(Αποστολή στη Λέσβο): Γιώργος Μουρμούρης
Ορατοί έγιναν ξαφνικά, εν μία νυκτί, οι χιλιάδες πρόσφυγες και μετανάστες της Μόριας που παρέμεναν αθέατοι, ξεχασμένοι πίσω από τα συρματοπλέγματα του ΚΥΤ ή κάτω από τα ελαιόδεντρα της «ζούγκλας» του καταυλισμού, μέχρι την μεγάλη πυρκαγιά της Τρίτης.
Μικρά παιδιά, νεογέννητα μωρά, νέες μητέρες, ηλικιωμένοι, άνδρες και γυναίκες, χιλιάδες άνθρωποι που είχαν μάθει να τα φέρνουν πέρα με χίλιες δυσκολίες στη Μόρια, ξεχύθηκαν στον δρόμο που συνδέει τη Μυτιλήνη με τα βορειοανατολικά χωριά του νησιού.
Το σημείο του δρόμου όπου οι πρόσφυγες και μετανάστες βρέθηκαν αντιμέτωποι με τον φραγμό των ΜΑΤ, από τα οποία δέχτηκαν χημικά αργά το βράδυ της Τετάρτης, σηματοδότησε «σύνορο» του άτυπου καταυλισμού: Είναι το ακρότατο σημείο προς το οποίο μπορούν να κινηθούν προς την κατεύθυνση της Μυτιλήνης. Το βόρειο «σύνορο» του καταυλισμού βρίσκεται κοντά στη διασταύρωση του δρόμου που οδηγεί στη Μόρια. Τις πρώτες 48 ώρες πρόσφυγες υπήρχαν και βορειότερα, προς τον οικισμό της Παναγιούδας, ωστόσο σταδιακά μετακινούνται και αυτοί σε αυτό το περίπου ένα χιλιόμετρο δρόμου που αποτελεί τον νέο καταυλισμό.
Τι σημαίνει δεκατρείς χιλιάδες άνθρωποι στις άκρες ενός επαρχιακού δρόμου; Ξεφεύγοντας από το δυτικοκεντρικό, ψυχρό βλέμμα του φακού των ΜΜΕ, ακόμα και μέσα στην αντικειμενικά απόλυτη εξαθλίωση, είναι ορατή η δύναμή των ανθρώπων και η θέλησή τους για ζωή. Αυτή η αντίφαση, της εξαθλίωσης και της ζωντάνιας, είναι ορατή διαρκώς διασχίζοντας τον άτυπο καταυλισμό και συνομιλώντας με τους ανθρώπους του.
Περνώντας τον αστυνομικό φραγμό, μια ομάδα ανδρών και γυναικών κάθονται στον δρόμο ακουμπώντας στην κλούβα των ΜΑΤ. Μια άλλη ομάδα ανδρών είναι ξαπλωμένη κάτω από ένα φορτηγό, όπου βρήκαν λίγη σκιά. Δεξιά και αριστερά του δρόμου βρίσκονται συνεχώς άνθρωποι ξαπλωμένοι στην άσφαλτο, στο χώμα, σε υπνόσακους, σε κουρέλια, σε σακιά, σε καλάμια, σε ξύλα, σε σκηνές ή τμήματα σκηνών, σε οτιδήποτε μπόρεσαν να πάρουν φεύγοντας από τη φλεγόμενη Μόρια ή σε ότι μάζεψαν από τη γύρω περιοχή. Όπου ο δρόμος δημιουργεί εσοχές, που μέχρι πριν μερικές μέρες αποτελούσαν το πάρκιγνκ καταστημάτων, ο άτυπος καταυλισμός πυκνώνει ενώ κάθε διαθέσιμος πόρος, οποιουδήποτε είδους, αξιοποιείται για τις ανθρώπινες ανάγκες: Η βρύση ενός πρατηρίου καυσίμων έγινε ξαφνικά πηγή πόσιμου νερού, τα σκίαστρα για τα αυτοκίνητα στο πάρκινγκ ενός σούπερ μάρκετ έγιναν προνομιούχα θέση που προστατεύει από τον καυτό ήλιο. Ένα ξεχασμένο λάστιχο έχει μετατραπεί σε ντουζιέρα, παρατημένα αυτοκίνητα που σκουριάζουν σε (επικίνδυνο) παιχνίδι για τα πιτσιρίκια που χοροπηδούν πάνω τους, ένα οικόπεδο με καλαμιές σε πηγή πρώτων υλών για ένα υποτυπώδες κατασκεύασμα προστασίας από τη ζέστη.
Οι διαφημίσεις, πινακίδες, ενδείξεις και σημάνσεις στα καταστήματα ξαφνικά απέκτησαν άλλο νόημα, απευθυνόμενα σε άλλους ανθρώπους. Κάτω από ένα σήμα που ορίζει τον σταθμό συγκέντρωσης σε περίπτωση φωτιάς, στο πάρκινγκ του Lidl, βρίσκονται ήδη συγκεντρωμένοι δεκάδες πρόσφυγες από την πυρκαγιά της Μόριας. Μπροστά σε ένα διαφημιστικό μπάνερ για το Oktoberfest, το διάσημο φεστιβάλ του Μονάχου, τριγυρνούν άνθρωποι που ως, ονειρικό σχεδόν, τελικό προορισμό πιθανότατα έχουν το Μόναχο ή κάποια άλλη γερμανική πόλη. Κάτω από μια (αυτο)διαφήμιση της Lidl ως του «καλύτερου εργοδότη», όπου χαρωποί (λευκοί) υπάλληλοι πακετάρουν, καταγράφουν και τακτοποιούν προϊόντα με φόντο την αφθονία και τίτλο «αυτή η ομάδα ξεπέρασε τον εαυτό της ξανά», πρόσφυγες φτιάχνουν εξαρχής ξανά ένα υποτυπώδες κατάλυμα.
Κάδοι απορριμμάτων έχουν μετατραπεί σε καρότσια μεταφοράς των προσωπικών αντικειμένων των προσφύγων. Πίσω από έναν κάδο σέρνεται και ένα καφάσι με δύο νυσταγμένα προσφυγάκια. Τα παιδιά παίζουν με ό,τι βρουν: Ξύλα, καλάμια, σκουπίδια, με τα χέρια τους, με τα πόδια τους, μεταξύ τους. Στο ένα χιλιόμετρο του καταυλισμού είδα μόνο μια μπάλα. Είναι πάντα πρόθυμα να φωτογραφηθούν και χαίρονται όταν βλέπουν τους εαυτούς τους στην οθόνη. Πίσω τους, ένας ηλικιωμένος, φορώντας την αραβική καφίγια, πλέκει με τα καλάμια ένα αντίσκηνο, δημιουργώντας μια τρύπα στον χώρο και στον χρόνο: Σε πόσα μέρη, επί πόσους αιώνες άνθρωποι με καφίγια φτιάχνουν καταφύγια από καλάμια.
Από το μεσημέρι της Παρασκευής πάνω από τους πρόσφυγες πετά ένα ελικόπτερο που προσγειώνεται ανάμεσα σε ξερά χόρτα, στο βορειοανατολικό άκρο του καταυλισμού. Είναι το σημείο που θα στηθεί η νέα Μόρια, ένας «προσωρινός» καταυλισμός για τη στέγαση όσων βρίσκονται στον δρόμο. Το όριο του καταυλισμού μετατρέπεται και στο όριο της ευαισθησίας των κυβερνήσεων Ελλάδας και Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ως εκεί φτάνει: Μερικές δεκάδες αντίσκηνα, τυποποιημένες, κακής ποιότητας όπως καταγγέλλεται, μερίδες φαγητού από τον στρατό, εξάδες νερό οι οποίες το μεσημέρι της Πέμπτης πετάγονταν από το φορτηγό στο συγκεντρωμένο πλήθος, έσκαγαν στο έδαφος και ο καθένας έτρεχε να προλάβει ένα μπουκάλι. Το ότι θα απαιτηθεί βία για να στοιβαχτούν ξανά οι πρόσφυγες στον νέο καταυλισμό, είναι δεδομένο.
Για μέτρα υγιεινής βεβαίως ή, πολύ περισσότερο, προστασίας από τον κορωνοϊό, ούτε λόγος. Όποιοι πρόσφυγες έχουν κάποιες μάσκες, άγνωστο πόσο καιρό, τις φορούν, και ως εκεί. Άλλωστε τι μέτρα μπορούν να τηρηθούν με αδύνατη την αποφυγή του συνωστισμού, χωρίς καθαρό τρεχούμενο νερό και σαπούνι, χωρίς προϊόντα ατομική υγιεινής. Πρόκειται βεβαίως για τις ίδιες ακριβώς συνθήκες που επικρατούσαν και στον καταυλισμό της Μόριας, ήδη από πριν το ξέσπασμα της πανδημίας. Μόνη αντίδραση της ελληνικής κυβέρνησης στις διαμαρτυρίες των προσφύγων, στις εκκλήσεις ΜΚΟ και άλλων φορέων, ακόμα και αυτής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για μέτρα προστασίας, ήταν ο υγειονομικός αποκλεισμός του καταυλισμού από τον Μάρτιο και το καθολικό lockdown τις τελευταίες ημέρες πριν την πυρκαγιά. Τα 35 επιβεβαιωμένα κρούσματα κορωνοϊού βρίσκονται βεβαίως ανάμεσα στους πρόσφυγες.
Οι εικόνες από τη Λέσβο αυτές τις μέρες φεύγουν σε συνεχή ροή εκατοντάδων χιλιάδων μεγκαμπάιτ προς όλες της κατευθύνσεις του δυτικού, τουλάχιστον, κόσμου. Οι «σκληροί» της Ευρώπης βλέπουν στις σκηνές αυτές την τιμωρία που αξίζει από τη μία, και αυτό που θεωρούν πολιτισμό, από την άλλη, του μη δυτικού κόσμου. Αυτών που πολιορκούν το φρούριό τους. Οι «φιλάνθρωποι», ανθρώπους που ζητούν ελεημοσύνη στις παρυφές της ηπείρου που γέννησε τον διαφωτισμό και ως εκ τούτου δικαιωματικώς πολιτισμικού διοικητή και καθοδηγητή του πλανήτη. Όλοι τους παίζουν στο εσωτερικό με τον προνοιακό σωβινισμό: Αυτοί που τώρα ορμούν να πάρουν τις εξάδες νερό των Ελλήνων, αύριο θα θέλουν τις δικές σας εξάδες νερό. Εμείς αν θέλετε τις δίνουμε, αλλά θα λείψουν από εσάς, λένε στο εσωτερικό τους ακροατήριο. Η Κομισιόν δεν αναγνωρίζει κάποια πολιτική ή ηθική ευθύνη.
Στη Λέσβο, πολλοί άνθρωποι δεν θέλουν πια ούτε να προσπαθήσουν να καταλάβουν τι συμβαίνει. Έχουν κουραστεί να αναμετρούνται με μεγάλα ερωτήματα (κάποιοι δεν το έκαναν και ποτέ), θέλουν μόνο να φύγει το πρόβλημα από την αυλή τους. Και αυτό οδηγεί σε τερατογενέσεις.
Υπάρχουν βέβαια και οι άλλοι άνθρωποι: Αλληλέγγυοι σε Μυτιλήνη, Αθήνα και Ευρώπη, οι μεγάλες διαδηλώσεις στο Βερολίνο και άλλες πόλεις υπέρ της υποδοχής προσφύγων, η διαδήλωση που προγραμματίζεται στη Μυτιλήνη, την Αθήνα και άλλες μεγάλες πόλεις το απόγευμα της Παρασκευής. Οι άνθρωποι που καταλαβαίνουν ότι οι μεγάλες μετακινήσεις πληθυσμών θα αποτελούν στο εξής μόνιμα μια πραγματικότητα, και δεν θα είναι οι πόλεμοι η μοναδική αιτία. Που συνειδητοποιούν ότι ή θα βρούμε έναν τρόπο να συμβιώνουμε με τους ανθρώπους που θα μετακινούνται από τόπο σε τόπο, ή θα ξημερώσει η εποχή των τεράτων.
Ένα είναι σίγουρο πάντως: Το φρούριο που στις πολεμίστρες του φέρει τη μπλε σημαία με τα δώδεκα κίτρινα αστέρια και γαλουχεί τους υπηκόους του με την αυταπάτη ότι μπορεί να υπάρξει μια νοικοκυρεμένη αυλή σε έναν βαλτότοπο, βυθίζεται ήδη στη σήψη και την παρακμή. Και για αυτή τη σήψη δεν ευθύνονται όσοι υποδεικνύονται ως εχθροί.
Αναλυτικό ρεπορτάζ για τις εξελίξεις στη Λέσβο, στο ΠΡΙΝ που κυκλοφορεί το Σάββατο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου