Πολυτεχνείο: Η στρατιωτική θητεία στα χρόνια της χούντας (ΜΕΡΟΣ Β)

Το δεύτερο μέρος της συνέντευξης δυο φοιτητών την εποχή της χούντας, οι οποίοι στρατεύθηκαν για να τιμωρηθούν για τις δραστηριότητές τους κατά του καθεστώτος. Τα όσα αφηγούνται και περιγράφουν είναι συγκλονιστικά. Η θητεία τον καιρό της χούντας σε μια εξομολόγηση στον Αντώνη Κακαρά.

Διαβάστε ΕΔΩ το πρώτο μέρος

-. Τι συνέβη τώρα στον Γάβρο; Για να δούμε.

Ρ. Όταν ξεκινήσαμε από τη Βέροια με τα Ρέο και τα άλλα στρατιωτικά αυτοκίνητα, για να πάμε προς τον Γάβρο, εμείς δεν ξέραμε που πηγαίναμε, ή τουλάχιστον να μιλάω προσωπικά γιατί κάποιοι μπορεί να ξέρανε, να είχαν ακούσει.
Περάσαμε από χωματόδρομους, η σκόνη απεριόριστη σε όλη την διαδρομή …. Μάιος του ’74. Δεν θυμάμαι να σταματήσαμε και πουθενά για να φάμε ή να μας δώσουνε κάτι, και φτάσαμε γύρω στις 5 η ώρα το απόγευμα εκεί στο χωριό, στο Γάβρο. Μας πήγανε στο σχολείο το οποίο είναι πλάι στην εκκλησία, και κατεβήκαμε.

Κ. Να πω κάτι που ίσως είναι δύσκολο, για να ξέρεις τι είναι Γάβρος. Ο Γαβρος λοιπόν είναι ένα χωριό, μαζί με 4-5 άλλα, (υπάρχει και κάποιο όνομα όλα μαζί το οποίο δεν το θυμάμαι τώρα) ένα χωριό το οποίο πριν τον πόλεμο είχε 700 κατοίκους και μετά έμεινε με 70, και περίπου τόσους βρήκαμε και εμείς, διότι όλοι οι άλλοι έφυγαν πολιτικοί πρόσφυγες…

-. Ακολούθησαν το στρατό τον αντάρτικο;

Κ. Στη Γιουγκοσλαβία. Υποθέτω ότι μάλλον ήτανε και από αυτούς που λέμε ντόπιους, δηλαδή τους Σλαβομακεδόνες και τα λοιπά. Υποθέτω, δεν είμαι σίγουρος. Ήτανε από τα χωριά που δεν ήταν ποντιακά, δεν ήταν προσφυγικό, ήτανε ντόπιο. Λοιπόν, ένα χωριό κατά συνέπεια σχεδόν εγκαταλελειμμένο, τα περισσότερα σπίτια ακατοίκητα, τίποτα όπως τα είχανε… τη θέση, από τη μη συντήρηση και ένα χωριό στο οποίο υπήρχε αστυνομοκρατία με καπετάνιο εκεί πέρα τον παπά. Για τον οποίο σας είχα πει, θυμάσαι τι;…

-. Όχι, δεν θυμάμαι για λέγε …

Κ. Την πρώτη μέρα που πήγαμε στο Γάβρο, και θα συνεχίσει μετά ο Στράτος, εμείς αμέσως θέλαμε να πάρουμε τηλέφωνο τους δικούς μας γιατί ανησυχούσαν … Το μοναδικό τηλέφωνο του χωριού ήταν βεβαίως στο σπίτι του παπά και εκεί που περιμέναμε ουρά, μας είδε ο παπάς προφανώς λίγο μορφωμένους και ποιος ξέρει, μας εξέλαβε για αξιωματικούς, δεν ξέρω σαν τι μας εξέλαβε και άρχισε να μας λέει την ιστορία του. Ο οποίος ήταν μάγειρας του στρατού στον εμφύλιο, μας είπε και εκείνη την ιστορία την οποία σου επαναλαμβάνω τώρα. Ήτανε το Μάλι Μάδι, (ο Γάβρος είναι στο βουνό Μάλι Μάδι), το οποίο είναι ανάμεσα στο Γράμμο και στο Βίτσι, ήτανε δηλαδή στο κέντρο του εμφυλίου πολέμου, των μεγάλων αγώνων. Έδωσε εντολή ο στρατός να επιτεθούν στους αντάρτες, δεν ξεκίνησε η πρώτη γραμμή και βγάλανε οι αξιωματικοί τα περίστροφα και σκότωσαν 80;… 80 φαντάρους. Την δεύτερη μέρα …

-. Αυτά στα έλεγε ο παπάς;

Κ. Ο παπάς μας τα …

Ρ. Ναι, ναι.

Κ. Ο παπάς, οποίος ήτανε ο χαφιές του χωριού και ο μάγειρας του στρατού τότε. Και τη δεύτερη μέρα ξαναδίνουν εντολή για επίθεση, πάλι δεν ξεκίνησε ο στρατός και σκότωσαν 120 της πρώτης γραμμής, οι αξιωματικοί. Την τρίτη μέρα πλέον ο στρατός επιτέθηκε εναντίον των ανταρτών. Και τον ρώτησα ΄΄δε μου λες παπά και τι τους κάνατε μετά τους 200 σκοτωμένους ανθρώπους΄΄; ΄΄Τους έστειλαν σπίτι τους; ΄Και τι τους είπατε, ότι τους σκότωσαν οι αντάρτες;’’ Και είναι αυτό ένα στοιχείο να το έχουμε υπόψη μας.

-. Στην επίθεση δηλαδή στο Μάλι Μάδι στον εμφύλιο; Αν ανατρέξει κανείς σήμερα στα αρχεία που έχουν ήδη εκδοθεί και δει (…)

Ρ. … σκότωσε τους 200 που σώθηκαν από τους αντάρτες.

Κ. Αυτοί δηλαδή οι 200 εμφανίστηκαν επισήμως ως σκοτωμένοι στη μάχη. Ενώ δεν σκοτώθηκαν στη μάχη, τους σκότωσαν οι αξιωματικοί τους. Τέλος πάντων, και αυτός επειδή οι περισσότεροι ήταν αριστεροί και φύγανε και οι άλλοι πιθανόν να ήτανε αριστεροί και να έμειναν και να αλλαξοπίστησαν για να μπορούν να επιβιώσουν. Απ’ το χωριό. Και δεν είχανε εμπιστοσύνη σε κανέναν, τον άφησαν παπά εκεί για να έχουν…. τον έκαναν παπά τον μάγειρα και τον άφησαν εκεί για να ελέγχουν, να τους δίνει πληροφορίες, να ελέγχουν την κατάσταση. Σ’ αυτό το χωριό πήγαμε, σε ένα εγκαταλελειμμένο σχολείο και δίπλα ακριβώς μια εκκλησία που υπολειτουργούσε. Το ’74. Οι μισοί κοιμόμασταν στο σχολείο κάτω ξάπλα και οι άλλοι μισοί στην εκκλησία.

"Έδωσε εντολή ο στρατός να επιτεθούν στους αντάρτες, δεν ξεκίνησε η πρώτη γραμμή και βγάλανε οι αξιωματικοί τα περίστροφα και σκότωσαν 80;… 80 φαντάρους"

-. Και υποτίθεται ότι ήσασταν μια στρατιωτική μονάδα, ένας λόχος ο οποίος είχε αποστολή εκεί να φτιάξει;

Κ. Να φτιάξει την έδρα του τάγματος. Φεύγαμε με τα πόδια πρωί, τρώγαμε ένα τσάι χωρίς ζάχαρη με μια γαλέτα προπολεμική, αυτό ήταν το πρωινό μας και ξεκινούσαμε ποδαρόδρομο 1½ χιλιόμετρο. Έχω πάει πολλές φορές. Όποτε πάω περνάω και βλέπω και το τάγμα κάτω από την γη. Δηλαδή πάω επίτηδες, κάνουμε το δρομολόγιο επίτηδες να πάμε από Φλώρινα Καστοριά ή ανάποδα για να περάσουμε από εκεί. Και σκάβαμε μέχρι το μεσημέρι, μας αφήνανε μια ώρα για να φάμε και μετά συνέχεια, μέχρι το απόγευμα. Και μερικές φορές όταν έφερναν τα ρέο τα μπλόκια ή τις πλάκες τις… και μετά βάζαμε πλάκες.

-. Γιατί το βλέπεις περίεργο Νίκο ότι σκάβατε για να γίνει αυτό το έργο. Πως θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά δηλαδή;

Κ. Κοίταξε, όπως είπε και ο Στράτος θα μπορούσε να μπει μια μπουλντόζα να το κάνει, εμείς το κάναμε με κασμά και φτυάρι. Καψόνι. Και σε συνθήκες που, σου λέω, μου θυμίζανε αυτά που διάβαζα για Μακρονήσια και πάνω που ήτανε στη Πιερία, στο Κολινδρό ήτανε; Μονάδες ανεπιθύμητων στους παλιούς τους αντιστασιακούς που… ο Άρης είχε κάνει εκεί φαντάρος. Τέλος πάντων δεν θυμάμαι.

-. Μονάδες σκαπανέων λεγόντουσαν, για πες το όμως.

Κ. Ναι, οι συνθήκες ήτανε ότι από πάνω ο αξιωματικός και οι λοχίες με βέργα, αν κάποιον… ήμασταν ζευγάρι, εγώ ήμουνα με τον Στράτο ζευγάρι, δηλαδή ο ένας είχε κασμά και ο άλλος φτυάρι. Έπρεπε ο ένας από τους δύο να δουλεύει εάν σε έβλεπαν … καθόντουσαν και οι δύο με τη βέργα από πάνω. Χτυπούσαν βέβαια.

-. Ποιοι δέρνανε;

Κ. Ο ανθυπολοχαγός … ένας έφεδρος ανθυπολοχαγός ήτανε.

Ρ. Δημήτρης Μπάτης νομίζω λεγότανε ένας …Μάλιστα τσακωθήκαμε, παίξαμε κανονικό ξύλο πάνω στον γυναικωνίτη … Αλλά ένα χαρακτηριστικό για το πόσο άσχημα ήτανε, είναι αυτό που είχε πει ο Νίκος μια φορά. Λέει ήμουνα κάτω στην Αίγινα, σε ένα κελί μικρό και καθόμουν …

-. Στάσου, στάσου, Στράτο πες το από την αρχή. Λες τώρα ότι διηγούτανε ο Νίκος ο Καργόπουλος σε σένα …… μία περίπτωση που …

Ρ. … όταν ήταν στη φυλακή …

-. Σε ποια φυλακή; Στου Αβέρωφ;

Ρ. Ότι δεν είχε τι να κάνει μέσα, στο κελί και …

Κ. Ήμουνα μαζί με τον Γιάννη τον Στρατή, στο ίδιο κελί ήμασταν, και παίζαμε με το γιογιό μπάσκετ …

Ρ. … και παίζανε μπάσκετ με τα κουκούτσια από τις ελιές … τα πέταγε μέσα στο γιογιό… και λέει εκεί σίγουρα πέρναγα πιο καλά απ’ ότι εδώ πέρα …

Κ. Όχι μόνο εκεί, και στην ασφάλεια. Δηλαδή έχω περάσει από ασφάλεια, από φυλακές και από τον στρατό. Οπωσδήποτε ο στρατός, ήτανε το χειρότερο απ’ όλα… Όχι μόνο στο Γάβρο, και στη Κόρινθο που παρουσιάστηκα μαζί με τον Παπαπέτρου, ήμασταν εκεί και μαζί με τον Γιώργη τον Μέρμηγκα τον δημοσιογράφο της Ελευθεροτυπίας που είναι στο οικονομικό ρεπορτάζ. Βέβαια ο Γιώργης ο Παπαπέτρου έφυγε, μαζί παρουσιαστήκαμε αλλά μετά επενέβη μάλλον ο πατέρας του, ο οποίος νομίζω ήταν στρατιωτικός γιατρός, δεν ξέρω αν ζει ο άνθρωπος ακόμα, και τον απολύσανε τον Γιώργο, ξανάγινε πολίτης δεν ξέρω.. επικαλέστηκε… Αλλά με τον Μέρμηγκα, ήμασταν στη Κόρινθο συνέχεια μαζί… Η Ε.Σ.Ο. είχε είδη παρουσιαστεί νομίζω τέλη Οκτωβρίου… οκτώ ή τρεις Νοεμβρίου νομίζω το 72 έπρεπε να παρουσιαστώ μου ‘ρθε δυο τρεις μέρες πριν το χαρτί ότι πρέπει σε λίγες μέρες να παρουσιαστείς στην Κόρινθο και δεν θυμάμαι αν είχε και αιτιολογία, αυτό που θυμάμαι πάντως υπήρχε υπογραφή του Παπαδόπουλου ο οποίος υπέγραψε την στράτευση μου ως Υπουργός Εθνικής Άμυνας. Και πήγαμε εκεί πέρα και οι δυο μας με τον Παπαπέτρο, διότι δεν είχαμε περάσει από γιατρούς προφανώς, όπως όλος ο άλλος κόσμος, γιατί πήγαμε καθυστερημένοι 15 ημέρες δε ξέρω ‘γω πόσο, και πήγαμε στην Τρίπολη, στους γιατρούς, κάτσαμε εκεί 2-3 μέρες δεν ξέρω πόσο και επιστρέψαμε.

-. Τι σας κάνανε λοιπόν στη Κόρινθο, και λες ότι πέρασες άσχημα;

Κ. Στο στρατό δεν με ακούμπησαν, δηλαδή το ξύλο εγώ το έφαγα στην ασφάλεια, δεν το έφαγα στο στρατό …

-. Κι όμως λες Νίκο στο στρατό πέρασες χειρότερα.

Κ. Ήτανε η ψυχολογική πίεση τόσο … ήτανε επώδυνη πραγματικά, υπέφερα δέκα φορές περισσότερο στο στρατό, παρότι δεν με ακούμπησαν σε όλη τη διάρκεια της θητείας μου, παρά στην ασφάλεια που με δέρνανε….

-. Υπέφερες ως Καργόπουλος;

Κ. Ναι.

-. … ή σαν στρατεύσιμος μαζί με όλους τους άλλους τότε;

Κ. Ως Καργόπουλος.

-. Άρα υπήρχε ιδιαίτερη μεταχείριση, για σένα;

Κ. Φυσικά. Φυσικά υπήρχε ιδιαίτερη μεταχείριση. Και όχι μόνο στη Κόρινθο, και μετά τη Κόρινθο, τώρα ανακατεύουμε τα θέματα όμως …

-. Όχι, δεν τα ανακατεύουμε, και μια και αναφερθήκαμε στη Κόρινθο, που ήταν κέντρο προπαιδεύσεως, να το κλείσουμε αυτό.

Κ. Κοίταξε στη Κόρινθο δεν ήξερα αν θα ζω μετά την επόμενη μέρα, δεν το ‘ξερα αυτό, και μάλιστα …

Ρ. Ήτανε ψυχολογικός ο πόλεμος εκεί πέρα πιο πολύ, δεν ήτανε …

-. Δεν θυμάσαι ονόματα;

Κ. Θυμάμαι τον λοχαγό, κοίταξε, καταρχήν μου φωνάζανε για να τραγουδάω τα τραγούδια τους που δεν τα τραγουδούσα. Και ήτανε πραγματικά άσχημο, να είσαι σε έναν λόχο και σε μια διμοιρία και να τραγουδάνε όλοι και να είσαι ο μόνος που δεν τραγουδάς. Να σου επιτίθενται, να σε σπρώχνει, να σου φωνάζει και τα λοιπά, ή ξέρω ‘γω πήγαμε στο Θενεό…

Ρ. Στην πηγάδα να αποτίσουμε φόρο τιμής.

Κ. … και κοίταξε να δεις, δε θυμάμαι τι μου λέγαν να κάνω, δήλωση να κάνω, να αλλάξω μυαλά …Θενεό… κάτι αντίστοιχο του Μελιγαλά … υπήρχε μνημείο. Και μου είχανε πει ότι, αν εκεί στο Θενεό πια δεν αλλαξοπιστήσεις, να ξέρεις ότι δεν θα γυρίσεις στη Κόρινθο πίσω, αλλά αυτό σου λέω ήτανε καθημερινό, και το κλίμα ήτανε πραγματικά ότι δεν ήξερες αν θα ζήσεις ή όχι, το ίδιο ήτανε και στο Γάβρο βέβαια. Ενώ στη φυλακή, στη φυλακή ή και στην ασφάλεια ακόμη, ήσουνα σίγουρος ότι θα ζήσεις την άλλη μέρα, ήξερες ότι είσαι κρατούμενος πολιτικός, ήξερες ότι υπάρχει μια διεθνής συμπαράσταση, ότι σε παρακολουθούν, ξέρουν οι συγγενείς σου που είσαι, στην Ευρώπη ξέρω ‘γω κάποιοι ξέρανε ότι … εκεί πέρα ήμασταν χαμένοι …

-. Οι οικογένειες σας Νίκο δεν ξέρανε ότι είσαστε στο Γάβρο;

Κ. Το ξέρανε, γι’ αυτό πήραμε και τηλέφωνο, το ξέρανε αλλά σου λέω για την Κόρινθο …

Ρ. Το μάθανε όταν φτάσαμε δηλαδή, έτσι;

Κ. Δε σου κρύβω και το εξής, είχα ετοιμαστεί και να την κοπανήσω από την Κόρινθο, γιατί λέω χαμένος για χαμένος, βέβαια το ίδιο είχαμε και στο Γάβρο, θα τα πούμε αυτά, ξεκινήσαμε μια μέρα να πάμε με τα πόδια στην Αλβανία … και στον Γάβρο δεν ξέραμε αν θα ζούμε την άλλη μέρα και μυρίζαμε ένα κλίμα, ότι πρόκειται να μας φάνε, τότε λέμε χαμένοι για χαμένοι ήμαστε …

-. Στάσου, στάσου Νίκο ένα λεπτό να γυρίσουμε στο Γάβρο. Είπατε ότι οι συνθήκες εργασίας και υπηρεσίας εκεί … ήταν φοβερές. Σκάβατε κασμά …και φτυάρι, κατά ζευγάρια και αν προς στιγμήν σταματούσε κάποιος έπεφτε ξύλο από τον ανθυπολοχαγό τον έφεδρο τον Δημήτρη Μπάτη. Ιεραρχικά ανώτεροι δεν υπήρχαν εκτός από τον Μπάτη;

Κ. Αυτός ήτανε εκεί, δεν ξέρω αν κάποια στιγμή ήρθε και κανένας ανώτερος …

-.. Άλλες συνθήκες υπηρεσίας εκεί;

Ρ. Όταν φτάσαμε την πρώτη μέρα, θα αναφέρω κάτι το οποίο δεν θα το ξεχάσω ποτέ. Πρώτη μέρα που φτάνουμε στον Γάβρο, κατεβαίνουμε από τα ρέο. Μας πηγαίνουν από το πάνω μέρος από το σχολείο και από την εκκλησία είχε ένα κενό, ένα άπλωμα και μπαίνουμε σε σειρά όλοι και αρχίζει ο διοικητής μας πλέον, να λέει ποιες θα είναι οι συνθήκες, πως θα δουλεύουμε, πότε θα ξυπνάμε και άρχισε ένα λόγο μεγάλης διάρκειας. Και κάποια στιγμή ένα παιδί Γεράσιμος από Κεφαλονιά το άλλο δεν το θυμάμαι, λέει ΄΄τι θα γίνει, έχουμε ξελιγωθεί στη πείνα΄΄. Το λέει σιγά, ώστε να μην ακουστεί από το λοχαγό…, όχι τρία αστέρια, όχι, δυο είχε, τον λέγαμε λοχαγό, δυο είχε.

Κ. Αλλά τον λέγαμε λοχαγό.

Ρ. Ήτανε ο ανώτερος στη μονάδα αυτή. Αλλά κάτι άκουσε το αυτί του, και γυρίζει και λέει ΄΄ποιος είπε κάτι, τι είπε;΄΄. Και σηκώνεται με θάρρος, ο Γεράσιμος, και λέει ΄΄εγώ κύριε λοχαγέ μου΄΄, λέει ΄΄για έλα εδώ παιδί μου΄΄. Εμείς ήμαστε σε παράταξη. Βγαίνει κοντά ο Γεράσιμος ακολουθεί τον λοχαγό και ο λοχαγός κάτι του έλεγε, ότι ΄΄πρέπει να ήμαστε υπάκουοι, για να περάσουμε καλά, δεν πρέπει να έχουμε αντιδράσεις, και εγώ ξέρω τι θα κάνω΄΄, και όπως προχώραγαν μερικά βήματα, κάποια στιγμή κάνει με τον αγκώνα του, τον χτυπάει τον Γεράσιμο στην κοιλιά και κατευθείαν γροθιά στη μούρη και τον πετάει κάτω. Ήταν η πρώτη επαφή μας μ’ αυτόν. Εγώ δεν τον ήξερα, ήμουνα στο 613.

-. Πως τον λέγανε Στράτο;

Ρ. Ναι δεν ξέρω, αυτό το όνομα μου έχει μείνει, μου ΄χει μείνει όπως του Φαρμάκη, που τον είχα ‘γω συνταγματάρχη πάνω στο 613.

-. Φαρμάκης, πρέπει να πεις τι ήταν ο Φαρμάκης.

Ρ. Συνταγματάρχης στο 613, ο οποίος μετά την μεταπολίτευση, γιατί επιστρέψαμε πάλι στα τάγματα μας, μας έβαζε να κάνουμε κάθε μέρα παρέλαση μπροστά του. Ο άνθρωπος αν παίρνανε φαντάρους μέχρι 1.50 {μέτρο}, αυτός ήτανε 1.50 και κάτι, τόσος δα. Είχε πάρει μέρος και στη δίκη, ήτανε αυτός που έχει, λέγανε, φέρει δώρα από την Κρήτη κάτι χρυσά ρολόγια στους, πρωτεργάτες της ΄΄επανάστασης΄΄, λοιπόν …

-. Ένα λεπτό, ένα λεπτό Στράτο. Ο Φαρμάκης ήτανε συνταγματάρχης;

Ρ. Χρήστος Φαρμάκης. Μονάδα στο 613. Δροσάτο Κιλκίς.

-. Στο Δροσάτο, όταν σε μεταθέσανε εκεί, σε τοποθέτησαν εκεί μετά από την προπαίδευση σου. Αυτός λοιπόν, χουντικός αξιωματικός, πήγε και στη δίκη των χουντικών, αλλά ξέρεις και περίπτωση όπου είχε φέρει χρυσά ρολόγια;

Ρ. Δεν ξέρω, δεν το εξετάζω σαν δώρο. Τα είχε φέρει στον Παπαδόπουλο, Μακαρέζο, Πατακό, όταν υπηρετούσε στην Κύπρο. Αυτός μας έβαζε μετά την μεταπολίτευση, να φωνάζουμε ΄΄ζήτω η επανάσταση΄΄. Έλεγε, ότι όποιος σκοτώσει Τούρκο ή κομμουνιστή είναι ένα βήμα κάτω από τον θεό. Τέλος πάντων, ήτανε ο άνθρωπος που έβαζε όλο το τάγμα και υποδιοικητή, Σαρκόπουλο Γεώργιο στο 613, να τρέχουμε γύρω από το χώρο του τάγματος, γιατί λέει ΄΄παρατηρώ μια μεγάλη νωχέλεια κύριε υποδιοικητά, οδηγήστε όλο το τάγμα τροχάδην γύρω από το χώρο του τάγματος΄΄. Δηλαδή καθημερινό καψώνι.

-. Μάλιστα ο Φαρμάκης λοιπόν αυτός …

Ρ. Δεν ήτανε πάνω στο Γάβρο …

-. Τον οποίο δεν τον ξεχνάς;

Ρ. Τον οποίο είπα ότι αν τον βρω, όσο χρονών και να είμαι, θα τον δείρω…. γιατί πραγματικά μου έκανε πάρα πολλά, όσα πέρασα εκεί. Τέλος πάντων στο Γάβρο λοιπόν, γυρίζει ο λοχαγός, χτυπάει με αγκωνιά στο στομάχι τον Γεράσιμο κατευθείαν γροθιά και τον πετάει κάτω. Εμείς όλοι παγώσαμε, παγώσαμε, ήταν η πρώτη αντιμετώπιση, δεν ξέρω Νίκο αν το θυμάσαι;

Κ. Για να … δεν το θυμάμαι, σου λέω η μνήμη μου είναι κακιά, προφανώς ήτανε ένα μήνυμα σε όλους ότι εδώ πέρα όποιος κάνει το παραμικρό πέθανε.

Ρ. Ναι.

Κ. Κάποια τέτοια πράγματα… εγώ σου λέω, το μόνο που θυμάμαι, είναι ότι στο Γάβρο είχαμε την αίσθηση ότι δεν ξέραμε αν θα ζούμε την άλλη μέρα.

Ρ. Πέρναγαν οι μέρες, την ίδια μέρα ξαπλώσαμε στο σχολείο, σε μια αίθουσα 16 άτομα, σε ένα χώρο που δεν νομίζω ότι ήτανε πιο μεγάλος …, ο ένας δίπλα στον άλλον. Και θυμάμαι ότι έβρεξε, τη δεύτερη μέρα πρέπει να έβρεξε, και εγώ κοιμόμουν δίπλα από τον Γιάννη τον Τουρλίδα, που λέγαμε, και έσταζε από το ταβάνι και του λέω του Γιάννη, ΄΄σε παρακαλώ κάνε λίγο πιο πέρα το κεφάλι σου, για να έρθω και εγώ΄΄ γιατί έσταζε στο κεφάλι μου η βροχή. Οι άλλοι κοιμόντουσαν απάνω στο γυναικωνίτη της εκκλησίας … το πρωί ξυπνάγαμε, είχε μια βρύση πίσω από την εκκλησία που έπρεπε εκεί να πάμε να πλυθούμε και οπωσδήποτε να ξυριστούμε, δεν μπορούσε να είμαστε στρατιώτες αξύριστοι, παίρναμε στον ώμο κασμάδες, φτυάρια, τα εργαλεία τέλος πάντων και πηγαίναμε στο χώρο όπου είχανε για να κάνουμε το έργο αυτό, όπως είπε ο Νίκος ζευγάρια – ζευγάρια, αν καθόταν ο ένας έπρεπε να δουλεύει ο άλλος, διαφορετικά είχαμε επιπλήξεις … και ξύλο και ξύλο, εντάξει; Ήτανε από πάνω αυτοί που επέβλεπαν, αλλά το έργο είχε μια έκταση, οπότε, αν ήσουνα στην άκρη και ο αξιωματικός ήτανε στην άλλη άκρη, ώσπου να ‘ρθεί … όχι μόνο ο Μπάτης, γιατί ήτανε και οι λοχίες, εσύ μπορούσες να κλέψεις λίγο χρόνο, αλλά σίγουρα …

Κ. Εμείς προσπαθούσαμε να είμαστε τυπικοί …γι’ αυτό δεν φάγαμε και ξύλο εμείς.

Ρ. Στο δρόμο δεν υπήρχε μέρα, τουλάχιστον εγώ, που να μην δω φίδι, είτε ζωντανό, είτε σκοτωμένο.

-. Άρα, ένα λεπτό Στράτο, η απειλή που σας είχε πει ο άλλος στη Βέροια, ότι αν γλιτώσετε από τις νάρκες …θα σας φάνε τα φίδια, και αν γλιτώσετε από τα φίδια;

Ρ. Όχι, όχι, λύκους. Στην πορεία θα πούμε, που είχαμε δει, δεν ξέρω αν το θυμάσαι;

Κ. Θα τα πούμε αυτά. Πάντως δουλεύαμε μέχρι το απογευματάκι, βράδυ, ήτανε και καλοκαίρι, δηλαδή η μέρα ήτανε μεγάλη και φτάναμε στο χωριό σχεδόν όταν νύχτωνε. Και μάλιστα, θυμάμαι και μερικές φορές δουλεύαμε, όταν έφερναν τα ρέο αυτές τις πλάκες τις τσιμεντένιες, τα ταμπλό, τα πλαίσια, θυμάμαι μερικές φορές που φέρνανε τα ρέο γύρω – γύρω και μας φωτίζανε με τους προβολείς και δουλεύαμε μέχρι και βράδυ.

-. Αυτό το έργο τελείωσε Νίκο;

Κ. Αυτό, όταν έγινε η μεταπολίτευση νομίζω, την επόμενη …

Ρ. Όχι η μεταπολίτευση, όταν έγινε το πραξικόπημα κάτω στη Κύπρο, μας πήραν και μας γύρισαν στις μονάδες Νίκο …. Γιατί γυρίσαμε, τουλάχιστον εμείς για το 613 και το τάγμα μας είχε πάει πάνω στο Μπέλες …Γιατί είχαμε πάει; Γιατί είχε γίνει το πραξικόπημα του Σαμψών, κάτω στη Κύπρο και μας ετοίμαζαν για να μας πάνε εκεί. Η μεταπολίτευση έγινε μετά τις 24 …

-. Το πραξικόπημα εννοείς, τον Ιούλιο του 74;

Ρ. … και μας γύρισαν στα τάγματα, θυμάσαι, μας πήγανε μάλιστα από το Αντάρτικο που λες από εκείνη την διαδρομή, δεν γύρισαν μέσα από τη Καστοριά…κάναν τον κύκλο από πάνω …

Κ. … από το αντάρτικο και ήρθαν με το τρένο από Φλώρινα και ήρθαμε στις μονάδες μας.

-. Άρα σας πήραν πριν την μεταπολίτευση δηλαδή, τουλάχιστον κάποιους από εσάς, σας πήγανε στις μονάδες σας με αφορμή το …

Κ. Θυμάμαι και εγώ, τώρα το θυμάμαι κι εγώ όταν γύρισα βέβαια το τάγμα μου ήτανε πάνω στο Μπέλες, θυμάμαι ότι ήτανε ακόμα χούντα,

-. Άρα είστε στον Γάβρο 3 μήνες, Μάιο, Ιούνιο, Ιούλιο.

Ρ. Ήτανε κυριολεκτικά, καταναγκαστικά τα έργα. Δεν είχαμε για μπάνιο που να πλυθούμε και θυμάμαι ότι πηγαίναμε στις πηγές του Αλιάκμονα και κάναμε μπάνιο. Είχαμε βάλει έναν κορμό δέντρου κάθετα, για να σταματάει λίγο το νερό και να γίνεται πιο βαθύ, αλλά δεν ξέρω αν θυμάσαι, τις νεροφίδες που κυκλοφορούσαν και εγώ ως πρωτευουσιάνος δεν ήξερα τι είναι και φοβόμουνα και θυμάμαι έναν χωριάτη, Βασίλη, πολύ βλάχος αυτός με τα πρόβατα ασχολιότανε, που έπιανε τις νεροφίδες, από το λαιμό και τις κούναγε και εμείς λέγαμε, ΄΄ρε Βασίλη, τι κάνεις;΄΄ Και εκεί κάναμε μπάνιο.

Κ. Τρέχαμε γρήγορα, γρήγορα, είχαμε μια ώρα, για να φάμε και εμείς προσπαθούσαμε σ’ αυτήν την ώρα να κάνουμε μπάνιο και να φάμε, για να είμαστε πίσω στην ώρα μας.

Ρ. Δίπλα από το Γάβρο, όχι πολύ μακριά, είναι ένα χωριό, Κρανιόλα νομίζω λεγότανε έτσι; Όπου είχανε προβλέψει τότε οι χουντικοί να το κάνουνε … ε πως το λένε σαν δήμο …