Τουρκία: Πως διαμορφώνεται το πολιτικό σκηνικό από τα αποτελέσματα των τοπικών εκλογών

Της Χριστίνας Σ. Φλάσκου ⃰

Παρά το γεγονός ότι τα αποτελέσματα στους τρεις σημαντικότερους μητροπολιτικούς δήμους της Τουρκίας (Κων/πολη, Άγκυρα, Σμύρνη) θεωρούνται ένα σαφές μήνυμα αλλά και πλήγμα για το AKP, ο Erdoğan κατάφερε να διατηρήσει, με μια μικρή πτώση, τις δυνάμεις του στο σύνολο της επικράτειας. Την ίδια στιγμή, αξιοσημείωτη είναι η επικράτηση του AKP σε περιοχές της Ν/Α Τουρκίας όπου παραδοσιακά είναι το προπύργιο του HDP.

Συγκεκριμένα, η Λαϊκή Συμμαχία (AKP – MHP) συγκέντρωσε το 51,64% των ψήφων, σημειώνοντας μια πολύ μικρή πτώση σε σχέση με τις κοινοβουλευτικές εκλογές του Ιουνίου 2018 (53,7%), ενώ η Εθνική Συμμαχία (CHP – İyi Parti) συγκέντρωσε το 37,57% των ψήφων σημειώνοντας άνοδο από τις εκλογές του Ιουνίου, όταν και είχε λάβει το 33,9%. Παράλληλα, παρατηρείται ένα κλείσιμο της ψαλίδας μεταξύ των δύο Συμμαχιών κατά 5,73% (από 19,8% σε 14,07%).

Ακολουθούν τα ποσοστά του κάθε κόμματος και μια συγκριτική εξέταση με εκείνα των τοπικών εκλογών του 2014, λαμβάνοντας βέβαια υπόψη ότι η τουρκική πολιτική σκηνή υφίσταται μια ριζική αλλαγή με τη μετάβαση στο προεδρικό σύστημα και το σχηματισμό Συμμαχιών. Γενικά παρατηρείται μια μικρή πτώση στα ποσοστά του AKP, ενώ καταγράφονται απώλειες σε επαρχίες και περιφέρειες. Το MHP αν και έχει πτώση στα ποσοστά του κατάφερε να αυξήσει τον έλεγχο σε επαρχίες και περιφέρειες. Το CHP ανέβασε τα ποσοστά του, με αποτέλεσμα να ελέγχει σχεδόν διπλάσιες επαρχίες. Το İyi Parti, αν και νεοσύστατο, κατάφερε να ξεπεράσει τα ποσοστά του MHP, αλλά χωρίς να επικρατήσει σε επαρχίες, παρά μόνο σε αριθμό περιφερειών. Να σημειωθεί, επίσης, ότι τα ποσοστά συμμετοχής ήταν πολύ υψηλά (84,67%).

	ΠΟΣΟΣΤΑ		ΜΗΤΡ. ΔΗΜΟΙ		ΕΠΑΡΧΙΕΣ		ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ
	2019	2014	2019	2014	2019	2014	2019	2014
AKP	44,33%	45,50%	15	18	24	30	535	559
CHP	30,12%	27,79%	11	6	10	8	191	160
MHP	7,31%	15,21%	1	3	10	5	145	106
İYİ	7,45%	–	0	–	0	–	19	–
HDP ⃰	4,24%		3		5		50

⃰ Το HDP είχε κατέβει το 2014 σε συνεργασία με το BDP (Barış ve Demokrasi Partisi – Κουρδικό κόμμα 2008 – 2014) και είχαν λάβει 1,89% και 4,18% αντίστοιχα, ενώ είχαν επικρατήσει σε 2 μητροπολιτικούς δήμους, 8 επαρχίες και 67 περιφέρειες.

Ποια κόμματα κέρδισαν και που

Στις κρίσιμες αυτές τοπικές εκλογές, καθώς ήταν οι πρώτες μετά τη μετάβαση στο προεδρικό σύστημα διακυβέρνησης και επομένως ένα «test drive» για την κυβέρνηση και μάλιστα μεσούσης της οικονομικής κρίσης, επικράτησαν δύο αντίπαλες ρητορικές. Από τη μια πλευρά τα AKP – MHP έθεταν το ζήτημα της εθνικής επιβίωσης ενάντια σε υπαρξιακές απειλές από εσωτερικούς και εξωτερικούς εχθρούς και από την άλλη πλευρά τα CHP – İyi Parti προέβαλαν τα ζητήματα που άπτονταν της συνεχιζόμενης οικονομικής επιδείνωσης της χώρας.

Όλες οι δημοσκοπήσεις έδειχναν ότι σχεδόν 7 στους 10 Τούρκους κατέτασσαν τις οικονομικές δυσκολίες ως το πιο σημαντικό πρόβλημα της χώρας. Σε γενικές γραμμές, μόνο το 4% με 5% των ερωτηθέντων είδε την ασφάλεια ως το σημαντικότερο πρόβλημα. Η φθίνουσα, λοιπόν, οικονομία βρισκόταν στην πρώτη γραμμή των ανησυχιών των ψηφοφόρων. Μετά από χρόνια εντυπωσιακής ανάπτυξης, η Τουρκία εισήλθε σε ύφεση τον Μάρτιο. Η ανεργία είναι πάνω από 10%, ενώ στους νέους φτάνει το 30%. Η τουρκική λίρα έχασε το 28% της αξίας της το 2018 και συνεχίζει την πτωτική της πορεία και ο πληθωρισμός έφθασε το 20% τους τελευταίους μήνες.

Εκτός των ανωτέρω, οι νέοι από ολόκληρο το πολιτικό φάσμα εξέφρασαν επίσης δυσαρέσκεια για λόγους όπως η έλλειψη ελευθερίας των μέσων ενημέρωσης και η έλλειψη προοπτικών απασχόλησης, δήλωσε η κ. Aydintasbas, σύμβουλος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου.

Τα αποτελέσματα των τοπικών εκλογών δείχνουν πολλά νέα στοιχεία για την τουρκική πολιτική. Από τις δύο μεγάλες Συμμαχίες που συμμετείχαν στις εκλογές, η Εθνική Συμμαχία αύξησε τις ψήφους και τον αριθμό των δήμων. To CHP δε, ωφελήθηκε πολύ περισσότερο από ότι το İYİ Parti, καθώς εκτός από την επικράτησή του σε όλες τις πόλεις κατά μήκος των ακτών της Μεσογείου και του Αιγαίου (σ.σ. με εξαίρεση το Μπαλίκεσιρ, όπου ο υποψήφιος του AKP επικράτησε με ελάχιστη διαφορά από εκείνον του İYİ), κέρδισε τον μητροπολιτικό δήμο της Άγκυρας και της Κων/πολης μετά από 25 χρόνια. Να τονιστεί ότι αυτοί οι δύο μητροπολιτικοί δήμοι είναι ιδιαίτερης σημασίας, καθώς από το 1994 ελέγχονται από το AKP και τους ισλαμιστές προκατόχους του. Ακόμη, όμως, και στη Σμύρνη που αποτελεί το προπύργιο του CHP, ο υποψήφιος του AKP και πρώην υπουργός υπέστη συντριβή με 19,41 μονάδες διαφορά (CHP 58,10%, AKP 38,69%). Από την άλλη πλευρά, στο μέτωπο της Λαϊκής Συμμαχίας, το Κόμμα Εθνικιστικού Κινήματος (MHP) φαίνεται να απέκτησε πλεονέκτημα, διότι έχει αυξήσει αρκετά τον αριθμό των δήμων που ελέγχει, ενώ το ΑΚΡ φαίνεται ότι δεν ευνοήθηκε από τη Συμμαχία.

Σε κάθε περίπτωση, όμως, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι παρά τις νίκες της αντιπολίτευσης, οι δήμαρχοί της έχουν να αντιμετωπίσουν ένα πολύ δύσκολο έργο που έγκειται στη συνύπαρξη με την κυβέρνηση. Δεν είναι, άλλωστε, τυχαίο ότι ο Erdoğan προειδοποίησε ότι «όσοι δεν θα βρίσκονται σε αρμονία με την Άγκυρα … θα κηρύξουν αύριο πτώχευση». Επισημαίνεται, παράλληλα, ότι μπορεί το CHP να κέρδισε από το AKP πόλεις όπως την Άγκυρα, την Αττάλεια, το Αρνταχάν, το Αρτβίν, το Μπιλετζίκ, τη Σινώπη, το Μπουρντούρ, το Μπολού και το Κίρσεχιρ, όμως τα κόμματα AKP και MHP σε ορισμένες από αυτές και ιδίως στις τέσσερις τελευταίες έχουν λάβει την πλειοψηφία των αντιπροσώπων στα συμβούλια, γεγονός που συνεπάγεται την ανάγκη συνύπαρξης στη διακυβέρνηση των μητροπολιτικών πόλεων.

Επίσης, αξιοσημείωτο είναι ότι ανάμεσα στις κρίσιμες νίκες για το AKP είναι η επικράτηση σε αρκετά θεωρούμενα προπύργια του HDP στις ανατολικές και νοτιοανατολικές επαρχίες, όπως Bitlis, Agri και Sirnak, ενώ στο Diyarbakir, τη μεγαλύτερη πόλη στο κυρίως νοτιοανατολικό τμήμα, το φιλοκουρδικό κόμμα HDP σημείωσε σημαντική νίκη.

Ωστόσο, είναι ακόμη πολύ νωρίς για να εξαχθούν σαφή συμπεράσματα για το αν τα αποτελέσματα των τοπικών εκλογών εκφράζουν μια γενικότερη τάση ή συνιστούν μια προσωρινή αναταραχή που προκαλείται από την οικονομική ύφεση, τον πληθωρισμό και την κόπωση των εκλογών. Όπως παρατηρεί η Aslı Aydıntaşbaş, στις εκλογές αυτές οι «σύγχρονοι συντηρητικοί», μια θρησκευτικά προσανατολισμένη τάση που εμφανίστηκε από τη δεκαετία του 1980 σε αστικές εκλογικές περιφέρειες, απέρριψαν την ατζέντα ασφαλείας του κόμματος AKP-MHP, ενώ οι ψηφοφόροι στις επαρχίες παρέμειναν πιστοί στον Erdoğan.

Ο Τούρκος πρόεδρος προσπαθεί να υποβαθμίσει τα αποτελέσματα των τοπικών εκλογών, υποστηρίζοντας ότι οι υποψήφιοι δήμαρχοι του ΑΚΡ κέρδισαν την πλειοψηφία των ψήφων σε ολόκληρη την επικράτεια. Όμως θεωρείται «Πύρρειος νίκη», καθώς δεν μπορεί να αποκρύψει το γεγονός της απώλειας των σημαντικότερων πόλεων της Τουρκίας, (πχ. Άγκυρα, Κων/πολη, Σμύρνη, Αττάλεια, Άδανα κλπ), ενώ το κύριο τμήμα υποστήριξής του πηγάζει από τους συντηρητικούς της Ανατολίας και από τις πυκνοκατοικημένες παρυφές των μητροπολιτικών κέντρων. Επιπρόσθετα, θα πρέπει να επισημανθεί ότι οι μεγάλες αυτές πόλεις αποτελούν την πολιτική, οικονομική και πολιτιστική ατμομηχανή της Τουρκίας, λόγος για τον οποίο η απώλεια τους θεωρείται πλήγμα. 

Συμπερασματικά, τα αποτελέσματα των τοπικών εκλογών και η απώλεια μεγάλων μητροπολιτικών κέντρων είναι ένα σαφές και άμεσο μήνυμα δυσαρέσκειας προς το AKP για την κατάσταση της οικονομίας και έμμεσο μήνυμα για την εξωτερική πολιτική της Τουρκίας. Η υιοθέτηση μιας ολοένα και πιο αντι-δυτικής και ισλαμιστικής εξωτερικής πολιτικής έχει προκαλέσει ρήξη με τη Δύση, ενώ δεν είναι βέβαιο εάν ο Erdoğan είναι πρόθυμος ή ικανός να αλλάξει την πολιτική του με ριζικό τρόπο ώστε να αποκαταστήσει τους διαρραγέντες δεσμούς με τη Δύση, χάριν την τουρκικής οικονομίας.

Το θεμελιώδες, λοιπόν, ερώτημα που τίθεται είναι το κατά πόσο ο Erdoğan θα προχωρήσει σε αποκατάσταση των σχέσεων με τη Δύση, αφού αποκρυπτογραφήσει τα αποτελέσματα των εκλογών και εξάγει τα σωστά συμπεράσματα, αντιλαμβανόμενος την αλληλεπίδραση που έχουν οι σχέσεις Τουρκίας – Δύσης με την κατάσταση της οικονομίας στη χώρα του. Αυτό, βέβαια, θα απαιτήσει στροφή της πολιτικής του σε μια πιο ρεαλιστική και πολιτικά παραγωγική κατεύθυνση, γεγονός όμως που θα θέσει σε αμφισβήτηση την ίδια την πολιτική του επιβίωση. 

⃰ Η Χριστίνα Σ. Φλάσκου είναι πτυχιούχος Πολιτικής Επιστήμης & Ιστορίας, κάτοχος Μεταπτυχιακού Τίτλου Διεθνών & Ευρωπαϊκών Σπουδών με ειδίκευση στις Διεθνείς Σχέσεις & Στρατηγικές Σπουδές, Ερευνήτρια στο Κέντρο Ανατολικών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου, επικεφαλής της έρευνας «Τουρκία και Συριακή κρίση» στο Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων, Αρθρογράφος έντυπου και διαδικτυακού Τύπου