Η Δευτέρα 2 Μαρτίου 2020 αποτέλεσε ίσως την πιο βρόμικη Καθαρά Δευτέρα στην πρόσφατη ιστορία της Ελλάδας. Τα τηλεοπτικά κανάλια αντί να μεταδίδουν τις συνήθεις εορταστικές εικόνες της ημέρας, παρουσίαζαν την ελληνική αστυνομία, τον ελληνικό στρατό, παραστρατιωτικές ομάδες και ντόπιους να «αναχαιτίζουν», με βάση τα κυρίαρχα μοτίβα λόγου, την παραβίαση των συνόρων από την εισβολή λαθρομεταναστών. Η κατάσταση παρουσιαζόταν ως εμπόλεμη και η χώρα εμφανιζόταν να απειλείται από τον νέο εχθρό, ενώ ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης επιθεωρούσε τον στρατό.
Και πράγματι, πολλοί Έλληνες από τα σπίτια τους αισθάνονταν να παρακολουθούν έναν ακήρυχτο πόλεμο ήδη από την Παρασκευή 29 Απριλίου. Χιλιάδες πρόσφυγες που προσπαθούσαν να φτάσουν στην Ευρώπη συγκρούστηκαν με την αστυνομία στα σύνορα της Ελλάδας με την Τουρκία.
Συγκεκριμένα, από τις 6 π.μ. του Σαββάτου έως τις 6 μ.μ. της Kαθαράς Δευτέρας απετράπη η είσοδος στη χώρα σε 24.203 ανθρώπους, ενώ συνελήφθησαν 183 άτομα. Από τις 6 π.μ. της Δευτέρας έως τις 6 μ.μ. της ίδιας ημέρας απετράπη η είσοδος σε συνολικά 4.354 ανθρώπους ενώ συνελήφθησαν άλλοι 42 που επιχείρησαν να περάσουν παράνομα τα σύνορα, προερχόμενοι κυρίως από το Αφγανιστάν, το Πακιστάν και το Μαρόκο.
Στις Καστανιές, ένα συνήθως ήσυχο φυλάκιο, δεκάδες Έλληνες αστυνομικοί και στρατιώτες έριχναν δακρυγόνα. Στην προσπάθειά τους να περάσουν την πολυπόθητη πύλη εισόδου προς την Ευρώπη, πρόσφυγες και μετανάστες κόβουν ή πηδούν τους φράχτες, κάνοντας τα αδύνατα δυνατά να βρεθούν σε ελληνικά εδάφη, ρισκάροντας τη σωματική τους ακεραιότητα. Τα ΜΑΤ, με κλομπ, ασπίδες και μάσκες, ήρθαν αντιμέτωπα με τους πρόσφυγες μέσα από τον φράχτη, ουρλιάζοντάς τους να μείνουν πίσω. Κάποιοι άνθρωποι σκαρφάλωσαν σε κλαδιά δέντρων, ή έσκυβαν προς το συρματόπλεγμα που έχει τοποθετήσει ο ελληνικός στρατός. Ζητωκραύγαζαν, γιούχαραν και ούρλιαζαν να τους αφήσουν να περάσουν.[1]
Τις επόμενες ημέρες οι δημοσιογράφοι με τις κάμερες κατέγραφαν παντελόνια που σκάλωσαν στα συρματοπλέγματα και τα οποία πρόσφυγες και μετανάστες έβγαλαν για να συνεχίσουν την προσπάθειά τους, πετσέτες που άπλωσαν για να μην τρυπηθούν από τους αγκαθωτούς φράχτες, γάντια που φόρεσαν για να μην τραυματίσουν τα χέρια τους.[2]
Σύμφωνα με την Ανώτατη Στρατιωτική Διοίκηση Εσωτερικού και Νήσων (ΑΣΔΕΝ) εκτελούνταν βολές με πραγματικά πυρά από ελαφρύ και βαρύ οπλισμό ευθυτενούς τροχιάς, σε θαλάσσιες περιοχές ανατολικά των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου, από τη νήσο Σαμοθράκη μέχρι Μεγίστη. Αντίστοιχα, το Δ΄ Σώμα Στρατού ανακοίνωσε την πραγματοποίηση άσκησης βολών με πραγματικά πυρά σε όλα τα συνοριακά φυλάκια της πρώτης γραμμής στον Έβρο την Καθαρά Δευτέρα, προειδοποιώντας παράλληλα για τις επικίνδυνες περιοχές.[3]
Εθνοφύλακες και ομάδες κατοίκων του Έβρου, αγρότες και κυνηγοί, συνέδραμαν στις περιπολίες με αγροτικά οχήματα, τρακτέρ και βάρκες με το δάχτυλο στην σκανδάλη.[4] Στο διαδίκτυο διοχετεύονταν πολεμικά μηνύματα του τύπου «Το χωριό Τυχερό έχει ανάγκη άμεσα απο πολιτοφύλακες! Έσπασε το μπλόκο μας! Κοινοποιήστε» τα οποία παρακινούσαν πολίτες να στελεχώσουν τις παραμιλιταριστικές ομάδες. Οι αυτόκλητες ομάδες αυτές με χαρακτηριστικά πολιτοφυλακής που δημιουργήθηκαν με την ανοχή και της κυβέρνησης και των υπηρεσιών ασφαλείας της χώρας, δέχτηκαν την επίσκεψη του φασίστα πρώην βουλευτή της Χρυσής Αυγή Γιάννη Λαγού. Ταυτόχρονα, τα ελληνοτουρκικά σύνορα εξελίχθηκαν σε πόλο έλξης για Ευρωπαίους φασίστες, καθώς στελέχη ακροδεξιών και ναζιστικών οργανώσεων από αρκετές χώρες της Ευρώπης, την Αυστρία, τη Γερμανία και τη Σουηδία, μεταξύ άλλων, αρκετοί εκ των οποίων είναι γνωστοί για τη δράση τους, έσπευσαν «στο πλευρό των Ελλήνων συνοριοφυλάκων».[5]
Οι παραστρατιωτικές αυτές ομάδες, με στολές παραλλαγής κυνηγούσαν νύχτα μέρα όσους προσπαθούσαν να περάσουν τα σύνορα προς την ελληνική πλευρά. Μόλις εντόπιζαν τους πρόσφυγες, τους φώναζαν να «σηκώσουν τα χέρια ψηλά» ακινητοποιώντας τους στο έδαφος. Χαρακτηριστική ήταν η περίπτωση που κατέγραψε ένα δημοσιογράφος στην κεντρική οδό Διδυμότειχου-Φερών. Ένα όχημα με τρεις επιβαίνοντες, ο ένας εκ των οποίων ένοπλος, σταμάτησε τρεις πεζούς μετανάστες και τους πήρε στο κυνήγι. Επεσαν πυροβολισμοί στον αέρα, έπιασαν τον έναν μετανάστη και άρχισαν να τον χτυπάνε και να τον βρίζουν, καθώς η περίπολος εμπλουτίστηκε με περισσότερα οχήματα και άντρες.[6] Σε άλλο σημείο, σε βίντεο που αναρτήθηκε λίγες ημέρες αργότερα, καταγράφεται ένα τρακτέρ να ψεκάζει τους συγκεντρωμένους μετανάστες και πρόσφυγες με κάποιο άγνωστο χημικό υλικό. Αστυνομικοί παρακολουθούν ατάραχοι την «επιχείρηση» ενώ κάποιος ακούγεται να λέει «Έτσι ψέκασέ τα τα πουσταριά» και να αποκαλεί τους πρόσφυγες ποντίκια, όταν οι τελευταίοι τρέχουν για να γλιτώσουν από το χημικό.[7]
To ερευνητικό κέντρο Forensic Architecture επιβεβαίωσε τον φόνο του Σύρου πρόσφυγα, Μοχάμαντ αλ-Άραμπ, 22 ετών, από πυρά από την ελληνική πλευρά των συνόρων το πρωί της Δευτέρας, 2 Μαρτίου. Η ελληνική κυβέρνηση, μέσω του κυβερνητικού εκπροσώπου, Στέλιου Πέτσα, έχει προσπαθήσει να διαψεύσει το γεγονός, μιλώντας για «fake news».[8] Έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας για την κατάσταση που επικράτησε στον Έβρο μετά τα τέλη Φεβρουαρίου καταγράφει την ύπαρξη δύο νεκρών στον Έβρο από πυρά, μιας αγνοούμενης που θεωρείται πιθανότατα νεκρή και δεκάδων προσφύγων και μεταναστών τραυματισμένων από πλαστικές σφαίρες, δακρυγόνα, χτυπήματα με κλομπ, ρόπαλα, κλωτσιές και γροθιές από τις ελληνικές δυνάμεις.[9]
Στην πράξη το ελληνικό κράτος αναγνωρίζοντας μια κατάσταση ακήρυχτου πολέμου εφάρμοσε πρακτικές με μεγάλες αναλογίες των αντίστοιχων του κράτους του Ισραήλ απέναντι στους Παλαιστίνιους της Γάζας. Το ελληνικό κράτος λειτουργώντας προς στιγμή κι αυτό ως κράτος δολοφόνος χαρακτήρισε απειλή ανυπεράσπιστους ανθρώπους που αναζητούσαν μια καλύτερη ζωή και υψώνοντας ένα στρατιωτικό φράγμα πυροβόλησε, τραυμάτισε και σκότωσε αδιάκριτα. Επιπλέον, ενεργοποίησε ένα από τα κάτω αντιδραστικό και φασιστικό κίνημα συμμετοχής μερίδας της τοπικής κοινωνίας και ανοχής μεγάλου τμήματός της σε αυτό το έγκλημα.
Η «κουλτούρα του πολέμου» στο πολεμικό στιγμιότυπο του Έβρου
Η επίτευξη της συναίνεσης σε αυτό το έγκλημα αποτελεί το πιο ενδιαφέρον στοιχείο σε αυτό το στιγμιότυπο πολέμου. Όσοι έζησαν αυτό το κλίμα από τις πόλεις και τα χωριά αντιμετώπισαν την προβαλλόμενη απειλή και εισβολή στα σύνορα με όρους που θύμιζαν το πολεμικό κλίμα της κήρυξης του πολέμου το 1940. Αποτελεί όμως ένα ερώτημα και θέμα προς συζήτηση η διαδικασία μέσα από την οποία δημιουργήθηκε τόσο η συναίνεση, όσο και η ενεργή στήριξη και συμμετοχή. Εδώ ίσως θα μας βοηθούσαν εργαλεία της κοινωνικής και πολιτισμικής ιστορίας τα οποία έχουν χρησιμοποιηθεί από μελετητές για να κατανοήσουν την βία τόσο κατά τις περιόδους πολέμων, όσο και τις περιόδους ειρήνης.
Για παράδειγμα, ιστορικοί του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου υιοθετούν τον όρο «κουλτούρα του πολέμου» για να περιγράψουν αυτές τις πολεμικές συνθήκες. Η «κουλτούρα του πολέμου» απεικόνιζε την πολεμική σύγκρουση ως μια πάλη για τον ίδιο τον πολιτισμό, καθώς τόσο οι άμαχοι όσο και οι πολεμιστές και από τις δύο πλευρές πίστευαν ότι πολεμούσαν για τον ίδιο τον τρόπο της ζωής τους, τον εθνικό τους πολιτισμό και τη θρησκεία τους ενάντια στον απολίτιστο και βάρβαρο εχθρό. Επιπλέον, η διάκριση μεταξύ στρατιωτών και αμάχων έγινε θολή και οι μη μαχητές ήταν νόμιμοι στόχοι. Μέσα από αυτήν την ρητορική νομιμοποιήθηκε η ακραία βία εναντίον του εχθρού στον πόλεμο.
Μεταφέροντας αυτό το εργαλείο στο πολεμικό στιγμιότυπο που στήθηκε στα ελληνοτουρκικά σύνορα, οι ρητορικές που αναπτύχθηκαν τόσο από τα πάνω -τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τα κυβερνητικά επιτελεία, θεσμικούς παράγοντες του κράτους- όσο και από τα κάτω έχουν ακριβώς ένα τέτοιο χαρακτήρα.
Η πολιτισμική λογική των fake news: ο ρόλος της φήμης στον εθνικό πανικό
Στους παλιούς πολέμους του 20ού αιώνα, δύο μηχανισμοί διοχέτευσης πληροφοριών, μηνυμάτων και συμβολισμών στην κοινωνία επιτελούσαν παράγοντα ενεργοποίησης του εθνικού πανικού και συσπείρωσης του πληθυσμού γύρω από τις εθνικές κυβερνήσεις. Ο πρώτος ήταν ο Τύπος, έντυπος και ηλεκτρονικός. Ο δεύτερος ήταν οι φήμες. Οι φήμες είχαν έναν άτυπο χαρακτήρα και είχαν ένα τεράστιο πλεονέκτημα: ήταν ανεπιβεβαίωτες.
Ο Τύπος κατά κανόνα λειτουργούσε με κύριο άξονα την προπαγάνδα και επιλεγμένους στόχους, ακόμη και αναφερόταν ή μετέφερε φήμες, υπήρχε και συνεχίζει να υπάρχει ένα όριο επινόησης και κατασκευής του εχθρού. Το όριο αυτό είναι μεταβαλλόμενο και ρευστό, αλλά σε κάθε περίπτωση υπάρχει μια συναίσθηση της σοβαρότητας, μια ανάγκη διατήρησης του ορθολογισμού, ακόμα και μετριασμού του ακραίου λόγου.
Στις φήμες αντίθετα τα πράγματα λειτουργούν αντίστροφα: η υπερβολή είναι συστατικό τους στοιχείο, όσο πιο μεγάλο είναι το ψέμα, τόσο πιο λειτουργική είναι η φήμη προς τον στόχο της. Οι φήμες γενικά ήδη από τις προμοντέρνες κοινωνίες ήταν ικανές να ωθήσουν σε εξεγέρσεις, επαναστάσεις ή και αντεπαναστάσεις, καθώς «χτυπούσαν» απευθείας στο θυμικό των πληθυσμών προκαλώντας ή ενισχύοντας υπακτούς φόβους. Στις πολεμικές περιπτώσεις η διοχέτευση του μεγάλου φόβου στους πληθυσμούς απευθύνεται στον εθνικό εχθρό.
Στους σύγχρονους πολέμους ή τα πολεμικά στιγμιότυπα, όπως αυτό στον Έβρο, ο ρόλος των ΜΜΕ φαίνεται να παραμένει παρόμοιος και μάλιστα ακόμη πιο καταλυτικός και καθοριστικός. Η τηλεόραση όχι μόνο εικονοποιεί, αλλά και ενισχύει την είδηση καθώς η εικόνα ενισχύει την τεκμηρίωση του επιχειρήματος. Την εποχή του διαδικτύου, τα blog, οι αναρτήσεις στο facebook και το twitter, αναλαμβάνουν να εκσυγχρονίσουν, να ενισχύσουν τους και να εντείνουν την τεκμηριωτική βάση στους μηχανισμούς κατασκευής της φήμης με τα fake news. Ουσιαστικά, τα fake news συνιστούν την σύγχρονη εκδοχή της φήμης ως είναι ένα είδος κίτρινου τύπου ή προπαγάνδας που γίνεται με σκόπιμη παραπληροφόρηση ή με φάρσες. Παράγονται και διακινούνται εξίσου από επίσημα μέσα και μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή μια γκρίζα ζώνη ανάμεσα σε αυτά τα δύο, δηλαδή μέσα που διεκδικούν το ρόλο του τύπου, αλλά στην πράξη είναι ατομικές προσπάθειες.
Στην πράξη τα fake news συνιστούσαν το κατεξοχήν εργαλείο της από τα κάτω ενεργοποίησης κατά το στιγμιότυπο πολέμου στον Έβρο. Παράγονταν και διακινούνταν από συντηρητικά, μιλιταριστικά, εθνικιστικά ή φασιστικά site και blog, αλλά και ατομικά μέσα δικτύωσης, όπως το facebook και το twitter. Θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι η δύναμή τους ήταν πολύ ισχυρή, καθώς οι διακινητές μπορούσαν να εμφανίζονται ως ανεξάρτητοι και άρα πιο αποκαλυπτικοί.
Ένα δυναμικό στοιχείο στα fake news είναι οι θεωρίες συνωμοσίας οι οποίες τόσο γενικά στους πολέμους, όσο και ειδικά στο στιγμιότυπο πολέμου, περιβάλλουν τις ψεύτικες ειδήσεις, καθώς δημιουργούν ένα νοητικό περιβάλλον πρόσληψης, κατανοήσης και αποδοχής τους. Οι θεωρίες συνωμοσίας αποτελούν μέρος μιας πολύ ισχυρής κουλτούρας της άκρας δεξιάς με μεγάλη παράδοση και πολύ διαφορετικές εκφάνσεις. Οι άνθρωποι φαντάζουν θύματα μιας υπερδύναμης είτε ανθρώπινης είτε υπερβατικής η οποία σχεδιάζει ή εφαρμόζει κάτι πάρα πολύ κακό. Οι θεωρίες συνωμοσίας επικαλούνται τον ρασιοναλισμό, τον κοινό ορθό λόγο, για να προβάλλουν και υπερασπιστούν μία θέση εντελώς ανορθολογική. Τα fake news λοιπόν, ιδιαίτερα σε μια πολεμική συνθήκη ή παρωδία πολεμικής συνθήκης, χρησιμοποιούνται ως αποδεικτικά στοιχεία της εκάστοτε θεωρίας συνωμοσίας.
Για παράδειγμα, ένα από τα πιο χαρακτηριστικά και προβεβλημένα fake news αποτέλεσε μια ανάρτηση του ακροδεξιού «November DELTA» το μεσημέρι της Καθαράς Δευτέρας το οποίο διαδόθηκε από χιλιάδες χρήστες, ενώ συγκέντρωσε πάνω από 12.000 αντιδράσεις στα social media. Στην ανάρτηση παρουσιάζεται βίντεο, το οποίο απεικονίζει πρόσφυγες να βάζουν τα παιδιά κοντά σε φωτιές και καπνούς και, σύμφωνα με τη λεζάντα του βίντεο, το κάνουν «για να αναγκάσουν τα παιδιά να δακρύσουν». Την «είδηση» έσπευσε να αναπαράξει το βραδινό δελτίο ειδήσεων του Mega με τον εξής τίτλο: «Βάζουν τα παιδιά πάνω από φωτιές για να δακρύσουν από τον καπνό και μετά τα πάνε στις κάμερες για πλάνα».
Στην πραγματικότητα όμως επρόκειτο για την προσπάθεια κάποιου πρόσφυγα να καταπραΰνει τις συνέπειες του δακρυγόνου στο παιδί βάζοντάς το κοντά στον φυσικό καπνό. Η χρήση καπνού για την αντιμετώπιση των δακρυγόνων είναι μια διαδεδομένη πρακτική σε συγκρούσεις με ΜΑΤ, άσχετα με την αποτελεσματικότητά της.[10] Εδώ λοιπόν υπάρχει μια συνέργεια καθεστωτικών ΜΜΕ με ακροδεξιά site αποκαλύπτοντας ότι αποτελούν δύο στενά συνδεδεμένες δεξαμενές παραγωγής και διακίνησης ψευδών ειδήσεων.
Το συμβολικό μήνυμα που προωθείται με αυτήν την ανάρτηση είναι το πολιτισμικό χάσμα ανάμεσα από τη μία στην Ευρώπη και την Ελλάδα και από την άλλη στους πρόσφυγες. Οι πρόσφυγες είναι βάρβαροι και μακριά από τον υψηλό ευρωπαϊκό και ελληνικό κεκτημένο πολιτισμό, καθώς αποδεδειγμένα εκμεταλλεύονται και βασανίζουν τα μικρά παιδιά με σκοπό το δικό τους όφελος. Οι Έλληνες πίστεψαν ότι υπερασπίζονται την απειλούμενη ελληνικότητά τους η οποία στην συγκεκριμένη περίπτωση έχει το περιεχόμενο της αγάπης και της φροντίδας των παιδιών. Συνεπώς, η βία που ασκείται σε βάρος των προσφύγων είναι νομιμοποιημένη ηθικά καθώς δεν είναι οι αθώοι και κυνηγημένοι που προβάλλουν, αλλά το αντίθετο· επικίνδυνοι δολοφόνοι.
Το ενδιαφέρον τώρα σε αυτήν την ανάρτηση είναι ότι η εικόνα και το βίντεο δεν συνιστούν από μόνα τους αδιάψευστα τεκμήρια, αλλά το αντίθετο το τι βλέπει κανείς σε αυτά είναι θέμα οπτικής, μιας οπτικής ήδη από πριν αποφασισμένης. Οι φορείς του αντιπροσφυγικού μένους ήταν έτοιμοι να αποδεχτούν ότι μια μητέρα πρόσφυγας είναι τόσο απολίτιστη και βάρβαρη και συνεπώς αυτό είδαν επιβεβαιώνοντας την από πριν προκατάληψή τους. Πολλά είναι τα ανάλογα βίντεο ή φωτογραφίες με ανθρώπους από χώρες προέλευσης προσφύγων οι οποίοι υποτίθεται ότι βασανίζουν παιδιά ή βιάζουν γυναίκες τα οποία αναρτώνται με το σχόλιο «να ποιοι είναι οι πρόσφυγες που θέλουν να έρθουν στην Ελλάδα».
Χαρακτηριστική περίπτωση ρατσιστικής αντιμετώπισης προσφύγων υπήρξε και η άδικη κατηγορία ότι ένας πατέρας βίασε το ανήλικο παιδί του, ενώ αποδείχτηκε ότι πρόκειται για ιατρική παρέμβαση. Το μήνυμα τέτοιων ειδήσεων είναι σαφές: «Είναι από τη Συρία, τους αφήσαμε να μπουν στη χώρα μας και βλέπετε το ποιόν τους».[11] Όλα έχουν ως κοινό υπόβαθρο να τονίσουν την πολιτισμική απειλή και το πολιτισμικό χάσμα νομιμοποποιώντας ηθικά την ασύμμετρη βία σε βάρος αθώων ανθρώπων υπονομεύοντας την εικόνα τους ως αθώα θύματα.
Κατασκευάζοντας τον εχθρό: «εισβολείς» και η σωτήρια κυβέρνηση
Το πλαίσιο όμως το οποίο επέτρεψε αυτές τις ρητορικές και επέτρεψε να γίνει ηγεμονική τάση μέσα στην κοινωνία καλλιεργήθηκε από τα πάνω. Συγκεκριμένα, στην περίπτωση της προσφυγικής κρίσης, η ελληνική κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας με τον Κυριάκο Μητσοτάκη πρωθυπουργό βρέθηκε πανέτοιμη και υπερώριμη να διαχειριστεί τον μηχανισμό της προπαγάνδας με μεγάλη επιτυχία. Η εποχή της μακράς αντιπολίτευσης, ένα μεγάλο τραύμα για την άκρα δεξιά και το ακραίο κέντρο, αποτέλεσε μια περίοδος ζύμωσης στην επανασύσταση του καθεστωτικού μηχανισμού προπαγάνδας γύρω από τον πόλο της Νέας Δημοκρατίας.
Η προηγούμενη εποχή των μνημονίων αποτέλεσε μια μεγάλη εμπειρία από την οποία έπρεπε να οι κρατικοί μηχανισμοί να αντλήσουν ένα μεγάλο μάθημα. Σε κάθε περίπτωση, η Νέα Δημοκρατία ανασύστησε έναν πολύ στενό επαγγελματικό μηχανισμό προπαγάνδας γύρω από τον Κυριάκο Μητσοτάκη ο οποίος δικτυωνόταν τόσο με τα φιλικά ΜΜΕ, δηλαδή σχεδόν όλα, όσο και με τα blog και τα site. Ο μηχανισμός αυτός ανέλαβε από τη μία να διαχέει fake news και από την άλλη να καλλιεργεί ένα ακραίο συντηρητικό σύστημα σκέψης.
Διαμορφώνοντας κλίμα το απέναντι στον εχθρό, ο Κυριάκος Μητσοτάκης μπορούσε να εμφανίζεται ως πιο συναινετικός και πιο ήπιος έχοντας ωστόσο κατακτήσει το τμήμα της κοινωνίας που χρειαζόταν. Μια σειρά από ζητήματα, όπως το εκκλησιαστικό ή η λεγόμενη μεσαία τάξη, αποτέλεσαν οι αρχικοί επικοινωνιακοί στόχοι. Ωστόσο, περισσότερο από άλλα, ήταν το ζήτημα της ονομασίας της Βόρειας Μακεδονίας που συνέβαλε στην διαμόρφωση ενός ρεύματος μέσα στην κοινωνία με εθνικιστικά, συντηρητικά και αντικομμουνιστικά χαρακτηριστικά το οποίο μπορεί να συνεργεί στους στόχους της Νέας Δημοκρατίας με μια σχετική αυτονομία, χωρίς όμως να απειλεί την ηγεμονία της Νέας Δημοκρατίας από άλλα μικρότερα εθνικιστικά κόμματα.
Τις ημέρες λοιπόν της προσφυγικής κρίσης η κυβέρνηση και τα φιλικά της μέσα παρήγαγαν το βασικό πλαίσιο ερμηνείας της κατάστασης. Στις 28 Φεβρουαρίου ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης έγραψε στο twitter: «σημαντικός αριθμός μεταναστών και προσφύγων έχουν συγκεντρωθεί σε μεγάλα γκρουπ στα ελληνοτουρκικά σύνορα και προσπάθησαν να μπουν στη χώρα παράνομα. Θέλω να είμαι ξεκάθαρος. Καμία παράνομη είσοδος στην Ελλάδα δεν θα γίνει ανεκτή. Αυξάνουμε την συνοριακή μας ασφάλεια. Η Ελλάδα δεν φέρει καμία ευθύνη για τα τραγικά συμβάντα στη Συρία και δεν θα υποστεί τις συνέπειες των αποφάσεων που έλαβαν άλλοι. Έχω ενημερώσει την Ευρωπαϊκή Ένωση για την κατάσταση». Στις 29 Φεβρουαρίου, αρχή της προσφυγικής κρίσης, το ΚΥΣΕΑ χαρακτήρισε την απόπειρα εισόδου των προσφύγων ως «μια εξαιρετική και ασύμμετρη απειλή κατά της εθνικής ασφάλειας της χώρας». Με τη φράση αυτή και τις εντολές που ακολούθησαν, η κυβέρνηση προβάλλει την είσοδο των προσφύγων ως εθνικό κίνδυνο και αποφασίζει να τον αντιμετωπίσει ως τέτοιο, δηλαδή στρατιωτικά. Τέλος, σύμφωνα με τον κυβερνητικό εκπρόσωπο Στέλιο Πέτσα μετά την συνεδρίαση του ΚΥΣΕΑ, «η Ελλάδα δέχθηκε χθες μια οργανωμένη, μαζική, παράνομη απόπειρα παραβίασης των συνόρων μας και άντεξε».
Με άλλα λόγια, η κυβέρνηση Μητσοτάκη εμφανίζεται να επιτελεί με επιτυχία τον εθνοσωτήριο ρόλο της. Στην πράξη, η κυβέρνηση εργαλειοποιεί την κρίση για να ενισχύσει το προφίλ της στο εθνικιστικό ακροατήριο, αλλά και να διαμορφώσει και να διευρύνει τα εθνικιστικά αντανακλαστικά. Εξάλλου, τα οικονομικά στοιχεία του πρώτου εξαμήνου διακυβέρνησης ήταν απογοητευτικά, ενώ ερχόταν η υγειονομική κρίση με απρόβλεπτες εξελίξεις ακόμη.
Η εντύπωση που διαχέεται είναι ότι η χώρα βιώνει μια πολεμική σύρραξη, ενώ οι πρόσφυγες χαρακτηρίζονται ως «εισβολείς». Σύμφωνα με δημοσιογράφο, ««ωρολογιακή βόμβα» έτοιμη να εκραγεί έχει φτάσει στην Ελλάδα μέσω του τουρκικού οργανωμένου σχεδίου μαζικών εισβολών μεταναστών και προσφύγων». Η είδηση μεταφράζεται σε διάφορα εθνικιστικά site ότι η Τουρκία στέλνει μετανάστες οι οποίοι στην πράξη είναι εισβολείς μισθοφόροι και ποινικοί κρατούμενοι με παραβατική συμπεριφορά. Το σκεπτικό της θεωρίας συνωμοσίας είναι ότι δεν είναι δυνατόν να υπάρχουν Σύριοι πρόσφυγες σε μια χώρα, όπως η Τουρκία, που βομβαρδίζει την Συρία.
Το γεγονός λοιπόν ότι η τουρκική κυβέρνηση προωθεί ενεργά τους πρόσφυγες αναβιβάζει την απειλή: δεν πρόκειται καν πια για μια εισβολή ανθρώπων, αλλά πλέον η Ελλάδα εμφανίζεται να δέχεται μία οργανωμένη εισβολή από ένα ξένο μουσουλμανικό κράτος. Σε αυτό το πλαίσιο ένας σχολιαστής γράφει κάτω από ένα βίντεο: «Δεν είναι μετανάστες ούτε πρόσφυγες είναι εισβολείς. Δεχόμαστε εισβολή απο Τουρκία τελος ολα τα σύνορα να παραμείνουν κλειστά», ενώ μια άλλη σχολιάστρια αναφέρει στο fb: «Και ούτε ήμουν ποτέ [με τη βία] αλλά τη χώρα μου δεν την διαπραγματεύομαι με «κανέναν»». Αυτό το αντανακλαστικό πλέον τυφλώνει εντελώς την εικόνα του απέναντι: οι Έλληνες πρέπει να υπερασπιστούν τη χώρα από τον παραδοσιακό εχθρό και συνεπώς η υπεράσπιση της πατρίδας δικαιολογεί την καταφυγή στη βία. Το ιδεολογικό πλαίσιο έχει φτιαχτεί και έτσι θεωρείται νόμιμη πράξη το να ανοίγουν πυρ εναντίον των προσφύγων οι συνοριοφύλακες της Ελληνικής Αστυνομίας.
Στην πράξη η κυβέρνηση λειτουργεί χωρίς αντιπολίτευση καθώς ο ΣΥΡΙΖΑ διαφοροποιείται ελάχιστα επί της ουσίας. Σε συνέντευξη στο Mega Channel ο Αλέξης Τσίπρας δήλωσε πως «δεν υπάρχει αμφιβολία. Από τη στιγμή που υπάρχει αυτή η μαζική απόπειρα εισροής στη χώρα κάθε κυβέρνηση θα έκανε αυτό που έκανε η σημερινή». Η διαφορά με τη δική του κυβέρνηση θα ήταν καθαρά διαχειριστική: «Η κυβέρνηση η δική μας είχε κλείσει τον Έβρο χωρίς τυμπανοκρουσίες και επικοινωνιακές πομφόλυγες». Μάλιστα, συμφώνησε ότι υπάρχει «γεωπολιτική απειλή από την πλευρά της Τουρκίας» και ότι «οφείλουμε οι πολιτικές δυνάμεις να έχουμε ένα ελάχιστο πλαίσιο συνεννόησης αν όχι ομοφωνίας». Τέλος, oυσιαστικά, ο ΣΥΡΙΖΑ αποδεχόταν το βασικό πλαίσιο της απειλής: από την στιγμή που οι πρόσφυγες φτάνουν στα σύνορα υπάρχει μόνο μία λύση, δηλαδή η βία.[12]
Σε κάθε περίπτωση ο ΣΥΡΙΖΑ δεν επιθυμούσε να προτάξει κάποιο άλλο εναλλακτικό σχέδιο και να το παλέψει στην κοινωνία. Στην πράξη λειτούργησε εντελώς ηγεμονευόμενος από το κυρίαρχο ιδεολογικό πλαίσιο αποδεικνύοντας τον σταθερό του συστημικό του ρόλο. Αντίθετα, ήταν κοινή αντίληψη και αναπαραγόταν εκτεταμένα πως «με τον αγαπημένο σου ΣΥΡΙΖΑ δεν θα είχαν μπει 150 αλλά 150.000». Ο ΣΥΡΙΖΑ έγινε μέρος του αντιπροσφυγικού πανικού παρά τις προσπάθειές του να διατηρήσει αποστάσεις από αριστερές ρητορικές που ασκούσαν κριτική στην κυβέρνηση. Μάλιστα, ο Αλέξης Τσίπρας κράτησε ανοιχτά αποστάσεις από τη Νεολαία ΣΥΡΙΖΑ στη συνέντευξή του στο Mega υποστηρίζοντας πως οι νέοι έχουν το δικαίωμα στην ουτοπία.[13]
Ο πόλεμος της Ευρώπης: το προσφυγικό ως σύγκρουση πολιτισμών
Η πολιτισμική διάσταση όμως του προσφυγικού ζητήματος στον Έβρο απέκτησε εκτός από ελληνική και μία ευρωπαϊκή διάσταση. Γερμανική εφημερίδα χαρακτηρίζει την εισβολή των προσφύγων ως «πόλεμο της Ευρώπης».[14] Ο «εξευρωπαϊσμός» του προσφυγικού ξεκίνησε από την Ελλάδα με τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη να επιχειρεί να θέσει την Ευρώπη προ των ευθυνών της, καθώς ο εκβιασμός του Ερντογάν αφορά κυρίως την Ευρώπη. Σύμφωνα με τις ελληνικές εφημερίδες, «σε μία κίνηση ουσίας η οποία όμως ενέχει και αρκετούς συμβολισμούς, η ηγεσία της ΕΕ βρέθηκε μαζί με τον Έλληνα πρωθυπουργό στον Έβρο προκειμένου να δουν από κοντά το πρόβλημα που έχει ανακύψει με τους χιλιάδες πρόσφυγες και μετανάστες που συνωστίζονται στα σύνορα.» Ο Κυριάκος Μητσοτάκης έστειλε μήνυμα ετοιμότητας της ελληνικής πλευράς απέναντι στην «ασύμμετρη απειλή» που δέχεται τις τελευταίες ημέρες στα σύνορά της από στεριά και θάλασσα. Μάλιστα, ο πρωθυπουργός χαρακτήρισε την Τουρκία «επίσημο διακινητή». Παράλληλα, υπογράμμισε πως η «Ελλάδα δεν θα υποκύψει σε εκβιασμούς» και τόνισε πως η παρουσία της ηγεσίας της Ε.Ε. στέλνει ένα σαφές μήνυμα σε όλους.[15]
Από την άλλη πλευρά, πράγματι η κυβέρνηση της Τουρκίας χρησιμοποιεί τους πρόσφυγες ως πολιορκητικό κλοιό για να διεκδικήσει την εφαρμογή των συμφωνημένων. Σε λόγο του ο Ερντογάν έλεγε: «Αφότου ανοίξαμε τα σύνορά μας (την Παρασκευή) ο αριθμός εκείνων που κατευθύνθηκαν προς την Ευρώπη έφτασε τις εκατοντάδες χιλιάδες. Σύντομα ο αριθμός αυτός θα φτάσει τα εκατομμύρια».[16] Όλα αυτά φυσικά γίνονται δεκτά από το ελληνικό κοινό μέσα από το εθνικιστικό πρίσμα και τις θεωρίες συνωμοσίας. Ο ευρωβουλευτής Γιάννης Λαγός ως εισηγητής ερωτήματος στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή συνοψίζει το διαδεδομένο εθνικιστικό αφήγημα: «Όλες αυτές τις ημέρες γινόμαστε μάρτυρες μιας πρωτοφανούς εισβολής που δέχεται εξ ανατολών η Ελλάδα και κατ’ επέκταση η Ευρώπη. Ο Ερντογάν, πιστός στο δόγμα Οζάλ περί ισλαμοποίησης της Ελλάδας διά του εποικισμού, έχει ενορχηστρώσει μια μαζική απόβαση λαθρομεταναστών και τροφίμων φυλακών της Τουρκίας, οι οποίοι κατευθυνόμενοι από μηνύματα στα κινητά τους τηλέφωνα και με ναυλωμένα από το τουρκικό κράτος λεωφορεία από την Κωνσταντινούπολη, συρρέουν στα ανατολικά χερσαία και θαλάσσια σύνορα της Ελλάδας. Λόγω του μεγέθους της απροκάλυπτης, πλέον, εισβολής, η σιωπή της ΕΕ είναι εκκωφαντική και η αδιαφορία της προκλητική.»[17]
Με άλλα λόγια, το προσφυγικό κύμα δεν εξετάζεται ως τέτοιο που είναι, αλλά στο πλαίσιο της σύγκρουσης των πολιτισμών. Η χριστιανική Ελλάδα και Ευρώπη καλούνται να προστατευτούν από την ισλαμική απειλή και, ως εκ τούτου, εφόσον πρόκειται για στιγμιότυπο ενός διαρκούς πολιτισμικού πολέμου. Η ελληνική κυβέρνηση κινείται μέσα σε ένα σαφώς ακροδεξιό πλαίσιο το οποίο η ίδια το ορίζει και επικοινωνεί άνετα με τις ακραίες απολήξεις, όπως της Χρυσής Αυγής.
Η στοχοποίηση της τουρκικής κυβέρνησης από την ελληνική κυβέρνηση και τα φίλια ΜΜΕ επενδύεται ενίοτε με φιλανθρωπικές αναφορές υπέρ των προσφύγων καθώς ο Ερντογάν φέρεται να εκμεταλλεύεται και να χρησιμοποιεί τους πρόσφυγες, να παίζει βρώμικο παιχνίδι πάνω στις ψυχές απελπισμένων ανθρώπων, να στέλνει, εκβιάζει ή απειλεί την Ευρώπη με χιλιάδες μετανάστες. Και οι δύο προπαγάνδες μεταξύ άλλων επιχειρημάτων μιλούν για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Η αφήγηση της τουρκικής κυβέρνησης σύμφωνα με την Deutsche Welle δίνει τα εξής μηνύματα: «Η Ελλάδα πολεμά δίχως έλεος εκείνους που έχουν ξεφύγει μόλις από την πείνα και τα δεινά του πολέμου. Η Ευρώπη –και ειδικά η Ελλάδα- χαρακτηρίζεται από πολλές τουρκικές εφημερίδες ως «απάνθρωπη» ή «βίαιη», επειδή απωθεί πρόσφυγες στα σύνορα, ενώ «Η Δύση έβγαλε τη μάσκα του ανθρωπισμού» και η «Αδίστακτη Ευρώπη» χτυπά «Χωρίς διάκριση σε γυναίκες και παιδιά, οι πρόσφυγες πολεμούνται σκληρά.» Οι Έλληνες στρατιώτες αντιμετωπίζονται ως δολοφόνοι, ενώ «Οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις τους έσωσαν». Στην πράξη, οι δύο κυβερνήσεις σε Ελλάδα και Τουρκία διαγωνίζονται στην εμφάνιση της άλλης χώρας ως βάρβαρης και απολίτιστης την ίδια στιγμή που και οι δύο εργαλειοποιούν και χτυπούν τους πρόσφυγες.
Χαρακτηριστική είναι η προσπάθεια της ελληνικής κυβέρνησης να εμφανίζει ως fake news της τουρκικής προπαγάνδας τον φόνο δύο Σύρων προσφύγων. Σύμφωνα με την εφημερίδα Καθημερινή τα γεγονότα στα σύνορα παίρνουν ιστορικές διαστάσεις, ενώ το ακροδεξιό «Μακελειό» διακηρύσσει «τώρα θα μπούμε στην Τουρκία» για να «ζήσουμε ένα νέο 1821». Στις βραδινές ειδήσεις σχολιαστές διαγωνίζονται ο ένας τον άλλον σε εθνικιστικό ύφος.[18] Την σκυτάλη της καταγγελίας της τουρκικής προπαγάνδας αναλαμβάνουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τα εθνικιστικά site αναπαράγοντας βίντεο στα οποία οι πρόσφυγες προσποιούνται ότι χτυπήθηκαν από τους Έλληνες αστυνομικούς. Το γενικό μήνυμα αυτών των βίντεο είναι ότι η ελληνική βία σε βάρος προσφύγων είναι κατασκευασμένη και άρα δεν οι Έλληνες δεν είναι εγκληματίες και βάρβαροι.
Σε άλλα βίντεο υποστηρίζεται ότι οι ίδιοι οι πρόσφυγες υποκρίνονται και έτσι στιγματίζεται η υποκρισία και η κακή φύση των ανθρώπων που εμφανίζονται ως θύματα. Τέλος, σε άλλα βίντεο εμφανίζονται Τούρκοι στρατιώτες να εκτοξεύουν δακρυγόνα προς τη μεριά των Ελλήνων αστυνομικών.[19] Τα συνοδευτικά σχόλια στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που αναρτούν αυτά τα βίντεο καλούν τους Έλληνες να ξυπνήσουν, καθώς οι Τούρκοι επιτίθενται ή καλούν όσους αμφισβητούν τέτοιες πληροφορίες να το βγάλουν και αυτό hoax. Με αυτόν τον τρόπο, η εθνικιστική ρητορική αποκτά έντονο αντιτουρκικό χαρακτήρα καταφεύγοντας σε παραδοσιακά αντανακλαστικά του εθνικού φαντασιακού.
Οι μάχες μεταξύ προσφύγων και αστυνομίας αποκτούν, όπως παρουσιάζονται από τις τηλεοράσεις, τον χαρακτήρα εθνικού πολέμου. Αρχικά, μια σειρά από βίντεο και φωτογραφιών παρουσιάζουν τους πρόσφυγες να είναι μόνο άνδρες σε ηλικία πολέμοy και καταρρίπτοντας το μύθο, σύμφωνα με τα σχόλια, ότι πρόκειται για «ασυνόδευτα προσφυγοπούλα που προσπαθούν να περάσουν τα σύνορα». Η επιχειρηματολογία αυτή έχει ως σκοπό να εξυπηρετήσει την ακύρωση της αναπαράστασης περί αθώων θυμάτων και φυσικά να νομιμοποιήσει τη βία. Εφόσον λοιπόν οι εισβολείς είναι άνδρες σε ηλικία πολέμου, συνεπώς είναι στρατιώτες που ακολουθούν ένα σχέδιο και άρα πρέπει να αντιμετωπιστούν ως τέτοιοι. Ωστόσο, σε άλλα βίντεο που εμφανίζονται γυναίκες και παιδιά το επιχείρημα αντιστρέφεται, όπως είδαμε πιο πάνω, και οι πρόσφυγες κατηγορούνται ως βάρβαροι γιατί ακριβώς κουβαλούν μαζί τους τα παιδιά τους και τα εκθέτουν σε κίνδυνο. Σε κάθε περίπτωση, ο ανδρικός χαρακτήρας των προσφύγων εντείνει την αίσθηση περί απειλής και εχθρικής εισβολής.
Σε αυτό το πλαίσιο, στις 29 Φεβρουαρίου βίντεο ντοκουμέντο στον Σκάι παρουσιάζει την μάχη των ελληνικών δυνάμεων στον Έβρο για να μην περάσουν παράνομα στη χώρα μετανάστες μέσω των συνόρων Ελλάδας-Τουρκίας. Οι συνοριοφύλακες στις Καστανιές Έβρου εμφανίζονται να δέχονται επίθεση οι οποίοι πετούσαν πυρακτωμένα ξύλα, πέτρες ακόμη και δακρυγόνα. Τα σχόλια από κάτω ορίζουν την κατανόηση του συμβάντος: πρόκειται για εισβολή καθώς 4000 άτομα μαζεμένα με άγριες διαθέσεις που πρακτικά επιτίθενται απαιτώντας με το έτσι θέλω να διαβούν τα σύνορα ενός κράτους. Ο σχολιαστής γράφει: «Βάλτε ένα άρμα να τους λιώσει τα καθάρματα» και συμπληρώνει «Ζητούν να τους δεχτούμε ως πρόσφυγες στο σπίτι μας που είναι η χώρα μας, και πετάνε πέτρες;» Το γεγονός ότι οι ζητούντες φιλοξενία επιτίθενται ενισχύει το επιχείρημα ότι πολιτισμικά δεν αξίζουν το δικαίωμα αυτής της φιλοξενίας.
Αντίστοιχα υβριστικά, ρατσιστικά και επιθετικά σχόλια προκαλεί βίντεο με υποτιθέμενο πρόσφυγα να λέει στα ελληνικά: «Οι γ@μημέν@ι Έλληνες δεν μας ανοίγουν τα σύνορα. Θα περάσουμε τα σύνορα, θέλουν δεν θέλουν, θα τους γ@μήσ@υμε».[20] Οι πρόσφυγες εμφανίζονται επιτιθέμενοι με όπλα καθώς σύμφωνα με τους δημοσιογράφους της ελληνικής τηλεόρασης εκτοξεύουν δακρυγόνα τα οποία τους έχουν προμηθεύσει οι τουρκικές αρχές. Συνεπώς, οι πρόσφυγες δεν είναι παθητικά αθώα θύματα που δέχονται τη βία των Ελλήνων, αλλά ένοπλοι πολεμιστές, ενεργητικοί δράστες. Ως εκ τούτου, νομιμοποιείται ηθικά και πολιτικά η άσκηση βίας. Οι Έλληνες συνοριοφύλακες θα πρέπει να θεωρούνται ως οι αμυνόμενοι και ως εκ τούτου να δικαιολογείται κάθε πράξη τους.
Οι σχολιαστές στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προάγουν ως αδιαμφισβήτητη αλήθεια ότι καμία βία δεν ασκείται στα σύνορα και ότι απλά δεν τους αφήνουν να περάσουν όπως θα έκανε οποιαδήποτε χώρα θα απειλούταν». Ο εθνικιστικός παροξυσμός εντείνει την υπανθρωποίηση των προσφύγων με ρητορικές περί «ορδές ανθρώπων, απολίτιστους, ασύμμετρη απειλή, ποινικούς στα σύνορα» που δημιουργούν χάος και αναταραχή, για «εγκληματίες» που δολοφονούν και βιάζουν. Ταυτόχρονα, εντείνεται το αίσθημα απειλής του εθνικού και θρησκευτικού πολιτισμού, καθώς κυκλοφορούν επίσης θεωρίες συνωμοσίας για «οργανωμένο σχέδιο του Ερντογάν για να αποσταθεροποιήσει την Ελλάδα», αλλά και για ένα «σχέδιο ισλαμοποίησης της Ελλάδας».
Η νέα ρατσιστική λογική: ισλαμιστική απειλή και υπανθρωποίηση του μετανάστη/πρόσφυγα
Η κυβέρνηση κατά την περίοδο της προσφυγικής κρίσης τονίζει τον παράνομο χαρακτήρα της εισόδου, ενώ αναστέλλει για ένα μήνα την υποβολή αιτήσεων ασύλου όσων μπαίνουν στη χώρα παράνομα ερχόμενη σε σύγκρουση με τον ΟΗΕ.[21] Στην πράξη, αποκρύβεται ότι η παράνομη είσοδος προσφύγων για την υποβολή αιτήσεων ασύλου είναι μια νόμιμη διαδικασία την οποία είχε αποδεχτεί και ότι με δική της ευθύνη αυτή η διαδικασία διακόπτεται.
Μια άλλη διάσταση του ζητήματος αφορά την προσφυγική ιδιότητα. Τα ΜΜΕ και η τηλεόραση υποστηρίζουν ότι δεν πρόκειται για Σύρους, αλλά για Αφγανούς, Πακιστανούς και Μαροκινούς. Αμέσως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αναπαράγουν τις ειδήσεις αποκαλύπτοντας το ψέμα και την απάτην των υποτιθέμενων αθώων θυμάτων. Μάλιστα, το Reuter εμφανίζεται Σύρια πρόσφυγα να διαμαρτύρεται γιατί οι πρόσφυγες από άλλα κράτη διεκδικούν ψευδώς το δικαίωμα αυτό με αποτέλεσμα να το στερούνται οι πραγματικοί πρόσφυγες.[22]
Συνεπώς, δημιουργείται η αντίληψη ότι οι άνθρωποι στα σύνορα κατά πλειοψηφία δεν είναι πρόσφυγες, αλλά οικονομικοί μετανάστες και ως εκ τούτου δεν υπόκεινται στους κανόνες που διέπουν τη διαδικασία ασύλου. Για αυτόν τον λόγο στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και κοινωνικής δικτύωσης επικρατεί ο όρος «μετανάστης» και όχι ο όρος «πρόσφυγας». Η παραδοχή αυτή προφανώς δικαιολογεί της βία σε βάρος τους και την απώθησή τους από τα σύνορα: δεν είναι αυτό που λένε, άρα τους αξίζει.
Πέρα από αυτό, η βάση της κοινωνίας προσλαμβάνει όλα αυτά τα μηνύματα με παραδοσιακά εθνικιστικά, ρατσιστικά και αντιμεταναστευτικά μοτίβα που καλλιεργούνται δεκαετίες. Ουσιαστικά, η μάχη που δίνεται στα σύνορα έχει μια έντονα εσωτερική διάσταση, καθώς η εξωτερική απειλή συντίθεται με την εσωτερική απειλή του μετανάστη ως υποκειμένου που λειτουργεί εντός της κοινωνίας. Η έννοια του μετανάστη ούτως ή αλλιώς από τη δεκαετία του 1990 έχει περιβληθεί με σημαινόμενα όπως η εγκληματικότητα, η ανομία ή η ανεργία για τους εγχώριους πληθυσμούς και ήδη από τότε με τις περίφημες σκούπες είχε καταστεί μια έννοια απανθρωποποίησης.
Ωστόσο, η νέα ρατσιστική λογική που εργαλειοποιεί τους πρόσφυγες και μετανάστες ως απειλή δεν τους βλέπει τόσο ως εγκληματικές οντότητες, όσο ως έναν λεκέ που τείνει να απλώνεται και να μολύνει τις εθνικές και ευρωπαϊκές αξίες. Το πρόβλημα με αυτούς τους πληθυσμούς είναι ο ισλαμισμός. Γι’ αυτό οι εθνικιστές όλης της Ευρώπης υποστηρίζουν το κλείσιμο των συνόρων για να στεγανοποιήσουν την ευρωπαϊκή κουλτούρα.[23] Η προσθήκη επιπλέον του «λάθρο-» ως πρώτο συνθετικό της λέξη «μετανάστης» ή η ακόμη πιο υποτιμητική χρήση του σκέτο «λάθρο-» υποτιμητικά ενισχύει ακόμη περισσότερο αυτήν την πολιτισμική λειτουργία.
Συγκεκριμένα, «η λέξη «λαθρομετανάστης», από το καθαρά φασιστικό λεξιλόγιο ακραίων εθνικιστών και δηλωμένων ναζιστών, έχει περάσει σε καθημερινούς ανθρώπους που θεωρούν ότι με αυτό τον τρόπο περιγράφουν κάποιον που έχει διαπράξει κάποια παρανομία. Το πρώτο συνθετικό της λέξης «λάθρο-» είναι φορτισμένο με αρνητική σημασία και δημιουργεί συνειρμούς τύπου «λαθρεπιβάτης», «λαθρέμπορος» κ.τ.λ, βάζοντας στην ίδια μοίρα ανθρώπους που αναζητούν καλύτερη ζωή με άτομα που παραβιάζουν νόμους ή κανονισμούς».[24]
Σύμφωνα με τον Νίκο Σαραντάκο, «ο όρος «λαθρομετανάστης» δεν είναι ουδέτερος. Είναι μια λέξη φορτισμένη, που συχνά κατατάσσει πολιτικά αυτόν που τη χρησιμοποιεί. Η χρήση του όρου «λαθρομετανάστης» στον δημόσιο λόγο προσβάλλει το τεκμήριο της αθωότητας, αλλά και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια των προσώπων στα οποία αναφέρεται, αφού τους αποδίδει αυτόματα την ιδιότητα του παράνομου χωρίς να υπάρχει δικαστική απόφαση.»[25] Με άλλα λόγια, δεν πρόκειται για κανονικούς μετανάστες, αλλά για κάτι λιγότερο, μια ακόμη πιο κατώτερη κατηγορία υπανθρώπων, οπότε νομιμοποιείται ηθικά η άσκηση βίας σε βάρος τους ακόμη και ο θάνατός τους. Μάλιστα, αυτή η «υποκατωτατοποίηση» της ανθρώπινης υπόστασης επιτρέπει στους μετανάστες που ζουν στην Ελλάδα και διαθέτουν νομιμοποιητικά έγγραφα να συμπάσχουν με τους Έλληνες.
Χαρακτηριστική περίπτωση πρόσληψης του μεταναστευτικού με καθαρά πολιτισμικούς όρους υπήρξε ο ακτιβισμός μιας εθνικιστικής ομάδας με τον τίτλο «Ενωμένοι Μακεδόνες» μέλη της οποίας έστησαν μπάρμπεκιου έξω από την δομή μεταναστών και προσφύγων στο πρώην στρατόπεδο Αναγνωστοπούλου στα Διαβατά τον Νοέμβριο του 2019.
Η ανακοίνωσή τους είναι χαρακτηριστική του πολιτισμικού ιδεολογικού και ερμηνευτικού πλαισίου με το οποίο έγινε σε ευρύτερα στρώματα κατανοητή η προσφυγική κρίση: «Αντιστεκόμαστε με κάθε τρόπο στον εποικισμό της Ελλάδας και της Ευρώπης από τους κατευθυνόμενους ισλαμιστές κατά συντριπτική πλειοψηφία παράνομους μετανάστες». «Οι περισσότεροι παράνομα εισερχόμενοι μετανάστες δεν προέρχονται από χώρες εμπόλεμης κατάστασης. Διαθέτουν τεράστια ποσά στους δουλεμπόρους για να περάσουν σε Ευρωπαϊκό έδαφος, είτε καθαρά για τυχοδιωκτικό σκοπό είτε όπως προβλέπουν κάποια διεθνιστικά σενάρια για τον εποικισμό και την πληθυσμιακή και πολιτισμική αλλοίωση της Ευρώπης, υποβοηθούμενοι από τΙς ΜΚΟ της υποκριτικής και επιλεκτικής ψευτοφιλανθρωπίας!». «Εμείς οι Ενωμένοι Μακεδόνες, σε αντίθεση με τις ΜΚΟ, θα υποστηρίζουμε ΠΑΝΤΟΤΕ τις τοπικές Ελληνικές κοινωνίες που αντιστέκονται! Απέναντι στον διεθνιστικό και ισλαμικό λαθροεποικισμό της πατρίδας μας και της Ευρώπης…απαντάμε με … άφθονο χοιρινό κρέας, με άφθονο αλκόολ, με άφθονο τρολάρισμα και αγωνιστική δράση!».[26]
Και πάλι αυτή η κίνηση δεν είχε γίνει χωρίς να προϋπάρξει μια από τα πάνω ιδεολογική ανοχή. Έναν μήνα νωρίτερα, ο κυβερνητικός εκπρόσωπος Στέλιος Πέτσας είχε μιλήσει για ανθρώπους με άλλη θρησκεία, άλλο πολιτισμό και άλλα στοιχεία που έρχονται στην Ελλάδα: «όπως ξέρετε, στην Ελλάδα ζουν αυτή τη στιγμή περίπου 1 εκατομμύριο άνθρωποι, οι οποίοι δεν γεννήθηκαν στην Ελλάδα. Δεν μιλήσαμε ποτέ στο παρελθόν για αλλοίωση πληθυσμού, όταν είχαμε μετακινήσεις, είτε μετά την πτώση του ανατολικού μπλοκ, όπου είχαμε κάποιες μαζικές εισροές στην Ελλάδα. Ποτέ δεν μιλήσαμε για αυτό το πράγμα. Εδώ μιλάμε για άλλου τύπου, όμως, ροές μεταναστευτικές, ιδίως από χώρες με άλλη θρησκεία, με άλλο πολιτισμό, με άλλα -ας το πούμε έτσι- στοιχεία που φέρνουν μαζί τους, τα οποία πρέπει κανείς να τα εξετάσει».[27] Επίσης, ο υπουργός Ανάπτυξης Άδωνις Γεωργιάδης, λίγες εβδομάδες είχε δημόσια υποστηρίξει πως «οι μετανάστες αλλοιώνουν τη χώρα».[28]
Ουσιαστικά, αυτές οι δηλώσεις είχαν θέσει το νέο ιδεολογικό πλαίσιο της κυβέρνησης Μητσοτάκη με βάση το οποίο θα αντιμετώπιζε την επερχόμενη προσφυγική κρίση. Με άλλα λόγια, η ελληνική κυβέρνηση απέναντι στην προσφυγική κρίση λειτουργεί περισσότερο ως μια σοβαρή Χρυσή Αυγή και σε άμεση επικοινωνία με τα ακροδεξιά μοτίβα που καλλιεργεί.
Οι πρόσφυγες ως βιολογικό όπλο
Στο μόνο σημείο που η κυβερνητική προπαγάνδα και οι συνακόλουθες ακροδεξιές ρητορικές απέτυχαν στην προσφυγική στοχοποίηση ήταν η διασύνδεση προσφυγικού και υγειονομική κρίσης. Από πολύ νωρίς η κυβέρνηση επιχείρησε να συνδέσει τους δύο εθνικούς πανικούς σε έναν με κοινό παρονομαστή: τους πρόσφυγες. Συγκεκριμένα, την Πέμπτη 27/2 ο Ελληνας πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης προσπάθησε να ταυτίσει τους πρόσφυγες με τον κορονοϊό χωρίς καμία απόδειξη: «Το μεταναστευτικό τώρα αποκτά μια νέα διάσταση, καθώς στις ροές προς την Ελλάδα περιλαμβάνονται άνθρωποι από το Ιράν -όπου είχαμε πολλά κρούσματα κορονοϊού- και πολλοί διερχόμενοι από το Αφγανιστάν». «Τα νησιά μας συνεπώς, τα οποία είναι ήδη επιβαρυμένα σε θέματα δημόσιας υγείας, πρέπει να προστατευτούν διπλά. Να τα διασφαλίσουμε. Να το πω απλά, να κάνουμε ό,τι περνά από το χέρι μας για να αποφύγουμε την εμφάνιση του ιού -ειδικά εκεί».[29] Οι φράσεις αυτές συνόδευαν την ανακοίνωση για εκτεταμένους ελέγχους στα σύνορα της χώρας.
Ακολούθως, ξεκίνησε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μια συζήτηση για τον Ερντογάν και τη δυνατότητά του να χρησιμοποιήσει τους πρόσφυγες ως υγειονομική βόμβα στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Σύμφωνα με αυτά τα επιχειρήματα ο Ερντογάν ενδεχομένως σχεδίαζε, να χρησιμοποιήσει αυτό το όπλο, αφού, για τους θιασώτες αυτής της λογικής, πρόκειται για ένα βάρβαρο τέρας ικανό για τα πάντα το οποίο επιθυμεί πάνω από όλα να βλάψει τους Έλληνες. Μάλιστα η επιχειρηματολογία αυτή συνδυάζει τη γειτνίαση της Τουρκίας με το Ιράν το οποίο ήταν εκείνη την περίοδο από τις πρώτες χώρες που είχαν χτυπηθεί από τον κορονοϊό. Το σκεπτικό και το σύνθημα λοιπόν που τέθηκε ήταν: «Δεδομένου ότι το 50% των εισερχομένων παράνομα στη Λέσβο είναι Αφγανοί που διανύουν το Ιράν, ο κίνδυνος είναι τεράστιος. Κλείστε τα σύνορα όσο είναι νωρίς».
Έτσι, οι πρόσφυγες μετατρέπονται άμεσα σε βιολογικό όπλο και συνεπώς η εργαλειακή απανθρωποποίησή τους εντείνεται. Εφόσον λοιπόν ο πρωθυπουργός της χώρας απηύθυνε κάλεσμα ώστε οι πρόσφυγες να αντιμετωπιστούν ως ιός, εμφανίζεται ένα διαφορετικό, αλλά εξίσου ρατσιστικό, πλαίσιο αντιμετώπισης των προσφυγικών ροών, όπως και των ήδη διαμενόντων προσφύγων ως δυνάμει φορέων του νέου ιού. Πρόκειται για ένα στίγμα που ξεπερνάει τα στρατόπεδα και τα νησιά και μεταφέρεται στις κοινωνίες. Πλέον, όποιος θα έχει άλλο χρώμα δέρματος θα μπορεί να θεωρηθεί άρρωστος και επικίνδυνος και μάλιστα με την ευγενή χορηγία του πρωθυπουργού και της κυβέρνησης.[30]
Οι φήμες αυτές μέσα από fake news που διακινούσαν ακροδεξιά site και τα συνοδευτικά σχόλια σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης απέκτησαν μεγάλη βαρύτητα και αποτέλεσαν για αρκετές μέρες μέρος του προσφυγικού πανικού. Η ίδια η πραγματικότητα ωστόσο δεν επέτρεψε αυτήν την επιχειρηματολογία να ηγεμονεύσει, καθώς ο κορονοϊός τελικά δεν ήρθε με πλοίο από την Τουρκία, αλλά με αεροπλάνο από το Μιλάνο και τους Ιερούς Τόπους, και οι φορείς δεν ήταν σκουρόχρωμοι πρόσφυγες, αλλά καλοντυμένοι επιχειρηματίες, παιδιά των κολεγίων της Αθήνας και χριστιανοί προσκυνητές.
Οι προσπάθειες όμως της κυβέρνησης να συνδέσει τον υγειονομικό και με τον αντιπροσφυγικό πανικό επανήλθαν, ουσιαστικά σε ανύποπτο χρόνο και εν μέσω της κορύφωσης της υγειονομικής κρίσης επαναφέροντας ακριβώς τα ίδια σενάρια. Στις 11 Απριλίου συγκεκριμένα, οι ελληνικές αρχές εκτιμούσαν ότι η Τουρκία διέθετε οργανωμένο σχέδιο να μεταφέρει μετανάστες με κορoνοϊό στην Ελλάδα και την Ευρώπη εν μέσω πανδημίας. Μάλιστα, πηγές του ΓΕΕΘΑ διακινούσαν την είδηση πως «έχουν εξακριβωθεί συγκεντρώσεις μεταναστών στα παράλια της Μικράς Ασίας, ασθενείς με COVID-19. Η Toυρκία επιχειρεί μία νέα άνευ προηγουμένου προκλητική ενέργεια προωθώντας στα παράλια της Μικράς Ασίας μετανάστες με κοροναϊό με στόχο αυτοί να περάσουν στην Ελλάδα και την Ευρώπη.»[31]
Ήταν η πρώτη φορά που ένα τέτοιο σενάριο συνωμοσίας διακινείται από επίσημα κυβερνητικά και στρατιωτικά κέντρα. Προφανώς ο στόχος ήταν η μετατόπιση του φόβου από τον πραγματικό εχθρό σε έναν φανταστικό, ενώ ενδεχομένως να συνδεόταν και με τον τρόπο αντιμετώπισης των ίδιων των προσφυγικών κέντρων φιλοξενίας.
Όταν χαράσσονται τα πολιτικά διακυβεύματα του αστικού πολιτισμού
Η ιδέα της εξέλιξης του πολιτισμού προς μια θετική κατεύθυνση με κέντρο τον άνθρωπο, μια ιδέα που γεννήθηκε με τον διαφωτισμό και συνδέθηκε με τη νεοτερικότητα, αποτέλεσε συστατικό στοιχείο του Δυτικού Πολιτισμού. Συμπληρωματικά σε αυτήν την ιδέα λειτούργησε η επιστροφή στην αντίληψη του χριστιανισμού ως θρησκεία της αγάπης και της ειρήνης. Με άλλα λόγια, η ιδέα της ειρηνευμένης κοινωνίας και της ειρηνικής χώρας και του ειρηνικού έθνους έχει παγιωθεί ως μια αδιαμφισβήτητη αξία η οποία μάλιστα μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο αποτέλεσε το επίκεντρο της ευρωπαϊκής ιδεολογίας.
Στην Ελλάδα, μετά την εμπειρία της δικτατορίας των Συνταγματαρχών, δημιουργήθηκε η πεποίθηση πως επιτέλους έγινε ένα πολιτισμένο έθνος αφήνοντας την έντονη βία των πρώτων μεταπολεμικών δεκαετιών οριστικά πίσω. Βέβαια, η βία παρέμεινε ενσωματωμένη σε πολλές πτυχές της ελληνικής κοινωνίας, π.χ. τους χούλιγκαν των γηπέδων ή των μηχανισμών του κράτους απέναντι στα κινήματα νεολαίας ή τις εργατικές κινητοποιήσεις. Ωστόσο, η Ελλάδα για πρώτη φορά αισθανόταν ότι ανήκε στα πολιτισμένα έθνη της Δύσης έχοντας αφήσει στο παρελθόν τις βαρβαρικές έξεις της Ανατολής. Ιδιαίτερα για τους φορείς της αστικής ιδεολογίας η ταυτότητα του ειρηνικού ανθρώπου αποτέλεσε συστατικό στοιχείο που πλέον θα έπρεπε να τον διακρίνει από την υποτιθέμενη βαρβαρότητα των λαϊκών στρωμάτων.
Σε κάθε περίπτωση, πράγματι η Ελλάδα ήταν μια ειρηνευμένη χώρα με την έννοια ότι ο κίνδυνος κάποιος να κινδυνεύσει, να απειληθεί η περιουσία του ή να απωλέσει την ζωή του ήταν εξαιρετικά περιορισμένος, με εξαίρεση ίσως κάποιες ζώνες της παραοικονομίας. Επίσης, πράγματι ήταν μια ειρηνική χώρα με την έννοια ότι δεν είχε εμπλακεί από το 1974 και έπειτα σε κανέναν πόλεμο. Μην ξεχνάμε και ότι ο ελληνικός λαός παρέμενε διαχρονικά υποστηρικτής της ειρήνης αναπτύσσοντας κατά καιρούς φιλειρηνικά κινήματα.
Βέβαια, η μεταπολιτευτική ελληνική δημοκρατία γεννήθηκε με έναν νέο μεγάλο εξωτερικό εθνικό εχθρό, την τουρκική απειλή. Αυτή η απειλή συνδέθηκε με την ιδέα της υπεράσπισης της ειρήνης μέσω όμως της στρατιωτικοποίησης ενός μεγάλου τμήματος των ελληνικών συνόρων δημιουργώντας τις ελληνικές πολιτοφυλακές. Προφανώς η βασική ιδεολογία ήταν η άμυνα της πατρίδας, ωστόσο αποτέλεσε ένα συστατικό στοιχείο της σύγχρονη εθνικής ιδεολογίας το παρήγαγε τις προϋποθέσεις για εθνικιστικούς παροξυσμούς. Η κρίση των Ιμίων ήταν τέτοια περίπτωση επαναπροσδιορίζοντας την τουρκική απειλή με διαφορετικό τρόπο από ότι κατά τη δεκαετία του 1980.
Ωστόσο, η διάρρηξη της ιδέας περί ειρηνευμένης κοινωνίας ήρθε με το πρώτο μεταναστευτικό κύμα τη δεκαετία του 1990, το οποίο συνδέθηκε γενικά με την ιδέα της προστασίας των ελληνικών συνόρων, και αργότερα με το δεύτερο μεταναστευτικό κύμα την δεκαετία του 2000-2010. Το σημαντικότερο όμως πρόβλημα ήταν ότι η απειλή της βαρβαρότητας συσχετίστηκε άρρηκτα με τους μετανάστες: οι έννοιες εγκληματίες, βιαστές, κλέφτες, δολοφόνοι αποτελούν τα βασικά στοιχεία του αντιμεταναστευτικού ρατσιστικού πανικού. Επιπλέον, η νεανική ριζοσπαστικότητα, ιδιαίτερα μετά από αλλεπάλληλα μαθητικά και φοιτητικά κινήματα, αποτέλεσε στο στόχαστρο και συσχετίστηκε με την βαρβαρότητα, ειδικά πολιτισμικές ζώνες όπως τα Εξάρχεια. Το κράτος απέναντι σε αυτές τις δύο απειλές συγκρότησε ειδικές μονάδες καταστολής οι οποίες ενίσχυσαν το προφίλ μιας ειρηνικής κοινωνίας αμυνόμενης από την άλογη βαρβαρότητα.
Η νεανική έκρηξη του 2008, και κυρίως τα αντιμνημονιακά κινήματα της περιόδου 2010-2011 έθεσαν για πρώτη φορά σε αμφισβήτηση τον ειρηνικό χαρακτήρα της κοινωνίας σε πανεθνικό επίπεδο. Αυτή τη φορά ο κοινωνικός πανικός συνδέθηκε με τις λαϊκές εξεγέρσεις. Οι αστικές τάξεις και τμήμα της κοινωνίας με χαρακτηριστικά νοικοκυραίου ένιωσαν παρατεταμένα τον μεγάλο φόβο εντείνοντας την αντίδραση με όρους κοινωνικής αντεπανάστασης. Η κρατική καταστολή ενισχύθηκε, ενώ παράλληλα εμφανίστηκε από τα κάτω ένα δυναμικό φασιστικό κίνημα με βασικό αίτημα την άμυνα της κοινωνίας και του κράτους από τους μετανάστες και τους κομμουνιστές ή αναρχικούς. Η διακυβέρνηση της χώρας από τον ΣΥΡΙΖΑ δεν καθησύχασε τους εθνικούς πανικούς, αλλά τους ενίσχυσε, ιδιαίτερα με άξονα αμιγώς πολιτισμικά διακυβεύματα, όπως ο χριστιανισμός και η μακεδονική ταυτότητα. Ταυτόχρονα, όλες αυτές οι τάσεις ουσιαστικά εργαλειοποιήθηκαν από την Νέα Δημοκρατία.
Με το ξέσπασμα της προσφυγικής κρίσης εμφανίστηκαν ξαφνικά στο προσκήνιο όχι μόνο όλες οι ιδέες, αλλά και οι ομάδες που ενεργά θα μπορούσαν να παίξουν έναν πρωταγωνιστικό ρόλο σε ακροδεξιά κατεύθυνση. Όπως είδαμε, όλοι αυτοί ήδη προϋπήρχαν. Τόσο όμως η ανθρωπιστική ιδεολογία της Ευρωπαϊκής Δύσης, όσο και η χριστιανική ιδεολογία, δεν επέτρεπαν την ηθική νομιμοποίηση της βίας από μια υποτιθέμενη ειρηνευμένη κοινωνία ή μια κοινότητα αγάπης.
Έτσι, δύο πράγματα έπρεπε να συμβούν: ή να αλλάξουν περιεχόμενο οι δύο αυτές ιδεολογίες ή οι πρόσφυγες να ιδωθούν ως ένας τερατώδης εχθρός ικανός να νομιμοποιήσει τη βία σε βάρος τους με την επίκληση είτε της άμυνας της πατρίδας είτε της άμυνας της θρησκείας (με τη δεύτερη βέβαια επιλογή να οδηγεί αναγκαστικά στην πρώτη). Η μεταμόρφωση του πρόσφυγα που αναζητά μια καλύτερη ζωή είτε σε Τούρκο εισβολέα είτε σε απάνθρωπο βάρβαρο εγκληματία είτε σε μη νόμιμο υπάνθρωπο είτε εν τέλει σε υγειονομική βόμβα απελευθερώνει τον δυτικό πολιτισμένο ειρηνευμένο και χριστιανό άνθρωπο από όλες εκείνες τις ενοχές που τον δεσμεύουν. Μπορεί άνετα να χειροκροτεί εγκλήματα σε βάρος ανδρών, παιδιών και γυναικών και το βράδυ να κοιμάται ήρεμος και σίγουρος για το ιερό του καθήκον και τη δική του ασφάλεια. Στην πράξη, η ρήση της Ρόζας Λούξεμπουργκ «Σοσιαλισμός η Βαρβατότητα» φαντάζει πάλι επίκαιρη καθώς συνδέεται ακριβώς με τα ανθρωπιστικά ζητήματα που μας φέρνει αντιμέτωπους η προσφυγική κρίση.
Στην συγκεκριμένη συγκυρία το διακύβευμα ήταν ένα: ανοιχτά ή κλειστά σύνορα και ο καθένας κρίθηκε με την στάση απέναντι σε αυτό. Η απάντηση «κλειστά σύνορα», ειδικά ως έκφραση μιας ρεαλιστικής πολιτικής, υποδηλώνει υποταγή στην πολιτική, οικονομική και διπλωματική ασφυξία που έχει επιβληθεί από τις ευρωπαϊκές αστικές τάξεις, τη βεβαιότητα για το αναπόφευκτο της δεδομένης οικονομικής, διπλωματικής και πολιτικής πραγματικότητας. Σύμφωνα με αυτό το σκεπτικό, εφόσον αυτή η πραγματικότητα δεν μπορεί να αλλάξει ούτε για τους Έλληνες, τότε προφανώς ούτε για τους πρόσφυγες. Συνεπώς, καλύτερα να τους απωθήσουμε, να τους διώξουμε ή και να τους σκοτώσουμε για να ζήσουμε εμείς.
Η απάντηση «ανοιχτά σύνορα» σημαίνει αμφισβήτηση της δεδομένης οικονομικής, διπλωματικής και πολιτικής πραγματικότητας σε ελληνικό και ευρωπαϊκό πλαίσιο και άρα επαναδιαπραγμάτευσή της για καλύτερους όρους (δημόσιες επενδύσεις, κράτος πρόνοιας, όχι πόλεμοι, διαγραφή κρατικών χρεών, κατάργηση των «Δουβλίνων» κλπ.) τόσο για τον ελληνικό λαό όσο και για τους πρόσφυγες. Το σύνθημα για ανοιχτά σύνορα είναι το διεθνιστικό και ταξικό αίτημα των ίδιων των προσφύγων και αυτό πρέπει να οικειοποιηθεί η αριστερά και όχι να λειτουργεί με το προσωπείο του αριστερού νοικοκυραίου και να κρύβεται πίσω από τις λέξεις.
Τέλος, η ελληνική, τουρκική και ευρωπαϊκή αριστερά δεν πρέπει να αφήνει τους πρόσφυγες να γίνονται εργαλείο πολιτικής εκμετάλλευσης ούτε της Ελληνικής κυβέρνησης ούτε της τουρκικής κυβέρνησης ούτε της Ευρώπης, αλλά να βοηθάει στην ανεξάρτητη διεθνιστική δράση της μαζί με τις εργατικές τάξεις όλων των άλλων χωρών
[1] «Έβρος: Οι ΝΥΤ καταγράφουν τις συγκρούσεις με τους πρόσφυγες στα σύνορα», Lifo, 1.3.2020.
[2] Έβρος: πρόσφυγες και μετανάστες αναζητούν περάσματα από τους φράχτες, Voria, 3.3.2020
[3] Συνεχίζονται οι ασκήσεις με πραγματικά πυρά σε Αιγαίο και Έβρο, Τα Νέα, 2.3.2020.
[4] Παναγιώτης Σαββίδης, Έβρος: Αγρότες με τρακτέρ και αναμμένους προβολείς βοηθούν στη φύλαξη των συνόρων, Πρώτο Θέμα, 3.3.2020. «Κυνηγοί και εθνοφύλακες «με το δάκτυλο στην σκανδάλη» περιπολούν στον Εβρο», ProΝews, 3.3.2020.
[5] Όπου γάμος και… χαρά ο Λαγός παρών, Εφημερίδα των Συντακτών, 6.3.2020. Ακροδεξιά φίδια από όλη την Ευρώπη ζώνουν τα ελληνοτουρκικά σύνορα, ThePressProject, 5.3.2020.
[6] Αφροδίτη Τζιαντζή, Ατυπες πολιτοφυλακές στον Εβρο;, Εφημερίδα των Συντακτών, 4.3.2020.
[7] Τρακτέρ στον Έβρο «ψεκάζει» με χημική ουσία πρόσφυγες και μετανάστες, The Press Project, 9.3.2020.
[8] Forensic Architecture: Επιβεβαιώνεται ο φόνος Σύρου πρόσφυγα στα ελληνικά σύνορα, The Press Project, 5.3.2020.
[9] Δύο νεκροί, μία αγνοούμενη και δεκάδες τραυματίες στον Εβρο, Εφημερίδα των Συντακτών, 7.4.2020.
[10] Από fake news και απανθρωπισμό, καλά πάμε, Alfavita, 3.3.2020.
[11] Νεκρό βρέφος στου Ζωγράφου: Στη δικαιοσύνη κατά του ιατροδικαστή οι Σύροι, Πρώτο Θέμα, 19.2.2020.
[12] Τσίπρας στο MEGA: Σωστά κλείνουν τα σύνορα – Υπάρχει απόπειρα μαζικής εισροής στη χώρα, Το Βήμα, 3.3.2020.
[13] Τσίπρας στο MEGA: Σωστά κλείνουν τα σύνορα – Υπάρχει απόπειρα μαζικής εισροής στη χώρα, Το Βήμα, 3.3.2020.
[14]Δήμητρα Κυρανούδη, «Ο πόλεμος της Ευρώπης», Deutsche Welle, 3.3.2020.
[15] Στον Έβρο σήμερα ο Μητσοτάκης και η ηγεσία της ΕΕ, Το Βήμα, 3.3.2020.
[16] Απειλές Ερντογάν: Εκατομμύρια πρόσφυγες θα κατευθυνθούν προς την Ευρώπη, Τα Νέα, 2.3.3030.
[17] Η Ελλάδα δέχεται μια πρωτοφανή εισβολή
[18] Η παραπληροφόρηση για τους πρόσφυγες, Deuche Welle, 5.3.2020.
[19] Βίντεο – ντοκουμέντο: Τούρκοι αστυνομικοί εκτοξεύουν τα δακρυγόνα στην Ελλάδα, Έθνος, 3.3.2020.
[20] Βίντεο-ντοκουμέντο από την επίθεση μεταναστών στους συνοριοφύλακες στον Έβρο, Σκάι, 29.2.2020.
[21] Διαφωνία ΟΗΕ με τα σχέδια της κυβέρνησης – Απορρίπτει την αναστολή αιτήσεων ασύλου, in.gr, 2.3.2020.
[22] Reuters: Στον Έβρο όλοι θέλουν να είναι… Σύροι, naftemporiki.gr, 8.3.2020.
[23] Βασίλης Βαμβακάς, «Οι μετανάστες πρόσφυγες, ως εργαλεία», Lifo, 5.3.2020.
[24] «”Λαθρο”μετανάστης». Αυτός ο άγνωστος., http://nasianagnostopoulou.blogspot.com, 11.3.2016.
[25] Νίκος Σαραντάκος, Λαθρομετανάστης, μια λέξη φορτωμένη μίσος, Αυγή, 20.10.2018.
[26] «Εν. Μακεδόνες: Μπάρμπεκιου-διαμαρτυρία κατά προσφύγων και μεταναστών», ThessToday, 3.11.2019.
[27] «Και με «αλλοίωση πληθυσμού» κινδυνολογεί τώρα η κυβέρνηση», Εφημερίδα των Συνατκτών, 4.10.2019
[28] Βασίλης Βαμβακάς, «Οι μετανάστες πρόσφυγες, ως εργαλεία», Lifo, 5.3.2020.
[29] Θωμάς Τσαλαπάτης, Οι πρόσφυγες, ο Μητσοτάκης και ο μαύρος θάνατος, Εφημερίδα των Συντακτών, 1.3.2020.
[30] Θωμάς Τσαλαπάτης, Οι πρόσφυγες, ο Μητσοτάκης και ο μαύρος θάνατος, Εφημερίδα των Συντακτών, 1.3.2020.
[31] Απίστευτη πρόκληση: Η Τουρκία προσπαθεί να στείλει πρόσφυγες με κοροναϊό στα ελληνικά νησιά, Τα Νέα, 11.4.2020
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου