Εξεγερμένος Λίβανος: αναζητώντας το νέο «εμείς»
Νικόλας Κοσματόπουλος*
Σε αντίθεση με τις διαδηλώσεις του 2015 ενάντια στη διαλυμένη ιδιωτική αποκομιδή σκουπιδιών, η κοινωνία των πολιτών και οι ΜΚΟ δεν έχουν πια το μονοπώλιο. Ταξικά στοιχεία, π.χ. χιούμορ ενάντια στον αστικό καθωσπρεπισμό, οργή εναντίον των ελίτ, επιθέσεις σε πολυτελή καταστήματα και επιχειρήσεις που ανήκουν σε υπουργούς, σημάδεψαν τις πρώτες μέρες. Δύο εβδομάδες μετά, φαίνεται ότι οι χαμηλότερες τάξεις αποτραβήχτηκαν, μη μπορώντας να αντέξουν την πολυτέλεια των συνεχών διαδηλώσεων.
Ο Λίβανος ζει -εδώ και πάνω από δύο εβδομάδες- μεταξύ εξεγερτικής ευφορίας και πολιτικής κυοφορίας. Οι μαζικές διαδηλώσεις που ξέσπασαν στις 17 Οκτώβρη, έχουν ήδη καταφέρει πολλά. Ακύρωσαν μια άγρια φορολογική επίθεση, «παραίτησαν» υπουργούς, μείωσαν μισθούς βουλευτών στο μισό, έριξαν την κυβέρνηση, πανικόβαλαν τις παραδοσιακές πολιτικές ηγεσίες, επιβίωσαν ύστερα από επιθέσεις αστυνομίας και τραμπούκων, άρχισαν να επουλώνουν πληγές του εμφυλίου και, πρόσφατα, ήρθαν αντιμέτωπες με τη μεγαλύτερη ίσως απειλή, την αποτελεσματική συγκρότηση ενός νέου πολιτικού «εμείς».
Ως είθισται, «αυτοί», οι εχθροί του λαού, ταυτοποιήθηκαν άμεσα. Από τη Βηρυτό και τις όχθες της Μεσογείου μέχρι την εύφορη κοιλάδα Μπεκάα στην Ανατολή κι από την Τρίπολη του φτωχικού Βορρά μέχρι την Τύρο στον μαρτυρικό Νότο, δονεί το «χάλα χάλα χο, Τζιμπράν Μπάσιλ κοσόμο», το «Βella ciao» των διαδηλωτών, μια μεσογειακού τύπου έκφραση για τη… μήτρα που γέννησε τον υπερυπουργό Μπάσιλ, γαμπρό του προέδρου. Η σταγόνα που ξεχείλισε το βαρέλι της λαϊκής οργής ήταν η ανακοίνωση νέων φόρων, με τον προκλητικότερο εξ αυτών στην ηλεκτρονική πλατφόρμα επικοινωνίας WhatsApp.
Εξωτικοποιώντας μια ακόμη αραβική εξέγερση μετά την αιγυπτιακή «επανάσταση του facebook», Δυτικοί σχολιαστές καλωσόρισαν την «εξέγερση του WhatsApp». Ωστόσο, σήμερα στη χώρα των κέδρων, όπως και στη χώρα των Φαραώ το 2011, η πραγματική ρίζα του ξεσηκωμού είναι η πολλαπλή εξαθλίωση της ζωής, της κοινωνίας και της φύσης και ο παράλληλος εξευτελισμός της πολιτικής.
Του ξεσηκωμού προηγήθηκαν δύο χτυπητά σημάδια της γενικευμένης σήψης. Από τη μια, ανεξέλεγκτες πυρκαγιές ερήμωσαν εν μιά νυκτί μεγάλες δασικές εκτάσεις σε όλη τη χώρα. Βαριά χτυπημένη από τη νεοφιλελεύθερη λαίλαπα, η Πυροσβεστική χρειάστηκε να δανειστεί «αύρες» από την αστυνομία, δείχνοντας ότι οι κυβερνώντες θεωρούν απειλή τη λαϊκή οργή, παρά την κλιματική αλλαγή. Από την άλλη, η αποκάλυψη ότι ο πρωθυπουργός Σάαντ Χαρίρι δώρισε σε 20χρονο μοντέλο από τη Νότια Αφρική 16 εκατομμύρια δολάρια έδειξε πως οι γόνοι μεγάλων πολιτικών οικογενειών αντιμετωπίζουν το δημόσιο χρήμα ως προσωπικό χαρτζιλίκι.
Πέρα από κυριολεκτικές ή μεταφορικές σπίθες, η εξέγερση έρχεται κι από το παρελθόν. Τριάντα χρόνια νεοφιλελεύθερης λαίλαπας, 80 χρόνια εθνικής συμφωνίας μεταξύ μαρωνιτών και σουνιτών αστών και 160 χρόνια διακυβέρνησης με αποικιοκρατική έμπνευση, βασισμένης σε θρησκευτικές σέχτες, έχουν απλώσει πολλαπλά στρώματα ανισότητας, αδικίας και αλληλοϋποψίας.
Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι η εξέγερση έχει χαρακτήρα de facto αντι-αποικιοκρατικό και αντι-νεοφιλελεύθερο, αλλά και εν δυνάμει ανά πάσα στιγμή σεχταριστικό: χαρτοκομμένο από την αποικιοκρατία, σεχταριστικά ραμμένο από τους αστούς του έθνους και ξεσκισμένο από τη μεταπολεμική νεοφιλελεύθερη συμμαχία πρώην πολεμάρχων και τραπεζιτών, η εξέγερση αντανακλά τις δομικές αντιφάσεις της χώρας.
Η χώρα με το πλουσιότερο Κοινοβούλιο, το υψηλότερο χρέος και την πολυπληθέστερη προσφυγιά (ανά κάτοικο) στον πλανήτη ξεσηκώνεται ενάντια στην κυβερνώσα τάξη, τρέμοντας τα σπασμένα για το χρέος και μάλλον προκαλώντας ρίγη τραυματικού déjà vu («το έχουμε ξαναζήσει») στο 1,5 εκατομμύριο Σύρων προσφύγων.
Με το φημολογούμενο οικονομικό κραχ να βουίζει όλο και πιο έντονα από το καλοκαίρι, η εξέγερση φαντάζει ως προληπτική στάση απέναντι σε μελλοντικά μέτρα για να πληρωθεί το ακριβό μάρμαρο της μετατροπής του κράτους σε μόνιμο διασώστη τραπεζών και τρόπαιο μεγαλοκεφαλαιούχων.
Το περίφημο λιβανέζικο επιχειρηματικό ζιζάνιο, αφού πρώτα ιδιωτικοποίησε Υγεία, Παιδεία και δημόσια περιουσία, τζόγαρε τις καταθέσεις μέσα από ένα γιγάντιο σύστημα Ponzi, στο οποίο μεγαλοκαταθέτες λάμβαναν μέχρι και 30% επιτόκιο. Γονατισμένες από την κερδοσκοπία και τρέμοντας τη μαζική άρση εμπιστοσύνης και καταθέσεων, οι τράπεζες, που δεν έκλεισαν εν μέσω εμφυλίου, παρέμεναν κλειστές τις τελευταίες δύο εβδομάδες. Φήμες για κούρεμα καταθέσεων και αιματηρή λιτότητα κυκλοφορούν ευρέως, ενώ οι τιμές σε βασικά είδη και ενοίκια έχουν πάρει ξανά τον ανήφορο.
Από το παλιό «αυτοί» στο νέο «εμείς»
Το ερώτημα που προβάλλει στα σπλάχνα της εξέγερσης πια αφορά τη νέα πολιτική κοινότητα. Ποιος είναι μέρος της και ποιος απέναντί της. Σε αντίθεση με τις διαδηλώσεις του 2015 ενάντια στη διαλυμένη ιδιωτική αποκομιδή σκουπιδιών, η κοινωνία των πολιτών και οι ΜΚΟ δεν έχουν πια το μονοπώλιο.
Ταξικά στοιχεία, π.χ. χιούμορ ενάντια στον αστικό καθωσπρεπισμό, οργή εναντίον των ελίτ, επιθέσεις σε πολυτελή καταστήματα και επιχειρήσεις που ανήκουν σε υπουργούς, σημάδεψαν τις πρώτες μέρες. Δύο εβδομάδες μετά, φαίνεται ότι οι χαμηλότερες τάξεις αποτραβήχτηκαν, μη μπορώντας να αντέξουν την πολυτέλεια των συνεχών διαδηλώσεων.
Πέρα από τον βιοπορισμό, και άλλοι λόγοι συντελούν στην απόσυρση από το εξεγερτικό προσκήνιο. Οι Σύροι και Παλαιστίνιοι πρόσφυγες, οι εργάτριες από την ανατολική Ασία αισθάνονται άβολα μέσα σε μια θάλασσα από λιβανέζικες σημαίες. Συνθήματα που συμπεριλάμβαναν τον Χάσαν Νασράλα στη διεφθαρμένη πολιτική ελίτ αποξένωσαν φτωχότερα σιιτικά στρώματα.
Η Χεζμπολάχ βρίσκεται ίσως απέναντι στην πιο μεγάλη πρόκληση της ζωής της: να βρει μια νέα ισορροπία μεταξύ γεωπολιτικής προσήλωσης και εμπλουτισμού της Αντίστασης και με το οικονομικό πρόταγμα του ελέγχου και της αναδιανομής του πλούτου.
Tο διακύβευμα λοιπόν είναι πώς το σύνθημα «κούλουμ γιάανι κούλουμ» («όλοι τους σημαίνει όλοι τους» – διεφθαρμένες ελίτ) θα μετουσιωθεί σε ένα περιεκτικό και προχωρημένο «κουλούνα γιάανι κουλούνα» («όλοι μας σημαίνει όλοι μας»). Αν επικρατήσει η αναδυόμενη εκδοχή από μέρους της παραδοσιακής πολιτικής ελίτ και Δυτικούς αναλυτές, το «εμείς» θα νοηματοδοτηθεί σε αντιπαράθεση με την Αντίσταση, αλλά και την προοπτική μιας νέας κοινωνικής συμμαχίας.
Αν όμως, το «κουλούνα» γίνει πολιτική απεύθυνσης προς τις μάζες των καταπιεσμένων, μεταξύ των οποίων και οπαδοί της Αντίστασης, τότε το νέο «εμείς» μπορεί να χτιστεί γύρω από ζητήματα όπως καθολική πρόσβαση σε κοινωνικά αγαθά, οικονομική δικαιοσύνη, περιβαλλοντική φροντίδα και γεωπολιτική ασφάλεια, για όλους χωρίς εξαιρέσεις.
Η αυθόρμητη εξέγερση μπορεί να μετατραπεί σε κοινωνική επανάσταση, όταν η γεωπολιτική Αντίσταση συναντήσει ή μετουσιωθεί σε πρόγραμμα αναδιανομής εξουσίας και πλούτου. Τότε, ο λιβανέζικος Οκτώβρης μπορεί να παράξει ένα νέο «εμείς», ξεπερνώντας τις διαιρέσεις της μετα-αποικιοκρατίας και του νεοφιλελευθερισμού και γράφοντας μία από τις πιο λαμπρές σελίδες στην παγκόσμια Ιστορία κοινωνικής χειραφέτησης.
*καθηγητής Ανθρωπολογίας και Πολιτικής, Αμερικανικό Πανεπιστήμιο Βηρυτού
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου