Πριν από λίγες εβδομάδες η σύλληψη ενός εκδότη και δύο δημοσιογράφων ανέδειξε πάλι ένα γνωστό ζήτημα που ταλανίζει εδώ και χρόνια την ελληνική δημοσιογραφία: τη λογική των εκβιασμών και της εκδούλευσης. Σε αυτό το κείμενο θα επιχειρήσω μια ιστορική προσέγγιση του φαινομένου και θα εφαρμόσω τη μέθοδο ανάλυσης δικτύων για την ανάδειξη του πλέγματος σχέσεων που το χαρακτηρίζει.
Οι Παναγιώτης Μαυρίκος, Τάκης Μουσάς και Χρήστος Φράγκου συνελήφθησαν για απόπειρα εκβιασμού σε βάρος της Αμαλίας Κάτζου υπεύθυνης του γραφείου Τύπου της ΕΥΔΑΠ. Προφανώς και οι κατηγορούμενοι διαθέτουν το τεκμήριο της αθωότητας. Όμως τα έγγραφα με τις τηλεφωνικές παρακολουθήσεις που διέρρευσαν στον τύπο περιγράφουν ένα γνώριμο σενάριο: ο δημοσιογράφος φαίνεται να εκβιάζει την υπεύθυνη Τύπου ούτως ώστε η εταιρεία στην οποία εργάζεται να του δώσει χρήματα, καθώς και σε μια σειρά συνεργάτες του, ως αντάλλαγμα “προστασίας”.
Η “προστασία” αυτή παίρνει δύο μορφές: από τη μία ο φερόμενος ως εκβιαστής και οι συνεργάτες του υπόσχονται να μην επιτεθούν στην ίδια την εκβιαζόμενη, στον διευθύνοντα σύμβουλο της ΕΥΔΑΠ όπου αυτή εργάζεται αλλά και στην κυβέρνηση, μέσω του υπουργού Επικρατείας Νίκου Παππά. Ο φερόμενος ως εκβιαστής υπόσχεται επίσης θετική κάλυψη για τους παραπάνω και προστασία έναντι σε τυχόν αρνητικά δημοσιεύματα τρίτων.
Βέβαια, όπως δείχνει ο Λευτέρης Χαραλαμπόπουλος στο εκτενές άρθρο του στο Unfollow, οι επαγγελματικές σχέσεις μεταξύ των φερόμενων εκβιαστών και της εκβιαζόμενης είναι παλιές. Ο Χαραλαμπόπουλος υποστηρίζει ότι η ατυχής εξέλιξη τους εντάσσεται στο γενικότερο πλαίσιο αναδιάρθρωσης των σχέσεων ΜΜΕ και εξουσίας στην εποχή διακυβέρνησης Σύριζα.
Χωρίς να γνωρίζω κατά πόσο αυτός ο ισχυρισμός έχει βάση, ούτε βέβαια να προδικάσω την δικαστική έκβαση της συγκεκριμένης υπόθεσης, μπορώ να παρατηρήσω δύο ενδιαφέροντα στοιχεία τα οποία αναδεικνύει : από τη μία την ιστορική συνέχεια μεθόδων, πρακτικών αλλά και προσώπων που ταλανίζουν τη δημοσιογραφία στην Ελλάδα εδώ και δεκαετίες· από την άλλη το γεγονός ότι πλέον κεντρικό ρόλο στο σύστημα της δημοσιογραφίας των εκβιασμών και των εκδουλεύσεων παίζει το διαδίκτυο.
Σύντομο ιστορικό της δημοσιογραφίας των εκβιασμών
Η δημοσιογραφία των εκβιασμών δεν είναι νέο φαινόμενο ούτε εμφανίζεται αποκλειστικά στην Ελλάδα. Ήδη από το 19ο αιώνα η απόσπαση χρημάτων μέσω απειλών για δημοσιοποίηση ευαίσθητων πληροφοριών αποτελεί σημαντική πηγή εσόδων του τύπου. Για παράδειγμα ένας από τους πιο γνωστούς δημοσιογράφους στις ΗΠΑ, ο James Gordon Bennett (1795–1872), ιδρυτής της εφημερίδας New York Herald η οποία γνωρίσε μεγάλη επιτυχία, δεν δίσταζε να εκβιάσει εμπλεκόμενους σε σκάνδαλα έναντι χρηματων.
Στη Μεγάλη Βρετανία μορφές της αριστοκρατία όπως ο δούκας του Cumberland κι ο δούκας του York αγόρασαν κατ’επανάληψη τη σιωπή εκβιαστών δημοσιογράφων και συγγραφέων σχετικά με τις σεξουαλικές τους συνήθειες. Το σκάνδαλο των ταμπλοϊντ του 2011 έδειξε ότι τέτοιες πρακτικές δεν έπαψαν ποτέ στα αγγλικά ΜΜΕ.
Στη Γαλλία, στα τέλη του 19ου αιώνα, οι εκδουλεύσεις δημοσιογράφων σε τραπεζίτες και χρηματιστές, μεταξύ των οποίων εκβιασμοί και συμβόλαια δημόσιας διαπόμπευσης, σημάδεψαν την εποχή του “αργυρώνητου Τύπου” (presse vénale) την οποία περιγράφει ο Ζολά στο μυθιστόρημα Το Χρήμα. Η περίπτωση του δημοσιογράφου Eric Laurent ο οποίος αποπειράθηκε πρόσφατα να εκβιάσει τον βασιλιά του Μαρόκου δείχνει ότι και στη Γαλλία αυτά τα φαινόμενα συνεχίζονται.
Εκεί όμως που η δημοσιογραφία των εκβιασμών ανθίζει στις μέρες μας είναι σε χώρες του Νότου οι οποίες χαρακτηρίζονται από ξαφνικό πλουτισμό των ελίτ και υψηλά ποσοστά διαφθοράς όπως η Κίνα, η Ινδία και η Νιγηρία. Η Ελλάδα μάλλον μοιράζεται κοινά χαρακτηριστικά με αυτές.
Η ελληνική ιδιαιτερότητα
Η ιδιαιτερότητα της ελληνική περίπτωσης έγκειται στο γεγονός ότι ενώ στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες η πλειοψηφία των εκβιαστών της δημοσιογραφίας κινούνται στο περιθώριο του μηντιακού συστήματος, στην Ελλάδα αποτελούν πρωταγωνιστές της δημόσιας ζωής και άμεσους συνομιλητές της πολιτικής και οικονομικής εξουσίας. Πράγματι, η λεγόμενη διαπλοκή είναι μια μορφή εκπλεπτυσμένου εκβιασμού. Από αυτή την άποψη το παράδειγμα του ΔΟΛ είναι χαρακτηριστικό και κυρίως διαχρονικό.
Όπως αναφέρει ο Δημήτρης Ψαρράς στη Εφημερίδα των Συντακτών, είναι εκπληκτική η ομοιότητα της συμπεριφοράς του Σταύρου Ψυχάρη προς τον Αλέξη Τσίπρα με εκείνη του Χρήστου Λαμπράκη προς τον Ανδρέα Παπανδρέου την πρώτη περίοδο της «Αλλαγής». Όπως ο Ψυχάρης φέρεται έτοιμος να ανταλλάξει την εύνοια του συγκροτήματος προς την κυβέρνηση Σύριζα-Ανελ με οικονομικά προνόμια, έτσι κι ο Λαμπράκης διαπραγματεύονταν με τον Παπανδρέου ευνοϊκές ρυθμίσεις για τα δάνεια του το 1982.
Όμως σε άλλες περιπτώσεις η συνδιαλλαγή είναι πιο άμεση. Για παράδειγμα μια γνωστή περίπτωση εκδότη-εκβιαστή είναι αυτή του Γρηγόρη Μιχαλόπουλου (1938-2013), διευθυντή της ακροδεξιάς εφημερίδας «Ελεύθερη Ώρα». Ο Μιχαλόπουλος είναι από τους ελάχιστους δημοσιογράφους που καταδικάστηκε και έκανε φυλακή για εκβιασμό, μάλλον γιατί τα θύματα του ήταν πανίσχυροι επιχειρηματίες όπως ο Λάτσης κι ο Αγγελόπουλος.
Άλλοι γνωστοί εκδότες και δημοσιογράφοι που έχουν κατηγορηθεί για απόπειρες συνδιαλλαγής απευθείας με την πολιτική και οικονομική εξουσία είναι ο Θέμος Αναστασιάδης, για το DVD της υπόθεσης Ζαχόπουλου, ο Γιώργος Κουρής, ο Γιώργος Καρατζαφέρης καθώς και διάφοροι συνεργάτες τους.
Το λούμπεν ακροδεξιό διαδίκτυο
Οι μηντιάρχες “πρώτης γραμμής” ενδιαφέρονταν κυρίως για δημόσια κονδύλια (κατασκευές, εξοπλισμοί, υπηρεσίες, διαφήμιση) και τραπεζικές “διευκολύνσεις”. Τα ποσά ήταν μεγάλα και οι απειλές διακριτικά καλυπτόμενες πίσω από το πέπλο της πολιτικής κριτικής. Τα τελευταία χρόνια όμως η φύση της οικονομικής συνδιαλλαγής μεταξύ ΜΜΕ και εξουσίας έχει αλλάξει.
Από τα μέσα της δεκαετίας του 2000 μια νέα γενιά δημοσιογράφων-εκβιαστών φαίνεται να κάνει την εμφάνιση της, προσαρμόζοντας το “μοντέλο Μιχαλόπουλου”. της απευθείας εκμαίευσης χρημάτων, στην εποχή του διαδικτύου, της ιδιωτικής τηλεόρασης και του χρηματιστηρίου.
Πρώτο γνωστό κρούσμα ήταν η σύλληψη του φερόμενου ως διαχειριστή του μπλογκ press-gr Ανδρέα Καψαμπέλη, δημοσιογράφου στον «Κόσμο του Επενδυτή» και σταθερού καλεσμένου του Γιάννη Παπαγιάννη (καταδικασμένου επίσης για συκοφαντική δυσφήμηση) στο Extra Channel ιδιοκτησίας τότε Γιώργου Κουρή. Η αύξηση της επιρροής του press-gr συνοδεύτηκε από χρησιμοποίηση του, ως μέσο εκβιασμού και αντεκδίκησης μεταξύ πολιτικών, δημοσιογράφων, εκδοτών, επιχειρηματιών και συμπαρομαρτούντων, χωρίς απαραίτητα αυτό να γίνεται εν γνώση ολόκληρης της ομάδας που το έτρεχε.
Πάνω στο λαϊκίστικο και μισαλλόδοξο μοντέλο του press-gr στηρίχθηκε και η τεράστια επιτυχία του tromaktiko, διαχειριστής του οποίου ήταν ο δολοφονηθείς δημοσιογράφος του Πρώτου Θέματος Σωκράτης Γκιόλιας.
Η άλωση της πρωτοποριακής εκείνη την εποχή μπλογκοσφαίρας από το μηντιακό σύστημα ανέδειξε και παγίωσε την δημαγωγία και την ξενοφοβία ως βασικά συστατικά του ελληνόφωνου διαδικτύου.
Σαφώς και καθ’όλη της δεκαετία του 2000 οι κρατικές διαφημιστικές δαπάνες υπήρξαν το βασικό μέσο στήριξης εκδοτών και δημοσιογράφων φίλα προσκείμενων προς τις κυβερνήσεις ΠΑΣΟΚ και ΝΔ. Έτσι εφημερίδες με ελάχιστη κυκλοφορία βρέθηκαν να κερδίζουν εκατομμύρια από διαφημιστικά πακέτα ΔΕΚΟ, υπουργείων και ελεγχόμενων από το κράτος τραπεζών (βλέπε παραδείγματα Τράγκα, Κύρτσου κλπ.).
Όμως η επιτυχία του press-gr και του tromaktiko ανέδειξε τα πλεονεκτήματα του διαδικτύου για τους επίδοξους ταγούς της λούμπεν δημοσιογραφίας: χαμηλό κόστος, ευελιξία, ανωνυμία και ευκολία δικαιολόγησης χρηματικών ποσών μέσω διαφημιστικών δαπανών και άλλων ηλεκτρονικών υπηρεσιών χωρίς τη δυνατότητα ελέγχου και διασταύρωσης με στοιχεία επισκεψιμότητας.
Έτσι εξηγείται ότι στις διαρροές των τηλεφωνικών παρακολουθήσεων για την τελευταία υπόθεση, ο Μουσάς φέρεται να ασκεί το ρόλο του ενδιάμεσου όχι μόνο προς όφελος του εκδότη Παναγιώτη Μαυρίκου (με τις στενές σχέσεις με όλο το φάσμα της ακροδεξιάς από τη ΝΔ μέχρι τη Χρυσή Αυγή), αλλά κι ένα πλήθος ιστότοπων που φαίνονται να λειτουργούν με το ίδιο μοντέλο πιέσεων ούτως ώστε να εξασφαλίσουν διαφημιστικά κονδύλια από την ΕΥΔΑΠ.
Η χαρτογράφηση του κίτρινου διαδικτύου
Για να εξακριβώσω κατά πόσο αυτό το πλέγμα πολιτικών συγγενειών, επαγγελματικών σχέσεων και οικονομικών συνδιαλλαγών αποτυπώνεται διαδικτυακά έκανα μια απλή άσκηση χαρτογράφησης. Χρησιμοποίησα τη μέθοδο ανάλυσης δικτύων με την οποία είχα χαρτογραφήσει την ακροδεξιά μπλογκοσφαίρα το 2013.
Ως αρχικό δείγμα χρησιμοποίησα τους 11 ιστότοπους που αναφέρει η αστυνομική έκθεση τις 23ης Φεβρουαρίου ως υποδoχείς των χρημάτων που φέρεται να ζητούσε ο Μουσάς απο την υπεύθυνη τύπου της ΕΥΔΑΠ. Οι ιστότοποι είναι οι εξής:
http://24-wres.gr
http://akropolinews.gr
http://ireporterworld.com
http://kourdistoportocali.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου