Μια νέα αρχιτεκτονική επιτήρησης και ελέγχων αναδύεται στα σύνορα της Ευρώπης

του Αποστόλη Φωτιάδη

Εικόνα από το επιχειρησιακό κέντρο του EUROSUR στα κεντρικά της FRONTEX στην Βαρσοβία (c:Frontex)

Στις 16 Δεκεμβρίου 2013 η Επίτροπος Σεσίλια Μάλμστρομ και ο Τούρκος Yπουργός Eξωτερικών Αχμέντ Νταβούτογλου υπέγραψαν πρωτόκολλο επανεισδοχής σύμφωνα με το οποίο όσοι εισέρχονται παράτυπα σε ευρωπαϊκό έδαφος από την Τουρκία θα επιστρέφονται. Το αντάλλαγμα για την Τουρκία είναι η χαλάρωση των όρων που ισχύουν για την έκδοση βίζας Σένγκεν με προοπτική την οριστική απαλοιφή τους τα επόμενα τρεισήμισι χρόνια.

Με την επίτευξη αυτής της συμφωνίας η Ευρωπαϊκή ηγεσία εγκαινιάζει μια νέα φάση στην εξέλιξη της πολιτικής της για την ασφάλεια των συνόρων με την οποία ουσιαστικά θα αποπειραθεί την μετατόπιση της ευθύνης διαχείρισης των πληθυσμιακών ροών έξω από τα νότια σύνορα της. Αυτό υπέδειξε η Επίτροπος και σε συνέντευξη τύπου κατά τη διάρκεια της τελευταίας επίσκεψής της στην Αθήνα.
Απαντώντας σε ερώτημα σχετικά με την επάνοδο της νότιας Μεσογείου ως μεταναστευτικό δρόμο, η Επίτροπος τόνισε «σκοπεύουμε να συνεργαστούμε με τις χώρες στην άλλη πλευρά της Μεσογείου. Μπορούν και αυτές να δεχθούν μετανάστες, να χτίσουν κέντρα κράτησης και να κυνηγήσουν τους διακινητές». Πολύ πιθανόν η Επίτροπος εκεί που λέει συνεργαστούμε, να εννοεί να το κάνουν αυτοί αντί για εμάς.
Η ιδέα του ελέγχου της μετανάστευσης δια αντιπροσώπου δεν είναι καινούργια στην Ευρώπη. Όπως λέει ο Δανός ερευνητής Μάρτιν Λέμπεργκ Πέντερσεν, αναπληρωτής καθηγητής στο Πρότυπο Κέντρο Μεταναστευτικών Σπουδών στην Κοπεγχάγη, «η Αραβική άνοιξη έριξε καθεστώτα τα οποία ήταν βασικοί συνεργάτες της ΕΕ, χρηματοδοτούμενα ώστε να αναχαιτίζουν τις μεταναστευτικές ροές από την υποσαχάρια Αφρική και τη Μέση Ανατολή. Μετά την πτώση τους η ΕΕ φαίνεται ότι θέλει να εγκαταστήσει παρόμοια συστήματα ελέγχου».
Μια πρώτη ένδειξη αυτής της πολιτικής είναι η επιχείρηση για την εκπαίδευση της νέας δύναμης συνοριοφυλακής, υπαίθριας και θαλάσσιας, στη Λιβύη. Η αποστολή γνωστή από το ακρωνύμιο EUBAM γίνεται υπό την αιγίδα του στρατιωτικού σκέλους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής «Κοινή Πολιτική για την Άμυνα και την Ασφάλεια» (CSDP), η οποία αναβαθμίσθηκε πλήρως στη σύνοδο κορυφής της ΕΕ την προηγούμενη εβδομάδα. Όπως αποκάλυψε ο EUoberver το κείμενο της επιχείρησης αφήνει ανοικτό το ενδεχόμενο εκπαίδευσης και παραστρατιωτικών υπό τον φόβο της κατάρρευσης της Λιβύης και το ξέσπασμα πολέμου μεταξύ των κυρίαρχων φατριών την περιοχή.
Η εξωτερίκευση του ελέγχου των ροών σε αντιπροσώπους μπορεί να αποδειχθεί πετυχημένη μόνο εάν πρώτα στεγανοποιηθούν τα θαλάσσια Μεσογειακά σύνορα. Αυτό ωστόσο απαιτεί μια συνθέτη αρχιτεκτονική ελέγχων των πληθυσμιακών μετακινήσεων σε όλα τα νότια σύνορα της Ευρώπης. Κάτι που γνωρίζει καλά τόσο η Επίτροπος όσο και οι προκάτοχοι της θέσης της, οι οποίοι κινήθηκαν εντατικά προς αυτή την κατεύθυνση ήδη εδώ και μια δεκαετία σε πάρα πολύ στενή συνεργασία με το τότε αναδυόμενο, και τώρα πια κραταιό, σύμπλεγμα παραγωγών εξοπλισμών ασφάλειας και επιτήρησης.
Μια νέα αρχιτεκτονική, παλιοί αρχιτέκτονες.

Όλες οι κινήσεις στη θάλασσα νότια της Ιταλίας όπως εμφανίζονται σε πρώτο χρόνο από το πρόγραμμα EUROSUR (c:Frontex)

Τα θεμέλια για το νέο δόγμα ασφάλειας των ευρωπαϊκών συνόρων μπαίνουν το 2004 με την εμφάνιση του Ευρωπαϊκού Προγράμματος Έρευνας για την Ασφάλεια (ESRP). Αυτό μετατρέπεται σε μια πλατφόρμα σύγκλισης πολιτικών και οικονομικών συμφερόντων με άξονα τη στρατιωτικοποίηση του ελέγχου των συνόρων. Το ESRP θα ενσωματωθεί αργότερα στο έβδομο πρόγραμμα πλαίσιο για την έρευνα και την τεχνολογική ανάπτυξη (7οΠΠ), με διάρκεια εφαρμογής 2007-2013.

Κατά τη διάρκεια αυτών των χρόνων χτίζεται η θεσμική υποδομή για την υποστήριξη της έρευνας εξοπλισμών ασφάλειας και 1,4 δις προβλέπεται για ερευνητικά προγράμματα που αναλαμβάνουν νεόκοπες θυγατρικές που ειδικεύονται στην έρευνα, στη πλειοψηφία τους παρακλάδια γιγαντιαίων παραγωγών οπλικών συστημάτων, σε συνεργασία με ακαδημαϊκά ιδρύματα.
Το Δεκέμβριο 2009 πραγματοποιείται το Φόρουμ για την Ευρωπαϊκή Ασφάλεια, Έρευνα και Καινοτομία (ESRIF) που θεωρείται μέχρι και σήμερα το απόλυτο παράδειγμα σύγκλισης οικονομικών συμφερόντων και πολιτικών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Εκεί χαράσσεται η Ευρωπαϊκή πολιτική για τα σύνορα και τη μετανάστευση που ουσιαστικά επηρεάζεται άμεσα από τις προτεραιότητες των πολυεθνικών παραγωγών οπλικών συστημάτων.
Από τότε και μετά πολυεθνικές και Επιτροπή, με βασικό άξονα τη δημιουργημένη από τον Μάιο 2005 «Ευρωπαϊκή Διεύθυνση για τον Συντονισμό των Επιχειρήσεων στα Εξωτερικά Σύνορα των Κρατών Μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης» (FRONTEX) προωθούν την υιοθέτηση βιομετρικών εξοπλισμών και μη επανδρωμένων αεροσκαφών ως τα βασικά εργαλεία για το μελλοντικό σύστημα επιτήρησης των ευρωπαϊκών συνόρων.
Ήδη από τον Φεβρουάριο 2008 η Επιτροπή έχει βάλει τις βάσεις για τη δημιουργία του EUROSUR ενoς συστήματος συντονισμού επιτήρησης με διαχειριστή την FRONTEX. Το σύστημα θα επεξεργάζεται όλες τις πληροφορίες που παρέχουν οι συνοριοφύλακες των Κρατών Μελών και οι αποστολές της FRONTEX στα ευρωπαϊκά σύνορα, παρέχοντας μια συνολική, ζωντανή εικόνα των πληθυσμιακών κινήσεων στα εξωτερικά σύνορα της Ευρώπης.
Οι εκτιμήσεις για το κόστος δημιουργίας του συστήματος EUROSUR, που ενεργοποιήθηκε στις 2 Δεκεμβρίου του 2013, κυμαίνονται από 250 εκ. (ΕΕ) μέχρι και 338 εκ. (ακτιβιστές) με κάποιες εκτιμήσεις να ανεβάζουν το κόστος στα 874 εκ. ευρώ. Κάποιοι υπολογισμοί εκτιμούν το συνολικό κόστος λειτουργίας του (έξοδα κεντρικού διαχειριστή και ανάπτυξη επιχειρησιακών δυνατοτήτων επιτήρησης των κρατών μελών) έως το 2020 πολύ ψηλότερα.

Μια εικόνα από τις δυνατότητες εντοπισμού του προγράμματος από εναέρια μέσα (c:Frontex)

Ήδη η Ισπανία έχει ξεκινήσει από τον περασμένο Απρίλη το πρόγραμμα μη επανδρωμένων και δορυφορικών μέσων παρακολούθησης της νότιας Μεσόγειου ‘CLOSEYE’. Τα τρία τέταρτα των 12,2 εκ. που θα κοστίσει προέρχονται από πόρους του τομέα ασφάλειας του 7ουΠΠ. Μετά το ναυάγιο στη Λαμπεντούσα τον περασμένο Οκτώβρη η Ιταλία ανέπτυξε στα θαλάσσια σύνορα της με την Λιβύη στρατιωτικά μέσα υπό την επιχείρηση ‘MARE NOSTRUM’ . Παρομοίως το γραφείο της Καθρίν Άστον (EEAS) πρότεινε μια ευρωπαϊκή στρατιωτική επιχείρηση ή την επιπλέον στρατιωτικοποίηση της επιχείρησης της FRONTEX στην περιοχή.
Παράλληλα με την ανάπτυξη της υποδομής του EUROSUR, τα ίδια βιομηχανικά και πολιτικά συμφέροντα προωθούν και το δευτερεύον προς το παρόν πρόγραμμα ‘Smart Gates’, μια τεράστια βάση δεδομένων κάθε εισόδου και εξόδου στην ευρωπαϊκή επικράτεια με κόστος δημιουργίας περίπου τα 400 εκ. ευρώ και ετήσια λειτουργικά έξοδα περίπου 190 εκ.
Πολύ χρήμα μέχρι το 2025

Ο ευρωπαϊκός προϋπολογισμός για την επόμενη εξαετία «Ορίζοντας 2020» προβλέπει 4.648 δις για την περαιτέρω ανάπτυξη  του Ευρωπαϊκού συστήματος διαχείρισης των συνόρων μέσω του νεόκοπου «Ταμείου Εσωτερικής Ασφάλειας» (Internal Security Fund).
Ωστόσο, οι βασικοί απολογητές του δόγματος της ασφάλειας, πολυεθνικές, Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το EEAS σκέφτονται πολύ βαθύτερα.
Στο κείμενο των αποτελεσμάτων της συνόδου κορυφής 19/20 Δεκεμβρίου με κυρίως θέμα την ανάπτυξη της ευρωπαϊκής άμυνας εντοπίζονται τρεις βραχυπρόθεσμοι στόχοι. Ανάπτυξη αποτελεσματικότητας της ‘Κοινής Πολιτικής για την Άμυνα και την Ασφάλεια’ (ευρωπαϊκή πλατφόρμα ανάπτυξης του αμυντικού ευρωπαϊκού δόγματος), υποστήριξη της εξέλιξης επιχειρησιακών δυνατοτήτων, και ενδυνάμωση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας. Με την κρίση να πριονίζει τους εθνικούς προϋπολογισμούς άμυνας μια τέτοια εναλλακτική προβάλει σωτήρια για την βιομηχανία εξοπλισμών.
Βασικό στοιχείο σε αυτήν είναι η πρόβλεψη για ανάπτυξη από τα Ευρωπαϊκά Κράτη Μέλη στόλου μη επανδρωμένων αεροσκαφών σε χρονικό ορίζοντα 2020 με 2025, ουσιαστικά δηλαδή με πόρους του μεθεπόμενου Ευρωπαϊκού προϋπολογισμού. Μέχρι τότε το κείμενο εγγυάται τόσο τη χρηματοδότηση για έρευνα και ανάπτυξη (R&D) των εξοπλισμών όσο και τις απαραίτητες θεσμικές προσαρμογές ώστε αυτοί οι εξοπλισμοί να μπορούν να επιχειρούν και σε αστικό περιβάλλον.
Η FRONTEX και σε ρόλο πλασιέ
Σύμφωνα με δημοσίευμα του πρακτορείου INTER PRESS SERVICE στις 9 Ιανουαρίου 2013 με τίτλο «Closing Europe’s Borders Becomes Big Business» η Ευρωπαϊκή Διεύθυνση για τον Συντονισμό των Επιχειρήσεων στα Εξωτερικά Σύνορα των Κρατών Μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (FRONTEX) οργάνωσε και πραγματοποίησε στην Ελλάδα παρουσιάσεις προϊόντων εξοπλισμών που σχετίζονται με την επιτήρηση σύνορων. Η FRONTEX αποφάσισε, μετά από δικές της εσωτερικές διαδικασίες, ποιες από τις ενδιαφερόμενες εταιρείες θα παρουσιάσουν τον εξοπλισμό τους και κάλυψε τα οδοιπορικά και μεταφορικά έξοδα τους.
Σύμφωνα με πληροφορίες που παραχώρησε η FRONTEX, τον Οκτώβριο 2011 στο αεροδρόμιο του Άκτιου πραγματοποιήθηκε παρουσίαση μη επανδρωμένων αεροσκαφών ειδικά εξοπλισμένα για επιτηρήσεις θαλάσσιων συνόρων. Μεταξύ των εταιριών που συμμετείχαν στην παρουσίαση ήταν και οι Israeli Aircraft Industries, Lockheed Martin, Fast Protect AG, L-3 Communications, Flir Systems, Scotty Group Austria, Diamond Airborn, Sensing, Inmarsat, Thales Aerovision, AeroVironment, Altus Bluebird.
Toν Οκτώβριο 2012 οργανώθηκε και δεύτερη έκθεση στην Αλεξανδρούπολη. Σε αυτήν παρουσιάστηκαν εξοπλισμοί κινητών μονάδων και ασύρματων δικτύων επικοινωνίας, εξειδικευμένων στην επιτήρηση επίγειων συνόρων. Μεταξύ των εταιριών που συμμετείχαν ήταν και οι εταιρίες  Cassidian, PolusEurope, DigitalBarriers, Telenik+Flir, BATS+Elta, Defender, ThalesGermany, ThalesUK, Selex, AeroGB, BroadcastNetworks, AirbornTechnologies, L-3Communications, 3CDL, VisLink, EgnatiaAviation, ScottyGroupAustria, DiamondAirborneSensing, FLIRsystems.
Τα έξοδα για τα οδοιπορικά και μεταφορικά έξοδα των εταιρειών κυμάνθηκαν από 10.000 έως και 260.000 δολάρια. Και στις δυο περιπτώσεις οι εξοπλισμοί παρουσιάστηκαν σε εκπροσώπους των σωμάτων συνοριοφυλάκων των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ουσιαστικά δηλαδή στους μελλοντικούς πελάτες των πολυεθνικών που θα αγοράσουν με χρήμα από τα Ευρωπαϊκά ταμεία και τους εθνικούς προϋπολογισμούς.