Γκουαντάναμο – και δεν υπάρχει τέλος;

του Norman Paech

Μετά τα χτυπήματα της 11^ης Σεπτεμβρίου 2001, το Γκουαντάναμο είναι το στρατόπεδο συλλογής και φύλαξης των υπόπτων για τρομοκρατία απ΄ όλο τον κόσμο που έχουν πέσει στα νύχια της CIA. Αυτό το διάστημα υπάρχουν ακόμη 132, οι οποίοι στις περισσότερες περιπτώσεις κρατούνται εκεί σε κλουβιά χωρίς κατηγορίες και δίκες. Συνεργάτες του Ερυθρού Σταυρού ή άλλοι επιλεγμένοι επισκέπτες υποχρεώνονται να σιωπήσουν για αυτά που βλέπουν εκεί. 

Από τον κάτοικο της Βρέμης Murat Kurnaz πληροφορηθήκαμε κάποια πράγματα για τις συνθήκες κράτησης. Η έκθεση της Γερουσίας των ΗΠΑ για τα βασανιστήρια της CIA περιγράφει τώρα λεπτομερώς τις τερατωδίες αυτών των κολαστηρίων. Ο Ομπάμα ανέλαβε τα καθήκοντά του, [για] να θέσει τέλος σ΄ αυτά τα εγκλήματα και κυρίως να κλείσει το Γκουαντάναμο. Το Κογκρέσο των ΗΠΑ συνεχίζει να βλέπει [το ζήτημα] διαφορετικά. Εν τω μεταξύ, πολλοί από τους κρατούμενους έχουν απαλλαγεί από την υποψία περί τρομοκρατίας. Κρατούνται ακόμη μόνο επειδή οι ίδιες οι ΗΠΑ δε θέλουν να αποδεχτούν τα θύματά τους και δε βρίσκουν για αυτούς καμιά χώρα υποδοχής.

Το ότι οι ΗΠΑ γενικά μπόρεσαν να ιδρύσουν μια τέτοιου είδους φυλακή έξω από το έδαφός τους, χρονολογείται από το αποικιοκρατικό παρελθόν της Κούβας. Το 1898 οι ΗΠΑ εκδίωξαν την Ισπανία ως αποικιακή δύναμη και κατέλαβαν οι ίδιες τον Κόλπο του Γκουαντάναμο. Στη Συνθήκη του Παρισιού στις 10 Δεκεμβρίου 1898, η Κούβα απέκτησε μεν την ανεξαρτησία της, κατέληξε όμως κάτω από τη στρατιωτική διοίκηση των ΗΠΑ. Αυτές, το 1901 εξασφάλισαν μέσω της λεγόμενης Τροποποίησης Πλατ (Platt Amendment)[1], η οποία εισήχθη στο Σύνταγμα της Κούβας, ένα δικαίωμα παρέμβασης σε περίπτωση εσωτερικών ταραχών και την παραχώρηση κουβανικού εδάφους ως ναυτική βάση. Στις 23 Φεβρουαρίου 1903, συμφωνήθηκε με βάση την Τροποποίηση Πλατ, από την Συντακτική Συνέλευση της Κούβας, μια σύμβαση χρησιδανείου [ενοικίαση] για την περιοχή 117,7 τετραγωνικών χιλιομέτρων, με τις ΗΠΑ, για 99 χρόνια. Τυπικά, η Κούβα διατήρησε την κυριαρχία στην περιοχή, οι ΗΠΑ όμως εξασφάλισαν την «πλήρη δικαιοδοσία και τον έλεγχο» στην περιοχή. Στο άρθρο ΙΙ της Σύμβασης καθορίστηκε, ότι η περιοχή πρέπει «να χρησιμοποιηθεί αποκλειστικά ως σταθμός φόρτωσης κάρβουνου και ναυτική βάση».

Στις 29 Μαΐου του 1934 οι ΗΠΑ συμφώνησαν σε μια νέα Σύμβαση για την κατάργηση της Τροποποίησης Πλατ, χωρίς ωστόσο να αλλάξουν το status του Κόλπου του Γκουαντάναμο. Στο άρθρο ΙΙ του μισθωτηρίου καθορίστηκαν οι αμερικανικές αξιώσεις για τη βάση επ΄ αόριστον, «μέχρι τα δυό συμβαλλόμενα μέρη να συμφωνήσουν μια αλλαγή της Σύμβασης» -μια τυπικά αποικιακή «Σύμβαση λέοντος». Ο σκοπός της μίσθωσης παρέμεινε «αποκλειστικά ως σταθμός φόρτωσης για τον άνθρακα και ναυτική βάση».

Από την επανάσταση του 1958, η κυβέρνηση της Κούβας έχει την άποψη ότι τα μισθωτήρια του 1903 και του 1934 είναι άκυρα και το Γκουαντάναμο κατέχεται παράνομα ενάντια στη θέληση του κουβανικού λαού. Από το 1960 αποφάσισε να μην αποδέχεται την μεταβίβαση του ετήσιου μισθώματος των 4.085 δολαρίων. Οι ΗΠΑ αντιθέτως επιμένουν στην αξίωση για μια επ΄ αόριστον σχέση μίσθωσης με τα εγγυημένα δικαιώματα. Η κουβανική κυβέρνηση τεκμηριώνει την άποψή της αφενός, με το ότι πρόκειται για «Συμβάσεις ανισότιμες», οι οποίες επιβλήθηκαν στην Κούβα την περίοδο εκείνη με στρατιωτική πίεση και έδωσαν στις ΗΠΑ μονομερώς πλεονεκτήματα, στα οποία για την κουβανική πλευρά δεν υπάρχει καμιά ισοδύναμη ανταπόδοση. Αφετέρου, οι ΗΠΑ με την ίδρυση εμπορικών εγκαταστάσεων και μιας φυλακής προχώρησαν πολύ πιο πέρα από την συμφωνηθείσα χρήση.

Η κυβέρνηση της Κούβας την δεκαετία του 1960 αποσύνδεσε τη βάση από το δίκτυο παροχής ηλεκτρικού ρεύματος και νερού. Από τότε η βάση τροφοδοτείται από τις ΗΠΑ με πλοία και αεροπλάνα. Ένας φράκτης μήκους 28 χιλιομέτρων με 44 πύργους καθώς και ένα ναρκοπέδιο περιβάλλουν τον Κόλπο από την μεριά της ξηράς. Με την αιτιολογία ότι οι νάρκες γύρω από το Γκουαντάναμο είναι αναγκαίες, η Κούβα δεν υπέγραψε τη Σύμβαση της Οτάβα για την απαγόρευση των ναρκών ξηράς το 1999 –το ίδιο έκαναν ωστόσο και οι ΗΠΑ.

Η αρχική στρατιωτική σημασία της βάσης για τις ΗΠΑ ως βάσης ανεφοδιασμού για τις ανάγκες των ατμόπλοιων του στόλου των ΗΠΑ σε κάρβουνο, νερό και πυρομαχικά, με το τέλος της ατμοπλοΐας εδώ και πολύ καιρό δεν υπάρχει πλέον. Στη Συμφωνία της Βιέννης για το Δίκαιο των Συμβάσεων κωδικοποιήθηκε μια clausula rebus sic stantibus[2], η οποία δίνει το δικαίωμα για τον τερματισμό της Σύμβασης όταν υπάρχει μια βασική, μη προβλεπόμενη αλλαγή των καταστάσεων, οι οποίες δεν υπήρχαν κατά την σύναψη της Σύμβασης. Επειδή η αρχική χρήση της βάσης σε [ό,τι αφορά τη] σχετική εγγύτητα των λιμανιών των ΗΠΑ έχει αρθεί λόγω της τεχνικής εξέλιξης, η Κούβα μπορεί να επικαλεστεί την ανατροπή του δικαιοπρακτικού θεμελίου.

Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Η σημερινή χρήση του Γκουαντάναμο κυρίως σαν ίδρυμα κράτησης για υποτιθέμενους τρομοκράτες, αποτελεί μια σημαντική παραβίαση της αρχικής Σύμβασης. Κάνει δυνατό ένα τερματισμό της Σύμβασης σύμφωνα με το άρθρο 60 Ι της Συμφωνίας της Βιέννης για το Δίκαιο των Συμβάσεων ως απάντηση[3]. Η γενικά απαιτηθείσα συσταλτική ερμηνεία του άρθρου 60 επιτρέπει έναν τερματισμό της Σύμβασης μόνο όταν υπάρχει μια ουσιώδης παραβίαση. Τι θα μπορούσε όμως να αιτιολογήσει μια «ουσιώδη παραβίαση» του μισθωτηρίου αν όχι αυτές οι κατάφωρα παράνομες προς τα ανθρώπινα δικαιώματα καταστάσεις και συνθήκες ολόκληρου του συγκροτήματος των φυλακών;

Η κυβέρνηση των ΗΠΑ, και υπό τον Ομπάμα, δεν έδειξε ότι αποφαίνεται να εγκαταλείψει την αντισυμβατική χρήση του Γκουαντάναμο, πόσο μάλλον την εδραίωση του κράτους δικαίου στις φυλακές. Ένας τερματισμός του μισθωτηρίου συνολικά και μια επιστροφή της περιοχής στην πλήρη κυριαρχία της Κούβας, παρά την πρόσφατη ύφεση στις σχέσεις με τις ΗΠΑ, δεν πρέπει να αναμένεται στο άμεσο μέλλον. Αυτό θα έπρεπε να αποφασιστεί από το Κογκρέσο των ΗΠΑ όπως επίσης και η ακύρωση τού εδώ και πάνω από 50 χρόνια υφιστάμενου εμπάργκο. Αυτό, ωστόσο, το Κογκρέσο το απορρίπτει, το Διεθνές Δίκαιο τού είναι εδώ εντελώς αδιάφορο. Και το Διεθνές Δικαστήριο στη Χάγη δε θα μπορέσει να λύσει αυτά τα προβλήματα, παρ΄ όλο που τέτοιου είδους διαφορές ανάμεσα στα κράτη είναι ακριβώς ο πυρήνας των δικαιοπραξιών του Δικαστηρίου –αλλά η Κούβα, όπως και οι ΗΠΑ, δεν είναι μέλος του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης.

Όπως μαθεύτηκε, ήταν αναγκαίοι 18 μήνες εντατικών διαπραγματεύσεων στο παρασκήνιο της διπλωματίας για να επιτευχθεί η ανταλλαγή των φυλακισμένων και η χαλάρωση αρκετών περιορισμών. Στις διαπραγματεύσεις αυτές το Γκουαντάναμο προφανώς δεν ήταν θέμα [συζήτησης]. Αν οι Δημοκράτες κερδίσουν στις επόμενες προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ, θα μπορούσαν μολαταύτα να ξεκινήσουν οι διαπραγματεύσεις για την άρση του εμπάργκο και την επιστροφή του Γκουαντάναμο. Αυτό θα ήταν αδιανόητο αν κέρδιζαν οι Ρεπουμπλικάνοι. Αυτοί στη πλειοψηφία τους βρίσκονται ακόμη υπό την επιρροή των ασυμφιλίωτων Κουβανών της Φλόριντα.

Πηγή: Ossietzky, 1/2015

Μετάφραση – Επιμέλεια: Παναγιώτης Γαβάνας

____________

Σημειώσεις του μεταφραστή

[1] Το πλήρες κείμενο της λεγόμενης Τροποποίησης Πλατ (Platt Amendment), μπορεί ο αναγνώστης να το διαβάσει στην αγγλική γλώσσα, στο σύνδεσμο (http://legacy.fordham.edu/halsall/mod/1901platt.asp).

[2] Στην ελληνική γλώσσα η έκφραση «clausula rebus sic stantibus» θα μπορούσε να αποδοθεί περίπου ως «κανονισμός/διάταξη των καταστάσεων που παραμένουν ίδιες». Πρόκειται για μια γενική βασική αρχή που έχει τις ρίζες της στο Ρωμαϊκό Δίκαιο. Σύμφωνα μ΄ αυτήν τα συμβαλλόμενα μέρη δεν αναμένουν καμιά αλλαγή των εξωτερικών καταστάσεων, οι οποίες είναι αποφασιστικές για την εκτέλεση της Σύμβασης, ιδιαίτερα καμιά σημαντική αλλαγή της σχέσης μεταξύ παροχής και αντιπαροχής. Η clausula rebus sic stantibus όμως, επιτρέπει την αλλαγή των Συμβάσεων όταν έχουν αλλάξει οι αποφασιστικές καταστάσεις, οι οποίες σχηματίζουν το δικαιοπρακτικό θεμέλιο.

[3] Η «Συμφωνία της Βιέννης για το Δίκαιο των Συμβάσεων» της 23^ης Μαΐου 1969, ρυθμίζει το Δίκαιο των Συμβάσεων μεταξύ κρατών. Πρόκειται επομένως για μια Συμφωνία που ανήκει στο Διεθνές Δίκαιο. Το άρθρο 60 §1 αυτής της Συμφωνίας για την οποία κάνει λόγο ο συγγραφέας, αναφέρει: «Μια σημαντική παραβίαση μιας διμερούς Σύμβασης από ένα συμβαλλόμενο μέρος, δίνει το δικαίωμα στο άλλο μέρος να προβάλλει την παραβίαση της Σύμβασης ως αιτία για τον τερματισμό της Σύμβασης ή για την ολική ή τη μερική αναστολή της» (βλ: http://www.admin.ch/opc/de/classified-compilation/19690099/index.html). 

Για τον καλύτερο κατατοπισμό των αναγνωστών σχετικά με τη γεωγραφική θέση της βάσης Γκουαντάναμο, εισήγαμε επιπρόσθετα δυό χάρτες. Ο αριστερός χάρτης δείχνει τη θέση της Κούβας στον Κόλπο του Μεξικού, στον οποίο το κόκκινο τετραγωνάκι αφορά στη θέση που βρίσκεται η βάση. Στο χάρτη δεξιά φαίνεται σε λεπτομέρεια η θέση της βάσης. Το έδαφος που είναι χρωματισμένο άσπρο, είναι εκείνο που βρίσκεται υπό τον έλεγχο των ΗΠΑ, ενώ η κόκκινη κουκίδα δείχνει τη θέση που βρίσκεται το συγκρότημα των φυλακών της ντροπής.

 

(Πηγή: http://www.nzz.ch/international/guantanamo-bay-1.18329932)