Στο προηγούμενο άρθρο (https://wp.me/p9E9Bc-1f) παρουσιάσαμε την έρευνα του πανεπιστημιακού Mitja Velikonja για την εν δυνάμει χειραφετητική λειτουργία της Γιουγκονοσταλγίας. Σήμερα θα ανδείξουμε τις περιπτώσεις των Refik Višća και Srđan Aleksić(Ρεφίκ Βίστσα και Σρτζαν Άλεξιτς), οι οποίοι μες στο σκοτάδι των πολέμων της διάλυσης της Γιουγκοσλαβίας αποτέλεσαν κι αποτελούν έως σήμερα φάρους φωτός για τους λαούς της περιοχής. Αμφότεροι, παρότι πήραν μέρος στην ένοπλη αναμέτρηση στη Βοσνία, τελικά έπεσαν ηρωικά στην προσπάθειά τους να υπερασπιστούν τους “εχθρούς” τους που στην πραγματικότητα ήταν αδέλφια τους.Ας δούμε όμως τις ιστορίες τους πιο συγκεκριμένα.
Σρτζαν και Ρεφίκ. Φάροι στο σκοτάδι.
Ο πόλεμος της Βοσνίας (ή καλύτερα για τη Βοσνία) διεξήχθη μεταξύ Μαρτίου 1992 και Δεκεμβρίου 1995 και υπήρξε ο πλέον αιματηρός κι αδελφοκτόνος πόλεμος μεταξύ των λαών της Γιουγκοσλαβίας, μετά την έναρξη της διαδικασίας διάλυσής της με την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Σλοβενίας και της Κροατίας τον Ιούνιο του 1991. Πριν τον πόλεμο η ομόσπονδη δημοκρατία της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης κατοικούνταν από 4 εκ. ανθρώπους. Στην τελευταία απογραφή του ’91, το 43,5% είχαν δηλώσει Βόσνιοι-μουσουλμάνοι, το 31,2% Σέρβοι, το 17,4% Κροάτες και το 5,5% Γιουγκοσλάβοι (το ποσοστό των Γιουγκοσλάβων στην απογραφή του ’81, στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, ήταν 7,9%. Προφανώς το ’91, το κλίμα διάλυσης της Γιουγκοσλαβίας κι η άνοδος των εθνικισμών έπαιξε ρόλο στη μείωση αυτού του ποσοστού).
Το δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία της Βοσνίας τον Μάρτη του ’92 -ενώ η Κροατία κι η Σλοβενία είχαν ήδη ανεξαρτητοποιηθεί- μποϋκοταρίστηκε από τους Σερβοβόσνιους με τα επίσημα αποτελέσματα να δίνουν ένα 63.4% συμμετοχή (ουσιαστικά μουσουλμάνοι και Κροάτες) εκ του οποίου το 99.7% ψήφισε υπέρ της ανεξαρτησίας. Η ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Βοσνίας στις 3 Μάρτη 1992 αποτέλεσε ουσιαστικά και την εναρκτήρια πράξη του πολέμου που έφερε αντιμέτωπους Βόσνιους μουσουλμάνους, Κροατοβόσνιους και Σερβοβόσνιους αναβιώνοντας σε μεγάλο βαθμό το κλίμα που επικρατούσε στην περιοχή κατά τον Β’Π.Π. …αυτή τη φορά δίχως μια ενοποιητική δύναμη μεταξύ των εθνοτήτων όπως οι Παρτιζάνοι του Τίτο και του ΚΚ Γιουγκοσλαβίας.
Σεράγεβο, Μάρτιος 1992
Μετά από περίπου τέσσερα χρόνια ένοπλων συγκρούσεων οι νεκροί του πολέμου (στρατιώτες κι άμαχοι) υπολογίζονται γύρω στις εκατό χιλιάδες ενώ εκατοντάδες χιλιάδες ήταν κι οι τραυματίες κι οι εκτοπισθέντες πρόσφυγες του πολέμου. Οι περισσότεροι νεκροί προέρχονταν από το μουσουλμανικό και το σερβικό στοιχείο (περίπου 90% του συνόλου) ενώ στη διάρκεια του πολέμου πολέμησαν όλοι εναντίον όλων και συμμάχησαν όλοι με όλους.
Το παρόν άρθρο δεν έχει την πρόθεση να αναλύσει τα αίτια του πολέμου ή την πορεία των μαχών και τις πολιτικές εξελίξεις παράλληλα με αυτές. Επειδή, όμως σήμερα η πλειονότητα των κατοίκων της Βοσνίας εμφανίζεται μετανιωμένη για τον πόλεμο της περιόδου 1992-95 συχνά χαρακτηρίζοντάς τον μία ομαδική παράνοια, θεωρούμε εξόχως σημαντικό να αναδείξουμε δύο άγνωστες ιστορίες: αυτήν του μουσουλμάνου Βόσνιου, Refik Višća, που πέθανε υπερασπιζόμενος Σερβοβόσνιους αιχμαλώτους πολέμου και αυτή του Σερβοβόσνιου, Srđan Aleksić, που πέθανε υπερασπιζόμενος μουσουλμάνους Βόσνιους πολίτες που κακοποιούνταν.
Ο Refik Višća γεννήθηκε το 1955 στην πόλη Ζαβιντόβιτσι της Βοσνίας. Ποδοσφαιριστής πριν τον πόλεμο, μέλος της στρατοχωροφυλακής του Βοσνιακού (μουσουλμανικού) στρατού στη διάρκεια του πολέμου της Βοσνίας δολοφονήθηκε στις 12 Αυγούστου του 1992 από τους συμπολεμιστές του. Εκείνη τη μέρα, ο Refik Višća έσπευσε στο κτίριο της Τεχνικής Σχολής της πόλης του όπου κρατούνταν 12 αιχμάλωτοι Σερβοβόσνιοι στρατιώτες καθώς μεθυσμένοι στρατιώτες του βοσνιακού στρατού, ανάμεσά τους κι ένας πρωταθλητής του καράτε, ο Γιασμίν Βίκοβιτς, είχαν φτάσει εκεί με σκοπό να τους βασανίσουν. Ο Višća εμπόδισε τον Βίκοβιτς να προσεγγίσει τους αιχμαλώτους με αποτέλεσμα να έρθουν στα χέρια και τελικά ο τελευταίος να τον γαζώσει με 22 σφαίρες στο σώμα. Ο δολοφόνος του ουσιαστικά δεν τιμωρήθηκε ποτέ, αν και τιμωρήθηκε και για άλλα εγκλήματα, κι η οικογένεια του Višća αναγκάστηκε να μεταναστεύσει στην Ιταλία, δύο χρόνια μετά τον θάνατό του. Αν και υπάρχουν πλήθος άρθρα και αφιερώματα για τον Višća, η πρόσφατη πρόταση να δοθεί σε έναν δρόμο της πόλης το όνομά του απορρίφθηκε από τις τοπικές Αρχές. Ωστόσο, σήμερα θεωρείται από πολλούς ομοεθνείς τους ως παράδειγμα προς μίμηση ενώ για τους Σερβοβόσνιους είναι κάτι σαν ήρωας.
Refik Višća
Αντίστοιχη είναι κι η περίπτωση του Σερβοβόσνιου, Srđan Aleksić. Ο Aleksić γεννημένος το 1966 στη βοσνιακή πόλη Τρέμπινιε άκουγε από μικρός από τον προπονητή μπάσκετ πατέρα του ότι “σε κάθε άνθρωπο πρέπει να βλέπει μόνο έναν άνθρωπο και να τον διακρίνει μόνο με γνώμονα την ειλικρίνεια, την καλοσύνη και τη γνώση του”. Ο ίδιος ήταν ερασιτέχνης ηθοποιός. Κατατάχθηκε στον σερβοβοσνιακό στρατό σε ηλικία 26 ετών όμως σύντομα παρέδωσε τον οπλισμό του κι έφυγε αποκαρδιωμένος από τις αγριότητες που αντίκρυσε. Στις αρχές του ’93 κατά τη διάρκεια των διωγμών του μουσουλμανικού στοιχείου της πόλης του από τις σερβικές δυνάμεις με αποτέλεσμα κάπου 4.500 μουσουλμάνοι να αναγκαστούν να φύγουν απ’ το Τρέμπινιε ως πρόσφυγες. Σε μια απ’ τις περιπτώσεις που σερβοβόσνιοι στρατιώτες άρχισαν να χτυπούν έναν μουσουλμάνο κάτοικο, τον Alen Glavovic, ο Srđan Aleksić -που ήταν παλιός γείτονάς του- παρενέβη με αποτέλεσμα να δεχθεί χτυπήματα στο κεφάλι με όπλο και να χτυπήσει ακόμα πιο άσχημα το κεφάλι του πέφτοντας στον δρόμο. Μετά από έξι μέρες σε κώμα ο Aleksić τελικά εξέπνευσε στις 27 Ιανουαρίου 1993. Ένας από τους υπόπτους για τη δολοφονία του, ο Savo Redzo, σκοτώθηκε στη διάρκεια του πολέμου όμως σήμερα ο γιος του δηλώνει πως λυπάται για τη χαμένη ζωή του Aleksić δηλώνοντας πως επρόκειτο για κάποια τρελή εποχή ενώ όποτε πηγαίνει στην πόλη του Τρέμπινιε επισκέπτεται τον γέρο πατέρα του Srđan Aleksić. Ο μουσουλμάνος Βόσνιος Alen Glavovic του οποίου τη ζωή έσωσε ο Aleksić ζει τώρα στη Σουηδία, όμως επισκέπτεται τον πατέρα του Aleksić και τον τάφο του τελευταίου κάθε χρόνο. Σε αντίθεση με την περίπτωση του Refik Višća, ο Aleksić έχει πλέον τον δικό του δρόμο τόσο στο Σαράγιεβο, όσο και στην Ποντγκόριτσα και το Βελιγράδι και χαίρει ευρείας αναγνώρισης. Με βάση την ιστορία του γυρίστηκε κι η ταινία Krugovi (Circles ή Διασταυρούμενες Ζωές) του Σέρβου σκηνοθέτη Golubovic.
Srđan Aleksić
Και μια έρευνα για τη σημερινή Βοσνία…
Το 2013 πραγματοποιήθηκε μια μεγάλη έρευνα κοινής γνώμης στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη για λογαριασμό των Ηνωμένων Εθνών (http://ba.one.un.org/content/dam/unct/bih/PDFs/Prism%20Research%20for%20UN%20RCO_Statistical%20report.pdf). Οι ερωτώμενοι προέρχονταν αναλογικά από όλες τις εθνότητες που κατοικούν τη Βοσνία. Στο ερώτημα για τη φύση του πολέμου την περίοδο 1992-5, το 77.4% των Βόσνιων μουσουλμάνων τον χαρακτήρισε προϊόν επιθετικότητας της σερβικής και κροατικής πλευράς, το 57.9% των Κροατοβόσνιων αντίστοιχα προϊόν επιθετικότητας των άλλων δυο πλευρών ενώ 61.5% των Σερβοβόσνιων τον χαρακτήρισε εμφύλιο πόλεμο. Το πιο ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι μόλις το 1,9% του συνόλου των ερωτηθέντων χαρακτήρισε τον συγκεκριμένο πόλεμο ως απελευθερωτικό.
Βόσνιοι μουσουλμάνοι και Κροατοβόσνιοι θεωρούν σε ποσοστό άνω του 60% κύρια υπεύθυνη του πολέμου τη Σερβία ενώ οι Σερβοβόσνιοι κατονομάζουν ως βασική υπεύθυνη σε ποσοστό άνω του 60% τη διεθνή κοινότητα.
Όσον αφορά τα θύματα του πολέμου, οι Βόσνιοι μουσουλμάνοι θεωρούν σε ποσοστό 76.3% ότι οι ίδιοι υπέφεραν περισσότερο ενώ το 15.8% θεωρεί ότι όλες οι εθνικές ομάδες υπέφεραν αλλά όχι το ίδιο, με ένα 6.4% να θεωρεί ότι όλοι υπέφεραν το ίδιο. Οι Κροατοβόσνιοι σε ποσοστό 57.6% θεωρούν ότι όλοι υπέφεραν αλλά όχι το ίδιο, με το 27% να θεωρεί ότι όλοι υπέφεραν το ίδιο. Τέλος, οι Σερβοβόσνιοι θεωρούν σε ποσοστό 46.7% ότι όλοι υπέφεραν το ίδιο, με το 35.3% να θεωρεί ότι όλοι υπέφεραν αλλά όχι το ίδιο.
Στο ερώτημα αν άνθρωποι απ’ τη δική τους εθνική ομάδα αναμίχθηκαν σε εγκλήματα πολέμου, το 22.7% του συνόλου απάντησε “Όχι”, το 41.5% “Λίγο”, το 22.8% “Εν μέρει”, το 2.4% “Κυρίως” και το 0,9% “Ναι” (περίπου το 10% δεν απάντησε). Τα ποσοστά ήταν πάνω-κάτω τα ίδια για κάθε ξεχωριστή εθνότητα με τους Σερβοβόσνιους να αναγνωρίζουν σε μεγαλύτερο βαθμό μικρή ή εν μέρει συμμετοχή ομοεθνών τους σε εγκλήματα πολέμου.
Άλλο αποτέλεσμα του πολέμου είναι ότι σήμερα η πλειοψηφία των ερωτηθέντων (σε ποσοστά άνω του 80%) δηλώνει ότι κατοικεί σε περιοχές που το εθνικό τους στοιχείο αποτελεί την πλειοψηφία ενώ το 73.5% του συνόλου δηλώνει ότι αυτό προτιμά με ένα 23.1% να δηλώνει ότι θα προτιμούσε να ζει σε μια εθνικά ανάμικτη περιοχή.
Ταυτόχρονα όμως το 32.4% του συνόλου δηλώνει ότι είναι απόλυτα πρόθυμο να συζητήσει με μέλη άλλων εθνικών ομάδων το παρελθόν, το 34.4% κάπως πρόθυμο, το 23.6% όχι και τόσο πρόθυμο και το 7.6% μη-πρόθυμο. Τα ποσοστά είναι περίπου ίδια σε κάθε εθνότητα.
Έντονο ενδιαφέρον παρουσιάζουν κι οι απαντήσεις στο ερώτημα αν μια μελλοντική συμφιλίωση ανάμεσα στις εθνότητες της Βοσνίας είναι δυνατή. Το 40.3% του συνόλου απαντά ότι κάτι τέτοιο θα ήταν δυνατό σε 5 έως 10 χρόνια, το 26.1% σε 10 έως 20 χρόνια, το 13.3% σε 20 έως 50 χρόνια και το 11.6% ποτέ.
Στο ερώτημα για την πιθανότητα μιας νέας ένοπλης σύγκρουσης στα Βαλκάνια μες στα επόμενα 5 χρόνια, το 36.5% του συνόλου απάντησε ότι το θεωρεί όχι πολύ πιθανό, το 27.5% καθόλου πιθανό, το 26.1% κάπως πιθανό και το 4.6% πολύ πιθανό.
Παρά τις διαφορετικές αντιλήψεις για τους υπεύθυνους του πολέμου του 1992-5 και τις δυνατότητες συμφιλίωσης, παρά τη διαφορετική ταύτιση με το σημερινό βοσνιακό κράτος και την ταύτιση με την ιδιαίτερη εθνική ομάδα του καθενός, οι ερωτηθέντες παρουσίασαν μία κοινή αντίληψη όσον αφορά τη στάση τους σε μελλοντική επανάληψη των εχθροπραξιών.
Συγκεκριμένα στο ερώτημα αν θα υπερασπίζονταν το ιδιαίτερο εθνικό τους έδαφος εντός της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, το 50% απάντησε ότι θα χρησιμοποιούσε όλα τα ειρηνικά μέσα, το 34.6% ότι δεν θα εμπλεκόταν καθόλου ενώ μόνο το 10.5% απάντησε ότι θα έπαιρνε τα όπλα. Αντίστοιχες αντιπολεμικές διαθέσεις επέδειξαν και στο ερώτημα περί υπεράσπισης της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης ως συνόλου αλλά και στο ερώτημα περί ενδεχομένου απόσχισης της εθνικής τους ομάδας από το βοσνιακό κράτος.
Τέλος, στο ερώτημα για το πώς βλέπουν το μέλλον της χώρας τους, το 9.3% του συνόλου απάντησε ότι θα επιθυμούσε μία νέα χώρα στην οποία θα έμπαιναν όσο περισσότερες χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας γίνεται… Αυτή ήταν κι η τρίτη κατά σειρά απάντηση μετά το να παραμείνει όπως είναι (ένα κράτος με δυο κρατικές ενότητες με τις δικές τους κυβερνήσεις) και το ένα κράτος με ισχυρή κεντρική κυβέρνηση και αδύναμες περιφερειακές. Το πιο σημαντικό… στην μικρή αυτόνομη περιοχή του Brčko, η οποία διατήρησε τον πολυεθνικό της χαρακτήρα παρά τον πόλεμο και κατοικείται σύμφωνα με την απογραφή του 2013 από 43,36% Βόσνιους μουσουλμάνους, 34,58% Σερβοβόσνιους και 20,66% Κροατοβόσνιους, το ποσοστό όσων θα επιθυμούσαν να ζουν σε ένα πολυεθνικό κράτος τύπου Γιουγκοσλαβίας με συνένωση περισσότερων κρατών της πρώην Γιουγκοσλαβίας ανέρχεται σε 24,2%.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου