«Ο λαός θέλει να πέσει το καθεστώς»: διαδηλώσεις στους δρόμους της Αιγύπτου

«Ο λαός θέλει να πέσει το καθεστώς»: διαδηλώσεις στους δρόμους της Αιγύπτου

Τρεις μέρες διαδηλώσεων

Καθώς ο δικτάτορας της Αιγύπτου –και στενός συνεργάτης του Τσίπρα και του Μητσοτάκη– αναχωρούσε για τη Νέα Υόρκη (για τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ), πλήθη κόσμου άρχισαν να κατεβαίνουν στους δρόμους των μεγάλων πόλεων της Αιγύπτου, στις πρώτες μαζικές αντικυβερνητικές διδηλώσεις που πραγματοποιούνται μετά το πραξικόπημα του 2013 και την αιματηρή καταστολή της Αιγυπτικής Επανάστσης που ξέσπασε το 2011.

Φωνάζοντας συνθήματα, όπως – το γνωστό πια: «ασ-σιά’αμπ γιουρίντ ασκάτ αν-νιζάμ» («ο λαός θέλει να πέσει το καθεστώς») και «κουμ, μουταχάφσι, ασ-Σίσι λάζιμ γιάμσι» («εξεγερθείτε, μη φοβάστε, ο Σίσι πρέπει να φύγει»), χιλιάδες διδηλωτές, νέοι και νέες στην πλειοψηφία τους, ξεκίνησαν να διαδηλώνουν μετά το απόγευμα της Παρασκευής σε πολλές πόλεις: στο Κάιρο, την Αλεξάνδρεια, τη Δαμιέτη, την Μαχάλα, το Σουέζ, την Γαρμπίγια, την Μανσούρα... Το καθεστώς, αν και ενήμερο για τις προετοιμασίες κινητοποιήσεων (εξάλλου οι πρώτες μικρές διαδηλώσεις έγιναν την προηγούμενη μέρα, Πέμπτη 19 Σεπτεμβρίου), αντιμετώπισε μάλλον με αμηχανία αυτή την πρώτη μαζική αμφισβήτηση της κυριαρχίας του και της απαγόρευσης των διαδηλώσεων που έχει επιβληθεί από το 2013. Οι διαδηλώσεις ξεκίνησαν μετά την απογευματινή προσευχή της Παρασκευής από τα τζαμιά, αλλά και μετά τον ποδοσφαιρικό αγώνα μεταξύ της Αλ-Άχλι και της Ζαμαλέκ. Κι αυτό δεν είναι παράξενο. Η αιγυπτιακή δικτατορία έχει απαγορεύσει τις διαδηλώσεις και τις συγκεντρώσεις, έτσι οι μόνοι χώροι στους οποίους μπορεί να συγκεντρωθεί ο κόσμος ελεύθερα είναι τα τζαμιά και τα γήπεδα. Μάλιστα, μετά το 2013, για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, το καθεστώς είχε επιβάλει να διεξάγονται οι ποδοσφαιρικοί αγώνες χωρίς θεατές, σε άδεια γήπεδα... Φυσικά δεν μπορούσε να απαγορεύσει και τη συμμετοχή στην προσευχή της Παρασκευής.

Καθώς η ελευθερία του τύπου υπήρξε ένα από τα θύματα του πραξικοπήματος του 2013 και της καταστολής που ακολούθησε, δεν υπάρχουν δημοσιογραφικές ανταποκρίσεις από αυτές τις κινητοποιήσεις. Πάντως, σύμφωνα με πληροφορίες που ήρθαν στο e la libertà από το Κάιρο (και στις οποίες βασίζεται κι αυτό το άρθρο), το καθεστώς διέκοψε το ίντερνεντ για κάποιες ώρες πριν από τις διαδηλώσεις, κατέβασε δυνάμεις της αστυνομίας και του στρατού με τεθωρακισμένα στο δρόμο, απέκοψε την πρόσβαση των διαδηλωτών στην πλατεία Ταχρίρ στο Κάιρο, αλλά μάλλον η χρήση χημικών που έγινε δεν ήταν εκτεταμένη, δεν υπήρξαν (το βράδυ της Παρασκευής) αναφορές για χρήση πραγματικών πυρών κι οι συγκρούσεις των διδηλωτών με την αστυνομία, μάλλον δεν πήραν μεγάλες διαστάσεις. Έχουν αναφερθεί και συλλήψεις μερικών διαδηλωτών. Μάλιστα, αυτή η αμηχανία του καθεστώτος πυροδότησε φήμες για υποστήριξη των διαδηλωτών από τους στρατιώτες ή ακόμα και για εγκατάλειψη του Σίσι από τον στρατό (φήμες που αντανακλούν, όχι μόνο τους ευσεβείς πόθους του αιγυπτιακού λαού, αλλά και την προηγούμενη επαναστατική του εμπειρία, όταν οι παρατεταμένες μαζικές κινητοποιήσεις οδήγησαν στις πραγματικές συναδελφώσεις των απλών στρατιωτών με τους διαδηλωτές κάτι το οποίο είχε σαν αποτέλεσμα την απόφαση της ηγεσίας του στρατού να σταματήσει να στηρίζει τον Μπουμπάρκ, για να διασώσει το καθεστώς).

Το βράδυ του Σαββάτου 21 Σεπτεμβρίου οι διαδηλώσεις συνεχίστηκαν σε αρκετές πόλεις, αλλά μάλλον ήταν μικρότερες. Υπάρχουν αναφορές για διαδηλώσεις στο Κάιρο, την Αλεξάνδρεια, την Μαχάλα και το Σουέζ.

Παρ’ όλ’ αυτά, οι εντάσεις ήταν μεγαλύτερες. Αναφέρθηκαν πυροβολισμοί σε αρκετές περιπτώσεις. Στο Σουέζ η αστυνομία έκανε εκτεταμένη χρήση χημικών, πλαστικών σφαιρών, ακόμα και πραγματικών πυρών και υπάρχουν τραυματίες.

Επίσης, το βράδυ του Σαββάτου έγινε συγκέντρωση διαμαρτυρίας από Αιγύπτιους έξω την κατοικία διαμονής του Σίσι στη Νέα Υόρκη.

Είναι επίσης ασαφές πώς (και εάν) θα συνεχιστεί αυτό το κίνημα. Υπάρχουν καλέσματα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για συνέχιση των διαδηλώσεων και τις επόμενες μέρες, αλλά και καλέσματα για διαδήλωση την επόμενη Παρασκευή.

Αμφισβήτηση του αυταρχισμού και της λιτότητας

Δεν θα δυσκολευτούμε πολύ να βρούμε τις βασικές αιτίες που προκαλούν αυτές τις μικρές προς το παρόν διαδηλώσεις (της τάξης μάλλον των εκατοντάδων ή κάποιων χιλιάδων), οι οποίες όμως είναι οι πρώτες που γίνονται μετά το 2013 και έχουν εξαρχής ως σύνθημά τους την ανατροπή του καθεστώτος.

Ο Σίσι κατέλαβε την εξουσία ανατρέποντας στις 3 Ιουνίου 2013 τον Μοχάμμεντ Μόρσι, ηγέτη της Μουσουλμανικής Αδελφότητας και πρώτου δημοκρατικά εκλεγμένου προέδρου της Αιγύπτου. Η ανατροπή του Μόρσι συνοδεύτηκε από ένα λουτρό αίματος εναντίον των υποστηρικτών της Μουσουλμανικής Αδελφότητας που είχαν συγκεντρωθεί στις πλατείες Ράμπα’α αλ-Ανταουίγια και αν-Νάχντα στο Κάιρο, στις 14 Αυγούστου της ίδιας χρονιάς. Στη συνέχει, η καταστολή κλιμακώθηκε εναντίον της αριστεράς, της νεολαίας, του συνδικαλιστικού κινήματος και των υπερασπιστών των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Εκτιμάται ότι έχουν φυλακιστεί περισσότεροι από 60.000 άνθρωποι. Τα βασανιστήρια, ακόμα και οι δολοφονίες, είναι πάγια τακτική της δυνάμεων καταστολής για την τρομοκράτηση του αιγυπτιακού λαού.

Για να αναλογιστούμε το μέγεθος της καταστολής και του αυταρχισμού, αρκεί να αναφερθούμε στην τύχη του βασικού αντιπάλου του καθεστώτος, του ανατραπέντος προέδρου Μόρσι: συνελήφθη, βασανίστηκε, του αποδόθηκαν απίθανες και γελοίες κατηγορίες με τις οποίες καταδικάστηκε σε θάνατο σε μια δίκη την οποία οι διεθνείς οργανισμοί για τα ανθρώπινα δικαιώματα χαρακτήρισαν παρωδία, κρατήθηκε στη φυλακή κάτω από απάνθρωπες συνθήκες, οι οποίες, σύμφωνα και πάλι σύμφωνα με διεθνείς οργανισμούς, προκάλεσαν τον θάνατό του στις 17 Ιουνίου του 2019.

Ο Σίσι όμως επιχείρησε ταυτόχρονα να προσδώσει και μια επίφαση νομιμότητας στη δικτατορία του. Το 2014 πραγματοποίησε εκλογές με τις οποίες «εξελέγη» με το ποσοστό του... 96,91%!!! Τα ποσοστά του «ανέβηκαν», φτάνοντας στο 97,08% στις προεδρικές εκλογές του 2018. Επιπλέον όμως, προχώρησε και σε μια ακραία αντιδραστική αναθεώρηση του Συντάγματος, με την οποία (εκτός των άλλων), μπορεί να παρατείνει την «θητεία» του, μέχρι το 2030!!! Η συνταγματική αναθεώρηση «εγκρίθηκε» σε δημοψήφισμα τον περασμένο Απρίλιο με ποσοστό... 88,8% (!!!) κι συμμετοχή μόλις 44,3%. Μιλώντας για «βία και νοθεία», θα υποβαθμίζαμε απλώς το μέγεθος του κλίματος καταστολής, αυταρχισμού και της τρομοκρατίας, μέσα στο οποίο ο αιγυπτιακός λαός (δεν) ασκεί τα δημοκρατικά του δικαιώματα.

Όμως, ολόκληρη αυτή την περίοδο το βιωτικό επίπεδο του αιγυπτιακού λαού χειροτέρευσε ακόμα περισσότερο. Μεταξύ των βασικών αιτιών της επανάστασης του 2011, ήταν οι νεοφιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις που προωθούσε με γρήγορους ρυθμούς το καθεσώτος του Χόσνι Μουμπάρακ. Οι μεταρρυθμίσεις αυτές είχαν σαν άμεσο αποτέλεσμα, περικοπές στους μισθούς, απολύσεις και ανεργία, περικοπές κρατικών δαπανών για τις λαϊκές ανάγκες και μια εκτόξευση των τιμών των τροφίμων.

Οι αιτίες αυτές όμως όχι απλώς δεν εξαλείφθηκαν κάτω από τη δικτατορία του Σίσι, αλλά στην πραγματικότητα διογκώθηκαν. Η επιτυχία του Σίσι να σφαγιάσει την επανάσταση στην μεγαλύτερη αραβική χώρα και να ανατρέψει μια «ισλαμική» κυβέρνηση, η οποία από την πρώτη στιγμή βρέθηκε σε αντιπαράθεση με το Ισραήλ, κατέστησε τον χασάπη της Αιγύπτου ευνοούμενο του ευρωατλαντικού ιμπεριαλισμού. Ο Σίσι όχι μόνο επανέφερε την Αίγυπτο στην τροχιά των προηγούμενών της συμμαχιών, αλλά φρόντισε επιπλέον να αναβαθμίσει αυτή τη σχέση, καθιστώντας την Αίγυπτο βασική συνιστώσα της ιμπεριαλιστικής σταθερότητας στην Ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή, μέσα στον άξονα, Ελλάδας, Ισραήλ, Νότιας Κύπρου, Αιγύπτου. Η στάση του αιγυπτιακού καθεστώτος απέναντι στους Παλαιστίνιους έγινε ακόμα πιο εχθρική.

Η εσωτερική, οικονομική παράμετρος των σχέσεων του αιγυπτιακού καθεστώτος με τον ευρωατλαντικό ιμπεριαλισμό, ήταν η αναβάθμιση και των οικονομικών σχέσεών τους. Η διεθνής καπιταλιστική αγορά μπορούσε να εμπιστευτεί πολύ περισσότερο ένα καθεστώς το οποίο έχει την ικανότητα να επιβάλει με στυγνή βία και χωρίς αναστολές τις νεοφιλελεύθερες αναδιαρθρώσεις που απαιτούνται για την ένταξη της αιγυπτιακής οικονομίας στην παγκόσμια αγορά. Η Αίγυπτος εξασφάλισε από το ΔΝΤ το 2016 ένα δάνειο ύψους 12 δισεκατομμυρίων δολαρίων και αποκατέστησε την εμπιστοσύνη των διεθνών επενδυτών. Οι προϋποθέσεις και οι συνέπειες αυτής της επιτυχίας του αιγυπτιακού καπιταλισμού (του οποίου βασικός ρυθμιστής της λειτουργίας του εξακολουθεί να παραμένει ο στρατός), ήταν η κατάρρευση του βιοτικού επιπέδου των λαϊκών μαζών, ακόμα χαμηλότερα και από την περίοδο του Μουμπάρακ. Σύμφωνα με τις επίσημες στατιστικές που κυκλοφόρησαν τον Ιούλιο, το 33% των Αιγυπτίων ζει κάτω από το όριο της φτώχειας, από 28% που ήταν το το 2015 και 17% το 2000. Σύμφωνα όμως με άλλες εκτιμήσεις, αυτό το ποσοστό είναι πολύ μεγαλύτερο. Οι τιμές των τροφίμων έχουν εκτιναχτεί στα ύψη και οι αναφορές ότι χιλιάδες άνθρωποι τρέφονται από τους κάδους των απορριμμάτων δεν είναι υπερβολές.

Ηθοποιοί, επιχειρηματίες και... επαναστάτες

Η φτώχεια, η κρατική βία και η αύξηση της κοινωνικής αδικίας υπήρξαν πάντοτε οι βασικές και πρωτογενείς αιτίες των κοινωνικών αναταραχών και των εξεγέρσεων. Όμως αυτές οι αιτίες μπορούν να οδηγήσουν σ’ αυτά τα αποτελέσματα μόνο μέσα από περίπλοκες διαδικασίες, στις οποίες ο βασικός καταλύτης δεν είναι τόσο οι ίδιες οι αιτίες, όσο συγκυριακές αφορμές που συμπυκνώνουν και συμβολοποιούν αυτές τις αιτίες, με έναν τέτοιο τρόπο που να μπορούν να λειτουργήσουν ως γενικά σημεία αναφοράς.

Κι αυτή η αφορμή γι’ αυτές τις οργισμένες αντικαθεστωτικές διαδηλώσεις που πραγματοποιούνται σήμερα στην Αίγυπτο, ήρθε από μια απροσδόκητη πηγή.

Ο Μοχάμμεντ Άλι είναι ένας 43χρονος μεγαλοεπιχειρηματίας στον κατασκευαστικό τομέα, γνωστός ηθοποιός της τηλεόρασης και κινηματογραφικός παραγωγός. Πριν από 15 χρόνια ίδρυσε την κατασκευαστική του εταιρεία και εγκαινίασε μια εξαιρετικά κερδοφόρα σχέση με το αιγυπτιακό στρατιωτικό καθεστώς, αναλαμβάνοντας την κατασκευή έργων για τον στρατό, αλλά κυρίως, την κατασκευή των παλατιών των στρατιωτικών αξιωματούχων, μεταξύ των οποίων και το (πρώτο) μεγαλοπρεπές παλάτι του Αμπντέλ Φατάχ ασ-Σίσι, που έμελλε αργότερα να γίνει ο χασάπης της αιγυπτιακής επανάστασης. Μάλιστα, όπως αποκάλυψε ο ίδιος ο Μοχάμεντ Άλι, ο Σίσι μαζί με την γυναίκα του, επισκέφτηκαν το υπό ανέγερση παλάτι και κανόνισαν για την επίπλωσή του την ώρα ακριβώς που σφαγιάζονταν οι υποστηρικτές της Μουσουλμανικής Αδελφότητας στις πλατείες Ράμπα’α αλ-Ανταουίγια και αν-Νάχντα.

Κάτι όμως δεν πήγε καλά σ’ αυτή τη σχέση και ο επιχειρηματίας ήρθε σε ρήξη με το στρατιωτικό καθεστώς και πιο συγκεκριμένα, με τον ίδιο τον Σίσι. Απ’ ο,τι ο ίδιος ο Μοχάμεντ Άλι αναφέρει, ο Σίσι αρνείται να πληρώσει το ποσό των 12 εκατομμυρίων δολαρίων που χρωστάει στην εταιρεία του.

Μάλλον ύστερα από αυτή την επίδειξη τσιγκουνιάς και αγνωμοσύνης του Σίσι, ο επιχειρηματίας αποφάσισε να γίνει επαναστάτης. Φρόντισε να μετακομίσει ο ίδιος, η οικογένειά του και οι επιχειρήσεις του στην Ισπανία, απ’ όπου ξεκίνησε μια επίθεση εναντίον του καθεστώτος και πιο συγκεκριμένα εναντίον του Σίσι, κυκλοφορώντας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης βιντεάκια στα οποία ο ίδιος καταφέρεται εναντίον του Σίσι και καλεί τον λαό, αλλά και τους αξιωματικούς να ανατρέψουν τον δικτάτορα και να απελευθερώσουν την Αίγυπτο. Δεν αρνείται ότι συνεργάστηκε με το καθεστώς και με μεταμέλεια δηλώνει ότι και ο ίδιος υπήρξε διεφθαρμένος, αλλά γι’ αυτό έχει σαν δικαιολογία ότι... όλοι στην Αίγυπτο είναι διεφθαρμένοι, γιατί το ίδιο το καθεστώς διαφθείρει ολόκληρο τον λαό.

Φυσικά ούτε τα κλαψουρίσματα του επιχειρηματία ότι ο Σίσι του χρωστάει λεφτά για τη συνεργασία τους, ούτε οι αναφορές του στη γενικευμένη διαφθορά (στην οποία συμμετέχουν το ίδιο αυτοί που τρώνε από τα σκουπίδια και οι καπιταλιστές που ευνοήθηκαν από το καθεστώς) δεν ήταν οι λόγοι για τους οποίους τα βιντεάκια αυτά έγιναν... ανάρπαστα. Όλος ο κόσμος στην Αίγυπτο τα έβλεπε, τα έστελνε στους γνωστούς του και τα σχολίαζε. Ο ίδιος ο Σίσι έκανε κάτι το οποίο δεν έχει κάνει ποτέ άλλοτε. Βγήκε στην τηλεόραση για να απαντήσει στις κατηγορίες του Μοχάμεντ Άλι (λέγοντας ότι αυτά τα παλάτια δεν τα έχτισε για τον ίδιο αλλά... για τον αιγυπτιακό λαό).

Αυτό που έκανε ανάρπαστα αυτά τα βιντεάκια ήταν το γεγονός ότι για πρώτη φορά μετά το 2013 υπήρξε μια ανοιχτή κριτική για το καθεστώς του Σίσι και κυρίως για τη διαφθορά του ίδιου, της οικογένειάς του και των συνεργατών του, τους οποίους ο Μοχάμμεντ Άλι κατηγορεί ότι κλέβουν τα ταμεία του κράτους. Πολύ περισσότερο κι απ’ αυτό, τα βιντεάκια αυτά προκάλεσαν εντύπωση, επειδή αυτές οι κατηγορίες εναντίον του δικτάτορα διατυπώνονται από κάποιον ο οποίος μέχρι χτες υπήρξε συνεργάτης του. Δηλαδή, άμεσα, μέσα από τον κύκλο που διαμορφώνεται από το πλέγμα σχέσεων του στρατού με την αστική τάξη. Και επί πλέον, η ανοιχτή σύγκριση της χλιδής μέσα στην οποία ζουν οι ηγέτες του καθεστώτος και των άθλιων συνθηκών διαβίωσης των λαϊκών μαζών, προκάλεσαν με άμεσο τρόπο την οργή της κοινής γνώμης. Όμως αυτό που κυρίως συνέβη μ’ αυτά τα βιντεάκια, ήταν ότι έδωσαν τη δυνατότητα σε εκατομμύρια ανθρώπους σε ολόκληρη την Αίγυπτο, να (ξανα)μιλήσουν πολιτικά. Οι πολιτικές συζητήσεις, οι πολιτικές δραστηριότητες και διαμαρτυρίες έχουν κατασταλεί και απαγορευτεί. Οι άνθρωποι δεν τολμάνε να συνομιλήσουν και να ασκήσουν κριτική στο καθεστώς. Τα βιντεάκια αυτά λειτούργησαν σαν ένα γενικό και πανεθνικό σημείο πολιτικής αναφοράς και συζήτησης γι’ αυτούς τους ανθρώπους.

Αυτός είναι ο βασικός λόγος για τον οποίο τα καλέσματα του Μοχάμεντ Άλι σε κινητοποιήσεις για την ανατροπή του Σίσι άρχισαν συγκινούν. Όπως ειπώθηκε και παραπάνω, οι αφορμές με τις οποίες μπορεί να εκδηλωθεί μια κοινωνική αναταραχή έχουν την αυτονομία τους από τις αιτίες της και πάντοτε, λειτουργούν σαν «την σταγόνα που ξεχειλίζει ένα ποτήρι». Πολλές φορές οι λαϊκές μάζες ψάχνουν οι ίδιες να βρουν αυτή την αφορμή, αδιαφορώντας για τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της και την προέλευσή της.

Η επανάσταση δεν είναι παρελθόν

Δεν είμαστε ακόμα σε θέση να πούμε εάν αυτή η αφορμή έχει ανοίξει ένα νέο κύκλο μαζικών, αντικαθεστωτικών διαμαρτυριών στην Αίγυπτο, από τις οποίες πιθανόν να προκύψει ένα νέο επαναστατικό κίνημα ανατροπής του καθεστώτος. Αυτή τη στιγμή δεν ξέρουμε καν, αν οι διαδηλώσεις θα συνεχιστούν και τις επόμενες μέρες, ή αν ο αιγυπτιακός λαός δεν αισθάνεται ακόμα έτοιμος για μια μαζική αντεπίθεση ενάντια στη δικτατορία. Αυτό όμως το οποίο μπορούμε να πούμε, μάλλον με βεβαιότητα, είναι ότι αυτές οι κινητοποιήσεις αποδεικνύουν ότι μέσα στην αιγυπτιακή κοινωνία εξακολουθούν να κυοφορούνται οι διαδικασίες που οδήγησαν στην επανάσταση του 2011. Και μάλιστα, αυτή τη φορά ενισχυμένες από την πολύτιμη επαναστατική εμπειρία που απέκτησε ο αιγυπτιακός λαός και η αιγυπτιακή εργατική τάξη, πληρώνοντάς την με το αίμα τους.

Οι επαναστατικές διαδικασίες που βρίσκονται σε εξέλιξη αυτή τη στιγμή σε δυο άλλες αραβικές χώρες, το Σουδάν και την Αλγερία, παρ’ όλες τις αντιφάσεις τους, τις καθυστερήσεις τους και τις οπισθοδρομήσεις τους, αποτελούν κι αυτές πηγές από τις οποίες τροφοδοτείται αυτή η διάθεση των Αιγυπτίων να συνεχίσουν ή να ξαναρχίσουν την επανάστασή τους.

Αυτές λοιπόν οι μικρές διαδηλώσεις της Πέμπτης, της Παρασκευής και του Σαββάτου, μας δείχνουν για άλλη μια φορά ότι η Επανάσταση στη Μέση Ανατολή δεν σταμάτησε με τη συντριβή της Αραβικής Άνοιξης. Η Αραβική Άνοιξη ήταν η αρχή μιας μακροχρόνιας επαναστατικής διαδικασίας, η έκβαση της οποίας δεν έχει ακόμα κριθεί και θα εξαρτηθεί σε πολύ μεγάλο βαθμό από τις λαϊκές μάζες και την εργατική τάξη κυρίως της Αιγύπτου.

e la libertà