Η είδηση αναμεταδόθηκε σε όλα τα ΜΜΕ της Ελλάδας και για τις επόμενες μέρες αποτέλεσε κεντρικό σημείο της ειδησεογραφίας της χώρας. Αυτό που κυριάρχησε στα ΜΜΕ είναι η κατασκευή της εικόνας μιας Κύπρου, η οποία μέσω της ανακάλυψης του «κοιτάσματος-μαμούθ» όχι μόνο καλύπτει τις ενεργειακές ανάγκες της, αλλά και αυτές της Ευρώπης ενώ ταυτόχρονα ισχυροποιείται σημαντικά σε οικονομικό επίπεδο και αναβαθμίζεται γεωστρατηγικά ο ρόλος της στην περιοχή – με την στήριξη ΗΠΑ/ΕΕ – απέναντι στην Τουρκία. Η εικόνα αυτή επίσης αξιοποιήθηκε ως εργαλείο προπαγάνδας υπέρ των εξορύξεων στην Ελλάδα μέσω της σύγκρισης των δραστηριοτήτων της ExxonMobil στις δυο χώρες και την ανάγκη να προχωρήσει η έρευνα στα θαλάσσια οικόπεδα νότια της Κρήτης. [1]
Στην αντίπερα όχθη, ακριβώς επειδή το γεγονός εντάσσεται στους γεωπολιτικούς ανταγωνισμούς στην περιοχή, ηδήλωση του υπ. Εξωτερικών Μεβούτ Τσαβούσογλου αποτυπώνει τη θέση της Τουρκίας: «»Αυτοί που έρχονται απο μακριά στην περιοχή, και οι εταιρείες τους, βλέπουν πως τίποτα δεν μπορεί να γίνει στην περιοχή χωρίς εμάς. Τίποτα δεν μπορεί να γίνει στη Μεσόγειο χωρίς την Τουρκία, δε θα το επιτρέψουμε.»
Από την πλευρά μας, κάθε προπαγάνδα, η οποία μας παροτρύνει να συρθούμε πίσω από τα συμφέροντα του κάθε κράτους και της κάθε ExxonMobil και μάλιστα να πάμε στα πεδία των μαχών γι’αυτά αν χρειαστεί, οφείλουμε να την αποδομούμε και να την καταδεικνύουμε ως τέτοια. Αυτό θα προσπαθήσουμε να κάνουμε και στο παρόν κείμενο.
Η αφετηρία του δημοσιογραφικού-προπαγανδιστικού μπαράζ των τελευταίων ημερών είναι η εξής: στην Κύπρο βρέθηκε τεράστιο κοίτασμα φυσικού αερίου. Ο ισχυρισμός αυτός του κυπριακού υπουργείου ενέργειας, τον οποία προώθησαν ευρέως όλα τα ΜΜΕ Ελλάδας, Κύπρου και Τουρκίας και αξιοποίησαν στην ρητορική τους κυπριακό, τουρκικό και ελληνικό κράτος βρίσκεται στον πυρήνα της μιντιακής καμπάνιας που ακολούθησε. Ας τον εξετάσουμε.
Το κοίτασμα «Γλαύκος» χαρακτηρίστηκε «τεράστιο» στη βάση των 5 ως 8 tcf (τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια) που υπολογίζεται η ποσότητα του φυσικού αερίου που βρίσκεται σε αυτό. Υπάρχει 75% πιθανότητα το πραγματικό μέγεθος του να κυμαίνεται κοντά στην κατώτατη τιμή (5 tcf) και 25% να βρίσκεται κοντά στην ανώτατη τιμή (8 tcf). Απροσδιόριστη παραμένει και η εμπορικά εκμεταλλεύσιμη ποσότητα. [2] Το κοίτασμα «Γλαύκος» συγκριτικά με άλλα στην ΝΑ Μεσόγειο – όπως το «Zohr» των 30 tcf (Αίγυπτος, 2017), «Leviathan» 22 tcf (Ισραήλ, 2010), «Τamar» 10 tcf (Ισραήλ, 2009) – είναι ένα μικρό κοίτασμα.
Αν δεχτούμε – το λιγότερο πιθανό σενάριο – πως η τελική ποσότητα θα κυμαίνεται κοντά στα 8 tcf, τότε αυτό θα αντιστοιχούσε συνολικά στην εκτιμώμενη ετήσια παραγωγή του Ιράν για το 2020, 7.4 tcf.[3] Ως προς τα διαθέσιμα αποθέματα φυσικού αερίου ανά χώρα, τα 5-8 tcf τοποθετούν την Κύπρο σε θέση σύγκρισης με την Παπούα-Νέα Γουινέα και το Μπανγκλαντές κοντά στη 40η θέση συνολικών αποθεμάτων.[4] Συνεπώς, ο «Γλαύκος» δεν μετατρέπει την Κύπρο σε «ενεργειακή δύναμη», ούτε την καθιστά «εναλλακτική πηγή τροφοδότησης της ΕΕ», ούτε και ανοίγει δρόμο για να προχωρήσουν άλλα έργα όπως ο σταθμός υγροποίησης αερίου (LNG).
Στα ΜΜΕ, η κατασκευή σταθμού LNG διαφημίστηκε ως ένα από τα μεγάλα οικονομικά οφέλη που φέρνει ο «Γλαύκος» με αύξηση των θέσεων εργασίας και κέρδη για την τοπική κοινωνία – μόνο το κόστος κατασκευής του φτάνει τα $15 δις. Η πραγματικότητα είναι πως τα τερματικά LNG επιλέγονται για πολύ μεγαλύτερα κοιτάσματα και συνεπώς είναι πολύ μικρή η πιθανότητα να προχωρήσει ένα τέτοιο επενδυτικό πλάνο αν δεν συνδυαστεί με δραστηριότητες σε άλλα μεσαίου μεγέθους κοιτάσματα. Οι παραπάνω εκτιμήσεις για τον «Γλαύκο» δεν αποτελούν κάποια καλά κρυμμένη γνώση∙ είναι η κοινή διαπίστωση όσων προσεγγίζουν την είδηση από μια «νηφάλια» οικονομική σκοπιά με αποτέλεσμα να έχουμε δηλώσεις όπως: «Η Exxon πάντα στοχεύει ψηλά. Η εκτίμησή μου είναι πως θα περιμένουν για τον «Γλαύκο» μέχρι να βρεθεί κι άλλο φυσικό αέριο. Δεν βιάζονται, εξάλλου έχουν άλλα σχέδια που προχωρούν αλλού» ή αυτή του Θ. Τσακίρη, καθ. γεωπολιτικής των υδρογονανθράκων κατά τον οποίο, «τα ποσά που δίνονται και καταγράφονται στον Τύπο ως μελλοντικά έσοδα…δεν είναι κοντά στην πραγματικότητα και οι υπολογισμοί που γίνονται είναι γενικά παρακινδυνευμένοι.»[5]
Οι εξορύξεις υδρογονανθράκων καλύπτουν πάνω από το 50% της διαρκώς αυξανόμενης ζήτησης ενέργειας του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Σήμερα και για τις επόμενες δεκαετίες τουλάχιστον, η κίνηση της μηχανής του κεφαλαίου, των κρατών και των ανταγωνισμών του διακρατικού συστήματος προϋποθέτει τον έλεγχο των πηγών υδρογονανθράκων γι’αυτό και το ζήτημα δεν μπορεί να εξεταστεί «καθαρά» οικονομικά. Η ίδια η είδηση για το κοίτασμα «Γλάυκος» υπάρχει ακριβώς επειδή πρόκειται για ένα κατεξοχήν πολιτικό ζήτημα.
Συνειδητά και στοχευμένα, κράτη και τα αντίστοιχα ΜΜΕ κάθε κράτους παρήγαγαν και αναπαρήγαγαν μια ψευδή είδηση, στην οποία δεν υπήρχε ίχνος αλήθειας. Ο εκπρόσωπος της ExxonMobil στάθηκε δίπλα στον υπ. Ενέργειας του κυπριακού κράτους και τον άκουσε να υφαίνει το μύθο μιας «καταπληκτικής εξέλιξης για όλη την Κύπρο», ενώ ο ίδιος γνώριζε με σαφήνεια πως σε οικονομικό επίπεδο δεν μπορεί να στηριχτεί καμία τέτοια ανακοίνωση. Το ίδιο γνώριζε και το ελληνικό κράτος και τα ΜΜΕ του όταν άρχισαν να αναμεταδίδουν την είδηση με περίσσειο ψευδο-ενθουσιασμό, όπως το ίδιο γνώριζε και ο πρόεδρος της Τουρκίας, Τ. Ερντογάν όταν την Κυριακή 3 Μάρτη «προειδοποιούσε» τους Ελληνοκύπριους να μην τολμήσουν να κλέψουν τον ενεργειακό πλούτο των Τουρκοκυπρίων. Που απευθυνόταν η είδηση αν όλοι οι εμπλεκόμενοι γνώριζαν πως κυρίως πρόκειται για ρητορικό τέχνασμα;
Το κυπριακό κράτος μετέτρεψε την εύρεση ενός μικρού κοιτάσματος (στα πλαίσια παρόμοιων ερευνών που έχουν γίνει τα προηγούμενα χρόνια) σε κεντρικό γεγονός ως μέσο όξυνσης των εντάσεων με σκοπό είτε να εκβιάσει μια υποχώρηση του τουρκικού κράτους (με την αποδοχή της εκμετάλλευσης του κοιτάσματος «Γλαύκος» ως τετελεσμένο και χωρίς καμία παρέμβαση) είτε μέσω μιας ωμής παρέμβασης της Τουρκίας να εκβιάσει την αντίδραση των ΗΠΑ για την προστασία των δραστηριοτήτων της ExxonMobil και των γενικότερων γεωπολιτικών τους συμφερόντων. Πέρυσι, το τουρκικό ναυτικό είχε αναγκάσει την ιταλική ΕΝΙ τότε να σταματήσει την έρευνα. Φέτος, με το αμερικανικό ναυτικό πίσω από την ExxonMobil, η Κύπρος αποφάσισε να πάρει την πρωτοβουλία κινήσεων. Η ανακοίνωση της συμμετοχής του αμερικανού υπ. Εξωτερικών Μάικ Πομπέο, μια μέρα μετά την ανακάλυψη του κοιτάσματος, στην τριμερή συνάντηση Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ στην Κρήτη σηματοδοτεί τη χρήση των ενεργειακού ως προμετωπίδα για την προώθηση αυτών των κινήσεων.
Αυτή είναι και η βαθύτερη ουσία της «γεωστρατηγικής αναβάθμισης» που επιθυμεί η Κύπρος μέσω των εξορύξεων υδρογονανθράκων: να καταστεί πεδίο άσκησης μεγάλων εταιρικών συμφερόντων έτσι ώστε κάθε ενδεχόμενη διαμάχη με την Τουρκία να εμπλέκει άμεσα ισχυρά κράτη και διακρατικές ενώσεις. Εν ολίγοις, η αναβάθμιση που ψάχνει η κυπριακή άρχουσα τάξη περνάει μέσα από το να κινδυνεύει η Κύπρος να γίνει πεδίο γενικευμένης σύρραξης.
Την ίδια στρατηγική επιλογή έχει κάνει και το ελληνικό κράτος για την Κύπρο. Η μιντιακή καμπάνια για τη σημασία του «Γλαύκος» είχε και το στόχο της δημιουργίας ενός διεθνούς επικοινωνιακού γεγονότος, όπου η Τουρκία θα αποδεχόταν σιωπηρά πως στις μεταγενέστερες ενεργειακές εξελίξεις δεν θα έχει κανένα λόγο και πρακτικό έλεγχο. Παρ’ όλα αυτά, η επιτυχής αντίδραση κάθε κράτους στην όξυνση των ανταγωνισμών απαιτεί από το ίδιο να τους οξύνει περαιτέρω. Έτσι, το τουρκικό κράτος αποδέχτηκε πως όντως έχουμε να κάνουμε με μια μεγάλη ανακάλυψη για να διατυπώσει στη συνέχεια τη θέση πως χωρίς τη δική του συμμετοχή στη μοιρασιά δεν πρόκειται να προχωρήσει η εκμετάλλευση και ανακοίνωσε δικές του ερευνητικές γεωτρήσεις το επόμενο διάστημα.[6]
Ως προς τους διακρατικούς ανταγωνισμούς, τα κράτη της περιοχής μέσω της κατασκευής ενός γεγονότος προσπάθησαν να δημιουργήσουν τετελεσμένα, προώθησαν ήδη υπαρκτές εντάσεις, προχώρησαν στους σχεδιασμούς τους, μέτρησαν τα όρια των αντιπάλων τους, προσπάθησαν να μετατοπίσουν τις θέσεις τους και ετοιμάζονται για τον επόμενο γύρο.
Ως προς το εσωτερικό τους, το γεγονός χρησιμοποιήθηκε για να δημιουργήσει συναινέσεις απέναντι στην όξυνση των ανταγωνισμών. Υφάνθηκε μια πολεμική ρητορική, η οποία δήλωνε ρητά πως θα υπερασπιστεί με όλα τα μέσα τα κοιτάσματα και τα τεράστια οφέλη που αυτά πρόκειται να φέρουν και στους υποτελείς εκτός από τα εκάστοτε τα κράτη και τις εταιρείες. Η υπόρρητη προσταγή προς τους από κάτω είναι πως αφού επωφελούνται «όλοι» από τις εξορύξεις, οι ίδιοι οφείλουν αν χρειαστεί να πολεμήσουν για αυτές.
Η άλλη όψη αυτής της προσταγής είναι πως όσοι δεν δέχονται να πάρουν μέρος στην κούρσα για τους υδρογονάνθρακες λειτουργούν ενάντια στην εθνική κοινότητα και το κράτος. Αυτή είναι η αφήγηση που προώθησε η Καθημερινή για τις αντιδράσεις ενάντια στις εξορύξεις στην Ελλάδα∙ θεμελιακά ίδια είναι και η αφήγηση που προωθεί ο Τ. Ερντογάν απέναντι σε όσους αντιδρούν στην πολιτική του τουρκικού κράτους για τους υδρογονάνθρακες στην Κύπρο.
Όσο αναγκαίο είναι να αποδομούνται οι αφηγήσεις μέσω των οποίων προωθούν τους σχεδιασμούς τους οι εταιρείες και τα κράτη, εξίσου απαραίτητη είναι η αποδόμηση των κεντρικών αφηγημάτων που επιτρέπουν σε παραμύθια για κολοσσιαία κοιτάσματα να διαδοθούν ελεύθερα. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, έχουμε να κάνουμε με το αφήγημα που εξισώνει την παραγωγή υδρογονανθράκων σε μια χώρα με την προώθηση των αναγκών της μεγάλης πλειοψηφίας των κατοίκων της.
Στην πραγματικότητα, ακόμη κι αν το κοίτασμα «Γλαύκος» ήταν όντως αυτό που διαφήμισαν τα ΜΜΕ, για τους πολλούς αυτό δε θα σήμαινε κανένα όφελος – αυτό ανήκει στις μεγάλες εταιρείες. Αυτό που θα περίμενε την τοπική κοινωνία θα ήταν μια πολύ φθηνή εξαγορά μπροστά στις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις και την διαρκή εμπλοκή σε πολεμικούς ανταγωνισμούς. Σε όλη αυτή την διαδικασία, καμία πραγματική ανάγκη των ανθρώπων που θα βίωναν τα κοινωνικά και περιβαλλοντικά αποτελέσματα των εξορύξεων δεν θα καλυπτόταν∙ αντίθετα, θα συνεχιζόταν ο αδιέξοδος δρόμος της συνεχούς αύξησης της ζήτησης ενέργειας από τον παρασιτισμό του κεφαλαίου και θα επαναλαμβανόταν ο ίδιος φαύλος κύκλος.
Το κεφάλαιο έχει ανάγκη τις ζωές μας για να προστατευτούν με αυτές οι επενδύσεις και τα κράτη του, και την εργασία μας για να χτιστούν οι πλατφόρμες του. Δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς εμάς∙ εμείς όμως μπορούμε να ζήσουμε έξω, ενάντια και πέρα απ’αυτό. Και έτσι θα γίνει.
Σημειώσεις
[1] Η ελληνική διάσταση της νέας ανακάλυψης αερίου στην Κύπρο – Στο περίμενε ακόμη από το ΥΠΕΝ η Exxon Mobil για τη… ΣΜΠΕ της Κρήτης
[3] World natural gas production by region and country in the Reference case, 2012–40 (trillion cubic feet)
[5] Δρ.Τσακίρης: Η σημασία του «Γλαύκου» και οι ανακρίβειες – Είναι πολύ νωρίς για νούμερα και υπολογισμούς
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου