"Υβριδική συνεργασία" Ελλάδας-Τουρκίας-FRONTEX-ΝΑΤΟ στο Αιγαίο - Ποιος το λέει

Για υβριδική συνεργασία Ελλάδας - Τουρκίας - Frontex- NATO στο Αιγαίο, η οποία θα αποτελέσει παράδειγμα για το μέλλον, κάνει λόγο η πρόσφατη Έκθεση της Έδρας Στρατηγικών Σπουδών ΓΕΕΘΑ Θουκυδίδης. 

Στόχος της Έκθεσης είναι η επισκόπηση των σημαντικότερων γεγονότων που έλαβαν χώρα στην Τουρκία και τη Μέση Ανατολήαπό τις αρχές του χρόνου. Ειδικότερα μελετά, πρώτον, τις εξελίξεις στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική σκηνή της Τουρκίας, και δεύτερον, τις εξελίξεις στην Μέση Ανατολή. Πέραν αυτών, εξετάζονται στην Έκθεση και άλλα σημαντικά θέματα, όπως εκείνα ευρωπαϊκής ασφάλειας, των εξελίξεων στα Βαλκάνια και στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο – θέματα τα οποία ασφαλώς αφορούν και επηρεάζουν τη χώρα μας.

Η Έκθεση συντάσσεται από 12μελή ερευνητική ομάδα της Έδρας υπό τον Καθηγητή Ηλία Κουσκουβέλη.

Εξετάζοντας το προσφυγικό, οι ερευνητές αναφέρουν:

Στα μέσα Φεβρουαρίου 2016 ο Γ.Γ. του ΝΑΤΟ, Γενς Στόλτεμπεργκ, ανακοίνωσε ότι η συμμαχία αποφάσισε να συνδράμει την Ελλάδα και την Τουρκία με ναυτική δύναμη, προκειμένου να διευκολυνθεί ο εντοπισμός και η αναχαίτιση της δράσης των κυκλωμάτων που διακινούν πρόσφυγες από τα παράλια της Ιωνίας προς τα ελληνικά νησιά. 

Το επίσημο αίτημα στο ΝΑΤΟ κατατέθηκε από την Γερμανία, την Ελλάδα και την Τουρκία, ενώ η αρχική πρωτοβουλία φαίνεται ότι προήλθε από την Γερμανίδα Καγκελάριο, η οποία είχε αλλεπάλληλες συνομιλίες με τον τούρκο πρωθυπουργό για το θέμα αυτό. Οι διαπραγματεύσεις για την εξεύρεση της ιδανικής φόρμουλας πέρασαν από αρκετά στάδια. 

Σύμφωνα με δημοσιεύματα, η Τουρκία φαίνεται ότι ζητούσε να μην γίνουν συγκεκριμένες αναφορές στα χωρικά ύδατα και όλο το Αιγαίο να κηρυχτεί σε ενιαίο χώρο, επιτρέποντας έτσι την κίνηση των σκαφών σε όλο το Αρχιπέλαγος, απαίτηση που ισοδυναμούσε σε ένα είδους συνδιαχείρισης του Αιγαίου. 

Ιδανικά η ναυτική δύναμη του ΝΑΤΟ θα έπρεπε να δραστηριοποιηθεί εντός των τουρκικών χωρικών υδάτων, δεδομένου ότι τα κυκλώματα διακινητών έχουν αφετηρία τα παράλια της Ιωνίας. Έτσι να είχε ίσως εξυπηρετηθεί καλύτερα ο σκοπός για τον οποίο αποφασίστηκε η σύσταση/αποστολή της συμμαχικής ναυτικής δύναμης.

Δεν είναι η πρώτη φορά που η Συμμαχία θα επιχειρεί στην περιοχή του Αιγαίου. Η πρώτη ήταν κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας το 2004, όταν ένα μικρό τμήμα της ευρύτερης ΝΑΤΟϊκής επιχείρησης στη Μεσόγειο κατά της τρομοκρατίας (Active Endeavour) χρησιμοποιήθηκε για τη θαλάσσια και εναέρια παρακολούθηση στη βάση της έγκαιρης προειδοποίησης για την αποφυγή τυχόν τρομοκρατικών πληγμάτων.

Αυτή τη φορά η επιχείρηση θα υλοποιεί δράσεις που εντάσσονται στις έννοιες της παρακολούθησης, αναγνώρισης και ανταλλαγής/ συλλογής πληροφοριών με σκοπό τη διάρρηξη του πλέγματος εμπορίας (smuggling) και παράνομης διακίνησης (trafficking) μεταναστών και προσφύγων από την Τουρκία προς της Ελλάδα. 

Αν και οι τελικές ρυθμίσεις δεν έχουν γίνει γνωστές, διότι δεν έχουν ακόμα οριστικοποιηθεί εξαιτίας εμπλοκής από τη τουρκική διπλωματία, επίσημα δημοσιεύματα της Συμμαχίας αναφέρουν τις βασικές πτυχές της επιχείρησης. Ως προς τον καθορισμό της περιοχής εκτέλεσης των επιχειρήσεων αυτό θα αποφασίζεται από τον διοικητή της επιχείρησης σε συντονισμό με την Ελλάδα και την Τουρκία. Αυτή η περιοχή μπορεί να περιλαμβάνει αναμφίβολα τα χωρικά ύδατα των δύο χωρών, αλλά δεν φαίνεται να περιορίζεται σε αυτά. 

Στο ανακοινωθέν του Γενικού Γραμματέα της Συμμαχίας της 25ης Φεβρουαρίου αναφέρεται ρητά ότι καμία από τις δυο χώρες, Ελλάδα και Τουρκία, δεν θα επιχειρεί στα χωρικά ύδατα ή στον εναέριο χώρο της άλλης. Η συνολική επιχείρηση θα βρίσκεται σε «άμεση διασύνδεση» με την FRONTEX για τη ανταλλαγή πληροφοριών, ενώ τα πλοία της Συμμαχίας θα παρέχουν πληροφορίες στις υπηρεσίες ακτοφυλακής/ λιμενικού ή άλλων κρατικών φορέων των δυο χωρών. 

Ο σκοπός δράσης της επιχείρησης δεν είναι η σύλληψη και επιστροφή των παράνομων μεταναστών/προσφύγων, αλλά η διευκόλυνση στην ανταλλαγή πληροφοριών, ενώ η ίδια η ΝΑΤΟϊκή δύναμη θα συλλέγει πληροφορίες και θα τις διαχέει στις αρμόδιες εθνικές υπηρεσίες των δύο χωρών αλλά και στην FRONTEX. Η διάσωση ναυαγών είναι παγκόσμια υποχρέωση σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο και έγκειται στην αρμοδιότητα του κυβερνήτη του πλοίου να την εφαρμόσει. Στην περίπτωση διάσωσης ναυαγών που προήλθαν από την Τουρκία, οι κυβερνήτες των πλοίων της επιχείρησης υποχρεούνται να τους επιστρέφουν στην Τουρκία.

Στην επιχείρηση περιλαμβάνεται ασφαλώς και πολλαπλού χαρακτήρα εναέρια παρακολούθηση, συμπεριλαμβανομένης της χρησιμοποίησης των ειδικών αεροσκαφών (AWACS), αλλά και άλλων μέσων υψηλής τεχνολογίας, μέρος της οποίας θα ενισχύσει περαιτέρω την εκτελούμενη παρακολούθηση και συλλογή πληροφοριών στη διασυνοριακή περιοχή Συρίας –Τουρκίας.

Σε στοχευμένο δημοσίευμα της Hurriyet Daily News της 29ης Φεβρουαρίου, στο οποίο και εκφράζονται πλήρως οι Τουρκικές απόψεις, μετά από ολιγοήμερη σιωπή στα ΜΜΕ επί του ζητήματος, καταγράφεται ότι ακόμα και αν ο καθορισμός των συντεταγμένων δράσης της επιχείρησης καθυστερήσει, η αποστολή μπορεί να λειτουργήσει αν τα δυο κράτη εν τω μεταξύ επιχειρούν στην ανοικτή θάλασσα αντί για τις αμφισβητούμενες περιοχές. Σύμφωνα με ελληνικά δημοσιεύματα, αυτή είναι μια κίνηση που ήδη η Τουρκία έπραξε την 1η Μαρτίου με την παρουσία του Barbaros σε διεθνή ύδατα, δυτικά της Ρόδου.

Επίσης, επαναλαμβάνοντας τη απειλή του casus belli στην ενδεχόμενη επέκταση στα 12 ν.μ. των ελληνικών χωρικών υδάτων, το δημοσίευμα της Hurriyet επισημαίνει ότι η Τουρκία δεν αναγνωρίζει τα 10 ναυτικά μίλια εναερίου χώρου και επομένως δεν υπάρχει λόγος να δημιουργηθεί ζήτημα που ίσως προκαλέσει ένταση μεταξύ των δυο πλευρών. Κατά την Hurriyet, η Άγκυρα κατέστησε σαφές στο Βερολίνο ότι δεν θα “δουλέψει” η επιχείρηση (sic) αν η Γερμανία προσπαθήσει να περάσει τις θέσεις της Ελλάδας, δηλ., μεταξύ αυτών, την επιβεβαίωση των 10 ναυτικών μιλίων εναερίου χώρου. Όπως αναφέρει ανώνυμα τούρκος αξιωματούχος, «σε αυτήν την περίπτωση ακόμα και οι περιοχές έρευνας και διάσωσης (SAR) συμπίπτουν». 

Επομένως, το εύρος του ελληνικού εναερίου χώρου θα αποτελέσει ένα από τα ζητήματα στη διελκυστίνδα του καθορισμού των συντεταγμένων δράσεως της άσκησης, αν τελικώς οριστικοποιηθούν. Μέσα από τη διαδικασία αμφισβήτησης του καθορισμού των συντεταγμένων της επιχείρησης, η Τουρκία επιδιώκει από τη μια μεριά την αποφυγή μιας οποιασδήποτε επιβεβαίωσης σχετικά με τα 10 ναυτικά μίλια ελληνικού εναερίου χώρου και, από την άλλη, την ενίσχυση της πάγιας αρχής που προωθεί ότι το Αιγαίο παραμένει «μια κοινή θάλασσα μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας». Μάλιστα στο δημοσίευμα εκφράζεται η ικανοποίηση των Τούρκων αξιωματούχων για την εξυπηρέτηση αυτής της αρχής μέσα από την αποδοχή της Τεχνικής Συμφωνίας (modalities).

Καθίσταται λοιπόν σαφές ότι η Άγκυρα προτείνοντας τα δυο κράτη να επιχειρούν σε μη αμφισβητούμενες περιοχές, δηλαδή στην ανοικτή θάλασσα, και εφαρμόζοντας άμεσα αυτήν τη λογική, προσπαθεί να «πλαισιώσει» την επιχειρησιακή της δράση στα διεθνή ύδατα του Αιγαίου, ως εξυπηρέτηση για την αποφυγή διμερούς έντασης, αλλά και ως διευκόλυνση για την υλοποίηση καθεαυτής της αποστολής.

Σύμφωνα με την Hurriyet, υπάρχει ανησυχία αν οι περιπολίες των δυο χωρών στο Αιγαίο δημιουργήσουν προηγούμενο για διεκδικήσεις σε αμφισβητούμενες περιοχές. Ως απάντηση αυτού καταγράφεται η άποψη τούρκων αξιωματούχων οι οποίοι επισημαίνουν ότι «έχει καταγραφεί [από τη διαπραγμάτευση] ότι η οδός που χρησιμοποιείται για [την αντιμετώπιση] ενός μεμονωμένου περιστατικού κατά τη διάρκεια μιας αποστολής δεν θα χρησιμοποιηθεί στο μέλλον. Τέτοιες μεμονωμένες πρακτικές θα θεωρηθούν ως ΝΑΤΟϊκές πρακτικές, αλλά δεν θα συνιστούν εφαρμογή πρακτικής ενός κράτους”.

Δεδομένων των παραπάνω, αξίζει να σταθεί κανείς σε δύο παραμέτρους. Η πρώτη αφορά καθεαυτή την «υβριδική συνεργασία» Ελλάδας-Τουρκίας-FRONTEX-ΝΑΤΟ. Αν εξελιχθεί ομαλά, σίγουρα θα αποτελέσει ένα χρήσιμο παράδειγμα για το μέλλον, στο πλαίσιο της σύνταξης της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής (παγκόσμιας) Ασφάλειας τον Ιούνιο, αλλά και των στρατιωτικών πτυχών που θα ακολουθήσουν, αφού πιστοποιεί τη δημιουργία επιλεκτικών περιφερειακών θεσμικών συμπράξεων (FRONTEX-NATO), ανάλογα με το χαρακτήρα του προβλήματος ευρωπαϊκής ασφάλειας, εμπλέκοντας ταυτόχρονα τα κράτη που επηρεάζουν την εξέλιξη του συγκεκριμένου φαινομένου. Αυτή η σύμπραξη διαφορετικού χαρακτήρα δρώντων για την εξασφάλιση ενός στοχευμένου κοινού (shared) σκοπού είναι πολύ κοντά στις προτάσεις που συζητούνται, σε κοινοβουλευτικό επίπεδο, από σημαντικά κράτη μέλη της ΕΕ με μεγάλη επιχειρησιακή εμπειρία, όπως η Μεγάλη Βρετανία.

Επομένως, μία επιτυχής ή έστω λειτουργική έκβαση της επιχείρησης, αν τελικώς δεν τορπιλιστεί από την Τουρκία, θα καταδείξει τη δυνατότητα «υβριδικής επιχειρησιακής συνέργειας» στον τομέα της ευρωπαϊκής ικανότητας διαχείρισης κρίσεων, όπου ενδεχόμενες «αδυναμίες» των επιμέρους συμμετεχόντων δρώντων εξισορροπούνται από το συγκριτικό πλεονέκτημα έτερων μερών της ομάδας, με στόχο την επίτευξη ενός ευρέως αποδεκτού σκοπού.

Η δεύτερη παράμετρος αφορά τη χρηστή υλοποίηση και εξέλιξη της επιχείρησης. Η επίγνωση των διπλωματικών πρακτικών της γειτονικής χώρας τις τελευταίες δεκαετίες δεν επιτρέπει εφησυχασμό. Η Άγκυρα δείχνει, από την έναρξη υλοποίησης της επιχείρησης, να προσπαθεί να προβάλλει τις δικές της ερμηνείες στις αποφάσεις, παρουσιάζοντάς τες ως δήθεν ερμηνευτικές διευκολύνσεις για τη διεξαγωγή της επιχείρησης. Θεωρείται δε εξαιρετικά πιθανό ότι κατά την πορεία υλοποίησης των επιχειρήσεων, θα προβεί σε συγκεκριμένες παρερμηνείες και ειδικά σε σημεία δράσης που θα διαγνώσει κενά ή ευκαιρίες για να καταστήσει σαφή τη δυσλειτουργία των υφιστάμενων διεθνών ρυθμίσεων έρευνας και διάσωσης στην περιοχή, τις οποίες και επιδιώκει να αναθεωρήσει. 

Για αυτόν το λόγο είναι ήδη γνωστό στην ελληνική διπλωματία ότι η συγκεκριμένη επιχείρηση απαιτεί εξαιρετικά λεπτούς και αποφασιστικούς χειρισμούς. 

http://www.onalert.gr