Από το Timelink.gr
Πάγια θέση του Ιράν αποτελεί το ότι δεν αναπτύσσει πρόγραμμα πυρηνικών όπλων και ποτέ δε θα χρησιμοποιούσε κάτι αντίστοιχο. Χαρακτηριστικά, στην αρχική σελίδα του επίσημου ιρανικού φορέα διαχείρισης του προγράμματος ατομικής ενέργειας φιγουράρει το μότο «Ατομική Ενέργεια για όλους – Ατομικά Όπλα για κανέναν». Παρόλα αυτά, η μυστικοπάθεια που περιέβαλε πάντα το πρόγραμμα ατομικής ενέργειας του Ιράν και η αποκάλυψη των στοιχείων για το μέγεθός του στα τέλη του 2002, προκάλεσε υποψίες στο Διεθνή Οργανισμό Ατομικής Ενέργειας (International Atomic Energy Agency – IAEA), στις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά και σε κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στο παρακάτω φύλλο εργασίας θα παρουσιαστεί μια εισαγωγή στην ιστορία του ζητήματος των πυρηνικών του Ιράν με σκοπό να αντιληφθεί ο αναγνώστης πως ξεκίνησε το ζήτημα και γιατί προσέλκυσε το ενδιαφέρον της διεθνούς κοινότητας.
Πριν την Ισλαμική Επανάσταση, η κυβέρνηση του σάχη Mohammad Reza Pahlavi σύνηψε σύμβαση με τη Γερμανική εταιρία Siemens για την κατασκευή μιας εγκατάστασης πυρηνικής ενέργειας στον Περσικό Κόλπο. Όταν η Επανάσταση πάγωσε το σχέδιο, το 85% του πρώτου αντιδραστήρα ήταν ολοκληρωμένο, αλλά είχε υποστεί σοβαρή ζημιά κατά τον Ιρανο-Ιρακινό Πόλεμο. Όταν η Ισλαμική Δημοκρατία επιχείρησε να συνεχίσει την κατασκευή στα τέλη της δεκαετίας του 1980, η Siemens αρνήθηκε να συμμετάσχει και το Ιράν στράφηκε στη Ρωσία για να ολοκληρώσει την εγκατάσταση. Η αξία της συμφωνίας – προσέγγιζε τα $800.000.000 δολάρια– που επιτεύχθηκε ανάμεσα στην Ιρανική και τη Ρωσική κυβέρνηση το 1995, προσέλκυσε τη Ρωσία, η οποία με αυτό τον τρόπο εγκαθίδρυε μια αγορά πυρηνικής ενέργειας στη Μέση Ανατολή.
Η ολοκλήρωση του πρώτου αντιδραστήρα, που είχε αρχικά προγραμματισθεί για το 1999, καθυστερούσε επανειλημμένα, προκαλώντας τριβές στις σχέσεις Ιράν – Ρωσίας. Μια συμπληρωματική συμφωνία του 2005 προέβλεπε την εκ μέρους της Ρωσίας εκπαίδευση μερικών εκατοντάδων Ιρανών, που θα απασχολούνταν στην εγκατάσταση. Οι καθυστερήσεις στις προγραμματισμένες παραδόσεις καυσίμων από τη Ρωσία και τις πληρωμές από το Ιράν καθυστέρησαν ακόμη περισσότερο τα εγκαίνια του αντιδραστήρα του Bushehr μέχρι το 2008. Εντωμεταξύ, το Ιράν είχε ανακοινώσει σχέδια για την κατασκευή ενός μεγάλου αριθμού επιπλέον σταθμών παραγωγής πυρηνικής ενέργειας.
Τα πρώτα ερωτηματικά
Ήδη από τη δεκαετία του 1990, βασικός παράγοντας της διεθνούς απομόνωσης του Ιράν ήταν η έλλειψη διαφάνειας σχετικά με την πυρηνική του δραστηριότητα. Τον Οκτώβριο του 2003, το Ιράν επιβεβαίωσε πως είχε πραγματοποιήσει πειράματα διάσπασης πλουτωνίου χωρίς να ανακοινώσει τις δραστηριότητές του αυτές στην IAEA. Δεν παραδέχθηκε ποτέ, όμως, πως παραβίασε σοβαρά τις υποχρεώσεις του κατά τη Συνθήκη για τη Μη Διάδοση των Πυρηνικών Όπλων (Treaty on the Non-Proliferation of Nuclear Weapons/NPT Treaty), της οποίας είναι συμβαλλόμενο μέρος.
Πάγια θέση της Ισλαμικής Δημοκρατίας είναι πως το πυρηνικό της πρόγραμμα είναι επιτρεπτό κατά τη συνθήκη, διότι προορίζεται για την παραγωγή ενέργειας. Παρά τις διενεργηθείσες επιθεωρήσεις, η IAEA δεν κατάφερε να εξακριβώσει την τήρηση ή μη των διατάξεων της συνθήκης.
Εντωμεταξύ, Ιρανοί συντηρητικοί υποστήριζαν την αποχώρηση από τη NPT. Ο πρώην πρόεδρος Mohammad Khatami αντιστάθηκε σε αυτήν την πίεση, αλλά ο συντηρητικός, επίσης πρώην πρόεδρος, Mahmoud Ahmadinejad, που διαδέχθηκε τον Khatami το 2005, ανέπτυξε σκληρή ρητορεία κατά αυτής. Το 2005 και το 2006 το Ιράν απείλησε να αποχωρήσει, εάν δεν αναγνωριζόταν το δικαίωμά του στην πυρηνική τεχνολογία.
Το 2005 η αποτυχία των Ιρανών αξιωματούχων και αυτών του Ηνωμένου Βασιλείου, της Γαλλίας και της Γερμανίας να φτάσουν σε μια αμοιβαία συμφωνία για το ζήτημα δημιούργησε διεθνώς την εντύπωση μιας εκτυλισσόμενης συγκάλυψης. Λίγο μετά αφότου ανέλαβε καθήκοντα ο Ahmadinejad τον Αύγουστο του 2005, τερμάτισε τη μονομερή δέσμευση του Ιράν να απέχει από δραστηριότητες εμπλουτισμού ουρανίου στον πυρηνικό αντιδραστήρα του Esfahan. Το Ιράν δικαιολόγησε την κατασκευή των πυρηνικών εγκαταστάσεων προβάλλοντας την ανάγκη να κατεργαστεί ουράνιο για να το χρησιμοποιήσει στις 30 μονάδες παραγωγής πυρηνικής ενέργειας που βρίσκονταν ακόμα στο στάδιο του σχεδιασμού. Η απόφαση να κατασκευαστούν αυτές οι μονάδες απολάμβαναν εσωτερικής στήριξης, αφού εγκρίθηκε και από τους μεταρρυθμιστές, αλλά και τους συντηρητικούς εντός του καθεστώτος.
Το πέπλο μυστηρίου που κάλυπτε το σχέδιο του Ιράν για την χρήση της πυρηνικής τεχνολογίας, οι περιορισμοί στη διαθέσιμη τεχνολογία, ο φόβος μιας Αμερικανικής ή Ισραηλινής στρατιωτικής απάντησης και η στρατιωτική παρουσία των ΗΠΑ στην περιοχή κατέστησαν την ταχεία ολοκλήρωση του πυρηνικού προγράμματος του Bushehr στόχο υψίστης σημασίας. Η ολοκλήρωση του προγράμματος ήταν επίσης σημαντική, διότι ο αντιδραστήρας του Bushehr είχε εξελιχθεί σε σύμβολο εθνικής υπερηφάνειας. Παρ’όλα αυτά, το πρόγραμμα καθυστέρησε λόγω των ανησυχιών της Ρωσίας σχετικά με τη διακινδύνευση των σχέσεών της με τη Δύση.
Οι Πυρηνικές Εγκαταστάσεις
Η ανησυχία της διεθνούς κοινότητας έχει επικεντρωθεί όχι στην περιοχή του Bushehr, αλλά σε μερικές άλλες πυρηνικές εγκαταστάσεις, των οποίων την ύπαρξη επιβεβαίωσε το Ιράν μόλις το 2002, αφότου αποκαλύφθηκε ότι ο πρωτοπόρος πυρηνικός επιστήμονας του Πακιστάν, A. Q. Khan, είχε προμηθεύσει το Ιράν με πληροφορίες καθοριστικής σημασίας για την κατασκευή πυρηνικών όπλων. Το 2003 και 2004, το Ιράν επέτρεψε τον έλεγχο από την IAEA των προηγουμένως μη καταγεγραμμένων εγκαταστάσεων. Σύμφωνα με την οργανισμό, αρκετές από αυτές τις εγκαταστάσεις ήταν αναμεμειγμένες, ή θα μπορούσαν να αναμειχθούν, σε παραγωγή πυρηνικών όπλων, κι έτσι επιβαλλόταν η διενέργεια τακτικών ελέγχων από την IAEA, ώστε να διασφαλιστεί πως τα προϊόντα τους δε θα προορίζονταν για χρήση στην κατασκευή όπλων. Οι ανησυχίες για μια τέτοια εξέλιξη δεν διαψεύστηκαν όταν η IAEA ανακάλυψε το 2005 πως το Ιράν είχε επιχειρήσει την κατασκευή του εκρηκτικού πυρήνα μιας ατομικής βόμβας.
Είναι γνωστό πως το Esfahan, που βρίσκεται στο επίκεντρο της διαμάχης, διαθέτει αντιδραστήρες σχεδιασμένους για ακαδημαϊκή έρευνα, όπως επίσης και για τη δημιουργία εμπλουτισμένου ουρανίου, καθώς και μια κινεζικής κατασκευής εγκατάσταση επεξεργασίας εξαφθοριούχου ουρανίου1. Οι αντιδραστήρες του Esfahan εξυπηρετούν το Ερευνητικό Κέντρο Πυρηνικής Τεχνολογίας, τον μεγαλύτερο οργανισμό αναφορικά με την πυρηνική έρευνα στο Ιράν. Εκτός από τον κίνδυνο που τίθεται από τις εγκαταστάσεις αυτές, το Esfahan έλκυσε την προσοχή επειδή οι επιστήμονές του φέρονται να έχουν ζητήσει από την Κίνα, ήδη από τη δεκαετία του 1990, να τους προμηθεύσει με πλουτώνιο στρατιωτικής χρήσης, αλλά και διότι ένα μέρος του πυρηνικού προγράμματος που διεξάγεται εκεί φέρεται να διενεργείται στα κρυφά, χωρίς να επιβλέπεται από την IAEA.
Το Moallem Kaleyah, το κύριο κέντρο παραγωγής σχάσιμου υλικού στο Ιράν, βρίσκεται επίσης υπό το λεπτομερή έλεγχο της διεθνούς κοινότητας, και επιθεωρείται από την IAEA από το 2006-7. Προηγουμένως, το κέντρο, στρατηγικά τοποθετημένο σε μια ορεινή περιοχή βορειοδυτικά της Τεχεράνης, είχε επίσης κινήσει υποψίες ως πιθανή εγκατάσταση παραγωγής πυρηνικών όπλων.
Το 2005 μια μονάδα παραγωγής βαρέως ύδατος βρισκόταν στα τελικά στάδια κατασκευής κοντά στο Arak, νοτιοδυτικά της Τεχεράνης. Το βαρύ ύδωρ θα μπορούσε να διοχετεύεται σε αντιδραστήρα κατασκευής πλουτωνίου για χρήση σε βόμβα (κυρίως ατομικής). Παρόλο που η ύπαρξη της εγκατάστασης αυτής στο Arak δε συνιστούσε per se παραβίαση των διεθνών κανόνων της μη διάδοσης, ο πιθανός της ρόλος ώθησε τη διεθνή κοινότητα να ζητήσει την παύση της κατασκευής της αφότου η ύπαρξή της ανακαλύφθηκε το 2002.
Συνοψίζοντας, τα παραπάνω υποδεινύουν ότι το Ιράν όχι μόνο σχεδίαζε το πυρηνικό του πρόγραμμα, αλλά και πως άλλες χώρες ήταν αναμεμειγμένες στην πραγματοποίηση αυτού. Μήπως στην πραγματικότητα το μότο του Ιράν είναι «Ατομική Ενέργεια για όλους– Ατομικά Όπλα και για μας»;
Σημειώσεις:
Το εξαφθοριούχο ουράνιο είναι κύριο συστατικό στον εμπλουτισμό του ουρανίου κατά την παραγωγή ενέργειας, αλλά και όπλων.
Βιβλιογραφικές παραπομπές:
Atomic Energy Organization of Iran. Διαθέσιμο σε: http://www.aeoi.org.ir/ (Ανακτήθηκε 19 Ιανουαρίου, 2017).
International Atomic Energy Agency. (2003). Implementation of the NPT safeguards agreement in the Islamic Republic of Iran. IAEA Reports. [χ.τ.]: [χ.ε.].
International Atomic Energy Agency. (2005). Statement made by H.E. Ambassador M. Akhondzadeh before the Board of Governors Islamic – Republic of Iran. [χ.τ.]: [χ.ε.].
Library of Congress. (2008). Iran: a country study. Area handbook series. Washington: U.S. Government Printing Office.
Samore, G. (2015). Iran’s Strategic Weapons Programmes: A Net Assessment. New York: Routledge.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου