Εθνικιστική μονομέρεια και η επίκληση της κυριαρχίας

Εθνικιστική μονομέρεια και η επίκληση της κυριαρχίας 

του Ορέστη Δαύλια

Με αφορμή τη διένεξη που λαμβάνει χώρα τις τελευταίες μέρες μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας πλήθος εγχώριων δημοσιευμάτων και ανταποκρίσεων δίνουν την αίσθηση μιας εξαιρετικά τεταμένης κατάστασης μεταξύ των δύο χωρών. Πιο συγκεκριμένα η αίσθηση που υπάρχει αυτή τη στιγμή εντός της Ελλάδας είναι ότι η Τουρκία προσπαθεί να καταπατήσει τα ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα στο Αιγαίο.
Στη προσπάθεια αυτή, μάλιστα, χρησιμοποιούνται μία σειρά από έννοιες του διεθνούς δικαίου (υφαλοκρηπίδα, ΑΟΖ, κλπ) χωρίς να γίνεται καμία ανάλυση αυτών προκειμένου να δικαιολογηθεί η παραπάνω θέση. Σε θεσμικό επίπεδο γίνεται λόγος για παραβίαση και απόλυτη περιφρόνηση (sic) του Διεθνούς Δικαίου, του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας, των κανόνων καλής γειτονίας, καθώς και των προτροπών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Προτού προσπαθήσω να αναλύσω την κατάσταση που διαμορφώνεται θεωρώ απαραίτητο να δούμε τι σημαίνει ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδα. Μία πολύ καλή ανάλυση των όρων αυτών, και πολλών άλλων, γίνεται στο βιβλίο Διεκδικήσεις του ελληνικού και του τουρκικού κράτους στο Αιγαίο και τη Μεσόγειο του Σπύρου Λαπατσιώρα [(ISBN: 978-618-5334-35-2)].

Από τη μεριά μου θα τονίσω τα εξής (από την εν λόγω θέση):

Η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) αναφέρεται στα δικαιώματα για την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων, την παραγωγή ενέργειας, τη θαλάσσια επιστημονική έρευνα, τη δικαιοδοσία για τεχνητά νησιά και την προστασία του περιβάλλοντος. Μάλιστα η ΑΟΖ περιλαμβάνει το βυθό, το υπέδαφος, τη θαλάσσια στήλη πάνω από το βυθό και τη σχετική στήλη στον εναέριο χώρο. Δεν αποδίδει κυριαρχία, αλλά κυριαρχικά δικαιώματα σε σχέση με τις παραπάνω χρήσεις και προσφέρει ορισμένα δικαιώματα σε όλα τα υπόλοιπα κράτη (ελευθερία ναυσιπλοΐας, υπερπτήσης, τοποθέτηση θαλάσσιων καλωδίων και αγωγών, κλπ)

Η ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα αναφέρεται σε κυριαρχικά δικαιώματα με σκοπό την εξερεύνηση και εκμετάλλευση πόρων και αφορά τον πυθμένα και το υπέδαφος αλλά όχι τη θαλάσσια στήλη πάνω από αυτά και τον εναέριο χώρο.

Αφού, λοιπόν, λάβουμε υπόψιν τους παραπάνω ορισμούς έχει νόημα να δούμε ότι τόσο τα δημοσιεύματα όσο και οι επίσημες ανακοινώσεις που διακινούνται εντός της χώρας παίρνουν σαν δεδομένα τα εξής: 

Ότι τα ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα είναι σαφώς ορισμένα με βάση το Διεθνές Δίκαιο 

Ότι η Τουρκία δρα απέναντι σε αυτό 

Και τα δύο, κατά τη γνώμη μου, δεν ισχύουν (ή ισχύουν εν μέρει) και εξηγούμαι:

Η Ελλάδα δεν έχει διακηρύξει και οριοθετήσει ΑΟΖ. Αυτό μάλιστα δεν ισχύει μόνο για την ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας αλλά για το σύνολο της ελληνικής ΑΟΖ σε σχέση με όλα τα γειτονικά μας κράτη (Αλβανία, Ιταλία, Λιβύη, Αίγυπτο, Κύπρο). Το μόνο που έχει γίνει είναι η οριοθέτηση της ελληνικής και ιταλικής υφαλοκρηπίδας με διμερή συμφωνία το 1977.

Η θέση της Ελλάδας βασίζεται στην οριοθέτηση της ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας με βάση τη μέση γραμμή μεταξύ της ακτογραμμής των νησιών και των τουρκικών παραλίων. Αυτή η θέση αν λάβει κανείς υπόψη το παραπάνω είναι μία μονομερής θέση η οποία δεν έχει εξεταστεί σε κανένα δικαστήριο, οργανισμό, κλπ και προσφέρεται κυρίως για εσωτερική κατανάλωση.

Από την άλλη πλευρά η θέση της Τουρκίας βασίζεται στην οριοθέτηση με βάση τη μέση γραμμή μεταξύ των ηπειρωτικών ακτογραμμών των δύο κρατών, στη λογική της αρχής της ευθυδικίας. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι τα ελληνικά νησιά του Αιγαίου παρέχουν κυριαρχικά δικαιώματα στην Ελλάδα μόνο όσoν αφορά τα εγχώρια ύδατα και όχι όσων αφορά την ΑΟΖ.

Ειδικότερα για το ζήτημα του Καστελλόριζου θα περιοριστώ στο να αναφέρω ότι μιλάμε για ένα νησί έκτασης 9,1 τετραγωνικών χιλιομέτρων με 19,5 χιλιόμετρα μήκος ακτών που απέχει 1,25 ναυτικά μίλια από τη Τουρκία και 72(!) ναυτικά μίλια από το κοντινότερο ελληνικό νησί, δηλαδή τη Ρόδο, ενώ οι τουρκικές ακτές στη περιοχή έχουν έκταση 160 χιλιομέτρων. Συνεπώς ο καθορισμός της ΑΟΖ με βάση τη μέση γραμμή αποτελεί μία μη ρεαλιστική λύση η οποία μάλιστα δεν επιτρέπει την πρόσβαση της Τουρκίας στα διεθνή ύδατα (μιας και εκεί καταλήγει η τουρκική ακτογραμμή).

Κατά τη γνώμη μου και οι δύο θέσεις είναι προϊόντα του εθνικισμού στις δύο χώρες και των επεκτατικών τάσεών τους και δεν μπορούν να σταθούν σε οποιοδήποτε θεσμό προκειμένου να βρεθεί μία λύση στο συγκεκριμένο ζήτημα. Και οι δύο αυτές θέσεις βασίζονται εν μέρει στο Διεθνές Δίκαιο, δηλαδή βασίζονται στα κομμάτια του που «βολεύουν» τη κάθε χώρα και άρα και οι δύο θέσεις καταπατούν κομμάτια του Διεθνούς Δικαίου.

Μάλιστα αν δει κανείς τις θέσεις της Ελλάδας όσον αφορά την οριοθέτηση της ΑΟΖ με τα υπόλοιπα γειτονικά κράτη και ειδικότερα τις περιπτώσεις της Ιταλίας και της Αλβανίας γίνεται ξεκάθαρο ότι η οριοθέτηση γίνεται με όρους συσχετισμού δύναμης. Πιο συγκεκριμένα στην περίπτωση της Ιταλίας η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας δεν έγινε με βάση τη μέση γραμμή αλλά σε διάφορα σημεία γίνεται με βάση την αρχή της ευθυδικίας και το ζήτημα της ΑΟΖ παραμένει ανοιχτό, ενώ στη περίπτωση της Αλβανίας υπήρξε μία συμφωνία ορισμού πολλαπλών ζωνών (περίπου αντίστοιχο με τη θέση της Τουρκίας) η οποία τελικά δεν έγινε δεκτή από την Αλβανική πλευρά.

Κλείνοντας θα σημειώσω ότι όταν αντιμετωπίζει κανείς τέτοια περίπλοκα ζητήματα είναι παραπάνω από απαραίτητη η γνώση και η κατανόηση τόσο του για τι πράγμα μιλάμε με πραγματικούς όρους (ορισμοί ΑΟΖ, υφαλοκρηπίδας, κλπ), όσο και των διεθνών συνθηκών. Θέσεις που περιορίζονται στη μονομερή υπεράσπιση των δικαιωμάτων μιας χώρας χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τη θέση της άλλης και βασίζονται σε μία βαθιά εθνικιστική λογική περί χαμένων πατρίδων και εδαφών προφανώς και δεν έχουν καμία λογική βάση και δεν μπορούν να οδηγήσουν σε ειρηνικές λύσεις. Σε αυτό το πλαίσιο σκόπιμα δεν γίνεται προσπάθεια παραγωγής κάποιας θέσης για τα ζητήματα που προκύπτουν παρά κυρίως μία προσπάθεια ανάλυσης της κατάστασης με βάση τόσο το Διεθνές Δίκαιο.

https://galopar.gr