Η ΠΡΩΤΟΜΑΓΙΑ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ

Η ΠΡΩΤΟΜΑΓΙΆ ΤΩΝ ΒΑΛΚΑΝΊΩΝ (ΙΣΤΟΡΊΑ, ΙΣΤΟΡΊΕΣ ΚΑΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΊΕΣ)

Ο εορτασμός της εργατικής Πρωτομαγιάς στα Βαλκάνια έχει βαθιές ρίζες καθώς οι πρώτες εργατικές εκδηλώσεις σε αλληλεγγύη και συνέχεια των αγώνων των εργατών του Σικάγο θα γίνουν ήδη το 1890. Στη συνέχεια θα προσπαθήσουμε να δώσουμε μια εικόνα κάποιων σημαντικών πρωτομαγιάτικων εορτασμών στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα συνδυάζοντάς τες με φωτογραφικό υλικό.
Όπως θα δείτε, η 1η Μάη στα Βαλκάνια σημαδεύτηκε από πολύ νωρίς από αγώνες κι απεργίες για μια καλύτερη ζωή – κοινό αίτημα όλων των εργαζομένων ανεξαρτήτως έθνους και θρησκείας – όμως ταυτόχρονα ήταν και μια ευκαιρία για την εργατική τάξη να γιορτάσει οργανωμένα και συλλογικά, μακριά από την πίεση της εργασίας. Ελπίζουμε να απολαύσετε μια βαλκανική ιστορία της Πρωτομαγιάς.

Η Πρωτομαγιά στη Βουλγαρία

Η πρώτη μαζική πρωτομαγιάτικη διαδήλωση στη Σόφια πραγματοποιήθηκε το 1893. Την επόμενη χρονιά συγκεντρώνονται πάνω από 2.000 άτομα ενώ κατά την Πρωτομαγιά του 1895 οι συγκεντρώσεις επεκτείνονται σε όλες τις μεγάλες βουλγαρικές πόλεις (Σόφια, Γκάμπροβο, Βελίκο Τρνοβο, Κιουστεντίλ, Σλίβεν κ.α.). Τότε σημειώνονται κι οι πρώτες επεμβάσεις της αστυνομίας που επιχειρεί να διαλύσει τους συγκεντρωμένους κάνοντας δεκάδες συλλήψεις.

Τα επόμενα χρόνια εντοπίζονται στις συγκεντρώσεις και οι πρώτες γυναίκες. Το 1901 η Πρωτομαγιά στη Σόφια προσελκύει 4.000 άτομα ενώ στο Πλόβντιβ (Φιλιππούπολη) συμμετέχουν εκπρόσωποι της ελληνικής, αρμένικης και τουρκικής κοινότητας. Στα χρόνια που ακολουθούν σημειώνονται οι πρώτες απολύσεις λόγω συμμετοχής στις πρωτομαγιάτικες συγκεντρώσεις. Το 1912 σημειώνονται τα πρώτα κλεισίματα εργοστασίων λόγω άρνησης των εργατών τους να δουλέψουν την 1η Μάη.

Η πολυεθνική Πρωτομαγιά στο Πλόβντιβ, το 1901 (Βούλγαροι, Αρμένιοι, Έλληνες και Τούρκοι)

Πρωτομαγιά 1905, Σόφια

Από το 1912 έως το 1918 η Βουλγαρία μπαίνει σε μια μεγάλη περίοδο συμμετοχής σε πολέμους που καταλήγουν σε εθνικές καταστροφές. Στα χρόνια των πολέμων η Πρωτομαγιά συνεχίζει να γιορτάζεται ενώ σε μερικές συγκεντρώσεις συμμετέχουν πάνω από 40.000 άτομα. Οι συγκεντρώσεις αυτές λαμβάνουν και αντιπολεμικό χαρακτήρα.

Την πρώτη χρονιά μετά το τέλος των πολέμων, κατά τον εορτασμό της 1ης Μάη 1919, στη Σόφια συμμετέχουν 20.000 άτομα, στο Πλόβντιβ 15.000 ενώ σε πόλεις όπως το Σλίβεν και τη Στάρα Ζαγκόρα νεκρώνουν εργοστάσια και μαζικοί χώροι εργασίας. Στο Σλίβεν που τότε αριθμεί 30.000 κατοίκους, οι πρωτομαγιάτικες διαδηλώσεις προσελκύουν περί τους 12.000.

Πρωτομαγιά 1919, Σόφια

Οι μεγαλύτερες πρωτομαγιάτικες διαδηλώσεις θα σημειωθούν την 1η Μάη 1923 όταν σε ολόκληρη τη Βουλγαρία οι διαδηλωτές υπολογίζονται σε 250.000 (30.000 στη Σόφια, 6.000 στο Πέρνικ κ.α.). Εκείνη τη μέρα λόγω της απεργίας δεν τυπώνεται ούτε μία εφημερίδα, δεν κυκλοφορούν τα τραμ και πολλοί εργασιακοί χώροι παγώνουν.

Η διαδήλωση αυτή προετοιμάζει την εξέγερση του Σεπτεμβρίου του 1923. Μετά την εργατο-αγροτική εξέγερση που καταλήγει σε ήττα των εξεγερμένων, η νέα κυβέρνηση της Βουλγαρίας απαγορεύει τον εορτασμό της 1ης Μάη. Αυτό όμως δεν εμποδίζει πολλούς εργάτες/τριες να απέχουν από την εργασία σε πολλές φάμπρικές και να προκηρύσσουν απεργίες, όπως στην περίπτωση των καπνεργατών στο Πλόβντιβ, όταν 4.000 καπνεργάτες διαδήλωσαν την 1η Μάη του 1924 στους δρόμους της πόλης.

Οι βουλγαρικές κυβερνήσεις μετά το 1925 θα επιβάλλουν σιδηρά απαγόρευση των πρωτομαγιάτικων διαδηλώσεων. Σε κάθε προσπάθεια των εργατών να διαδηλώσουν, το κράτος απαντάει με μαζικές συλλήψεις. Έτσι, έως την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι εργάτες/τριες της Βουλγαρίας θα περιοριστούν στην προκήρυξη απεργιών δίχως διαδηλώσεις.

Η 1η Μάη θα ξαναρχίσει να γιορτάζεται από το 1945, αυτή τη φορά ως επίσημη κρατική αργία της Λαϊκής Δημοκρατίας της Βουλγαρίας.

Πρωτομαγιάτικες εκδηλώσεις στη Σόφια επί Λαϊκής Δημοκρατίας Βουλγαρίας. Ξεχωρίζουν τα πορτραίτα του Λένιν και του Δημητρόφ και η επιγραφή: “Όσο πιο καλά δουλεύουμε, τόσο πιο καλά θα ζήσουμε”

Η Πρωτομαγιά στον ευρύτερο μακεδονικό χώρο

Στην ευρύτερη μακεδονική επικράτεια, η 1η Μάη γιορτάζεται από πολύ νωρίς. Έτσι, το 1898 διαβάζουμε την “΄Εκκληση προς τον μακεδονικό λαό” από τη Μακεδονική Επαναστατική Σοσιαλιστική Ομάδα με έδρα τη Σόφια ότι οι Μακεδόνες εργάτες πρέπει να ενώσουν τη φωνή τους με τους Βούλγαρους εργάτες και να φωνάξουν “Κάτω η τυραννία του Σουλτάνου Χαμίντ!” και “Ζήτω η 1η Μάη!”. Στην έκκληση επικρίνονται όσοι περιμένουν την ελευθερία από τις Μεγάλες Δυνάμεις ενώ γίνεται λόγος για την πάλη του λαού από την Κρήτη ως τη Μακεδονία κι απ’ τον ποταμό Έβρο ως τον Δρίνο για την απελευθέρωση από το σουλτανικό, τυραννικό καθεστώς και την ενιαία σοσιαλιστική δημοκρατία, της ελευθερίας και της ισότητας.

Την ίδια χρονιά, το μήνυμα της 1ης Μάη φτάνει μέχρι και σε χωριά γύρω από την πόλη Μπίτολα, όπου με πρωτοβουλία ντόπιων σοσιαλιστών, χωρικοί μαζεύονται και συζητούν για το νόημα της ημέρας.

Μετά την επανάσταση των Νεότουρκων, η πολιτική ζωή στην οθωμανική Μακεδονία θα λάβει πρόσκαιρα πιο ελεύθερο χαρακτήρα. Έτσι, το 1909 η Πρωτομαγιά θα εορταστεί με μικρές συγκεντρώσεις τόσο στην πόλη των Σκοπίων, όσο και στο Κουμάνοβο. Το ίδιο θα γίνει και στη Θεσσαλονίκη.

1η Μάη 1909 στην πόλη των Σκοπίων

Πρωτομαγιά 1909, Κουμάνοβο

Βούλγαροι γιορτάζουν την Πρωτομαγιά στη Θεσσαλονίκη, το 1908

Στην οθωμανική Θεσσαλονίκη, η πολυεθνική σοσιαλιστική οργάνωση Φεντερασιόν οργανώνει την πρώτη μεγάλη πρωτομαγιάτικη συγκέντρωση το 1910, όπου μιλά ο Βούλγαρος σοσιαλιστής και εμβληματική προσωπικότητα για το σοσιαλιστικό κίνημα στα Βαλκάνια, Κριστιάν Ρακόφσκι. Την επόμενη χρονιά, η διαδήλωση της Φεντερασιόν θα συγκεντρώσει 20.000 άτομα. Όπως αναφέρουν μέλη της ηγεσίας της Φεντερασιόν σε επιστολή τους προς τη Σοσιαλιστική Διεθνή:

“Ενας μεγάλος αριθμός μη συνδικαλισμένων εργατών πήραν μέρος στην κινητοποίηση. Σταμάτησε κάθε δραστηριότητα στην πόλη μας, γεγονός που υποχρέωσε τα περισσότερα αφεντικά να κλείσουν τα μαγαζιά τους και να πάρουν μέρος στη γιορτή σαν παρατηρητές. Ολες οι εθνότητες, από τις οποίες αποτελείται ο πληθυσμός μας ήταν παρούσες, γεγονός που προκάλεσε μεγάλη αίσθηση. Η πορεία διέσχισε τους κεντρικούς δρόμους της πόλης μας, σταματώντας στα πιο πολυσύχναστα μέρη. Ο σύντροφός μας, ο βουλευτής Βλάχοφ (πρόκειται για Βούλγαρο-Μακεδόνα σοσιαλιστή), εκφώνησε ένα σημαντικό λόγο στην πλατεία Ελευθερίας, μπροστά σε ένα κοινό 20.000 ατόμων”

“…μεταξύ των χιλιάδων διαδηλωτών, κατατεταγμένων κατά επάγγελμα, τα λάβαρα ήσαν όλα ερυθρά, σοσιαλιστικά, η δε Διεθνής, ο σοσιαλιστικός ύμνος, ήρχισε εις διάφορες γλώσσες ταυτοχρόνως, 12.000 εργάται απήργησαν, 7.000 παρήλασαν. Ήτο καθαρά πλέον η υπερίσχυσις των σοσιαλιστών.”

Στη διαδήλωση της 1η Μάη 1911 μίλησαν επίσης εργάτες-εκπρόσωποι άλλων εθνοτήτων της πόλης, όπως ο Έλληνας Παπαθωμάς, ο Τούρκος Ιχσάν και οι Εβραίοι Αρδίττι και Μπεναρόγια.

Μπροστά σε αυτή την εικόνα, η οθωμανική αστυνομία θα επέμβει και θα συλλάβει την ηγεσία της Φεντερασιόν. Παρότι είχε μπει στο στόχαστρο των οθωμανικών αρχών, η Φεντερασιόν θα καταφέρει να οργανώσει Πρωτομαγιάτικη συγκέντρωση 7.000 ατόμων και την επόμενη χρονιά.

Διαδήλωση της Φεντερασιόν στους δρόμους της Θεσσαλονίκης

Στην πρώην Γιουγκοσλαβία

Στην Κροατία ήδη από το 1900, εργάτες συγκεντρώνονται κατά την 1η Μάη στο κέντρο του Ζάγκρεμπ απαιτώντας “ανθρώπινη ζωή”. Στην περιοχή της Ριέκα, ακόμα υπό αυστρο-ουγγρική κυριαρχία, η 1η Μάη του 1908 εορτάζεται με τρίγλωσση αφίσα στα Ιταλικά, τα Κροατικά και τα Ουγγρικά.

Η τρίγλωσση αφίσα που καλεί τους εργαζόμενους στις πρωτομαγιάτικες εκδηλώσεις του 1908 στη Ριέκα

Τα επαναστατικά γεγονότα στη Ρωσία, το 1905 επηρεάζουν τους σλαβικούς λαούς των Βαλκανίων.

Η πρώτη μεγάλη πρωτομαγιάτικη διαδήλωση στη Σερβία σημειώνεται το 1905. Οι Σέρβοι εργάτες διαδηλώνουν για το 8ωρο και σε αλληλεγγύη στους αγώνες του ρωσικού λαού εναντίον του Τσάρου. Περισσότεροι από 6.000 διαδηλωτές παίρνουν μέρος στο Βελιγράδι, 2.000 στο Νις, 1.500 στο Πίροτ, 800 στο Κραγκούγιεβατς κ.α. Με την ίδρυση του γιουγκοσλαβικού κράτους μετά τον Α’ΠΠ ο εορτασμός της Πρωτομαγιάς απαγορεύεται και το 1919 γίνονται αθρόες συλλήψεις διαδηλωτών στο Βελιγράδι και σε άλλες πόλεις.

1η Μάη 1905, Βελιγράδι

1η Μάη 1912, Βελιγράδι

Όπως συμβαίνει και στις υπόλοιπες χώρες των Βαλκανίων και της Ευρώπης, μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 στη Ρωσία, οι πρωτομαγιάτικες διαδηλώσεις γιγαντώνονται και αποκτούν πιο διεκδικητικό χαρακτήρα.

Την Πρωτομαγιά του 1920 στην πόλη Πούλα της σημερινής Κροατίας (τότε ανήκε στην Ιταλία), σημειώνονται σοβαρές συγκρούσεις με την αστυνομία, με αποτέλεσμα 7 νεκρούς διαδηλωτές και 126 τραυματίες. Η αστυνομία κι ο στρατός επιχείρησαν να περιορίσουν τη διαδήλωση σε δύο δρόμους της πόλης, όμως οι διαδηλωτές έσπασαν τα κορδόνια και ξεχύθηκαν και σε άλλα μέρη της πόλης ενώ κάποιοι ανέβηκαν στις στέγες των σπιτιών και πετούσαν κεραμίδια στις δυνάμεις ασφαλείας, με αποτέλεσμα οι τελευταίες να ανοίξουν πυρ αδιακρίτως.

Πρωτομαγιά στο Ζάγκρεμπ, 1924

Στη Βοσνία και συγκεκριμένα στην περιοχή της Μπάνια Λούκα, η Πρωτομαγιά θα γιορταστεί για πρώτη φορά το 1906 όταν η πόλη βρίσκεται ακόμα υπό αυστρο-ουγγρική διοίκηση. Στην απεργία στην κωμόπολη Βρμπας της Βοσνίας θα πάρουν μέρος 700 εργάτες παραλύοντας την παραγωγή. Η μεγαλύτερη πρωτομαγιάτικη διαδήλωση στην περιοχή θα γίνει μετά τον Α’ΠΠ και συγκεκριμένα το 1920. Εκείνη τη χρονιά, γύρω στους 3.000 διαδηλωτές θα πορευτούν στους δρόμους της πόλης . Από την επόμενη χρονιά, οι απεργοί της Πρωτομαγιάς θα αναγκαστούν να γιορτάζουν την ημέρα σε απομακρυσμένες περιοχές στη φύση αφού η βασιλική κυβέρνηση θα απαγορεύσει τις διαδηλώσεις ως “φιλο-κομμουνιστικές”.

Οι εργάτες απεργούν και γιορτάζουν στα δάση της Βοσνίας λόγω απαγόρευσης διαδηλώσεων, 1921, περοχή Μπάνια Λούκα

Στην περιοχή της Βοϊβοντίνα, το εργατικό κίνημα θα πιάσει το νήμα των αγώνων του Σικάγο πολύ νωρίς. Ήδη από το 1890 μια εκατοντάδα εργάτες της περιοχής διοργανώνουν συγκέντρωση τιμής στα θύματα της απεργίας του Σικάγο τέσσερα χρόνια πριν. Το 1905 στην πόλη Νόβι Σαντ της σημερινής Σερβίας θα γιορταστεί επίσημα με εργατική συγκέντρωση η Πρωτομαγιά. Δύο χρόνια αργότερα οι πρωτομαγιάτικες συγκεντρώσεις θα απαγορευτούν, όμως για πρώτη φορά το 1907 σημειώνεται εργατική απεργία την 1η Μάη, όταν 19 εργάτες/τριες στον τομέα της επεξεργασίας δέρματος δεν θα πάνε στη δουλειά.

Εργάτες του λατομείου στην περιοχή Φρούσκα Γκόρα της Βοϊβοντίνα γιορτάζουν την 1η Μάη

Σημαντική για την περιοχή είναι κι η Πρωτομαγιά του 1924, όταν παρά την απαγόρευση, 4.000 εργάτες και εργάτριες θα συγκεντρωθούν στο κέντρο του Νόβι Σαντ φορώντας κόκκινες κορδέλες. Τις προηγούμενες ημέρες είχαν γεμίσει την πόλη με φυλλάδια και αφίσες κάνοντας τον επικεφαλής της αστυνομίας να δηλώσει ότι οι κομμουνιστές είχαν κρεμάσει αφίσα ακόμα και στη μύτη του. Την ημέρα της συγκέντρωσης, η αστυνομία περικύκλωσε το θέατρο όπου θα γινόταν εργατική συνέλευση και συνέλαβε τους κομμουνιστές επικεφαλείς αλυσοδένοντάς τους και αναγκάζοντάς τους να πραγματοποιήσουν πομπή μέσα από το κέντρο της πόλης αλυσοδεμένοι. Καθώς όμως οι αλυσοδεμένοι εργάτες περνούσαν από τους δρόμους της πόλης πλαισιωμένοι από ένοπλους φρουρούς ένα διαρκώς και μεγαλύτερο πλήθος μαζευόταν γύρω τους και τους συνόδευε στα δικαστήρια φωνάζοντας συνθήματα όπως “Κάτω η μπουρζουαζία!” “Ζήτω το προλεταριάτο!”. Η διαδήλωση συνεχίστηκε έξω από τα δικαστήρια μέχρι η αστυνομία να επιτεθεί και να διαλύσει το πλήθος. Ωστόσο, το ηθικό των διαδηλωτών ήταν τέτοιο που συγκεντρώθηκαν σε ένα μέρος δίπλα στον Δούναβη, έστησαν γλέντι και πολιτιστικά δρώμενα, ενώ τοπικά στελέχη του κομμουνιστικού κόμματος έβγαζαν λόγους για τη σημασία της 1ης Μάη.

Μετά τον Β’ Π.Π., η Πρωτομαγιά μετατρέπεται σε μαζική εκδήλωση των εργατών και εθνική αργία. Το 1945, ενώ ο πόλεμος συνεχίζεται στα βόρεια σύνορα της Γιουγκοσλαβίας, περισσότεροι από 250.000 διαδηλώνουν στο Βελιγράδι για την Πρωτομαγιά ενώ αργότερα η 1η Μάη μετατρέπεται σε οργανωμένη παρέλαση κι επίδειξη των κρατικών επιτευγμάτων στον χώρο της εργασίας.