Η Ναυτική Στρατηγική της ΕΣΣΔ-Θεωρητικό υπόβαθρο και εφαρμογή κατά τον Ψυχρό Πόλεμο

Η Ναυτική Στρατηγική της ΕΣΣΔ-Θεωρητικό υπόβαθρο και εφαρμογή κατά τον Ψυχρό Πόλεμο

Από Militaire News

Tου Εμμανουήλ .Χ.Μουρτζάκη

Το Πολεμικό Ναυτικό της ΕΣΣΔ (Βоенно-Μорской флот CCCP) υπήρξε την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου παρών σε όλες τις θάλασσες της υφηλίου, αποτελώντας σημαντική πηγή στρατηγικού, επιχειρησιακού και τακτικού προβληματισμού για τις Νατοϊκές δυνάμεις και τις ΗΠΑ.
Για αρκετά χρόνια υπήρχε η κοινή αντίληψη ότι η ναυτική στρατηγική για τους Σοβιετικούς ήταν όρος άγνωστος ή υποβαθμισμένος. Αντίθετα, οι χώρες της Δύσης θωρούσαν ότι ήταν μέρος της συνολικής αμυντικής στρατηγικής της ΕΣΣΔ και κατά ένα τρόπο αποτελούσε συμπληρωματικό μέρος αυτής των χερσαίων δυνάμεων. Οι εκτιμήσεις αυτές ήταν επηρεασμένες από την συνολική αντίληψη για το πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό μοντέλο οργάνωσης των χωρών του Κομμουνιστικού συνασπισμού καθώς και την μεγάλη χερσαία ισχύ της ΕΣΣΔ χωρίς όμως είναι απολύτως ακριβείς.

Θεωρητική Βάση

Οι απόψεις του Ναυάρχου Sergei Georgevich Gorshkov (1956 – 1985) όπως παρουσιάστηκαν αναλυτικά στο βιβλίο του «The Sea Power of the State» καθόρισαν σε συντριπτικό βαθμό την Σοβιετική ναυτική στρατηγική. Οι ιδέες αυτές μεταφράστηκαν και σε πρακτικό επίπεδο μέσα από μια σειρά προγραμμάτων εκπαίδευσης και παραλαβής νέων μονάδων κάτω από την διοίκηση του ίδιου ανθρώπου. Στο εν λόγω βιβλίο γίνεται μια αναλυτική περιγραφή των παραγόντων της θαλάσσιας ισχύος με βάση γεγονότα της Ρωσικής ιστορίας. Ξεκινώντας από τον Μεγάλο Πέτρο και τον τρόπο που νίκησε τους Σουηδούς χρησιμοποιώντας τον Ρωσικό ναυτικό, επεκτείνεται και σε άλλες ιστορικές εποχές όπως τον πόλεμο της Κριμαίας, τον Ρώσο Ιαπωνικό πόλεμο καθώς και του δύο Παγκόσμιους Πολέμους (ΠΠ).

Ο Ναύαρχος Sergei Georgevich Gorshkov (1956 – 1985), αναμορφωτής του Σοβιετικού Ναυτικού και μάλλον άγνωστος στην Ελλάδα.

Σε όλο το έργο ο συγγραφέας τονίζει την σημασία της θαλάσσιας ισχύος και ιδιαιτέρως του πολεμικού ναυτικού χρησιμοποιώντας τα προαναφερθέντα ιστορικά παραδείγματα ενώ σημειώνει ότι η Ρωσία είναι μια χώρα με τεράστια ακτογραμμή και συμφέροντα στους παγκόσμιους ωκεανούς τα οποία δεν μπορεί και δεν πρέπει να εγκαταλείψει. Παράλληλα, παρατηρεί ότι όλες οι παγκόσμιες δυνάμεις ήταν ναυτικές δυνάμεις ενώ η άνοδος και η πτώση της Ρωσικής ισχύος υπήρξε παράλληλη με την αύξηση και την μείωση της ισχύος του πολεμικού της ναυτικού.

Πολύ ορθά επίσης προβλέπει, ότι οι μελλοντικές ναυτικές επιχειρήσεις θα αφορούν κυρίως επιχειρήσεις σε παράκτια ύδατα με προσβολές στόχων από την θάλασσα και λιγότερο μεγάλες ναυμαχίες και αεροναυμαχίες αντίστοιχες του ΄ΒΠΠ. Επίσης η ναυτική αεροπορία και τα υποβρύχια εξοπλισμένα με βαλλιστικούς πυραύλους θα αποτελούν την αιχμή του δόρατος για την καταστροφή των υποδομών και των δυνάμεων του αντιπάλου με χτυπήματα ακριβείας από μεγάλες αποστάσεις. Τέλος, τόνισε την υψηλή διπλωματική και πολιτική σημασία της παρουσίας των πλοίων της ΕΣΣΔ στις περιοχές ενδιαφέροντος της, ακολουθώντας κατά ένα τρόπο τον δυτικό τρόπο «επίδειξης σημαίας».

Πέραν όμως της θεωρητικής προσέγγισης της ναυτικής και θαλάσσιας ισχύος και στρατηγικής, ο ναύαρχος Gorshkov πέρασε και στο πρακτικό κομμάτι που είναι και το απαιτητικότερο. Κατάφερε σε σχεδόν τριάντα χρόνια να αλλάξει όλη την αντίληψη της Ρωσικής στρατιωτικής σκέψης για την ναυτική διάσταση των επιχειρήσεων και να ενσωματώσει τα στοιχεία της ναυτικής ισχύος ως μέρος της εθνικής ισχύος. Το κυριότερο του επίτευγμα ήταν η ανάπτυξη του Σοβιετικού Ναυτικού (ΣΝ) ως πυρηνική δύναμη και η επέκταση της δράσης του από τα παράκτια ύδατα στους παγκόσμιους ωκεανούς. Αν λάβουμε επίσης υπόψη την εδραιωμένη αντίληψη – εντός και εκτός Ρωσίας – περί της «χερσαίας Ρωσικής ισχύος», η εμφάνιση των ρωσικών πλοίων και η συνεχής τεχνολογική και επιχειρησιακή τους βελτίωση αποτέλεσε τεράστιας σημασίας γεγονός κατά τον Ψυχρό Πόλεμο. Επηρέασε καθοριστικά την ισορροπία μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων της εποχής, στερώντας από τις ΗΠΑ την πλήρη ελευθερία κινήσεων στον θαλάσσιο στίβο.

Σοβιετική Ναυτική Στρατηγική και δόγμα A2/AD

Το δόγμα επιχειρήσεων Anti Access/ Area Denial (Α2/ΑD) αποτελεί όρο μεταγενέστερο του Ψυχρού Πολέμου. Ορίζεται σύμφωνα με το Joint Operational Access Concept (JOAC) ως εξής: άρνηση πρόσβασης ή anti-access «οι πράξεις και οι δυνατότητες, συνήθως μακράς εμβέλειας, σχεδιασμένες να εμποδίσουν μια αντίθετη δύναμη να εισέλθει σε μια περιοχή επιχειρήσεων» και άρνηση περιοχής ή area denial ως «εκείνες οι πράξεις και οι ικανότητες, συνήθως μικρότερης εμβέλειας, σχεδιασμένες όχι να εμποδίσουν μια δύναμη να εισέλθει, αλλά να περιορίσουν την ελευθερία δράσεως εντός της περιοχής επιχειρήσεων». To Α2/ΑD δίνει έμφαση στην συνδυασμένη χρήση μεγάλης εμβέλειας πληγμάτων ακριβείας σε συνδυασμό με εξελιγμένο σύστημα/δίκτυο διοίκησης και ελέγχου (C4ISR) τόσο για την αποτροπή εισόδου εχθρικής δύναμης (όπως για παράδειγμα ένα Strike Group με αεροπλανοφόρο του Ναυτικού των ΗΠΑ ) όσο και την καταστροφή αυτής.

Το βιβλίο του ναυάρχου Sergey Georgevich Gorshkov Gorshkov (1956 – 1985) «The Sea Power of the State».

Αν και όπως προαναφέραμε ο όρος είναι μεταγενέστερος, ουσιαστικά όλη η δομή και η ανάπτυξη του Σοβιετικού Ναυτικού εκπλήρωνε μια τέτοια αποστολή σε διαφορετικά θέατρα επιχειρήσεων καλύπτοντας σχεδόν ολόκληρη την υφήλιο. Φυσικά, η ΕΣΣΔ δεν στερούνταν πλουτοπαραγωγικές πηγές και ανθρώπινο δυναμικό, η ανάπτυξη όμως ενός ναυτικού αντίστοιχου των «παραδοσιακών» δυτικών ναυτικών δυνάμεων ήταν πολύ δύσκολο και χρονοβόρο εγχείρημα. Αυτή ήταν μια διαπίστωση η οποία αναγκαστικά οδήγησε την ηγεσία των Σοβιετικών Ενόπλων Δυνάμεων (ΣΕΔ) προς μια δεύτερη επιλογή, της ανάπτυξης ναυτικής δύναμης sea–denial η οποία θα είχε δυνατότητα καταστροφής των ναυτικών και αεροπορικών δυνάμεων του αντιπάλου όχι όμως και την δυνατότητα για τον έλεγχο μεγάλων και απομακρυσμένων θαλάσσιων περιοχών. Σε ένα δεύτερο στάδιο αλλά παράλληλα, ανέπτυξε δυνατότητες anti-access.

Oι ΣΕΔ ενστερνίστηκαν αυτή την στρατηγική A2/AD εναντίον των ΗΠΑ και συγκεκριμένα εναντίον του Αμερικανικού Ναυτικού το οποίο κυριαρχούσε στους θαλάσσιους ωκεανούς. Αν και έγινε σημαντική προσπάθεια για την ανάπτυξη ενός ωκεάνιου ναυτικού από την ηγεσία του, αυτό τελικά δεν ολοκληρώθηκε λόγω της κατάρρευσης του Σοβιετικού καθεστώτος. Η βασική στρατηγική επιλογή των Σοβιετικών της απόκτησης ικανοτήτων area-denial, και συγκεριμένα sea–denial έδινε έμφαση στην προσπάθεια καταστροφής των Ομάδων Μάχης των Αμερικανικών Αεροπλανοφόρων. Σκοπός τους ήταν επίσης η καταστροφή των γραμμών επικοινωνιών ΗΠΑ –Συμμάχων προκειμένου να κερδίσουν χρόνο για τις δυνάμεις τους στα θέατρα επιχειρήσεων με κυριότερο το Ευρωπαϊκό.

Μια συνηθισμένη εικόνα του Ψυχρού Πολέμου, το σοβιετικό στρατηγικό βομβαρδιστικό Τupοlev Tu-95 εν πτήση. Δίπλα του πετάει ένα αμερικανικό F-4Phantom ενώ διακρίνεται το ραντάρ επιφανείας MTRS-1 Uspehk στην κοιλιά του αεροσκάφους, οι κεραίες του δέκτη ESM καθώς και ο σωλήνας ανεφοδιασμού στον αέρα στο μπροστινό μέρος της ατράκτου.

Η «άμυνα σε βάθος» με ζώνες area denial που έφθαναν ως και τα 3000 χιλιόμετρα από την ρωσική ακτή ήταν πρωταρχικής σημασίας. Επίσης στο πλαίσιο του ανταγωνισμού με το Αμερικανικό Ναυτικό αναπτύχθηκε και εφαρμόστηκε και ολόκληρος ο κεντρικός σχεδιασμός με την κατασκευή μέχρι το 1980 μεγάλου αριθμού πυραυλοφόρων σκαφών επιφανείας, υ/β, 45.000 τόνων αεροπλανοφόρου με αεροσκάφη VTOL (καθέτου προσγειώσεως) και μεγάλου αριθμού βομβαρδιστικών αεροσκαφών όπως τα Tu-95 και τα Tu-22 Μ3 Tupolev Backfire C εξοπλισμένα με τους υπερηχητικούς Κ/Β Κh-22.

Ο βαθμός εκπλήρωσης αυτής της αποστολής από το ΣΝ φαίνεται από την εκτίμηση του ναυάρχου Stansfield Turner για την απειλή που είχε να αντιμετωπίσει το Αμερικανικό Ναυτικό (ΑΝ) κατά τον Ψυχρό Πόλεμο, «την στιγμή που τα Αμερικανικά αεροπλανοφόρα βρίσκονται 1600 μίλια μακριά από τις Σοβιετικές αεροπορικές βάσεις, βρίσκονται ταυτόχρονα στο βεληνεκές της συντριπτικής πλειοψηφίας των Σοβιετικών βομβαρδιστικών, ενώ οι Σοβιετικές βάσεις παραμένουν 1000 μίλια μακριά από την ακτίνα δράσης των αεροσκαφών μας».

Ελικοπτεροφόρο κλάσης Kiev εν πλώ σε φωτογραφία του 1983, διακρίνονται τα κάνιστρα των κατευθυνόμενων βλημάτων στην πλώρη του.

Συνεπώς, η ΕΣΣΔ διέθετε την πολυτέλεια επιλογής του χρόνου και του τρόπου προσβολής των αμερικανικών δυνάμεων ενώ η γεωγραφία ιδιαίτερα των κλειστών θαλασσών την ευνοούσε επιχειρησιακά. Συνθετικό κομμάτι στο πάζλ αυτής της αρχικής μορφής Α2/AD ήταν η ανάπτυξη και χρήση επάκτιων συστοιχιών σε μεγάλους αριθμούς. H ανάπτυξη τους είχε ήδη ξεκινήσει από την δεκαετία του ΄60 και αποτελούσε πρωτοποριακό σύστημα για την εποχή του. Όπως γίνεται αντιληπτό ο κίνδυνος από αυτές τις «πυροβολαρχίες», κατά τον Σοβιετικό όρο, ήταν τεράστιος ειδικά στις κλειστές θάλασσες όπως την Μαύρη Θάλασσα.

Επάκτια συστοιχία κατευθυνόμενων βλημάτων SSC-3 Styx σε ανάπτυξη. Η δυνατότητα κίνησης και χρήσης του ανάγλυφου για απόκρυψη έδινε σε αυτά τα συστήματα μοναδικά χαρακτηριστικά.

Αυτό οφείλονταν τόσο στον μεγάλο αριθμό τους, όσο και στην κινητικότητα και ευελιξία που διέθεταν καθώς και στην δυνατότητα εύκολης απόκρυψης τους μέσα στο γεωγραφικό ανάγλυφο. Τέλος, δεν πρέπει να παραβλέψουμε το γεγονός της ύπαρξης μεγάλου αριθμού μοιρών ελικοπτέρων και αεροσκαφών τα οποία ανήκαν στο Σοβιετικό Ναυτικό οργανικά αλλά επιχειρούσαν από βάσεις ξηράς, πέραν αυτών που υπήρχαν στα πλοία. Αντίθετα δηλαδή με τον αεροπορικό κλάδο των Δυτικών ναυτικών δυνάμεων ο οποίος περιοριζόταν σχεδόν αποκλειστικά σε οργανικά ελικόπτερα και αεροσκάφη επί πλοίων, οι Σοβιετικοί διέθεταν μεγάλο αριθμό μέσων εξειδικευμένα στις θαλάσσιες επιχειρήσεις (εντοπισμό και προσβολή εχθρικών ναυτικών δυνάμεων) από καλά προστατευμένες βάσεις στην ενδοχώρα. Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι η Σοβιετική ναυτική στρατηγική κινήθηκε σε δύο πλαίσια ταυτόχρονα. Το πρώτο, ήταν η επαρκής και σε βάθος άμυνα των παράκτιων υδάτων της ΕΣΣΔ με τον συνδυασμό μιας πλειάδας όπλων και συστημάτων. Παράλληλα, αποστολή ήταν η προστασία των υ/β εξοπλισμένα με βαλλιστικούς πυραύλους (SLBM) που επιχειρούσαν σε αυτά τα ύδατα. Με την εισαγωγή σε υπηρεσία των πρώτων Κ/Β του τύπου αυτού (R-29) και με εμβέλειες της τάξης των 9000 χιλιομέτρων και πάνω , τα Ρωσικά υ/β δεν ήταν υποχρεωμένα να «εκτεθούν» στους ωκεανούς για να προσβάλουν τις ΗΠΑ και τους συμμάχους της. Αντίθετα, μπορούσαν υπό την ασφάλεια του ανωτέρου δικτύου αισθητήρων και όπλων να επιχειρούν αποτελεσματικά. Το δεύτερο, ήταν η δημιουργία κατάλληλου περιβάλλοντος επιχειρήσεων που δεν θα επέτρεπε στον αντίπαλο να χρησιμοποιήσει θαλάσσιες περιοχές για να εξαπολύσει επίθεση στο έδαφος της χώρα ή στο έδαφος των χωρών του Συμφώνου της Βαρσοβίας. Επιπλέον, θα στερούσε από τις Δυτικές χώρες συνολικά την δυνατότητα ενίσχυσης από τις ΗΠΑ, καταστρέφοντας τις θαλάσσιες γραμμές των επικοινωνιών. Ειδικό βάρος στην Σοβιετική ναυτική στρατηγική δόθηκε στην αντιμετώπιση της αεροναυτικής δύναμης των ομάδων μάχης των Αμερικανικών αεροπλανοφόρων καθώς και της αντιμετώπισης των πρώτων Κ/Β cruise τύπου Tomahawk με δυνατότητα επίθεσης εναντίον στόχων ξηράς. Έτσι εφαρμόστηκε η «άμυνα σε βάθος» με χρήση ενός στενού πλέγματος συστημάτων και αποστάσεις ως και 3000 χιλιόμετρα από τις Σοβιετικές ακτές. Όπως όμως διαπιστώνει κάποιος επιχειρήσεις sea & air denial σε τέτοια κλίμακα ουσιαστικά αποτελούν επιχειρήσεις «blue water navy» ακόμα κι αν ο όρος δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ από το ΣΝ. Στα παραπάνω, ειδικά τα τελευταία χρόνια του Ψυχρού πολέμου με την βελτίωση της σχετικής τεχνολογίας, πρέπει να προστεθεί και η πυρηνική και βαλλιστική δυνατότητα από πλοία, υ/β και στρατηγικά βομβαρδιστικά αποτελώντας τον τρίτο πυλώνα πυρηνικής κρούσης των ΣΕΔ.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Αν και το ΣΝ δεν υπήρξε ο ορισμός του «blue water navy» κατάφερε αποτελεσματικά να προσαρμόσει την στρατηγική του στους γεωγραφικούς περιορισμούς της χώρας, τις επιστημονικές και τεχνολογικές της δυνατότητες και να είναι σε θέση ανταγωνιστεί το ισχυρότατο Αμερικανικό Ναυτικό με αξιώσεις σε κάθε γεωγραφική περιοχή που θα ήταν αναγκαίο. Υπήρχαν μάλιστα τομείς όπως η αεροπορική ναυτική κρούση και η τεχνολογία υ/β στους οποίος είχε καταφέρει τεχνολογική υπεροχή έναντι των Δυτικών ναυτικών δυνάμεων.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

(1) Tangredi Sam, Αnti-access Warfare, Countering Anti-access and Area Denial Strategies, Annapolis, MD: Naval Institute Press, 2013.

(2) Black Jeremy, World History Atlas, Dorling Kindersley Limited, 2000.

(3) Thayer Mahan Alfred, The Influence of Sea Power upon history 1660-1783, London, Gutenberg, 2004.

(4) Loic, Burton, Bubble Trouble: Russia’s A2/AD Capabilities, Foreign Policy Association, October 25, 2016.

(5) Grant R.G.: BATTLE AT SEA, 3.000 YEARS OF NAVAL WARFARE, Dorling Kindersley, 2008.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ

Ο Εμμανουήλ Μουρτζάκης γεννήθηκε στο Ηράκλειο Κρήτης όπου ολοκλήρωσε της βασικές του σπουδές. Είναι κάτοχος MSc Electrical and Computer Engineering από το NPS Monterey California USA με εξειδίκευση Sensors and EW Warfare. Eπίσης είναι κάτοχος Μεταπτυχιακού Διπλώματος του Τμήματος Ψηφιακών Συστημάτων του Πανεπιστημίου Πειραιά με κατεύθυνση στη Ασφάλεια Δικτύων και Μεταπτυχιακού Diploma CEDES του Τμήματος Διπλωματικών και Γεωπολιτικών Σπουδών. Ζει στην Αθήνα.

Περιοχές επιχειρήσεων και βάσεων του ναυτικού της ΕΣΣΔ στον Ατλαντικό ωκεανό, την Καραιβική και τις Δυτικές Ακτές των ΗΠΑ (σημειωμένες με γαλάζιο χρώμα).

Περιοχές επιχειρήσεων και βάσεις του ναυτικού της ΕΣΣΔ στην Αρκτική, την Μεσόγειο, την Μαύρη Θάλασσα, τον Περσικό Κόλπο, την Σινική Θάλασσα και τον Ειρηνικό ωκεανό (σημειωμένες με γαλάζιο χρώμα).