Βρώμικοι πόλεμοι και ποδόσφαιρο: Το φάντασμα του στρατηγού Βιντέλα

Του Binoy Kampmark*

Καθώς το Παγκόσμιο Κύπελλο έχει ήδη εισέλθει στη φάση των αποκλεισμών των ομάδων και οδεύει προς το τέλος του, είναι πολύ δύσκολη η αποφυγή πολιτικών διαστρεβλώσεων. Αθλητικά γεγονότα τέτοιας κλίμακας είναι πολιτικές προβολές και προωθήσεις. Η ίδια η κυβέρνηση της Βραζιλίας, ενθουσιάστηκε τόσο με την ανάληψη του Κυπέλλου, τόσο πολύ, ώστε να αυξήσει δραματικά τους προϋπολογισμούς των έργων, το κόστος των μεταφορών, και επέβαλλε σειρά δρακόντειων μέτρων για τον έλεγχο του πληθυσμού.
Η επιστροφή της διεξαγωγής του Παγκόσμιου Κυπέλλου στη Νότια Αμερική, έχει χροιά θλίψης και άρνησης. Όταν διοργανώθηκε το 1978 από την Αργεντινή, η χώρα ελεγχόταν και αιμορραγούσε από τη στρατιωτική χούντα του στρατηγού Χόρχε Ραφαέλ Βιντέλα; Τα πάντα στο όνομα της τάξης, τα πάντα στο όνομα της τιμής.
Τα αγόρια δεν απογοήτευσαν τον στρατηγό. Ο αξιοπρόσεκτος Μάριο Κέμπες μαζί με το μέσο σαν αιλουροειδές, Οσβάλντο Αρντίλες, και άλλους άσσους όπως ο Ρικάρδο Βίγια, κέρδισαν το Παγκόσμιο Κύπελλο. Το ποδόσφαιρο σε στάδια μπορεί να είναι ωραίο. Ο Κέμπες ένα πλάσμα άχαρης ομορφιάς αποδείχθηκε ότι μπορούσε να είναι θανατηφόρος με το «χρυσό του πόδι», Ο Αρντίλες, με υπνωτική δύναμη ήλεγχε το παιχνίδι. Παρά τις ικανότητες και τις προσπάθειες, δεν ήταν τίποτα παραπάνω από μαριονέτες της στρατιωτικής χούντας, τα παιχνίδια ενός βάρβαρου καθεστώτος που ξόδεψε τεράστια ποσά για τη φιλοξενία των αγώνων, Το τελικό ποσό, σύμφωνα με εκτιμήσεις ήταν 18 φορές μεγαλύτερο, από όσα είχε ξοδέψει η Γερμανία για να φιλοξενήσει τη διοργάνωση το 1974. Τίποτε δεν θεωρείτο περιττό.
Ο Κέμπες και οι συναθλητές του αρνήθηκαν ότι γνώριζαν τα αιματηρά καμώματα του στρατιωτικού καθεστώτος. Ο αρχηγός της εθνικής ομάδας, Ντανιέλ Πασαρέλα, που έλαβε το Κύπελλο από τα χέρια του στρατηγού Βιντέλα, τώρα ισχυρίζεται όταν εάν γνώριζε για τις σφοδρές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων θα αρνείτο να συμμετάσχει στο Παγκόσμιο Κύπελλο.
Κι όμως. Μόλις σε ένα χιλιόμετρο απόσταση από το φημισμένο στάδιο Ρίβερ Πλέιτ (σημ. εκεί που έγιναν πολλοί αγώνες και οι τελικοί της διοργάνωσης) ήταν ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα κράτησης και βασανιστηρίων της χούντας, τόσο πολυάσχολο που τουλάχιστον 4.000 συλληφθέντες πέρασαν από τη μηχανή των βασανιστηρίων του. (σημ. πρόκειται για τις εγκαταστάσεις της Ανωτάτης Σχολής Μηχανικής του Πολεμικού Ναυτικού (ESMA), του διαβόητου κέντρου κράτησης και βασανιστηρίων κατά τη διάρκεια της δικτατορίας γνωστού και ως «Αουσβιτς της Αργεντινής»). Το στρατιωτικό καθεστώς διατηρούσε πολλά τέτοια κέντρα= περίπου 340 σε πλήρη λειτουργία τα χρόνια που ήταν στην εξουσία. Ετσι όσο το ποδόσφαιρο παιζόταν στο γήπεδο, τα βασανιστήρια γίνονταν. Στην πραγματικότητα οι πολιτικοί κρατούμενοι στην ESMA μπορούσαν να ακούσουν ταυτόχρονα τις ζητωκραυγές από το γήπεδο και τις κραυγές πόνου όσων βασανίζονταν στις εγκαταστάσεις. Ήταν τέτοια η διαστροφή του τελετουργικού της φυλής όπου η νίκη της Αργεντινής επί της Ολλανδίας στον τελικό μπορούσε να μοιράσει στα δύο ακόμη και τους πολιτικούς κρατούμενους. Οι φύλακες απαιτούσαν να γιορτάζουν οι κρατούμενοι τη νίκη της Αργεντινής. Εάν δεν το έκανες πήγαινες κατευθείαν για εκτέλεση. Η εγχώρια πλευρά (σημ. αυτοί που υποτίθεται ήταν με την Αργεντινή) χρησιμοποιήθηκε ως όπλο και κάθε πολιτικός κρατούμενος το ένοιωθε, τότε ως φαρμακερή αποκάλυψη και ως φρικτή εξαπάτηση.
Μεταξύ 1976 και 1983, εξαπολύθηκε μία συστηματική εκστρατεία βαρβαρότητας και εξαφανίσεων εναντίον συνδικαλιστών, μελών αριστερών οργανώσεων και πολιτικών αντιπάλων, που το καθεστώς άφησε πίσω του μεταξύ 15,000 και 30.000 νεκρούς. Το 1978 ήταν το νευραλγικό τμήμα της προώθησης και «απολογίας» ενός καθεστώτος που… δεν θα μπορούσε να είναι τόσο κακό αφού ήταν τόσο ενθουσιώδες για ένα παιχνίδι που οι Αργεντίνοι έπαιζαν τόσο καλά. Αυτό το σημείο επισημάνθηκε όταν το έγκυρο αθλητικό περιοδικό El Gráfico, φιλοξένησε συνέντευξη του στρατηγού Βιντέλα, και σημείωνε ότι ο επικεφαλής της χούντας και όχι ο Κέμπες, ήταν ο βασικός συντελεστής της νίκης στο Παγκόσμιο Κύπελλο (συνέντευξη με τίτλο «παίξε το παιχνίδι», 28 Ιουνίου 2003). (σημ. μετ. αξίζει να σημειωθεί ότι την περίοδο που το »έγκυρο» αθλητικό περιοδικό έπαιρνε τη συνέντευξη από το Χόρχε Βιντέλα, ο νεοεκλοεγέντας τότε πρόεδρος Νέστορ Κίρχνερ, ξεκινούσε την εκστρατεία κάθαρσης: καθαίρεση όλων των στρατιωτικών που βρίσκονταν ακόμη στο στράτευμα, κατάργηση του νομικού πλαισίου που παρείχε ασυλία στους στρατιωτικούς που εμπλέκονταν στα εγκλήματα και έναρξη των ερευνών για παραπομπή σε δίκη όλων των αιτίων και των συμμετεχόντων στη χούντα).
Δεν ήταν μόνο η αργεντίνικη πλευρά που έπαιζε με ένα υποκριτικό σκοτάδι άρνησης, μίας απεγνωσμένης αυταπάτης όπου το ποδόσφαιρο, μπορεί να υπερβεί τη στιγμή ως μακάρια πράξη μέσω και πάνω από την πολιτική. Οι Ολλανδοί, που έφτασαν και αυτοί στον τελικό για να χάσουν από τους διοργανωτές με 3-1, δεν διακρίνονταν επίσης για την πολιτική καθαρότητά τους. Η Ολλανδία αποδείχθηκε όταν ήταν ένα σημαντικός επενδυτές στη χώρα κατά την περίοδο του βρώμικου πολέμου. (σημ. μετ. έτσι έχει ονομαστεί η περίοδος της χούντας της Αργεντινής εξαιτίας του δόλιου χαρακτήρα των εξαφανίσεων 30.000 ανθρώπων, που στην πλειονότητά τους ακόμη αγνοούνται, περισσότερο από 4 δεκαετίες μετά). Ο πρεσβευτής της Ολλανδίας, Βαν ντεν Μπράντελερ, έφτασε μέχρι και στο σημείο να διακηρύττει ότι ο στρατηγός Βιντέλα ήταν ένας έντιμος άνθρωπος. Πόσο χαμηλά έπεφταν χώρες προκειμένου να φλερτάρουν τι στρατιωτικό καθεστώς.
Η ιστορία των δύο χωρών συνεχίζει να συνδέεται – ο πατέρας της βασίλισσας της Ολλανδίας Μάξιμα, Χόρχε Σορεγκουϊέτα, ήταν ένας από τους μακροβιότερους, μη στρατιωτικούς, υπουργούς της χούντας. Το 1976, όταν εκδηλώθηκε το πραξικόπημα, ο Σορεγκουϊέτα ήταν επικεφαλής της «Sociedad Rural’-Κοινωνίας της Υπαίθρου», μία συντηρητική οργάνωση που εκπροσώπευε τα συμφέροντα των γαιοκτημόνων. Στη χούντα αμέσως ανέλαβε το γεωργικό χαρτοφυλάκιο. (σημ, μετ. ήταν αρχικά υφυπουργός και κατόπιν υπουργός Γεωργίας. Εργαζόμενοι στο ΙΝΤΑ, το Ινστιτούτο Ερευνών για τη Γεωργία, εξαφανίστηκαν κατά τη διάρκεια της θητείας. Αποχώρησε το 1981, και δεν διώχθηκε ποτέ. Για τους τύπους πάντως, δεν παραβρέθηκε στο γάμο της κόρης του με τον τότε πρίγκιπα Γουλιέλμο Αλέξανδρο παρότι το ολλανδικό Κοινοβούλιο έδωσε το πράσινο φως για γάμο, υπό το σκεπτικό ότι η … Μάξιμα δεν είναι η ίδια αναμεμειγμένη με παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων!).
Αυτές οι διασυνδέσεις οδήγησαν το Ολλανδικό Κοινοβούλιο να συστήσει επιτροπή με επικεφαλής τον ιστορικό Μίκαελ Μπάουντ, ώστε να εξετάσει την πιθανή ανάμειξη με παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οι νομικοί επίσης είχαν φόρτο εργασίας. Ποιες ήταν οι αμαρτίες του πατέρα; Παρότι η έρευνα δεν μπόρεσε να βρει απευθείας σχέση, ο Μπάουντ στο πόρισμά του υπαινίχθηκε ότι «ως επικεφαλής της Sociedad Rural [ο Σορεγκουϊέτα] ήταν μέρος της ομάδας των ανθρώπων που παρακίνησαν το πραξικόπημα και είναι εξίσου σημαντικό ότι και ο ίδιος παρέμεινε στη χουντική κυβέρνηση, μία ολόκληρη πενταετία, μέχρι τη στιγμή που ο ίδιος ο Βιντέλα αποχώρησε».
Γι’ αυτούς τους λόγους, η κατάκτηση του Παγκόσμιου Κυπέλλου από την Αργεντινή, το 1986, με αρχηγό της νίκης τον Ντιέγκο Μαραντόνα, έχει πολύ μεγάλη σημασία και έχει μυθοποιηθεί. Οι προσπάθειες του Κέμπες και της ομάδας του είναι σκοτεινές υποσημειώσεις που υποβάλλουν μία μορφή λήθης έναντι στον πόνο. Μερικές από αυτές τις «σκοτεινές συνήθειες» έρχονται ξανά στην επιφάνεια στη Βραζιλία, πριν και κατά τη διάρκεια της διεξαγωγής του Παγκόσμιου Κυπέλλου, και αν και είναι υποδεέστερες με όσα συνέβησαν επί Βιντέλα, ωστόσο υποδηλώνουν ότι το αστυνομικό κράτος που απλώνει τα πλοκάμια και πνίγει τα πάντα, δεν είναι απλώς μία παλιά ιστορία. Το ποδόσφαιρο παραμένει και παιχνίδι και κώδικας, ένα βάρβαρο και τοξικό όπλο.
*Ο Binoy Kampmark, είναι λέκτορας στο RMIT University της Μελβούρνης, στην Αυστραλία.
Μετάφραση-επιμέλεια: Γιώργος Μαυροειδής
abuelas de plaza de mayo