Η πορεία του πολέμου Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν

By Գարիկ Ավագյան – Own work, CC BY-SA 4.0,

Στις 27 Σεπτεμβρίου κλείνει ακριβώς ένας μήνας από τη μέρα έναρξης του πολέμου ανάμεσα στην Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν.

Την στιγμή που γράφονται αυτές τις γραμμές, οι απώλειες των δύο πλευρών παρόλο που δεν έχουν επιβεβαιωθεί από κάποια τρίτη επίσημη και αξιόπιστη πηγή, φαίνεται πως διατηρούνται σε σχετικά χαμηλά επίπεδα. «Σχετικά χαμηλά» σε σχέση με την στρατιωτική δυνατότητα των δύο χωρών και ειδικά του καλύτερα εξοπλισμένου με μοντέρνο και πανάκριβο οπλισμό, Αζερμπαϊτζάν. Η Αρμενία και η μη διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση του Ναγκόρνο Καραμπάχ – Αρτσέχ, έχει επίσημα παραδεχθεί τον θάνατο 974 στρατιωτών και τον τραυματισμό μερικών χιλιάδων ακόμη. Το Αζερμπαϊτζάν από την μεριά του δεν ανακοινώνει επίσημο αριθμό νεκρών στρατιωτικών αν και τρίτες πηγές μιλούν για τουλάχιστον 500 νεκρούς με ή χωρίς τους μισθοφόρους τζιχαντιστές από την Συρία που μετρούν μεταξύ 150-200 νεκρούς σύμφωνα με Συριακές πηγές.

Υπάρχουν επίσης επιβεβαιωμένα τουλάχιστον 65 πολίτες του Αζερμπαϊτζάν και 40 της Αρμενίας μεταξύ των θυμάτων και φυσικά εκατοντάδες ακόμη τραυματίες. Και οι δύο χώρες έχουν καταγγείλει ακρότητες των αντιπάλων τους.

Η Αρμενία φέρεται να έχει βομβαρδίσει με βολές πυροβολικού την πόλη Γκάντζα, ενεργειακό κόμβο του Αζερμπαϊτζάν. Το Αζερμπαϊτζάν έχει βομβαρδίσει την πρωτεύουσα του Ναγκόρνο Καραμπάχ, το Στεπανακέρτ με drones.

Έχουν επίσης διαρρεύσει στο διαδίκτυο βίντεο εκτέλεσης τριών Αρμένιων αιχμαλώτων από στρατιώτες του Αζερμπαϊτζάν, σε δύο διαφορετικές περιπτώσεις.

Είναι πάντως κοινά αποδεκτό από όλους τους αναλυτές ότι το μέγεθος των απωλειών των στρατιωτικών κρατιέται σκοπίμως χαμηλά στις επίσημες ανακοινώσεις, για λόγους προπαγάνδας. Ο Ρώσος πρόεδρος Πούτιν σε επίσημες δηλώσεις του μίλησε για τουλάχιστον 5000 νεκρούς και από τις δύο μεριές, ένστολους και μη, μέχρι τις 22 Οκτωβρίου.

Οι εδαφικές μεταβολές στον χάρτη των συγκρούσεων φέρουν το Αζερμπαϊτζάν να έχει πετύχει μετά από πολλές μέρες, εντέλει ένα μικρό μόνο μέρος από τους αρχικούς του στόχους, προχωρώντας αργά στην επανάκτηση μιας σειράς χωριών και κωμοπόλεων, κυρίως στην μεθόριο με το Ιράν στην κοιλάδα του ποταμού Αράς. Έχει αποφύγει προς το παρόν όχι μόνο να αμφισβητήσει τα διεθνώς αναγνωρισμένα σύνορα της Αρμενίας, αλλά ακόμη και τα εδάφη του καθαυτό Ναγκόρνο Καραμπάχ. Καταλαμβάνει δηλαδή νικηφόρα μεν αλλά αργά, εδάφη δικά του, του Αζερμπαϊτζάν, που είχε κατακτήσει η Αρμενία στον πόλεμο του 1988-1994.

27 Σεπτεμβρίου: χάρτης της σύρραξης από το Τwitter του παρατηρητηρίου Suriyakmaps

25 Οκτωβρίου: χάρτης της σύρραξης από το Τwitter του παρατηρητηρίου Suriyakmaps

Πολλοί αναλυτές σημειώνουν πως αυτό είναι σε μεγάλο βαθμό αναπόφευκτο για λόγους στρατιωτικούς αλλά και πολιτικούς. Καταρχάς οι περιοχές που κατακτά το Αζερμπαϊτζάν είναι πεδινές και σχετικά ομαλές. Προσφέρονται δηλαδή πιο εύκολα για επίγεια κατάκτηση με τακτικό στρατό. Με δεδομένο ότι το Αζερμπαϊτζάν παρόλο που είναι μεγαλύτερο και πιο ισχυρό από την Αρμενία ή τις δυνάμεις του Αρτσέχ, δεν έχει προχωρήσει σε ολοκληρωτικό πόλεμο, οι μάχες αυτές με επίγειες δυνάμεις αποτελούν ένα μικρό μέρος των συνολικότερων στρατιωτικών επιχειρήσεων. Διεξάγονται ωστόσο από αέρος επιχειρήσεις χειρουργικών βομβαρδισμών κυρίως με μη επανδρωμένα drones Τουρκικής ή Ισραηλινής κατασκευής και αποφεύγεται όσο είναι δυνατόν, η έκθεση σε κίνδυνο των επίγειων δυνάμεων.

Σε μεγάλο βαθμό αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι το καθαυτό Ναγκόρνο Καραμπάχ και το Στεπανακέρτ, ως ορεινό και δυσπρόσιτο, θα προκαλούσε πολλές απώλειες σε έμψυχο δυναμικό από μεριάς του επίδοξου κατακτητή. (βλέπε σχετικά και την στρατιωτική και πολιτική ανάλυση στο Foreign Police στην αρχή του πολέμου )

Όμως υπάρχει και άλλος λόγος για την μορφή που παίρνει αυτός ο πόλεμος. Είδαμε πρόσφατα στην Νέα Προοπτική, σε πρόσφατη ανάλυση του σ. Said Gafurov να αναφέρεται η δυσκολία στην κινητοποίηση και επιστράτευση του πληθυσμού και από τους δύο αντιμαχόμενους. Δεν πρόκειται για έναν αυθαίρετο ισχυρισμό. Επίσημες στρατιωτικές μελέτες που διέρρευσαν σημαντικά στοιχεία, αναφέρουν ότι οι λιποταξίες στον στρατό του Αζερμπαϊτζάν και η εγκατάλειψη θέσεων φτάνουν έως και το 20% πράγμα πρωτοφανές για στρατό που θεωρητικά προχωράει νικηφόρα έστω και με αργό ρυθμό.

Και αν αυτό συμβαίνει στον στρατό που προελαύνει μπορούμε να φανταστούμε τι γίνεται στον στρατό που αμύνεται και εγκαταλείπει τα εδάφη του όπως γίνεται με τις δυνάμεις του Αρτσέχ και της Αρμενίας. Αυτές είναι εξοπλισμένες με πεπαλαιωμένο πολεμικό εξοπλισμό Σοβιετικής προέλευσης και Ρωσικής υποστήριξης που δεν μπορεί να παρέχει ικανοποιητικό επίπεδο αντίστασης, παρόλο που έχει καταφέρει να καθυστερήσει αρκετά την επέλαση των Αζέρικων δυνάμεων.

Αλλά πέρα από τα αμιγώς στρατιωτικά δεδομένα και την μορφολογία του εδάφους, υπάρχουν πιο ουσιαστικοί πολιτικοί λόγοι που φαίνεται πως καθορίζουν την πορεία των συγκρούσεων. Για να τους καταλάβουμε πρέπει να δούμε το πρόσφατο παρελθόν της εξέλιξης της αντιπαράθεσης.

Οι δύο χώρες υπό την μεσολάβηση της Ρωσίας, της Γαλλίας και των ΗΠΑ είχαν από το 2007 καταλήξει στην σύνοδο της Μαδρίτης σε έναν οδικό χάρτη οριστικής ειρήνευσης της περιοχής.

Αυτός προέβλεπε ότι η νικηφόρα Αρμενία θα παραδώσει την νότια του Ναγκόρνο Καραμπάχ ζώνη, στα σύνορα με το Ιράν, που είχε καταλάβει από τον πόλεμο του 1988-94. Μαζί θα έπρεπε να παραδώσει και τα εδάφη του Αζερμπαϊτζάν που έχει καταλάβει ανατολικά του Στεπανακέρτ.

Σε αντάλλαγμα θα διατηρούσε τον έλεγχο στα εδάφη του Αζερμπαϊτζάν δυτικά του Ναγκόρνο Καραμπάχ σε έναν «γεωγραφικό εδαφικό διάδρομο» που θα το ένωνε με την Αρμενία σε ένα ενιαίο γεωγραφικό συνεχές.

Το τελικό καθεστώς του ίδιου του Ναγκόρνο Καραμπάχ θα αποφασίζονταν σε μελλοντικό δημοψήφισμα όπου οι δύο επιλογές θα ήταν είτε ένωση με το Αζερμπαϊτζάν, είτε διατήρηση κάποιου βαθμού αυτονομίας εντός του Αζερμπαϊτζάν όπως ήταν και είναι το επίσημο νομικό καθεστώς που έχει ανατρέψει ο πόλεμος του 1994. Δηλαδή το Αρτσέχ θα μπορούσε να υπάρξει είτε ως αυτόνομο κρατίδιο με διευρυμένη αυτονομία εντός του Αζερμπαϊτζάν είτε ως νομός του Αζερμπαϊτζάν αλλά και στις δύο περιπτώσεις με εδαφική συνέχεια με την Αρμενία, με ό,τι κι αν αυτό μπορεί να σημαίνει για την οικονομική και πολιτική του εξέλιξη.

Θα μετατραπεί δηλαδή σε ένα είδος Κοσόβου του Καυκάσου (βλέπε τον σχετικό χάρτη από τη Wikipedia όπου με σκούρο κόκκινο χρώμα τα εδάφη που όφειλε να επιστρέψει η Αρμενία στο Αζερμπαϊτζάν, με πορτοκαλί χρώμα το Ναγκόρνο Καραμπάχ και με κίτρινο χρώμα ο εδαφικός διάδρομος που θα διατηρούσε η Αρμενία για να επικοινωνεί με αυτό ).

By Beshogur – Own work, CC BY-SA 4.0

Βασικός όρος για να εφαρμοστεί αυτή η συμφωνία όμως ήταν η επιστροφή όλων των προσφύγων στην περιοχή, τόσο του ίδιου του Ναγκόρνο Καραμπάχ όσο και των κατεχομένων από την Αρμενία εδαφών του Αζερμπαϊτζάν. Υπολογίζεται ότι από τον πόλεμο του 1988-94 περίπου 450 χιλιάδες Αζέροι και 150 χιλιάδες Αρμένιοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους και να γίνουν πρόσφυγες.

Οι διαπραγματεύσεις εφαρμογής του οδικού χάρτη, κατέληξε σε μια τελματωμένη κατάσταση χωρίς πρόοδο.

Τα πράγματα φάνηκαν να αλλάζουν όταν στην Αρμενία βγήκε μια νέα φιλοδυτική κυβέρνηση το 2018, αυτή του προέδρου Πασινιάν που επιχείρησε να κάνει ένα άνοιγμα στην Δύση και ειδικά στις ΗΠΑ του Τραμπ με απευθείας διαπραγματεύσεις. Η νέα ηγεσία της Αρμενίας άφηνε να εννοηθεί ότι θα ήθελε απεμπλοκή από την διαμάχη. Και αρχικά προσπάθησε να διακόψει την ονομαζόμενη «αδιαλλαξία» της προηγούμενης κυβέρνησης που διατηρούσε στενότερη σχέση με τους αυτονομιστές του Αρτσάχ.

Οι ΗΠΑ πήραν την ευκαιρία και πίεσαν για επανέναρξη του διαλόγου σε ανώτερο επίπεδο μεταξύ Μπακού και Ερεβάν. Και πράγματι μια σειρά ανεπίσημες συνομιλίες διεξήχθησαν μεταξύ των δύο μερών. (βλ ).Φωτογραφίατων Πασινιάν και Αλίγιεφ από την συνάντησή τους στο Παγκόσμιο Φόρουμ του Νταβός το 2019 που ανάρτησε η ίδια η Αρμενική Προεδρία

Όμως οι ΗΠΑ του Τραμπ έχασαν το τελευταίο διάστημα σταδιακά, το ενδιαφέρον τους για την περιοχή της Αρμενίας που γενικά την θεωρούν «χωράφι» της Ρωσίας και δευτερεύουσας οικονομικής σημασίας για αυτούς – παρόλο που το Αρμένικο λόμπι της διασποράς είναι ένα σοβαρό αντίβαρο που κάθε Αμερικάνος υποψήφιος πρόεδρος λαμβάνει υπόψη. Επίσης το Αζερμπαϊτζάν έχει καταφέρει να πετύχει μια σειρά προνομιακές συμφωνίες συνεργασίας με την Δύση στον ενεργειακό τομέα, μαζί και συμμετοχή σε Αμερικανικών συμφερόντων ενεργειακούς αγωγούς.

Αυτό, σε συνδυασμό με την Ρωσία του Πούτιν, φαινομενικά ράθυμη να παρέμβει ενεργητικότερα και απρόθυμη από το να κόψει δεσμούς με το Μπακού δημιούργησε ένα γεωστρατηγικό κενό. Η Μόσχα παραδοσιακά έχει χρησιμοποιήσει την Αρμενία ως προχωρημένο φυλάκιο των συμφερόντων της στην περιοχή, αλλά, επίσης παραδοσιακά την έχει πουλήσει αρκετές φορές στην ιστορία. Και ναι μεν η Ρωσία διατηρεί μια μεγάλη στρατιωτική βάση στην Αρμενία και είναι ο βασικός προμηθευτής της σε οπλισμό. Αλλά ταυτόχρονα ενδιαφέρεται να διατηρήσει ανοιχτό το πεδίο συνεργασίας και με το Μπακού διότι από αυτό κρίνεται η τύχη όλης της Κασπίας και κυρίως οι οδοί μεταφοράς για τα τεράστια κοιτάσματα της αχανούς Κεντρικής Ασίας.

Αυτό το γεωστρατηγικό «παράθυρο», έδωσε στην Τουρκία του Ερντογάν έναν κάποιον ρόλο συμβουλάτορα και υποκινητή της Αζέρικης επίθεσης. Η Τουρκία επιδίωξε να φανεί ως προστάτης του μουσουλμανικού πληθυσμού παρόλο που ως Σιίτες οι Αζέροι δεν επιθυμούν την Σουνιτική ηγεμονία.

Ωστόσο αυτός ο πόλεμος φαίνεται πως περιορίζεται προς το παρόν, μέσα στα πλαίσια ενός ιδιότυπου καθεστώτος «ένοπλης διπλωματίας». Έναν «ελεγχόμενο» ως προς την ένταση και έκταση πόλεμο, τέτοιον που να προσπαθεί να συγκεράσει την αδυναμία των δύο εμπλεκομένων να πείσουν τους λαούς τους να σκοτωθούν, όσο και την προσοχή τους να μην υπερβούν τα εσκαμμένα των συμφωνιών της Μαδρίτης, υπό το άγρυπνο βλέμμα των μεγάλων δυνάμεων που τα επέβαλαν. Έτσι ώστε να υπάρχει πάντα το περιθώριο μιας νέας διαπραγμάτευσης από εκεί που τελείωσε η προηγούμενη αλλά με τα νέα δεδομένα που διαμορφώνονται στο πεδίο των μαχών.

Και αυτό υπογραμμίζεται όχι μόνο από τον σεβασμό των διεθνώς αναγνωρισμένων συνόρων της Αρμενίας από μεριάς Αζερμπαϊτζάν αλλά και από το γεγονός ότι και οι Αρμένιοι αποφεύγουν να αντεπιτεθούν έστω και ως αντιπερισπασμό στα Αζέρικα εδάφη στον βορά ή στο απομονωμένο και κυκλωμένο Ναχιτσεβάν. Το αν αυτό θα διατηρηθεί ή εάν ο πόλεμος θα ακολουθήσει την δική του ανεξέλεγκτη δυναμική είναι προς διερεύνηση.

Όπως ζητούμενο από μεριάς μας είναι ο αντιπολεμικός, διεθνιστικός και αντι-ιμπεριαλιστικός ξεσηκωμός για να συναδελφωθούν οι λαοί της περιοχής με σεβασμό των εθνικών, πολιτικών, κοινωνικών δικαιωμάτων όλων και κυρίως των προσφύγων, παλιών και νέων. Ένας νέος διεθνιστικός πόλος συσπείρωσης των επαναστατών στον Καύκασο πρέπει να σχηματιστεί από τα πρωτοπόρα σοσιαλιστικά στοιχεία της περιοχής. Που να μετατρέψει την υπαρκτή απροθυμία των δύο λαών να γίνουν κρέας για τα κανόνια, σε συνειδητή αντιπολεμική και αντιμιλιταριστική δράση.

ΓΧ

https://www.neaprooptiki.gr