Γράφει ο Αλέξανδρος Γεωργακάκης
Μία ακόμη εκ των “παγωμένων διενέξεων” στην Υπερκαυκασία εξελίχθηκε εκ νέου σε πόλεμο και απαιτείται να φωτιστούν καλύτερα ορισμένες πλευρές της.
Άραγε δικαιούται το Αζερμπαϊτζάν να επικαλείται την Αρχή της εδαφικής ακεραιότητας στο πλαίσιο των διεκδικήσεών του;
Πράγματι, ουδέποτε αποτελούσε η περιοχή του Ναγκόρνο Καραμπάχ μέρος ενός ανεξαρτήτου αζερικού κράτους.
Πράγματι, μόλις κατά τη σοβιετική περίοδο υπήχθη ως “Αυτόνομη Επαρχία” στην Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία (ΣΣΔ) του Αζερμπαϊτζάν.
Βάσει δε του αναθεωρημένου επί Γκορμπατσώφ σοβιετικού συντάγματος, οι αρχές κάθε ΣΣΔ της Σοβιετικής Ένωσης μπορούσαν να διεξαγάγουν δημοψήφισμα για ανεξαρτητοποίηση, αλλά οι υπαγόμενες σ’ αυτήν Αυτόνομες Επαρχίες διατηρούσαν το δικαίωμα να καθορίσουν το μέλλον τους σε ξεχωριστό δημοψήφισμα.
Κατά τον πόλεμο 1992-94, στην προσπάθειά τους να σπάσουν τον αποκλεισμό που είχε επιβληθεί στο θύλακα του Καραμπάχ, οι Αρμένιοι αυτονομιστές κατέλαβαν τον διάδρομο του Λατσίν που οδηγούσε στην Αρμενία και αργότερα κατέλαβαν και μία εκτενή “ζώνη ασφαλείας” που περιελάμβανε επιπλέον εδάφη πέραν του θύλακα του Καραμπάχ και που ανήκουν χωρίς καμιά αμφιβολία στο Αζερμπαϊτζάν.
Επιπλέον, προκάλεσαν τον εκτοπισμό 600.000 Αζέρων.
Δυστυχώς, διεπράχθησαν άθλιες ωμότητες από ορισμένες αρμενικές δυνάμεις και, αν μη τι άλλο, οφείλουν οι ηγεσίες να διασφαλίσουν ότι δεν θα επαναληφθούν ποτέ αυτά που συνέβησαν στο Khojali και αλλού.
Δικαιούνται οι Αρμένιοι του Καραμπάχ να επικαλούνται την Αρχή της αυτοδιάθεσης των λαών;
Πράγματι, κατοικούν εκεί ανέκαθεν.
Δεν είχε επιχειρηθεί ποτέ κάποιος συστηματικός εποικισμός, όπως στην κατεχομένη βόρειο Κύπρο από τους Τούρκους ή στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη από τους Ισραηλινούς, με στόχο το σφετερισμό εδαφών.
Επιπλέον, οι Αρμένιοι έχουν αποδεχθεί τη διεξαγωγή νέου δημοψηφίσματος για το μέλλον του Καραμπάχ (ένωση με Αρμενία ή άλλη λύση), υπό την εποπτεία παρατηρητών του ΟΗΕ και του ΟΑΣΕ.
Η ιστορία, οι θυσίες τους στον πόλεμο 1992-94 και άλλα ενισχύουν ηθικά τη θέση τους.
Ορισμένοι επικαλούνται και την διαφορά μεταξύ πολιτικού συστήματος του Αζερμπαϊτζάν και πολιτικού συστήματος de facto ανεξαρτήτου Δημοκρατίας του Αρτσάχ (αρμενική ονομασία του Καραμπάχ) – στο Αζερμπαϊτζάν ισχύει ο τύπος καθεστώτος όπου ο (κληρονομικός) πρόεδρος λαμβάνει το 85% των ψήφων, ενώ στο Καραμπάχ το περιβάλλον είναι πολύ πιο δημοκρατικό.
Παρεμπιπτόντως, στην εξίσου δημοκρατική Αρμενία, αυτή ακριβώς η πολυφωνία και ο έλεγχος της εξουσίας από το λαό, για ορισμένους, έχει καταστήσει δυσκολότερη οποιαδήποτε υποχώρηση των ηγετών της χώρας στο θέμα του Καραμπάχ.
Ο νέος πρωθυπουργός της Αρμενίας Πασινιάν είχε, αρχικώς, εμπνεύσει αισιοδοξία στους Αζέρους και έμοιαζε έτοιμος για επίλυση της διαφοράς – είχε θέσει ως προτεραιότητες την καταπολέμηση της διαφθοράς και την προσέλκυση επενδύσεων, όπως και την επανεξέταση των όρων της Ευρασιατικής Οικονομικής Ένωσης στην οποία συμμετέχει η Αρμενία.
Και εκείνος, όμως, κατέληξε τελικά να κατηγορείται από τους Αζέρους ότι επιχειρεί να πλειοδοτήσει σε πατριωτισμό.
Μετά την εκεχειρία του 1994, το Αζερμπαϊτζάν και η Αρμενία απεδέχθησαν τη μεσολάβηση τριών κυρίως κρατών (ΗΠΑ, Ρωσίας, Γαλλίας) – στις διαπραγματεύσεις δεν συμμετείχαν αντιπρόσωποι του de facto ανεξαρτήτου Καραμπάχ, καθότι οι Αζέροι δεν ήθελαν καν να το αναγνωρίσουν ως εμπλεκόμενη πλευρά.
Σημειωτέον ότι η Αρμενία ούτε έχει προσαρτήσει αμφισβητούμενα εδάφη, ούτε έχει αναγνωρίσει την ανεξαρτησία της αυτοανακηρυχθείσης “Δημοκρατίας του Αρτσάχ”.
Αντίθετα με κράτη όπως η Τουρκία, το Ισραήλ, η Ρωσία κ.ά., η Αρμενία δεν επιχείρησε να επιβάλει τετελεσμένα, αλλά αντίθετα έδειχνε ανοιχτή σε κάθε πρόταση.
Από το 2007 και έπειτα, οι διαπραγματεύσεις μεταξύ των δύο πλευρών εκινούντο γύρω από την επεξεργασία των “Βασικών Αρχών της Μαδρίτης” που τα τρία κράτη – μεσολαβηητές είχαν προτείνει και οι οποίες περιελάμβαναν μεταξύ άλλων:
– Προσωρινή διατήρηση θύλακος Καραμπάχ υπό αρμενικό έλεγχο μέχρις ότου αποφασιστεί το τελικό του καθεστώς
– Απόσυρση πάσης αρμενικής δύναμης από τα αζερικά εδάφη πέραν του θύλακος του Καραμπάχ που αποτελούν τη “ζώνη ασφαλείας” με εξαίρεση το Διάδρομο του Λατσίν (ώστε να διασφαλίζεται η οδική σύνδεση μεταξύ Αρμενίας και θύλακος του Καραμπάχ)
– Ανάπτυξη Κυανοκράνων
Η Αρμενία ήταν ανέκαθεν διατεθειμένη να δεχθεί την απόσυρση από τα εν λόγω αζερικά εδάφη, αλλά υπό την προϋπόθεση της ταυτόχρονης επίτευξης συμφωνίας επί του τελικού καθεστώτος του Καραμπάχ.
Η πρόβλεψη, λοιπόν, για άμεση επιστροφή αζερικών εδαφών χωρίς να διασφαλιστεί ταυτόχρονα η αναγνώριση ενός αποδεκτού από τους Αρμενίους καθεστώτος σήμαινε απλά την απώλεια ενός κρίσιμου διαπραγματευτικού χαρτιού γι΄ αυτούς.
Ο νέος Αρμένιος πρωθυπουργός, όμως, φαίνεται ότι έδειξε ανοιχτά την αδιαλλαξία του, ενώ οι Αρμένιοι ενδεχομένως υποτίμησαν τις προθέσεις και ίσως και τις δυνατότητες του Αζερμπαϊτζάν όσον αφορά στην ανάληψη επίθεσης.
Η επίθεση του Αζερμπαϊτζάν
Είναι άραγε αποφασισμένος ο Αλίγιεφ για την τελική λύση;
Από την εκεχειρία του 1994 και έπειτα, πέραν ορισμένων αψιμαχιών, δεν είχε αναληφθεί ποτέ τόσο αποφασιστική προσπάθεια για ανατροπή της κατάστασης.
Διερωτάται κανείς αν έχουν μπορέσει οι Αρμένιοι (μεταξύ των οποίων μάχονται και απόφοιτοι της ΣΣ Ευελπίδων) να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά την επί τριών κατευθύνσεων επίθεση των αζερικών δυνάμεων.
Σίγουρα η κινητοποίηση εθελοντών Αρμενίων (πολλοί εξ αυτών 50-60 ετών) είναι τέτοια ώστε οι αρχές δυσκολεύονται να τη διαχειρισθούν και απευθύνουν εκκλήσεις να συντονίζουν τις ενέργειές τους με τις στρατιωτικές αρχές και να μην πηγαίνουν μόνοι τους στις αμυντικές τοποθεσίες.
Έχουν μεν καταλάβει εδάφη οι Αζέροι, αλλά το γεγονός ότι αντίθετα με τους Αρμενίους το καθεστώς Αλίγιεφ αποκρύπτει τους αριθμούς των πεσόντων Αζέρων σε συνδυασμό με εικόνες που μεταδίδουν τα αρμενικά μέσα αποτελούν, ίσως, ενδείξεις για το ύψος των απωλειών.
Πάντως, ο Αλίγιεφ έχει περιοριστεί σε επιθέσεις εναντίον θέσεων που βρίσκονται αυστηρά στις ελεγχόμενες από τους αυτονομιστές περιοχές.
Δεν πλήττονται εδάφη της Αρμενίας και ο πόλεμος δεν φαίνεται να έχει τη μορφή ολοκληρωτικού πολέμου, αλλά πιο περιορισμένου με σκοπό την ενίσχυση της διαπραγματευτικής θέσης του Αζερμπαϊτζάν.
Πάντως, αν o Αλίγιεφ κλιμακώσει τις επιχειρήσεις ή τεθεί θέμα κάποιας υπαρξιακής απειλής, η Αρμενία ασφαλώς διαθέτει όπλα όπως π.χ. βαλλιστικοί πύραυλοι με μεγάλη ακτίνα δράσης Iskander και επιπλέον δύναται να πλήξει στρατηγικούς στόχους όπως οι αγωγοί φυσικού αερίου και πετρελαίου που διέρχονται μόλις περί τα 40 χλμ από τα εδάφη που ελέγχουν οι αυτονομιστές, αλλά και άλλες σχετικές υποδομές.
Πιθανότατα οι επιχειρήσεις δεν εξελίχθηκαν βάσει του σχεδιασμού των Αζέρων (και Τούρκων;) επιτελών, πιθανότατα οι Αρμένιοι αντέδρασαν αποτελεσματικά και δεν επέτρεψαν στους Αζέρους την επαρκή αξιοποίηση στρατηγικού ή ενδεχομένως και τακτικού αιφνιδιασμού – ας παραβλέψουμε προς το παρόν πληροφορίες που διαδίδονται περί πράκτορος της ρωσικής FSB στο επιτελείο των Αζέρων που προειδοποίησε έγκαιρα τους Ρώσους κι εκείνοι με τη σειρά τους τούς Αρμενίους για το σχέδιο επίθεσης.
Ο Αζέρος πρέσβυς στη Μόσχα προειδοποίησε ότι αν ο Πασινιάν αναγνωρίσει την ανεξαρτησία του Καραμπάχ (όπως απείλησε μετά την εκδήλωση της αζερικής επίθεσης), τότε ο πόλεμος “θα συνεχιστεί μέχρι τη νίκη”.
Μήπως, λοιπόν, τούτο σημαίνει ότι οι Αζέροι σ’ αυτήν τη φάση δεν είναι αποφασισμένοι να πολεμήσουν επ’ αόριστον μέχρι τη νίκη – “απελευθέρωση” του Καραμπάχ;
Διεθνές πλαίσιο
Η Ρωσία δεσμεύεται στο πλαίσιο του Συμφώνου για τη Συλλογική Ασφάλεια (ευρασιατικής εκδοχής του NATO) να συνδράμει στρατιωτικώς μόνο σε περίπτωση απειλής κατά της ίδιας της Αρμενίας – άλλωστε κι η Αρμενία έχει αποφύγει να ζητήσει τη συνδρομή αυτή ως τώρα.
Φυσικά, το Κρεμλίνο επιθυμεί διατήρηση καλών σχέσεων με αμφοτέρους τους εμπολέμους, εξ ου και η αυστηρώς ουδέτερη (δημοσίως) στάση της.
Θα υπέθετε κανείς, βέβαια, ότι θα συνέφερε το Κρεμλίνο η υπονόμευση της σταθερότητας του Αζερμπαϊτζάν και της αξιοπιστίας του ως εναλλακτικού προμηθευτή φυσικού αερίου (ιδίως σε περίπτωση που πλήξουν οι Αρμένιοι τις σχετικές υποδομές).
Ο δε ρόλος του Ερντογάν υπήρξε καθοριστικός στην ανάληψη επίθεσης από τον Αλίγιεφ – πρόκειται για άλλη μια περίπτωση μεταστροφής από την “πολιτική των μηδενικών προβλημάτων” του Νταβούτογλου.
Ορισμένοι δε “ειδικοί” που έχουν αναλάβει να προωθήσουν τις θέσεις του Αζερμπαϊτζάν στην Ελλάδα, υποβαθμίζουν τους δεσμούς των Αζέρων με την Τουρκία, αλλά δείχνουν ότι είτε αγνοούν είτε αποκρύπτουν τα περί “ενός έθνους και δύο κρατών” του Χαϊντάρ Αλίγιεφ, πρώην προέδρου του Αζερμπαϊτζάν και πατέρα του νυν προέδρου.
Ο παντουρανισμός ορισμένων Τούρκων πολιτικών ουδέποτε είχε καταλήξει σε τόσο ενεργή τουρκική εμπλοκή στη σύγκρουση, πέραν κάποιων εθελοντών Γκρίζων Λύκων.
Στο παρελθόν, Αζερμπαϊτζάν και Τουρκία είχαν αρκεστεί κυρίως στην άσκηση οικονομικής πίεσης που συνεπαγόταν το κλείσιμο των συνόρων τους με την Αρμενία.
Όμως, Γεωργία και Ιράν διετήρησαν ανοιχτά τα σύνορά τους και μάλιστα το τελευταίο παρέχει στην Αρμενία την μοναδική πηγή φυσικού αερίου στην οποία δύναται να έχει πρόσβαση.
Επίσης, λόγω των εχθρικών σχέσεων της Ρωσίας με τη Γεωργία, οι επικοινωνίες της πρώτης με την Αρμενία και τη βάση που διαθέτει εκεί διασφαλίζονται χάρη στον ιρανικό εναέριο χώρο και άλλες διευκολύνσεις.
Το Ιράν, βέβαια, αυτήν τη στιγμή επιδιώκει να διατηρήσει επισήμως την ουδετερότητά του, αλλά δεν θέλει να πληγεί ο εταίρος του η Αρμενία, ούτε να ενισχυθεί το καθεστώς Αλίγιεφ το οποίο, ως φαίνεται, έχει παράσχει διευκολύνσεις στους Ισραηλινούς στο πλαίσιο επιχειρήσεων κατά του Ιράν.
Γι’ αυτό είναι πιθανότατη η παρασκηνιακή υποστήριξη της Αρμενίας από το Ιράν.
Σύμφωνα με την ισραηλινή εφημερίδα Haaretz, τις τελευταίες μέρες έχει παρατηρηθεί αύξηση των αφίξεων μεταγωγικών του Αζερμπαϊτζάν σε ισραηλινές αεροπορικές βάσεις, γεγονός που κατά την εφημερίδα είναι ενδεικτικό της έκτασης της συνεργασίας Ισραήλ-Αζερμπαϊτζάν.
Iσραηλινά drones-καμικάζι ήσαν από το 2016 κιόλας μεταξύ των διαφόρων φονικών συστημάτων που χρησιμοποιούνται εναντίον αρμενικών θέσεων.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου