Ο σπουδαίος Αμερικανός σκηνοθέτης, Ολιβερ Στόουν
Έρση Δάνου
ΛΟΣ ΑΝΤΖΕΛΕΣ
Σημαδεμένος από τη δεκαετία του ‘60, τον πόλεμο του Βιετνάμ και μια άστατη προσωπική ζωή, ο Ολιβερ Στόουν, από την αρχή της καριέρας του μέχρι τώρα, αρνείται να συμβιβαστεί με το κατεστημένο της χώρας του, ακόμα και της δουλειάς του.
Με το βλέμμα πάντα στραμμένο προς ήρωες που τολμούν να τα βάλουν με το σύστημα μιας χώρας όπως η Αμερική, τη διαφθορά μέσα και έξω από τα σύνορά της, την κυβέρνηση, την απληστία εκείνων που συγκεντρώνουν τη δύναμη στα χέρια τους, ο 70χρονος σκηνοθέτης παλεύει ακόμα.
Ακόμα κι αν μας επιτρέπεται να τον κατηγορήσουμε για επιδεικτικότητα, ο χρόνος είναι με το μέρος του. Το πάθος του γι’ αυτούς που αγωνίζονται κατά της αδικίας έχει παραμείνει άσβεστο και γνήσιο.
Σκηνή από το «Σνόουντεν» με τον Τζόζεφ Γκόρντον-Λέβιτ |
Μια μάτια μόνο στη φιλμογραφία του Ολιβερ Στόουν αποδεικνύει την ανάγκη, το πείσμα, αλλά πάνω απ’ όλα την αφοσίωσή του σε αυτά τα θέματα που ο ίδιος θεωρεί σημαντικούς πόλους μιας ολόκληρης εποχής. Μιας εποχής που άρχισε το 1960 και συνεχίζεται στις μέρες μας.
■ Το Βιετνάμ («Πλατούν», 1987, «Γεννημένος την 4η Ιουλίου», 1990, «Ουρανός και Γη», 1993)
■ Την αμερικανική κυβέρνηση («JFK», 1991, «Nίξον», 1995, «W.», 2008)
■ Τον καπιταλισμό («Γουόλ Στριτ», 1987, «Γουόλ Στριτ: το χρήμα ποτέ δεν πεθαίνει», 2010)
■ Τη Νότια Αμερική και τον πόλεμο των ναρκωτικών.
Και, τώρα, το τεράστιο, αν και καλυμμένο θέμα της παρακολούθησης όλου του πληθυσμού της Γης από τις αμερικανικές αρχές, με αφορμή τις αποκαλύψεις του Εντουαρντ Σνόουντεν. Στην τελευταία του ταινία «Σνόουντεν», ο Στόουν για ακόμα μια φορά παίρνει μαχητική θέση.
Και αν το ίδιο το θέμα είναι ικανό να μας ρίξει στα βάραθρα της κατάθλιψης, οδηγώντας μας στη συνειδητοποίηση ότι έχουμε πια ξεπεράσει κάθε φαντασία του Οργουελ, ταυτόχρονα όμως, η άφοβη ματιά τού σκηνοθέτη μάς παρηγορεί, θυμίζοντάς μας πως τα καλά είναι εξίσου δυνατά με τα κακά. Αρκεί να μην κλείνουμε τα μάτια μας.
• Πιστεύετε ότι η αμερικανική κυβέρνηση παρακολουθεί ακόμα τους πολίτες;
Ναι, το πιστεύω. Εγιναν κάποιες μετριοπαθείς αλλαγές αλλά, όπως λέει ο Σνόουντεν, είναι σαν να αλλάξαμε τις κουρτίνες στο σπίτι μας. Ο Ομπάμα μίλησε ωραία για το θέμα, αλλά στην ουσία δεν έχει αλλάξει τίποτα.
Βασικά θεωρούν ότι είναι δικαίωμά τους να παρακολουθούν οποιονδήποτε, πράγμα που είναι παράνομο. Είναι απόλυτα λάθος, εκτός αν υπάρχουν βάσιμες πληροφορίες εναντίον κάποιου.
• Ποια ήταν η πρώτη ερώτηση που κάνατε στον Σνόουντεν όταν τον συναντήσατε για πρώτη φορά;
Συναντηθήκαμε τον Ιανουάριο του 2014, τότε που ήταν ακόμα καυτό το θέμα και ο ίδιος πολύ αναστατωμένος. Δεν ήξερα αν προτιμούσε να κάνουμε μια πιο μυθοπλαστική ταινία, όπου ο ήρωας δεν θα ονομαζόταν Σνόουντεν... Αυτό αποφασίστηκε μετά από τρεις συναντήσεις μαζί του, η κάθε μια σε διαφορετικό μέρος. Δεν θυμάμαι τι τον ρώτησα – μάλλον «τι γίνεται;» (γέλια). Είπε κάτι ενδιαφέρον.
Οτι συνειδητοποίησε ότι η ταινία για την ιστορία του θα ήταν αναπόφευκτη. Είχε, λοιπόν, την εξυπνάδα να ελπίζει σε μια καλή ταινία και όχι κάτι σαν τηλεταινία, ή, ακόμα χειρότερα, μια ταινία τύπου «Το πρώτο ραντεβού» για το ζεύγος Ομπάμα.
• Οι πληροφοριοδότες, όπως ο Σνόουντεν, συνήθως αντιμετωπίζονται ως προδότες και η μόνη τους επιλογή είναι η φυλακή ή αυτοεξορία. Αλλά εμείς τι μπορούμε να κάνουμε; Πώς μπορούμε να αντισταθούμε;
Είναι ένα πολύ δύσκολο ερώτημα. Η προστασία των πληροφοριοδοτών είναι πολύ σημαντική. Και υπάρχουν νόμοι που τους προστατεύουν, αλλά που δεν εφαρμόστηκαν με τον Σνόουντεν γιατί τον κατηγόρησαν για κατασκοπεία με έναν νόμο που πέρασε το Κογκρέσο την εποχή του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου, όταν ο μισός πληθυσμός της Αμερικής ήταν γερμανικός.
Υπήρχε τότε τεράστιος φόβος ότι οι Γερμανο-Αμερικανοί θα βοηθούσαν τη Γερμανία, που θα νικούσε αν ο Γούντροου Γουίλσον δεν κήρυττε πόλεμο το 1917.
Ο νόμος είναι πια αμφισβητούμενος, αλλά ο κ. Ομπάμα, αντίθετα με κάθε άλλο πρόεδρο, μεγιστοποίησε τη χρήση του για οκτώ περιπτώσεις κατασκοπείας. Από αυτούς που καταδικάστηκαν, κανείς κατά τη γνώμη μου δεν διέπραξε σαμποτάζ εναντίον των Ηνωμένων Πολιτειών. Οπως ξέρετε, οι σαμποτέρ δεν πάνε στον Tύπο, αλλά δραπετεύουν σε άλλες χώρες κατευθείαν.
Ο Σνόουντεν έπρεπε να πάει στη Ρωσία, γιατί δεν υπήρχε άλλος τόπος που του πρόσφερε άσυλο. Οι ΗΠΑ έλεγχαν όλες τις αερογραμμές εκτός της Ρωσίας.
Πρόκειται για μια πολύ παράξενη ιστορία, που όμως δηλώνει τη φύση της δύναμης: οι ΗΠΑ ελέγχουν όλον τον πλανήτη, εκτός από τη Ρωσία, το Ιράν και, υποθέτω, την Κίνα. Αλλά η Κίνα δεν θέλησε να βοηθήσει τον Σνόουντεν.
Στην ουσία έχουμε να κάνουμε με έναν κόσμο που ανήκει σε μία μόνο κυβέρνηση. Και δεν πας κόντρα στις ΗΠΑ. Ζούμε μια επικίνδυνη εποχή κι εγώ είμαι παλιός και έχω αρχίσει να... φοβάμαι.
• Δεν φοβηθήκατε όμως να κάνετε την ταινία.
Στην αρχή δεν ήθελα να ασχοληθώ. Ξέρω το τίμημα όταν παίρνεις κριτική στάση απέναντι στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αν ήσασταν εδώ στην αρχή της δεκαετίας του ‘70, θα θυμόσασταν ότι λόγω του πολέμου του Βιετνάμ υπήρξε μια περίοδος απογοήτευσης, που γέννησε ταινίες με κριτική ματιά προς την κοινωνία μας.
Αυτό το βλέπουμε όλο και λιγότερο. Μάλιστα, από την εποχή του Ρίγκαν, διαπιστώνουμε μια αντιστροφή, όπου ο πόλεμος του Βιετνάμ έχει δοξαστεί με ταινίες στρατιωτικού και πατριωτικού περιεχομένου, μερικές από τις οποίες ενισχύθηκαν οικονομικά από τη CIA και το Πεντάγωνο.
• Κάνοντας την ταινία, υπήρξε κάτι που σας κατέπληξε, κάτι καινούργιο που μάθατε;
Hταν κατ’ αρχήν τρομακτικό, γιατί είχα πια αποδείξεις για αυτά που γίνονται, αλλά ακόμα χειρότερα γιατί κατάλαβα την πυκνότητα των προγραμμάτων παρακολούθησης, που μόνο τώρα αρχίζουν να βγαίνουν στη φόρα. Δεν υπάρχει αίσθηση κυβέρνησης, εθνικής κυριαρχίας ή εθνικών συνόρων. Μάλλον, μου φαίνεται σαν ένα παγκόσμιο κομφούζιο, όπου όλοι εξαπoλύουν ψηφιακό πόλεμο σε ένα νέο, προηγμένο τεχνολογικά επίπεδο.
• Ας μιλήσουμε λίγο για σας. Πώς βλέπετε τη δική σας εξέλιξη ως κινηματογραφιστή;
Είναι ένα ενδιαφέρον και, ελπίζω, προοδευτικό «ταξίδι». Γνωρίζετε τις ρίζες μου, ότι κατάγομαι, δηλαδή, από συντηρητική οικογένεια. Ο πατέρας μου, που αγαπούσα πολύ, ήταν Ρεπουμπλικανός και με μεγάλωσε στην παράδοση του Αϊζενχάουερ και του ότι ο Ρούζβελτ ήταν ένας αχρείος.
Η ζωή, όμως, μου έμαθε ένα άλλο μάθημα που βλέπω να επαναλαμβάνεται. Βλέπω τα ίδια λάθη από το 1950 μέχρι τώρα. Από τότε η CIA επεμβαίνει στις εκλογές και σε άλλες καταστάσεις. Η αποστολή μου είναι να τα αποκαλύπτω όλα αυτά και να βοηθώ στην ευαισθητοποίηση του κόσμου.
Αγαπώ τη χώρα μου και ελπίζω να συμβάλω στο να γίνει πιο προοδευτική. Φοβάμαι, όμως, πως πρόκειται για κάτι που δύσκολα θα επιτευχθεί. Ωστόσο υπάρχουν πολλοί ομοϊδεάτες μου.
Η εξέλιξή μου και αυτά που έχω πει μου έχουν κοστίσει ακριβά με συναδέλφους και φίλους, αλλά νιώθω ότι αυτός είναι ο δρόμος μου. Οσο για τις αποκαλύψεις του Σνόουντεν, μπορεί να έκανε λάθος και να μας είπε παραμύθια, αλλά, Θεέ μου, αν είναι έτσι, τότε η κρίση μου είναι εντελώς λάθος. Ωστόσο το μόνο στο οποίο μπορώ να βασιστώ είναι η αίσθησή μου για τα πράγματα και την αλήθεια.
• Η ριζοσπαστική στάση που παίρνετε συχνά στις ταινίες σας σας έχει δημιουργήσει προβλήματα πέρα από φίλους και συνεργάτες;
Βρίσκομαι στο φως της δημοσιότητας πολύ καιρό τώρα και έχουν ειπωθεί πολλά ντροπιαστικά πράγματα για μένα. Αλλά κι εγώ έχω παραδεχτεί τα σφάλματά μου.
Καταλαβαίνετε, λοιπόν, ότι έχω να φοβηθώ πολύ λιγότερο από κάποιον νέο που προσπαθεί να κάνει σοβαρή δουλειά. Πιστεύω ότι τώρα τα πράγματα έχουν δυσκολέψει πολύ, η έννοια της διαμαρτυρίας έχει σχεδόν αφανιστεί πια.
• Ισως, όμως, ο Τύπος και η κυβέρνηση δεν είναι τα μόνα που αλλάζουν στη ζωή μας. Χάνουμε την ίδια την ιδιωτική μας ζωή. Λέμε: «Δεν έχω τίποτα να κρύψω, δεν με νοιάζει η ιδιωτικότητά μου». Θα ήθελα να μας πείτε πώς βλέπετε ότι αλλάζει η τεχνολογία εμάς όλους, τα άτομα.
Το ακούω κι εγώ αυτό –ότι δεν έχουν τίποτα να κρύψουν– συνήθως από αδαείς νέους. Είναι ένας συγκεκριμένος τύπος ανθρώπου που δεν τον απασχολεί τι συμβαίνει στον κόσμο και στα δικαιώματά μας. Το δικαίωμα της ιδιωτικότητας, όμως, υπήρχε από την εποχή της επανάστασής μας και την υπογραφή του Συντάγματος. Θα στριφογύριζαν στον τάφο τους οι Πατέρες του Εθνους μας αν ήξεραν τι μαγειρεύει η κυβέρνηση τώρα.
Σου λένε: η κυβέρνηση αποφασίζει, γιατί πρέπει να προστατέψει αυτό το σπουδαίο έθνος, ότι η ασφάλεια είναι πρώτη και κύρια φροντίδα της. Δεν συμφωνώ, ούτε αλλάζει η κατάσταση της ασφάλειάς μου επειδή εσύ μου λες ότι είμαι ασφαλής. Δεν μου το απέδειξες αυτό στις 11 Σεπτεμβρίου ούτε στον πόλεμο του Ιράκ ούτε με χάος που έχεις δημιουργήσει στη Μέση Ανατολή.
Επιλέγω λοιπόν να θεωρώ ψεύτρα την κυβέρνηση. Και αν μου προτείνουν να παραδώσω τα ατομικά μου δικαιώματα για το καλό της εθνικής ασφάλειας, δεν το δέχομαι. Αντίθετα, το βλέπω σαν κάτι τραγικό που θα έπρεπε όλοι να αντιπαλέψουμε! Αλλά συνέχεια συναντώ Αμερικανούς που συμβιβάζονται για την «ασφάλειά» τους.
Και θέλω να τους πω, συγγνώμη που σας χαλάω το παραμύθι, αλλά δεν πρόκειται να είστε ασφαλείς σε όλη σας τη ζωή. Θα έχετε ατυχήματα και δεν θα ’ναι κανείς εκεί να σας κρατάει το χέρι. Η ζωή έχει ρίσκα.
Οταν μεγαλώσουν αυτά τα παιδιά και ωριμάσουν, θα καταλάβουν ότι υπάρχουν πράγματα που θέλουν να κρύψουν, τον ίδιο τον εαυτό τους πρώτα απ’ όλα, αυτό που λέμε «ψυχή». Στη Βίβλο, σε όλη τη λογοτεχνία μας, σε όλη μας τη σκέψη μας ως ανθρώπων της Δύσης υπήρχε πάντα η έννοια της ψυχής. Η ψυχή ήταν πάντα το μέλημά μας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου