούν την εξουσία με κανέναν.
»Πρέπει η κοινωνία να φτάσει στο σημείο να μπορεί να συζητά θέματα ταμπού. Ενα από τα σημαντικότερα τέτοια θέματα είναι το Κουρδικό».
ΧΑΛΟΥΚ ΣΑΧΙΝ (καθηγητής στη Σχολή Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου Μπιλγκί της Κων/πολης)
«Τα μπουκάλια έμειναν τα ίδια, άλλαξε το περιεχόμενο»
Οαπομιλιταρισμός της τουρκικής πολιτικής σκηνής δεν οδηγεί στη δημοκρατία, αλλά στην αναπλήρωση του χώρου που εκκενώνουν οι στρατιωτικοί από την πολιτική εξουσία, θεωρεί ο Χαλούκ Σαχίν. Τονίζει ότι ενδεχόμενη νέα εκλογική νίκη του κυβερνώντος κόμματος θα κλιμακώσει τον αυταρχισμό και προβλέπει ότι μόνο από το εσωτερικό του κόμματος αυτού μπορούν να ξεκινήσουν οι διεργασίες που θα αλλάξουν τα πράγματα.
«Με αφορμή τη δίκη αυτή είχε διαμορφωθεί στην Τουρκία η ευρέως αποδεκτή ελπίδα ότι θα διαλευκανθούν ορισμένες ανεξιχνίαστες δολοφονίες. Ωστόσο αυτό διαψεύστηκε. Οι σκοτεινές αυτές υποθέσεις ή δεν εξετάστηκαν καθόλου ή, στις περιπτώσεις που εξετάστηκαν, το τοπίο έγινε ακόμη πιο θολό.
»Το βασικό ερώτημα ήταν αν οι στρατιωτικοί θα απομακρυνθούν από το χώρο της πολιτικής ή αν το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης θα ωφεληθεί από την κατάσταση αυτή. Ετσι δημιουργήθηκε η ανησυχία, κατά πόσον ο χώρος που εκκενώνουν οι ένοπλες δυνάμεις θα συμπληρωθεί από τη δημοκρατία. Το αποτέλεσμα είναι ότι το χώρο αυτό συμπλήρωσαν ένα θρησκευτικό τάγμα και ένα πολιτικό τάγμα. Δηλαδή τα μπουκάλια έμειναν τα ίδια και απλώς άλλαξε το περιεχόμενο.
»Θα πρέπει τώρα να περιμένουμε τις πρώτες βουλευτικές εκλογές. Αν το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης κερδίσει τη μάχη με νίκη 45%-50% ή και παραπάνω, τότε ο αυταρχισμός θα επικρατήσει σε όλους τους θεσμούς. Αυτό που ζητείται από τη λαϊκή βούληση είναι η συναίνεση για κάτι τέτοιο.
»Είναι σίγουρο ότι το κυβερνών κόμμα δεν περίμενε ότι θα δημιουργούνταν ένα κλίμα αντίστασης, όπως αυτό στην πλατεία Ταξίμ. Κι αυτό επειδή θεωρούσε και θεωρεί ότι η εξουσία του είναι αναπόφευκτη. Πράγμα που συνιστά βασικό χαρακτηριστικό των ηγεμονικών εξουσιών. Αυτό το πράγμα έσπασε με τις διαδηλώσεις. Διότι ανέκυψε θέμα κοινωνικής αντιπολίτευσης από εκεί που δεν θα το περίμενε κανείς. Το ενδεχόμενο ότι ο βασιλιάς μπορεί να είναι γυμνός, πάντα οδηγεί τις εξουσίες σε πανικό και αυτό το είδαμε.
»Στις τάξεις της πολιτικής εξουσίας -και εδώ αναφέρομαι σε παράγοντες όπως το τάγμα του χότζα Φετχουλάχ Γκιουλέν, τον πρόεδρο της Δημοκρατίας Αμπντουλάχ Γκιουλ, αλλά και κύκλους που εξακολουθούν να έχουν επαφές με την αστική τάξη της Κωνσταντινούπολης- υπάρχουν αυτοί που δείχνουν ότι δεν εγκρίνουν και τόσο την πρακτική της καταπίεσης. Και επιπρόσθετα τα μηνύματα που λαμβάνουν από τις ΗΠΑ είναι προς την ίδια κατεύθυνση.
»Πιστεύω ότι η αλλαγή θα προκύψει μέσα από το ίδιο το κυβερνών κόμμα, το οποίο ουσιαστικά είναι ένας συνασπισμός. Μπορεί επιφανειακά να προβάλλει η χαρισματική ηγεσία του Ερντογάν, αλλά με μια προσεκτική ματιά μπορεί κανείς να δει τα σημεία συγκόλλησης. Μπορεί δηλαδή να διακρίνει αυτούς που προέρχονται από την παράδοση του Κόμματος Εθνικιστικού Κινήματος, τους Κούρδους βουλευτές, τους οπαδούς του Γκιουλέν και αυτούς που προέρχονται από άλλα θρησκευτικά τάγματα. Είναι λάθος να πει κανείς ότι ο συνασπισμός αυτός δεν πρόκειται σε καμία περίπτωση να διαλυθεί.
»Ως προς το κύμα διαμαρτυριών, δεν μπορώ να πω ότι η αντιπολίτευση έχει βγάλει συμπεράσματα και ότι συνεπώς μπορεί να ενισχύσει τον αντιπολιτευτικό της χαρακτήρα. Αρα δηλαδή προβλέπω ότι το κύμα αυτό της κοινωνικής αντιπολίτευσης θα συνεχιστεί και οι εξελίξεις θα συντελεστούν με βάση την κοινωνική αυτή κίνηση, τις πολιτικές αναζητήσεις και τις διεργασίες εντός του κυβερνώντος κόμματος».
ΠΗΓΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ