Η αρχαιοπρεπής βάση του πελώριου Μεγαλέξανδρου στην κεντρική πλατεία των Σκοπίων
Συντάκτης: Αθηνά Σκουλαρίκη*
Φοράω χλαμύδα / η αρχαιότητα είναι η τροφή μου / ίσως είμαι αρχαίος κι εγώ
«Αντίκα», τραγούδι του ριζοσπαστικού συγκροτήματος Raspeani Skopjani
Η πρόσφατη κρίση στην πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας επανέφερε στην επικαιρότητα τα Βαλκάνια και τις ευαίσθητες πολιτικές και διεθνοτικές ισορροπίες στην άμεση γειτονιά μας.
Υπερβολική έμφαση δόθηκε στον αλβανικό εθνικισμό και στον κίνδυνο μιας νέας πολεμικής ανάφλεξης, σύμφωνα με το στερεότυπο της «πυριτιδαποθήκης» που επικρατεί σε κάθε ανάλυση για τα Βαλκάνια.
Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια στη γειτονική χώρα η κύρια εστία σύγκρουσης και αναταραχής έχει πολιτικά και ιδεολογικά χαρακτηριστικά: αιτία είναι η αυταρχική πολιτική του «καθεστώτος» Γκρούεφσκι, η κατάχρηση εξουσίας, οι μαφιόζικες μέθοδοι και τα σκάνδαλα των κυβερνήσεών του.
Αποκορύφωμα ήταν η αποκάλυψη ότι 20.000 πολίτες, κρατικοί αξιωματούχοι και πολιτικά στελέχη παρακολουθούνταν από τις μυστικές υπηρεσίες, επικεφαλής των οποίων ήταν ο ξάδελφος του πρώην πρωθυπουργού, Σάσο Μιγιάλκοφ.
Η σύγκρουση μεταξύ της δεξιάς και εθνικιστικής κυβέρνησης του VMRO-DPMNE και της αντιπολιτευόμενης Σοσιαλδημοκρατικής Ενωσης (SDSM) ήταν σφοδρή, ήδη από το 2012.
Μεταξύ άλλων ζητημάτων, το πλέον εμβληματικό θέμα αντιπαράθεσης ήταν η πολιτική «εξαρχαϊσμού» που προώθησαν οι κυβερνήσεις Γκρούεφσκι και κυρίως η μεγαλεπήβολη ανάπλαση της πρωτεύουσας, το επονομαζόμενο σχέδιο «Σκόπια 2014».
Η κριτική εστίαζε αφ’ ενός μεν στο υπέρογκο κόστος του σχεδίου (που ξεπέρασε τα 670 εκατ. ευρώ), στην αδιαφάνεια των αναθέσεων έργου, στις μίζες και στα σχετικά οικονομικά σκάνδαλα, αφ’ ετέρου δε σε θέματα αισθητικής και ιδεολογίας: μέσα σε λίγα χρόνια τα Σκόπια μεταμορφώθηκαν ριζικά, με δεκάδες νέα «μπαρόκ» κτίρια και εκατοντάδες μνημεία και αγάλματα αμφιβόλου γούστου και κακής ποιότητας, σε μια εκδήλωση μεγαλομανούς αρχαιοπληξίας φαραωνικών διαστάσεων.
Για τους επικριτές του σχεδίου, η αισθητική αυτή δεν ήταν απλά κιτς (όπως περιγράφεται με τη σχετική συγκατάβαση στον διεθνή Τύπο)· ήταν καθαρά φασιστικής έμπνευσης.
Συνόψιζε, εν ολίγοις, όχι μόνο τον κραυγαλέο εθνικισμό του καθεστώτος Γκρούεφσκι αλλά και την αυταρχική έως ολοκληρωτική πολιτική που είχε επιβάλει στη χώρα.
Τα ελληνικά ΜΜΕ, όταν ασχολούνται με το θέμα, εστιάζουν στην αμφισβήτηση της «ελληνικότητας» της Μακεδονίας από την εθνική ιδεολογία του «μακεδονισμού».
Οπως θα δούμε όμως, ο μακεδονικός εθνικισμός έχει πολλές εκδοχές και ο τρόπος που αυτές ορίζουν την εθνική ταυτότητα συναρτάται με τις πολιτικές θέσεις και τις ιστορικές αναφορές του κάθε χώρου.
Το σχέδιο ανάπλασης
Τυπικό δείγμα «εξαρχαϊσμού» της πρόσοψης μιας σύγχρονης πολυκατοικίας | ΑΘΗΝΑ ΣΚΟΥΛΑΡΙΚΗ
Το σχέδιο «Σκόπια 2014» ανακοινώθηκε από την κυβέρνηση του VMRO-DPMNE και τις δημοτικές αρχές τον Φεβρουάριο 2010.
Ενα εντυπωσιακό βίντεο αναπαριστούσε ψηφιακά τα βασικά έργα και μνημεία που προβλεπόταν να αλλάξουν την όψη της πόλης.
Διακηρυγμένος στόχος ήταν να κάνουν την πρωτεύουσα να μοιάζει με μια «ευρωπαϊκή μητρόπολη», εξαλείφοντας κατά το δυνατόν τα ίχνη της βαλκανικής ιδιαιτερότητας, δηλαδή του γιουγκοσλαβικού μοντερνισμού και του οθωμανικού παρελθόντος.
Το κυβερνών κόμμα υποστήριζε ότι η ανάπλαση θα ενίσχυε την εικόνα της χώρας στο εξωτερικό, θα υπογράμμιζε την ευρωπαϊκή της ταυτότητα και θα προσέλκυε τουρίστες και επενδυτές.
Η ταχύτητα εκτέλεσης των έργων ήταν εντυπωσιακή: η πόλη έγινε ένα απέραντο εργοτάξιο· μνημεία και αγάλματα συνωστίζονταν στην κεντρική πλατεία, στους δρόμους και στα πάρκα· τρεις νέες γέφυρες με ανδριάντες και μπαρόκ φανοστάτες χτίστηκαν στον Βαρδάρη, νεοκλασικές προσόψεις κάλυψαν τα σοσιαλιστικά οικοδομήματα, το μέγαρο της κυβέρνησης μεταμορφώθηκε ώστε να θυμίζει τον Λευκό Οίκο, ενώ 34 νέα δημόσια κτίρια υψώθηκαν στις όχθες του ποταμού και στο κέντρο της πόλης, περιορίζοντας αισθητά τους χώρους πρασίνου.
Επιπλέον, μια ρωμαϊκή αψίδα, τρεις τσιμεντένιες γαλέρες, κόκκινα διώροφα λεωφορεία και μια πανοραμική ρόδα επιτείνουν την εντύπωση ότι τα Σκόπια μοιάζουν πλέον με θεματικό πάρκο, κάτι σαν Disneyland για αρχαιολάτρες.
Οι παρεμβάσεις συνεχίστηκαν πέραν του 2014, ώς το τέλος του 2016 τουλάχιστον.
Με δεδομένη την αντίθεση στο σχέδιο που έχει εκφράσει εξαρχής το σοσιαλδημοκρατικό κόμμα (το οποίο σχημάτισε μόλις τη νέα κυβέρνηση μαζί με δύο μικρότερα αλβανικά κόμματα), τα έργα αναμένεται να σταματήσουν, ενώ δεν αποκλείεται να γίνει προσπάθεια αποσυμφόρησης της πόλης από κάποια αγάλματα.
Η ριζική αναμόρφωση της πόλης είναι πάντως σε μεγάλο βαθμό μη αναστρέψιμη.
Η ανάπλαση των Σκοπίων δεν είχε όμως μόνο αισθητικά κίνητρα: είναι προφανές πως επιχειρούσε να αποτυπώσει στο αστικό τοπίο τη νέα εθνική αφήγηση σύμφωνα με το πρότυπο του «εξαρχαϊσμού» (антиквизаџија), που υποστηρίζει την ιστορική συνέχεια όχι μόνο με τον σλαβικό μεσαίωνα, αλλά κυρίως με την αρχαία Μακεδονία.
Ανδριάντες και γλυπτά
ΑΘΗΝΑ ΣΚΟΥΛΑΡΙΚΗ
↳ Συνωστισμός αγαλμάτων σε μια μουσολινικής έμπνευσης «Ντίσνεϊλαντ για αρχαιολάτρες»: ο Ιουστινιανός και το καινούργιο Αρχαιολογικό Μουσείο, ο Μεγαλέξανδρος και ο τσάρος Σαμουήλ, ο Φίλιππος και οι «μητέρες της Μακεδονίας», η ρωμαϊκού (ή παρισινού) τύπου «Πύλη Μακεδονία», ο Προμηθέας (κάτω αριστερά, με βρακάκι) και τα εγχώρια αρχαιοπρεπή τσολιαδάκια για τους τουρίστες.
Τα έργα που προκάλεσαν διεθνώς τη μεγαλύτερη αίσθηση ήταν τα γιγαντιαίων διαστάσεων αγάλματα του Μεγάλου Αλεξάνδρου και του Φιλίππου Β΄ στο κέντρο της πόλης.
Και τα δύο είναι επισήμως ανώνυμα, σε μια προσπάθεια να κρατηθούν τα προσχήματα στη διαμάχη με την Ελλάδα, παρότι δεν ξεγελούν κανέναν.
Είναι στημένα πάνω από περίτεχνα σιντριβάνια, διακοσμημένα με αρχαίους Μακεδόνες πολεμιστές, λιοντάρια, ασπίδες κ.λπ.
Ενίοτε άντρες ντυμένοι σαν αρχαίοι Μακεδόνες στήνονται μπροστά τους, για να φωτογραφίζονται οι τουρίστες.
Τριγύρω έχουν τοποθετηθεί μικρότερα αγάλματα διαφορετικής τεχνοτροπίας το καθένα, μεταξύ των οποίων του τσάρου (των Βουλγάρων) Σαμουήλ, του Ρωμαίου αυτοκράτορα Ιουστινιανού, των μοναχών Κύριλλου και Μεθόδιου, Κλήμη και Ναούμ, έφιπποι ανδριάντες των εθνικών ηρώων Γκότσε Ντέλτσεφ και Ντάμε Γκρούεφ και πλήθος άλλα αγάλματα αγωνιστών και ανθρώπων των γραμμάτων του 19ου και του 20ού αιώνα.
Χαρακτηριστικό είναι το σιντριβάνι που διακοσμείται με γλυπτά ημίγυμνων γυναικών με αρχαιοπρεπή περιβολή (η μία έγκυος, η άλλη θηλάζει, οι άλλες κρατούν παιδιά), το οποίο ονομάζεται «Μητέρες της Μακεδονίας».
Καμία επώνυμη γυναίκα δεν περιλαμβάνεται ανάμεσα στα εκατοντάδες αγάλματα του σχεδίου «Σκόπια 2014», εκτός από δύο αγίες: την (αλβανικής καταγωγής) Μητέρα Τερέζα και την Αγία Λύδια.
Αλλος ρόλος εκτός από αυτόν της μητέρας ή της αγίας δεν προβλέπεται για τις γυναίκες, κατά τους εμπνευστές του σχεδίου.
Στη βάση του αγάλματος του Φιλίππου κατασκευάστηκε γλυπτό σύμπλεγμα που προφανώς αναπαριστά τον Μακεδόνα βασιλιά μαζί με την Ολυμπιάδα και τον μικρό Αλέξανδρο, σε μια σκηνή που παραπέμπει πιο πολύ στο χριστιανικό πρότυπο της «αγίας οικογένειας» παρά στα ελευθεριάζοντα ήθη της αρχαίας Μακεδονίας.
Η έλλειψη εξοικείωσης με την αρχαία τέχνη οδήγησε και σε κάποια ευτράπελα.
Η περίπτωση του επίχρυσου αγάλματος του Προμηθέα απέναντι από το Κοινοβούλιο έδωσε λαβή σε σαρκαστικά σχόλια στα social media, καθώς αναπαρίστατο νέος, χωρίς γένι, κρατώντας δαυλό, με σπασμένες αλυσίδες στα χέρια και αρχικά γυμνός.
Επειτα από αντιδράσεις σκανδαλισμένων πολιτών, που επισήμως αποδόθηκαν στον σύλλογο γυναικών του κυβερνώντος κόμματος VMRO-DPMNE, το γλυπτό επανεμφανίστηκε με βρακάκι!
Σε μεγάλο βαθμό, το σχέδιο «Σκόπια 2014» αποτέλεσε προσωπικό όραμα του Νίκολα Γκρούεφσκι.
Μεταξύ των ηχογραφημένων συνομιλιών που έδωσε στη δημοσιότητα το SDSM, αποκαλύπτοντας το σκάνδαλο των παρακολουθήσεων, υπάρχουν και διάλογοι του πρώην πρωθυπουργού με τους υπουργούς του σχετικά με τα έργα.
Εντύπωση προκαλεί ο βαθμός ανάμειξης του Γκρούεφσκι, ο οποίος φαίνεται να επιβλέπει την πρόοδο των εργασιών, αλλά και να παραγγέλλει συγκεκριμένα μνημεία.
Σε μια συνομιλία, μάλιστα, φέρεται να λέει τα εξής:
«Υπάρχει ένα σιντριβάνι με έναν οβελίσκο στη Ρώμη. Είναι πολύ ωραίο. Θέλουμε να είναι έτσι, αλλά πώς να το οργανώσουμε; Πρέπει πρώτα να κάνουμε μια πρόταση; Ενα σιντριβάνι και έναν οβελίσκο, 20 μέτρα ύψος…».
Η υποδοχή των νέων μνημείων και γλυπτών δεν ήταν πάντα θετική.
Πολλοί εξέφραζαν δυσαρέσκεια για τις εκτεταμένες παρεμβάσεις στο αστικό τοπίο, για το ύφος και τον αριθμό των νέων μνημείων, καθώς και για τα κακότεχνα αγάλματα που φτιάχτηκαν από άγνωστους καλλιτέχνες με μόνο προσόν την κομματική τους ταυτότητα.
Μερικοί άρχισαν να αποφεύγουν το κέντρο της πόλης, ενώ η παλιά οθωμανική συνοικία κάτω από το Κάστρο ξανάγινε δημοφιλής μεταξύ των νέων, ως τόπος εναλλακτικής κουλτούρας και διεθνοτικής συνύπαρξης.
Μακεδονισμός και εξαρχαϊσμός
Από τα νεότερα μέλη του πανθέου: ο συνιδρυτής της ΕΜΕΟ, Ντάμε Γκρούεφ, και ο ηγέτης των αντιοθωμανικών εξεγέρσεων του 1876 στο Μάλες και του 1878 στο (νυν βουλγαρικό) Πιρίν, Ντίμιταρ Ποπ-Γκεοργκίεφ Μπέροφσκι. | ΑΘΗΝΑ ΣΚΟΥΛΑΡΙΚΗ
Από την πλευρά της αντιπολίτευσης και των διανοουμένων, οι αντιδράσεις επικεντρώθηκαν στο ζήτημα του «εξαρχαϊσμού», δηλαδή της προσπάθειας να εμπεδωθεί μια νέα εθνική ταυτότητα με αναφορά στην αρχαιότητα.
Η αρχή είχε γίνει το 2006 με τη μετονομασία του αεροδρομίου σε «Μέγας Αλέξανδρος», αλλά η τάση αυτή εξελίχθηκε σε κεντρική πολιτική του καθεστώτος Γκρούεφσκι μετά το 2008, όταν με ευθύνη της Ελλάδας αποκλείστηκε η ένταξη της χώρας στο ΝΑΤΟ στη σύνοδο του Βουκουρεστίου.
Η θεωρία της αρχαίας καταγωγής των σύγχρονων (Σλαβο)Μακεδόνων υποστηριζόταν ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 από όσους ανήκαν ιδεολογικά στην εθνικιστική Δεξιά.
Είχε τις ρίζες της σε ανάλογες τάσεις που επικρατούσαν στις κοινότητες της διασποράς, κυρίως στις ΗΠΑ, στον Καναδά και στην Αυστραλία, όπου ο ανταγωνισμός με τις ελληνικές μακεδονικές κοινότητες είχε κεντρικό διακύβευμα την προνομιακή επίκληση της ένδοξης αρχαίας καταγωγής. Μετά το 1991, καθώς η ελληνική πλευρά εστίασε την επιχειρηματολογία της για την «ελληνικότητα της Μακεδονίας» στην αρχαιότητα, η διαμάχη ενίσχυσε αντίστοιχα επιχειρήματα από την άλλη πλευρά.
Μέχρι πρόσφατα, η επίσημη ιστοριογραφία θεωρούσε το μακεδονικό έθνος απότοκο των προσμίξεων που έγιναν στην περιοχή μεταξύ των Σλάβων και των αρχαίων κατοίκων της.
Τα τελευταία χρόνια, ιστορικοί και αρχαιολόγοι που πρόσκεινται στο VMRO-DPMNE περιορίζουν τη σλαβική επίδραση μόνο στο πεδίο της γλώσσας και υποστηρίζουν την ευθεία καταγωγή από τους αρχαίους Μακεδόνες.
Ακόμα και η επίσημη «Ιστορία του Μακεδονικού Λαού» του 2008, έκδοση του Ινστιτούτου Εθνικής Ιστορίας υπό την επιμέλεια του Τόντορ Τσεπρεγκάνοφ, αναφέρεται στη «συνέχεια των Μακεδόνων ως μείζονος πληθυσμού», οι οποίοι «μεταβίβασαν τις παραδόσεις τους στους Σλάβους» – ο εποικισμός των οποίων, όπως γράφουν, δεν ήταν μαζικός (σελ. 83).
Τόσο στον ακαδημαϊκό χώρο όσο και στο επίπεδο της δημόσιας ιστορίας, αναπτύχθηκαν απίθανες θεωρίες για τη μοναδικότητα του έθνους, έως και ότι αποτελεί τον αρχαιότερο λαό της Ευρώπης ή του κόσμου ολόκληρου.
Κατά τον Μπράνκο Σοτιρόφσκι, η ανάλυση του οποίου βασίζεται σε παρετυμολογίες και ευφάνταστες ερμηνείες αρχαίων συμβόλων, ο μακεδονικός πολιτισμός είναι 400.000 ετών (παλαιότερος και από τον homo sapiens…).
Προφανώς, τέτοιες προσεγγίσεις είναι ανάλογης σοβαρότητας με αυτές του δικού μας Λιακόπουλου.
Ομως κρατικοί φορείς, κυρίως επί VMRO-DPMNE, ενθάρρυναν κάθε είδους εθνικιστική υπερβολή.
Θεωρίες σύμφωνα με τις οποίες η σύγχρονη γλώσσα προέρχεται από τα αρχαία μακεδονικά έχουν βρει επίσημη υποστήριξη, όπως και μελέτες DNA για να αποδειχθεί η εθνολογική συνέχεια με τους αρχαίους Μακεδόνες.
Τον Ιούλιο 2008 η κυβέρνηση Γκρούεφσκι υποδέχτηκε με τιμές αρχηγού κράτους τον πρίγκιπα της φυλής Χούνζα του Βόρειου Πακιστάν και τη συνοδεία του.
Οι Χούνζα θρυλείται πως είναι απόγονοι των στρατιωτών του Μεγάλου Αλεξάνδρου – όπως οι Καλάς, τους οποίους όμως πρόλαβαν να προσεταιριστούν οι Ελληνες.
Υπό την πίεση του αλβανικού εθνικισμού, της άρνησης αναγνώρισης ξεχωριστού μακεδονικού έθνους από τη Βουλγαρία και της αμφισβήτησης του ονόματος από την Ελλάδα, η εθνική ταυτότητα ορίζεται αμυντικά κι επιχειρεί να απαντήσει με όρους ιστορικής συνέχειας: επικαλούμενη την παλαιότητα της παρουσίας του μακεδονικού έθνους στην περιοχή και υπερτονίζοντας τα στοιχεία που αποδεικνύουν την εθνική ιδιαιτερότητα και της προσδίδουν κύρος.
Η κοινή σλαβική κουλτούρα που αποτελούσε το συνεκτικό στοιχείο των έξι συστατικών εθνών της Γιουγκοσλαβίας έχει σήμερα παραμεριστεί από τους αντικομμουνιστές του VMRO-DPMNE, ενώ ο σλαβικός μεσαίωνας συνεχίζει να μνημονεύεται κυρίως ως «χριστιανικός», στο μέτρο δηλαδή που εντάσσει τη χώρα στην ευρωπαϊκή οικογένεια.
Ο αρχαιολόγος Πάσκο Κούζμαν, διευθυντής του Γραφείου για την Προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς, συμμετείχε στην επιλογή των έργων.
Ο επονομαζόμενος και «Indiana Jones της Μακεδονίας», εξαιτίας της εκκεντρικότητας και των μη συμβατικών μεθόδων του, δήλωνε πως δεν σκόπευε να συνταξιοδοτηθεί πριν ανακαλύψει τον τάφο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, τον οποίο τοποθετούσε κάπου στα νότια της χώρας.
Παραδόξως, συνελήφθη το 2013 και καταδικάστηκε το 2014 στο πλαίσιο μιας υπόθεσης δίωξης της αρχαιοκαπηλίας, που έφερε το κωδικό όνομα «επιχείρηση Φάλαγγα».
Ο Κούζμαν δήλωσε σε συνέντευξή του (Balkan Insight, 17/11/2012) ότι ο Γκρούεφσκι τον είχε ρωτήσει μήπως το είχαν παρακάνει με τους αρχαίους και αμέλησαν τους Σλάβους, εννοώντας την περίοδο του Μεσαίωνα.
«Απάντησα ζητώντας του να μου ονομάσει ένα πρόσωπο από την εποχή εκείνη ώστε να τον συμπεριλάβουμε. Αλλά δεν υπήρχε κανείς. Εχουμε μόνο τον Αγιο Κλήμη και έχουμε ήδη ένα πανεπιστήμιο στην Οχρίδα με το όνομά του», είπε χαρακτηριστικά.
Ο ίδιος είχε υποστηρίξει ρητά ότι για να υπερασπιστούν το όνομα Μακεδονία έπρεπε να αποδείξουν ότι οι ρίζες του έθνους είναι αρχαίες και όχι σλαβικές.
Η νέα προσέγγιση της Ιστορίας και της εθνικής ταυτότητας έχει προκαλέσει έντονες αντιπαραθέσεις στον δημόσιο και τον ακαδημαϊκό χώρο.
Το σοσιαλδημοκρατικό κόμμα κατήγγειλε τον ακραίο εθνικισμό και τη στροφή του καθεστώτος Γκρούεφσκι στο απώτερο παρελθόν, θεωρώντας ότι παραμερίζει (για ιδεολογικούς λόγους) τη σημασία της γιουγκοσλαβικής περιόδου και του αντιφασιστικού αγώνα.
Η περίοδος της εθνογένεσης
Ακόμη και τη Φλώρινα του ημέτερου Καντιώτη ζήλεψε ο Γκρούεφσκι. Το κέντρο των Σκοπίων (κι ο δωδεκαθεϊστής Μεγαλέξανδρος) στη μόνιμη, πλέον, σκιά ενός γιγάντιου σταυρού | ΑΘΗΝΑ ΣΚΟΥΛΑΡΙΚΗ
Λόγω της έμφασης στην αρχαιότητα, λιγότερο γνωστό είναι πως μεγάλο μέρος των μνημείων του σχεδίου «Σκόπια 2014» εμπνέεται από την περίοδο της «μακεδονικής εθνογένεσης», την περίοδο δηλαδή του τέλους του 19ου και του πρώτου μισού του 20ού αιώνα: ανδριάντες των ηγετών της Εσωτερικής Μακεδονικής Επαναστατικής Οργάνωσης (ΕΜΕΟ), αντάρτες-κομιτατζήδες με όπλα στο χέρι (όπως ο Βασίλι Τσακαλάροφ που έδρασε στην Καστοριά ή ο διαβόητος Αντόν Κιόσετο, άλλως «χασάπης»), ο πρόεδρος της Δημοκρατίας του Κρουσόβου Νικόλα Κάρεφ (έφιππος κι αυτός), ο ατρόμητος Βλάχος Πίτου Γκούλι με τα φισεκλίκια στο στήθος, οι έξι αναρχικοί «βαρκάρηδες» της Θεσσαλονίκης που το 1903 ανατίναξαν το γαλλικό ατμόπλοιο «Γκουανταλκιβίρ» και την Οθωμανική Τράπεζα, λόγιοι όπως οι αδελφοί Μιλαντίνοφ, ο Κάρστε Μίσιρκοφ κ.ά.
Ακόμη και αμφιλεγόμενα πρόσωπα, συνδεδεμένα με τον βουλγαρικό εθνικισμό, όπως ο Μπόρις Σαράφοφ και ο Τόντορ Αλεξάντροφ.
Τα αγάλματα των δύο τελευταίων προκάλεσαν οξείες αντιδράσεις, καθώς μέχρι πρόσφατα θεωρούνταν «προδότες» της μακεδονικής εθνικής ιδέας.
Ωστόσο, η αναθεώρηση της Ιστορίας από τη δεξιά παράταξη συμπεριλαμβάνει στους εθνικούς ήρωες ακόμα και πρόσωπα που είχαν σαφή φιλοβουλγαρική στάση, θεωρώντας πως οι συσχετισμοί της εποχής οδηγούσαν πολλούς Μακεδόνες στην αναζήτηση προστασίας από τη Βουλγαρία.
Η μετεξέλιξη αυτή έχει κατ' αρχάς ιδεολογικό πρόσημο: ενώ η ιστοριογραφία της γιουγκοσλαβικής περιόδου τιμούσε τους αγωνιστές της «αριστερής» αυτονομιστικής τάσης της ΕΜΕΟ, οι δεξιοί ιστορικοί (με πρώτο τον Ζόραν Τοντόροφσκι) εντάσσουν στο «πάνθεο» του μακεδονισμού και τους πρωτεργάτες της δεξιάς «βερχοβιστικής» τάσης, που κατευθυνόταν από τη Σόφια.
Σ’ αυτό το πλαίσιο, διαιωνίζονται οι αλληλοκατηγορίες περί «φιλοσέρβων» (SDSM) και «φιλοβουλγάρων» (VMRO-DPMNE), παρότι και οι δύο πλευρές θεωρούν δεδομένη τη μακεδονική εθνική ταυτότητα ανθρώπων που έδρασαν πολύ πριν αυτή αποκρυσταλλωθεί και που συνήθως δήλωναν «Βούλγαροι».
Ενα από τα πλέον αμφιλεγόμενα έργα του καθεστώτος Γκρούεφσκι είναι το «Μουσείο του Μακεδονικού Αγώνα για την Κυριαρχία και την Ανεξαρτησία – Μουσείο της ΕΜΕΟ – Μουσείο για τα Θύματα του Κομμουνιστικού Καθεστώτος».
Αντί για ιστορικά τεκμήρια, περιέχει κυρίως σύγχρονους πίνακες που αναπαριστούν ιστορικές μάχες και κέρινα ομοιώματα αγωνιστών.
Η επίσκεψη γίνεται υποχρεωτικά με ξεναγό, ενώ φωτογραφίες και ερωτήσεις δεν επιτρέπονται!
Η χρήση του όρου «Μακεδονικός Αγώνας» (Македонската Борба) είναι επίσης μια πρόσφατη εξέλιξη, αντιστρέφοντας την έννοια του αντίστοιχου ελληνικού.
Η «πολύχρωμη» επανάσταση
Η αισθητική, η επιλογή των ηρώων και οι ιδεολογικές προεκτάσεις του σχεδίου «Σκόπια 2014» έδωσαν λαβή σε πλήθος αντιπαραθέσεων, σε πολιτικό, κοινωνικό και διεθνοτικό επίπεδο.
Οργανώσεις πολιτών κινητοποιήθηκαν για τη ματαίωση αναπλάσεων κτιρίων και απαλλοτρίωσης πάρκων.
Η μουσουλμανική κοινότητα αντέδρασε στην απόφαση να χτιστεί εκκλησία στην κεντρική πλατεία και ζητούσε την παράλληλη κατασκευή τεμένους.
Διεκδικούσαν την ανοικοδόμηση του οθωμανικού τζαμιού Μπουρμαλί, που είχε καταστραφεί από τους Σέρβους το 1925.
Η πρόθεση της κυβέρνησης να κατασκευάσει μια σύγχρονη ρέπλικα της Λέσχης Αξιωματικών που είχε χτιστεί στη θέση του, εξόργισε τους μουσουλμάνους.
Επιπλέον, τα κόμματα της αλβανικής κοινότητας διαμαρτύρονταν για τον «μονοεθνοτικό» χαρακτήρα του σχεδίου και απαίτησαν να εγερθούν αγάλματα Αλβανών.
Ο ανδριάντας του ηγεμόνα της «Μεγάλης Σερβίας» Στέφανου Ντουσάν ακρωτηριάστηκε ύστερα από επίθεση Αλβανών.
Τελικά, το 2015-16 οι πορείες διαμαρτυρίας εναντίον της κατάχρησης εξουσίας από το καθεστώς Γκρούεφσκι κατέληξαν στη συστηματική «βεβήλωση» των έργων του σχεδίου «Σκόπια 2014» με γκράφιτι και πολύχρωμες μπογιές.
Το νερό στο σιντριβάνι του Μεγαλέξανδρου βάφτηκε κόκκινο σαν αίμα.
Συχνά ήταν τα συνθήματα: «Αυτό είναι φασισμός», «Μαφία», ενώ κάτω από το άγαλμα του τσάρου Σαμουήλ (τους στρατιώτες του οποίου τύφλωσε ο Βασίλειος ο Βουλγαροκτόνος) γράφτηκε ειρωνικά: «Τύφλωσες τον λαό!».
Η ιστορία της Μακεδονίας μάς έχει στοιχειώσει, εκατέρωθεν.
*λέκτορας στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης
Διαβάστε
► Αθηνά Σκουλαρίκη, «“Είδαμε τα Σκόπια σαν σε όνειρο…” H μνημειακή αναπαράσταση της εθνικής αφήγησης: ηγεμονικός λόγος και πολιτική αντιπαράθεση για το σχέδιο “Σκόπια 2014”» (περ. Σύγχρονα Θέματα, τχ. 136, 1-3/2107, σελ. 32-46). Λεπτομερέστερη παρουσίαση της ανάπλασης του ιστορικού κέντρου των Σκοπίων από το καθεστώς Γκρούεφσκι και των αντιδράσεων που αυτή προκάλεσε.
► Anastas Vangeli, «Nation-building Ancient Macedonian Style: The Origins and the Effects of the So-called Antiquization in Macedonia» (περ. Nationalities Papers, τχ. 39/1, 2011, σ.13-32). Η πρόσφατη τάση «εξαρχαϊσμού» της (σλαβο)μακεδονικής εθνικής αφήγησης, ως νοερή «διαφυγή» από τις διαψεύσεις του μεταγιουγκοσλαβικού παρόντος αλλά και ανακλαστική απάντηση στο ελληνικό βέτο του 2008 στο Βουκουρέστι. Ενδιαφέρουσα η επισήμανση ότι, διά της προσφυγής στην ιδέα της καταγωγής των Σλαβομακεδόνων από τον Μεγαλέξανδρο, η κυβέρνηση Γκρούεφσκι αντέγραψε την ίδια ακριβώς «μέθοδο εξεθνισμού» που είχε χρησιμοποιήσει παλιότερα με επιτυχία η Ελλάδα για τον εξελληνισμό μιας μερίδας του ίδιου πληθυσμού.
► Tchavdar Marinov, «Historiographical Revisionism and Re-Articulation of Memory in the Former Yugoslav Republic of Macedonia» (περ. Sociétés Politiques Comparées, τχ. 25, 2010, goo.gl/joEn6R). Συνολικότερη επισκόπηση των μεταβολών της τελευταίας εικοσιπενταετίας στην επίσημη ιστοριογραφία και τη δημόσια ιστορία της ΠΓΔΜ, από τον πιο αξιόλογο σύγχρονο ιστορικό της ενδοσλαβικής διάστασης του Μακεδονικού.
► Ulf Brunnbauer, «“Pro-Serbians” vs “Pro-Bulgarians”: Redvisionism in Post-Socialist Macedonian Historiography» (περ. History Compass, 3 [2005], σ.1-17). Η διαμάχη μεταξύ «φιλοσερβικής» (σοσιαλδημοκρατικής) και «φιλοβουλγαρικής» (δεξιάς) ιστοριογραφίας στη μετατιτοϊκή ΠΓΔΜ.
Επιμέλεια: Τάσος Κωστόπουλος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου