Σαν σήμερα πριν 31 χρόνια, στις 27 Ιουνίου 1989, ο έφεδρος αξιωματικός Πάνος Γρηγοριάδης δικαζόταν στο Στρατοδικείο Ιωαννίνων με τις κατηγορίες της «λιποταξίας» και της «προσβολής στρατεύματος». Είχε όμως πριν δυο μήνες ολοκληρώσει την 24μηνη θητεία του στον στρατό -γιατί λοιπόν κατηγορούνταν για λιποταξία; Εξηγεί ο Νίκος Αλμπανόπουλος σε ένα δισέλιδο αφιέρωμα με τις προσωπικές του αναμνήσεις από τη δίκη και υλικό από την εποχή. Νίκος Αλμπανόπουλος
Την Τρίτη 27 Ιουνίου 1989, ένα πλήθος διαδήλωνε έξω από το Στρατοδικείο Ιωαννίνων. Βρισκόμουν στις γραμμές του, απέναντι στους στρατονόμους και τους αστυνομικούς που προσπαθούσαν να συγκρατήσουν τον κόσμο στην είσοδο, αλλά είχα και το ελεύθερο να εισέλθω στην αίθουσα του ακροατηρίου, αφού ήμουν μάρτυρας υπεράσπισης του Πάνου Γρηγοριάδη, που δικαζόταν εκείνη τη μέρα.
Οι στρατοδίκες δεν είχαν συνηθίσει να συνεδριάζουν σε τέτοιες συνθήκες, το ‘βλεπες στο πρόσωπό τους. Πού ξανακούστηκε να φτάνουν απ’ έξω συνθήματα υπέρ του κατηγορούμενου! Ακόμα κι όταν γινόταν ησυχία, ήταν μια ησυχία θορυβώδης, που ηλέκτριζε κι ανατάραζε την αίθουσα.
Αγώνες για τον στρατό τη δεκαετία ‘80
Έπαιζε ρόλο ότι το πλήθος ήταν «εκπαιδευμένο»· είχε δώσει κι άλλους αγώνες για τον στρατό τα προηγούμενα χρόνια. Στις 11 Μαΐου 1984 είχαν δικαστεί τέσσερις φοιτητές, μέλη της Επιτροπής για τον Στρατό (Τάσος Κουτσοδόντης, Σταμάτης Σαλλονίκης, Διονύσης Τσάγκλας και Βαγγέλης Φακούδης) για τα συνταρακτικά αδικήματα της αφισοκόλλησης και της ανάρτησης σε ταμπλό, κειμένου για τις συνθήκες που οδηγούν φαντάρους στην αυτοκτονία. «Διέσπειρον ψευδείς ειδήσεις και φήμας επιτηδείας να φέρουν ανησυχίαν και φόβον εις τους πολίτας», έγραφε ο εισαγγελέας Εφετών παραπέμποντάς τους σε δίκη. Υπήρξαν κινητοποιήσεις, ψηφίσματα και δηλώσεις συμπαράστασης, ακόμα κι από τον τότε δήμαρχο Ιωαννιτών Σπύρο Κατσαδήμα. Οι τέσσερις είχαν αθωωθεί.
Λίγο μετά, αρχές 1987, ήρθε η σειρά των κινητοποιήσεων για τον Μιχάλη Μαραγκάκη, τον πρώτο αρνητή στράτευσης για ιδεολογικούς λόγους. Η Επιτροπή Συμπαράστασης, που είχε δημιουργηθεί στα Ιωάννινα, μπορεί να πει κανείς ότι, τηρούμενων των αναλογιών, είχε κάνει τον κόσμο άνω κάτω, υποχρεώνοντας ακόμα και εκείνους στην Αριστερά, που είχαν κόκκινη γραμμή «μη θιγεί το αξιόμαχο», να πάρουν θέση. Συνέπεσε τον ίδιο Μάρτιο η κρίση στο Αιγαίο με το «βυθίσατε το Σισμίκ» -η συγκυρία δεν ήταν η καλύτερη.
Σήμερα, η απόσταση μπορεί να κάνει το εγχείρημα του Μαραγκάκη να ακούγεται εύκολο. Δεν ήταν. Τη δεκαετία του ‘80 ο στρατός διατηρούσε ακέραιο και στεγανό τον «χώρο» του στην κοινωνία, ως θεσμός εκτός κοινωνικού ελέγχου, με ψηλά τείχη. Τους αντιρρησίες συνείδησης τους είδε σαν ρωγμή που, αν άφηνε να μεγαλώσει, θα τον απειλούσε. Όχι φυσικά από την απουσία από τις μονάδες 20-30 στρατιωτών τον χρόνο, αλλά από το κλίμα αμφισβήτησης του στρατού που μπορούσε να δημιουργήσει μια τέτοια εξέλιξη.
Μετά από 20 μήνες, που πέρασε σε τέσσερις φυλακές, τρεις απεργίες πείνας, που κράτησαν συνολικά 141 μέρες, και… μια μέρα ελευθερίας (αποφυλακίστηκε για 24 ώρες χάρη σε μια άσχετη διάταξη που είχε ψηφιστεί για να έρθουν Ελλάδα οι ανυπότακτοι εξωτερικού), ο Μαραγκάκης νίκησε. Νίκη προσωπική με την απελευθέρωσή του στα τέλη του 1988, αλλά κυρίως πολιτική, με την εξαγγελία της κυβέρνησης Α. Παπανδρέου νομικού πλαισίου για τη δυνατότητα των αντιρρησιών συνείδησης να κάνουν εναλλακτική θητεία. Στο μεταξύ είχαν εμφανιστεί περισσότεροι αντιρρησίες (Θανάσης Μακρής, Σπύρος Ψύχας κ.ά.), το κίνημα συμπαράστασης είχε απλωθεί σε μεγάλα τμήματα της ελληνικής νεολαίας και έμενε διαρκώς ενεργό στα Ιωάννινα.
Έτσι, εκείνο το πρωινό του Ιούνη 1989 το πλήθος έξω από το Στρατοδικείο ήταν αισιόδοξο ότι ο Γρηγοριάδης μπορούσε επίσης να νικήσει. Να όμως γιατί βρισκόταν κατηγορούμενος μπροστά σε πέντε στρατοδίκες.
Η κατηγορία
Το 1988, υπηρετώντας τη θητεία του ως έφεδρος αξιωματικός στο Σιδηρόκαστρο, ανακάλυψε ότι ο στρατός διατηρούσε ηλεκτρονικό αρχείο όπου κατέγραφε τις πολιτικές πεποιθήσεις φαντάρων. Τις πληροφορίες αξιοποιούσε για τον «χειρισμό» των στρατευμένων -μεταθέσεις, ιδιαίτερη αντιμετώπιση, στενότερη παρακολούθηση κ.λπ., ένα ανόητο κατάλοιπο του παρελθόντος.
Ο Γρηγοριάδης έδωσε τα αρχεία στην εφημερίδα Πρώτη που τα δημοσίευσε σε πέντε εκτενείς συνέχειες τον Φεβρουάριο 1988. Για αυτή του την «αποκοτιά» δικάστηκε και αθωώθηκε, έχοντας πλάι του ένα μαζικό κίνημα συμπαράστασης. Στο κάτω κάτω, ακόμα και το mainstream πολιτικό προσωπικό δεν μπορούσε να αποδεχθεί ότι το πρόβλημα είναι η αποκάλυψη του πολιτικού φακελώματος και όχι το φακέλωμα καθ’ αυτό. Για την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, που είχε ανέβει στην εξουσία οκτώ χρόνια πριν με σύνθημα την κατάργηση των φακέλων φρονημάτων, η αποκάλυψη ήταν ντροπιαστική.
Ενώ όμως αθωώθηκε για τη «διαρροή», του επιβλήθηκε «φυλάκιση» 40 ημερών, σύμφωνα με τον στρατιωτικό κανονισμό. Οι έχοντες υπηρετήσει, γνωρίζουν τι σημαίνει ο όρος «φυλάκιση» στη στρατιωτική γλώσσα: παράταση της θητείας. Ο Γρηγοριάδης, που ολοκλήρωνε τη θητεία του στις 24 Απριλίου 1989 (στην 80 ΜΕ, στη Φιλιππιάδα) δεν δέχθηκε να την «εκτίσει», από τη στιγμή που για τις ίδιες πράξεις είχε αθωωθεί. Στις 6 Μαΐου κηρύχθηκε λιποτάκτης και στις 12 Μαΐου προσήλθε μόνος του στη στρατιωτική δικαιοσύνη. Συνελήφθη, του απαγγέλθηκε κατηγορία αρχικά για λιποταξία και κατόπιν, εξαιτίας μιας γραπτής δήλωσής του, για προσβολή του στρατεύματος και παραπέμφθηκε στο Στρατοδικείο.
Ανθρωποφύλακες
Στις στρατιωτικές φυλακές Ιωαννίνων οι συνθήκες για τους κρατούμενους ήταν πολύ κακές. Ο Γρηγοριάδης τις έχει περιγράψει εκτενώς, για παράδειγμα με ένα άρθρο του στην Πρώτη, με τίτλο «Ταξίδι στον μεσαίωνα». Αλλά εδώ θα μείνω σε μια συγκινητική λεπτομέρεια, τη «συνάντησή» του με τον Περικλή Κοροβέση.
«Δίπλα στη λίμνη», θυμάται ο ίδιος, «σε ένα άθλιο κάτεργο των αρχών του προηγούμενου αιώνα, ξεχασμένο μέσα στη σιωπή, ο καθηγητής φιλοσοφίας Ευθύμης Παπαδημητρίου, φίλος του Περικλή, μου παρέδωσε με περιπετειώδη τρόπο τους Ανθρωποφύλακες. Για να παίρνεις δύναμη τις δύσκολες ώρες, μου είπε. Τότε για τη Δημοκρατία, τώρα για τη πραγματική Δημοκρατία, την εμβάθυνση και τη διατήρησή της. Έκρυψα προσεκτικά το βιβλίο στο προσκέφαλό μου. Αντλούσα πράγματι κουράγιο τις δύσκολες μέρες που ακολούθησαν: στις απειλές για σωματική βία, στη διαρκή άσκηση ψυχολογικής βίας, στις προσβολές, στην εξαθλίωση, στην απομόνωση και κυρίως στις επώδυνες μέρες της απεργίας πείνας. Ακούγοντας συχνά τον φανατικό χουντικό διοικητή των φυλακών να ουρλιάζει και να απειλεί, είχα την αίσθηση ότι ζούσα στις μέρες του βιβλίου. Ευτυχώς βρισκόμουν στη μεταπολίτευση και έλειπαν τα φρικτά βασανιστήρια»…
Η ημέρα της δίκης
Η ημέρα της δίκης ξημέρωσε με εκτενές άρθρο συμπαράστασης του Ηπειρωτικού Αγώνα, με ανακοινώσεις φορέων και πολιτικών. Το παράρτημα Ιωαννίνων της Κίνησης για τον Εκδημοκρατισμό των Ενόπλων Δυνάμεων είχε εκδώσει ανακοίνωση στην οποία χαρακτήριζε απαράδεκτη τη δίωξη και δίκη, αν και «εξέφραζε επιφυλάξεις για τον χειρισμό που επέλεξε ο δόκιμος απέναντι στις άδικες ποινές που είχαν επιβληθεί». Πολιτικά, η Κίνηση ήταν προσκείμενη στο ΚΚΕ.
Παρομοίως, ο τότε δήμαρχος Φίλιππας Φίλιος, προσπαθώντας κι αυτός να ρίξει το βάρος του υπέρ του Γρηγοριάδη χωρίς όμως να ταυτιστεί πολιτικά μαζί του, δήλωνε: «Ανεξάρτητα από αυτή καθ’ αυτή την ενέργεια της προσωπικής άρνησης με την οποία δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε (…) εκφράζουμε τη συμπαράστασή μας στον Π. Γρηγοριάδη και πιστεύουμε ότι πρέπει να βρεθεί τρόπος ένας νέος άνθρωπος, χρήσιμος στην ελληνική κοινωνία, να αποφύγει τις μεγάλες περιπέτειες που συνεπάγεται η δικαστική δίωξή του». Θυμίζω ότι ο Φίλιος είχε εκλεγεί το 1986 με την υποστήριξη στον πρώτο γύρο του ΚΚΕ.
Η εφημερίδα δημοσίευε ακόμα δήλωση του Γρηγοριάδη όπου ο κατηγορούμενος έκανε έκκληση σε φορείς, κόμματα, Τύπο αλλά κυρίως στη νεολαία να στηρίξει τις αρχές και τις αξίες που τον οδήγησαν στην πράξη του. Να μεταφέρουν μέσα τους, έγραφε, τον προβληματισμό και την υγιή αντίδραση σε κάθε υπονόμευση της αξιοπρέπειάς τους· να αξιώνουν για να κατακτούν τα δικαιώματά τους. Και ως ένα από αυτά θεωρούσε την κατάργηση της παράτασης θητείας ως πειθαρχική ποινή. Αίτημα στο οποίο συμφωνούσε τότε το μεγαλύτερο μέρος των κοινωνικών δυνάμεων.
Τέλος, οι δύο συνήγοροι υπεράσπισης, ο ενεργός στους αγώνες για τον στρατό συμπολίτης Γιάννης Παπαδημητρίου και ο Θόδωρος Ζευκιλής, δήλωναν: «Η περίπτωση του Π. Γρηγοριάδη αναδεικνύει μια σειρά από σοβαρά προβλήματα σχετικά με τα δικαιώματα των ενστόλων πολιτών. Αναδεικνύει ιδιαίτερα και μάλιστα με τρόπο οξύ όσο και υπεύθυνο την αντισυνταγματικότητα των πειθαρχικών ποινών και την ανάγκη προστασίας του δικαιώματος κριτικής και αμφισβήτησης των δομών του στρατού (…)».
Εδώ έγινε η δίκη του Γρηγοριάδη στις 27 Ιουνίου 1989
Η δίκη
Στη δίκη είχαν καταθέσει τρεις μάρτυρες κατηγορίας και εφτά υπεράσπισης. Οι πρώτοι ήταν «μετρημένοι» στις κρίσεις τους. Είτε άγνοια επικαλέστηκαν, είτε βεβαίωσαν τον καλό χαρακτήρα του έφεδρου. Ένας από αυτούς, ο συνάδελφός του στην 80 ΜΕ έφεδρος αξιωματικός Στέλιος Ριβέλας, κατέθεσε ότι κατά τη γνώμη του η ποινή της φυλάκισης ήταν άδικη. Ήταν συγκινητικό να βλέπεις μπροστά σου έναν ένστολο μάρτυρα κατηγορίας σε υπηρεσία, να μετατρέπεται σε μάρτυρα υπεράσπισης…
Οι μάρτυρες υπεράσπισης ήταν ο Ναπολέων Παπαδόπουλος, ο αείμνηστος Ευθύμης Παπαδημητρίου για τον οποίο έγραψα παραπάνω, ο βουλευτής του Συνασπισμού Κώστας Ρήγας, ο Κώστας Αθανασίου, μέλος τότε της Κίνησης Υπεράσπισης Πολιτικών και Κοινωνικών Δικαιωμάτων, οι δύο Αντιρρησίες Συνείδησης Σπύρος Ψύχας και Μιχάλης Μαραγκάκης (έχοντας αποφυλακιστεί ο δεύτερος έξι μήνες πριν) και τελευταίος ο υπογράφων. Είχαμε όλοι ζητήσει την αθώωση του κατηγορούμενου, ο καθένας με τα δικά του λόγια και αντίληψη. Ο Παπαδόπουλος, για παράδειγμα, λέγοντας ότι μπορεί μεν να μην συμφωνεί απολύτως με τις απόψεις του κατηγορούμενου, χαρακτήρισε ωστόσο «αυταρχικό και ανελεύθερο τον κανονισμό 20-1». Ο Ρήγας λέγοντας ότι «οι απόψεις του κατηγορούμενου δείχνουν πιότερο σεβασμό παρά προσβολή του στρατεύματος» και ότι φυσικά «δεν μπορεί να θεωρηθεί λιποτάκτης κάποιος που έχει μόλις υπηρετήσει 24 μήνες». Ο Αθανασίου, όπως και οι δύο συνήγοροι στην αγόρευσή τους, είχαν επιμείνει στην αντισυνταγματικότητα της πρόσθετης θητείας ως ποινή, κάτι που καθιστούσε τη λιποταξία μη γενόμενη. Θυμίζω: ο Γρηγοριάδης είχε αρνηθεί να υπηρετήσει την παράταση της θητείας του κατά 40 μέρες -μόνο αυτό.
Το σκίτσο του αείμνηστου Γιάννη Ιωάννου στην Πρώτη, τη μέρα που δικαζόταν ο Γρηγοριάδης στο Αναθεωρητικό Στρατοδικείο Αθηνών
Η δική μου συμμετοχή είχε μια ιδιαιτερότητα, για την οποία πρώτη φορά γράφω. Είχε συζητηθεί με τον Γρηγοριάδη ότι, πέρα από τα «πιο σημαίνοντα» πρόσωπα, ήταν καλό να καταθέσει και κάποιος που να εκπροσωπεί, άτυπα βέβαια, τη νεολαία στην πόλη και το πανεπιστήμιο που είχε κινητοποιηθεί για την υπεράσπισή του, αφού και ο ίδιος πάντα την επικαλούταν.
Με αυτό το σκεπτικό, επιλέχθηκα εγώ, ενεργός στο ζήτημα όλο εκείνο το διάστημα. Η υπεράσπιση όμως εξέφρασε επιφυλάξεις, φοβούμενη μήπως μια τέτοια κατάθεση, ίσως κάπως έξω από τις γραμμές των υπολοίπων, δεν βοηθήσει. Δεν ήταν προσωπικό το θέμα, ήξερα ότι οι δύο συνήγοροι ήταν έντιμοι και ενεργοί στους αγώνες για τα κοινωνικά δικαιώματα και έκαναν εκείνη τη στιγμή ό,τι έκριναν καλύτερο για τον Γρηγοριάδη.
Μόλις λοιπόν κλήθηκα έβδομος και τελευταίος από τον γραμματέα της έδρας, ο ένας από τους δύο συνηγόρους δήλωσε, απευθυνόμενος στους στρατοδίκες, ότι δεν χρειαζόταν να εξεταστεί άλλος μάρτυρας. Κοντοστάθηκα, μην ξέροντας τι να κάνω, και τότε ο Γρηγοριάδης σηκώθηκε και είπε σταθερά «όχι, να καταθέσει και αυτός ο μάρτυρας». Έτσι κι έκανα, εξηγώντας με τη σειρά μου γιατί όσοι διαδήλωναν έξω από το Στρατοδικείο πίστευαν ότι ο Γρηγοριάδης πρέπει να αθωωθεί. Ήταν μια μικρή συνεισφορά που πάντα έκτοτε με έκανε περήφανο.
Αργά το μεσημέρι το πενταμελές Στρατοδικείο κατέληξε στην απόφασή του. Καταδίκασε τον Γρηγοριάδη για τη λιποταξία σε 1 χρόνο και 8 μήνες φυλακή και σε 4 μήνες επιπλέον για την προσβολή του στρατεύματος. Η σύνθεσή του, για την ιστορία: Πρόεδρος, ο Κ. Τσιώτας. Μέλη, οι Γ. Κολιούλης, Χ. Καλατζής, Χ. Ζαχαριάδης (αλλού αναφέρεται ως Ζαχαράκης), Λ. Διαμάντης. Στρατιωτικός επίτροπος ο Κ. Καραϊσαρίδης.
Η κάλυψη των γεγονότων από τον Ηπειρωτικό Αγώνα της Τετάρτης 28 Ιουνίου 1989.
«Ένοχος ο Γρηγοριάδης! Ένοχοι οι αγώνες στον στρατό;» ρωτούσε την επομένη με μεγάλα γράμματα ο Ηπειρωτικός Αγών, σε ανταπόκριση του Νίκου Ζαρμπαλά. Φιλοξενούσε επίσης δήλωση του Γρηγοριάδη από το 406 Στρατιωτικό Νοσοκομείο στο Πέραμα, όπου οδηγήθηκε αμέσως μετά την απόφαση, λόγω της εξάντλησής του από την απεργία πείνας που έκανε στις φυλακές από την αρχή του μήνα: «(…) πιστεύω ότι όλοι οι στρατευμένοι πρέπει να υπερασπιστούν τα συνταγματικά και ανθρώπινα δικαιώματα, να αντιδράσουν σ’ αυτές τις δομές που τα παραβιάζουν και με την πάλη όλων μας να κατακτήσουμε τον σεβασμό της αξιοπρέπειας της ζωής μας». Η εφημερίδα ανήγγειλε επίσης ότι είχε ασκηθεί έφεση που θα εκδικαζόταν στο Αναθεωρητικό Στρατοδικείο.
…κυνηγητό χωρίς τέλος
Η ταλαιπωρία του Γρηγοριάδη δεν είχε φτάσει στο τέλος της -ο ελληνικός στρατός δεν ξεχνά, δεν συγχωρεί τις σοβαρές παρεκτροπές. Στις 5 Σεπτεμβρίου 1989, το πενταμελές Αναθεωρητικό Στρατοδικείο Αθηνών τον αθώωσε με 4-1 για τη λιποταξία, αλλά επικύρωσε την ενοχή με 3-2 για την «προσβολή του στρατού». Συνήγοροί του ήταν και πάλι ο Θόδωρος Ζευκιλής, αυτή τη φορά με τους Χριστόφορο Αργυρόπουλο και Τασία Χριστοδουλοπούλου.
Ο Γρηγοριάδης έκανε αίτηση αναίρεσης στον Άρειο Πάγο. Το ΣΤ’ Ποινικό του Τμήμα την απέρριψε (1991), αν και κατά πλειοψηφία. Η μειοψηφία δέχτηκε ότι η καταδίκη του ήταν αντισυνταγματική και συνιστούσε πολιτική δίωξη, ενώ επίσης το σχετικό άρθρο του στρατιωτικού κανονισμού χαρακτηριζόταν αόριστο. Δυο χρόνια μετά η Ολομέλεια επικύρωσε την καταδίκη, αλλά μαζί και την αοριστία του άρθρου: με αυτό «(…) ηθελημένως δεν περιορίζεται το αξιόποινο με ορισμένα είδη προσβολής ή με ορισμένο τρόπο και μέσο τελέσεώς της, αλλά θεσπίζεται κάθε προσβολή του στρατού από στρατιωτικό ως αξιόποινη». Κάθε προσβολή λοιπόν, ώστε ο εκάστοτε αξιωματικός να τιμωρεί κατά την κρίση του!
Καθώς ο Γρηγοριάδης δεν είχε άλλα ένδικα μέσα στην Ελλάδα, προσέφυγε το 1996 στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Το ελληνικό κράτος ζήτησε να μην εκδικαστεί η υπόθεση με κύριο επιχείρημα ότι η ελευθερία της έκφρασης των στρατευμένων πρέπει να περιορίζεται, διαφορετικά απειλείται η εθνική ασφάλεια. Το Δικαστήριο δεν πείστηκε. Με 28 έναντι μόλις μιας ψήφου, αποφάσισε καταρχάς να προχωρήσει στην εκδίκαση και κατόπιν, τον Νοέμβριο 1997, να δικαιώσει τον Γρηγοριάδη: «…Το άρθρο 10 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου δεν σταματά στις πύλες του στρατοπέδου (…) η δίωξη και καταδίκη (του) δεν μπορεί να δικαιολογηθεί ως αναγκαία σε μια δημοκρατική κοινωνία…» Συνήγορός του ήταν ο Ιπποκράτης Μυλωνάς. Ήταν μια πρωτοπόρος απόφαση, που αποτέλεσε οδηγό για μεταγενέστερες σε όλη την Ευρώπη, με το ίδιο θέμα -την ελευθερία έκφρασης των στρατευμένων. Η ηθική νίκη του Γρηγοριάδη ξεπερνούσε πια τα ελληνικά σύνορα.
Ακολούθως ο Άρειος Πάγος επικύρωσε, όπως ήταν υποχρεωμένος, αν και με τεράστια καθυστέρηση (2005) την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, καταλήγοντας ότι η ποινή «ακυρώνεται και η ασκηθείσα ποινική δίωξη παύει οριστικά».
Ο Πάνος Γρηγοριάδης σήμερα
Καθαρός πλέον ο Γρηγοριάδης στην κοινωνία; Αμ δε! Το φθινόπωρο του ίδιου έτους αιτήθηκε να του χορηγηθεί πιστοποιητικό στρατολογικής κατάστασης. Έκπληκτος διάβασε σε αυτό ότι υφίσταται συνέπειες και στερήσεις κακουργηματικού χαρακτήρα και (με έντονη κόκκινη γραφή, υπογραμμισμένη) ότι… παραμένει λιποτάκτης! Και ας είχε αθωωθεί, ως προς αυτό το σκέλος ήδη από τον Σεπτέμβριο του ‘89, από την ίδια τη στρατιωτική δικαιοσύνη! Συνεπώς όλο αυτόν τον καιρό, 16 χρόνια, τον βάρυνε (εν αγνοία του) «κώλυμα διορισμού» και «εκλογιμότητας»!
Απελπισία… Για να διαγράψει από τα κατάστιχα του στρατού μια καταδίκη (για λιποταξία), η οποία είχε ήδη πάψει να υφίσταται με την αθώωσή του στο Αναθεωρητικό Στρατοδικείο το 1989, υποχρεώθηκε σε νέα προσφυγή σε διοικητικό δικαστήριο στη Βέροια, το 2005. Εκδικάστηκε μόλις το 2018 (!) σε μια κραυγαλέα πρακτική αρνησιδικίας. Η απόφαση που (φυσικά) τον δικαίωνε βγήκε πρόσφατα και ο Γρηγοριάδης είναι σε αναμονή νέου πιστοποιητικού. Αυτή τη φορά χωρίς κόκκινες γραμμές…
Επίλογος
Ο Πάνος Γρηγοριάδης στο ακροατήριο του Στρατοδικείου Ιωαννίνων, 27 Ιουνίου 1989. Απόκομμα από την εφ. Πρώτη
Την επομένη της δίκης και της κατάθεσής μου, 28 Ιουνίου 1989, έδωσα και πέρασα το τελευταίο μου μάθημα στο Χημικό Ιωαννίνων. Ήταν για μένα το τέλος ενός κύκλου. Ο Πάνος Γρηγοριάδης, αν και δεν το γνώριζε, βρισκόταν ακόμα στην αρχή του δικού του. Τριάντα ένα χρόνια μετά, αγωνίζεται ακόμα για εκείνη την υπόθεση, με την ίδια ένταση και τις ίδιες αρχές.
Αν και δεν τον έχω συναντήσει έκτοτε, θυμάμαι πάντα τη γλυκιά νεανική μορφή του, με τη στολή του εφέδρου, 27 Ιουνίου 1989 στο Στρατοδικείο Ιωαννίνων. Μερικοί άνθρωποι ορθώνουν το ανάστημά τους σε δύσκολες συγκυρίες, όταν θα μπορούσαν να περάσουν μια ζωή διαφορετική, πιο ήσυχη, πιο βατή, με αξιοπρέπεια βέβαια, ακόμα και θυσίες, αλλά ίσως όχι τόσο επώδυνες. Η μεγάλη απόφαση άλλοτε πηγάζει από βαθιά μέσα τους, άλλοτε μπορεί να είναι παρορμητική και στιγμιαία, άλλοτε να φταίει μια σχετική άγνοια κινδύνου -ή ένα μείγμα από όλα αυτά και άλλα τόσα. Σε κάθε περίπτωση είναι ήρωες. Είναι οι άνθρωποι που οδηγούν μπροστά την κοινωνία, όχι μόνο με την «απόφαση» καθαυτή και τις άμεσες συνέπειές της, όσο κυρίως με το παράδειγμά τους. Τέτοιοι ήρωες, σχεδόν ανώνυμοι, υπήρχαν και υπάρχουν πάντα δίπλα μας. Και αυτό είναι κάτι που σε δύσκολες στιγμές με κάνει να σκέφτομαι ότι τα παιδιά μου θα μεγαλώσουν -τελικώς- σε ένα καλύτερο κόσμο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου