Πολιτική ελευθερίας ή πολιτική κυριαρχίας;

Πολιτική ελευθερίας ή πολιτική κυριαρχίας;

Δήμητρα Αθανασοπούλου

Αν η προσωπικότητα του Εμανουέλ Μακρόν έχει ένα ενδιαφέρον –υποστήριζε προ διετίας ο γνωστός Γάλλος ψυχαναλυτής Ρολάν Γκορί– είναι μόνο ως καθρέφτης της κουλτούρας και της ηθικής της εποχής μας.

Τι πήγε στραβά με τη γαλλική ανεκτικότητα; Ποια είναι τα όρια της ανοχής; Και ποιος είναι ο τρόπος έτσι ώστε να μην βρίσκονται οι πολιτισμοί μας σε πόλεμο; Το πρόβλημα ξεκινά όπως υποστήριζε ο Σλάβοϊ Ζίζεκ σε μια συνέντευξή του στο «Σπίγκελ» μετά τις επιθέσεις στα γραφεία του «Charlie Hebdo», «όταν δυο εθνοτικές ή θρησκευτικές ομάδες συμβιώνουν σε σχέση γειτνίασης, αλλά έχουν μη συμβατούς τρόπους ζωής.

Δηλαδή, όταν εκλαμβάνουν την κριτική ως επίθεση εναντίον της ταυτότητάς τους, της θρησκείας τους ή του τρόπου ζωής τους. Οι πιστοί μουσουλμάνοι είναι αδύνατον να αντέξουν τις βλάσφημες εικόνες μας και το αδίστακτο χιούμορ μας, που αποτελεί μέρος της δικής μας ελευθερίας. Αντιστοίχως, οι φιλελεύθεροι της Δύσης είναι αδύνατον να ανεχτούν πρακτικές, όπως τους καταναγκαστικούς γάμους και την παρεμπόδιση της ελεύθερης κυκλοφορίας των γυναικών, οι οποίες αποτελούν μέρος της βιωμένης παράδοσης στο Ισλάμ».

Ο Σλοβένος ψυχαναλυτής και φιλόσοφος τεκμηρίωνε την τοποθέτησή του μέσα από αυτό που ο Ζακ Λακάν αποκαλούσε «l’impossible à supporter», δηλαδή όσα είναι αδύνατον να υπομείνεις. Οι φονταμενταλιστές –εξηγούσε ο Ζίζεκ– δρουν ως απεσταλμένοι του Θεού, εκπρόσωποι της θέσης «αν υπάρχει θεός, όλα επιτρέπονται».

Την ίδια στιγμή, οι Δυτικοί δρουν με βάση την προσταγή της φιλελεύθερης ανεκτικότητας: «Απόλαυσε με όποιον τρόπο μπορείς». Μόνο που τελικά, έτσι, ο ατομιστικός ηδονισμός και ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός αλληλοτροφοδοτούνται, ρίχνοντας βενζίνη ο ένας στη φωτιά του άλλου, κατέληγε.

Οι θέσεις του Σλοβένου ψυχαναλυτή μάς ήρθαν στον νου μετά το ξέσπασμα του πολέμου πολιτισμών μεταξύ της Γαλλίας –μιας χώρας με τον μεγαλύτερο μουσουλμανικό πληθυσμό στην Ευρώπη– και του αραβικού κόσμου, από το Κουβέιτ μέχρι το Πακιστάν.

Πριν από λίγες ημέρες, η γαλλική κυβέρνηση αποφάσισε να υιοθετήσει μια αντιισλαμιστική ρητορική σε θεσμικό επίπεδο, με αποκορύφωμα την προβολή των σκίτσων του σατιρικού εντύπου «Charlie Hebdo» πάνω στα φωτισμένα κυβερνητικά κτίρια της χώρας. Είχε προηγηθεί ο αποκεφαλισμός του Γάλλου καθηγητή Ιστορίας από φονταμενταλιστή του Ισλάμ, γιατί απλά έδειξε τα «βλάσφημα σκίτσα» στους μαθητές του, γεγονός που επανέφερε τον τρόμο της ισλαμιστικής απειλής στη χώρα.

Αφότου, λοιπόν, ο Εμανουέλ Μακρόν κήρυξε τον πόλεμο στον ισλαμιστικό εξτρεμισμό, φονταμενταλιστές επιτέθηκαν σε χριστιανική εκκλησία στη Λιόν, ενώ εμφανίστηκαν απειλητικά συνθήματα στους τοίχους γαλλικών πόλεων εναντίον δημάρχων. Παράλληλα, αρκετά κράτη του αραβικού κόσμου κήρυξαν οικονομικό πόλεμο στη Γαλλία.

Για να μην αναφερθούμε στους χαρακτηρισμούς του Ερντογάν κατά του Γάλλου προέδρου. Δεν ήταν λίγα τα αραβόφωνα μέσα ενημέρωσης και οι μουσουλμάνοι ηγέτες που υποστήριξαν πως οι γαλλικές αρχές μέσα από αυτές τις πρωτοβουλίες υποστηρίζουν την ισλαμοφοβία.

Ακόμα και η αμερικανική εφημερίδα «Washington Post» σχολίασε πως «ο Μακρόν, αντί να αγωνιστεί ενάντια στον συστημικό ρατσισμό, προσπαθεί να αναμορφώσει το Ισλάμ». Το δημοσίευμα αναφερόταν στη σειρά μέτρων που δρομολογεί η γαλλική κυβέρνηση, από μαζικές απελάσεις μέχρι λουκέτα σε ισλαμικούς συλλόγους και σε καντίνες που προσφέρουν «θρησκευτικό μενού».

Κατά πόσο, λοιπόν, η υπόσχεση της ανεκτικότητας είναι απατηλή; Ποιου πράγματος το όνομα είναι ο Μακρόν (παραφράζοντας το «Ποιου πράγματος το όνομα είναι ο Σαρκοζί») και κατά πόσο ενεργεί στο όνομα της δημοκρατίας και της ανοχής;

Ψυχογραφώντας τον Μακρόν

Ο Εμανουέλ Μακρόν μοιάζει να υπόσχεται πως θα απελευθερώσει τη Γαλλία και ενδεχομένως και την Ευρώπη από τον φονταμενταλισμό, όπως κάποτε ο Ρόναλντ Ρέιγκαν υποσχόταν να απελευθερώσει τον κόσμο από τον κομμουνισμό.

Πολιτική ελευθερίας ή πολιτική κυριαρχίας; Γιατί η γαλλική κυβέρνηση δεν προσπαθεί να πατάξει τα «φαινόμενα ζωνοποίησης που χαρτογραφούν νέες μορφές στρατοπεδικού υποδείγματος σε διευρυμένη κλίμακα» (φράση δανεική από τον Αλέν Μπαντιού);

Και για ποιο λόγο ο πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας, προτού προβεί στην προκλητική αναμόρφωση του Ισλάμ, δεν έχει φροντίσει να δώσει άλλη μορφή στα αποκομμένα «μπανλιέ» (γαλλικά προάστια), να προτάξει μια νέα γεωγραφία που δεν θα φτιάχνει τερατουπόλεις ανισοτήτων και κατά συνέπεια δεν θα ενθαρρύνει τη ριζοσπαστικοποίηση των νέων μουσουλμάνων;

Αν η προσωπικότητα του Εμανουέλ Μακρόν έχει ένα ενδιαφέρον –υποστήριζε προ διετίας ο γνωστός Γάλλος ψυχαναλυτής Ρολάν Γκορί– είναι μόνο ως καθρέφτης της κουλτούρας και της ηθικής της εποχής μας. Τι καθρεφτίζει σήμερα το πρόσωπο και η πολιτική Μακρόν και κατά πόσο αποτελεί αντανάκλαση της γαλλικής κοινωνίας;

Τον «διάχυτο πόλεμο» για τον οποίο έκανε λόγο ο Φρεντερίκ Γκρο, ο Γάλλος φιλόσοφος, συνεχιστής του προβληματισμού του Φουκό στην «Αρχή της Ασφάλειας», έναν πόλεμο αλαζονικό στη σκιά της αποτυχίας του πλουραλισμού.

Πριν από δύο χρόνια, το γαλλικό περιοδικό «Nouvel Observateur» είχε φιλοξενήσει αρκετούς Γάλλους ψυχαναλυτές, με στόχο να σκιαγραφηθεί το πορτρέτο του Μακρόν. Κάποιοι τον χαρακτήρισαν αιώνιο έφηβο και Νάρκισσο δίχως υπερεγώ, άλλοι παρεκβατικό άτομο και αλαζόνα που εξαπατά τον ίδιο του τον εαυτό, θέλοντας να κερδίσει το «κενό σημείο» της εξουσίας.

Αυτό το «κενό σημείο» θέλησε, ενδεχομένως, να καλύψει με τα σκίτσα του σατιρικού εντύπου πάνω στα φωταγωγημένα κυβερνητικά κτίρια, δίχως να συλλογιστεί πως υπάρχουν και άλλοι τρόποι για να δείξει πως τιμά τις αξίες της Γαλλικής Δημοκρατίας και πως η Γαλλία δεν φοβάται να εκφραστεί ελεύθερα.

Μόνο που, τελικά, πέντε χρόνια μετά την 13η Νοεμβρίου, τη νύχτα που ο τρόμος έγινε μόνιμος κάτοικος Γαλλίας κάνοντας συντρίμμια 70 χρόνια πολιτικής ανεκτικότητας, η Γαλλία φοβάται ξανά.

Και όσο η Γαλλία βρίσκεται σε «θρησκευτικό πόλεμο», θα παρακμάζει κοινωνικά, διπλωματικά και ψυχικά. Γιατί μόνο ο βαθύς, πολυδιάστατος πλουραλισμός –όπως γράφει ο Connolly William στο «Pluralism»– είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για την προώθηση της δικαιοσύνης και της ένταξης χωρίς βία σε αντίθεση με τον ρηχό, κοσμικό πλουραλισμό, που βοηθά στη δημιουργία χώρου για διαφορετικές ομάδες για να φέρουν τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις στη δημόσια σφαίρα… Ο ρηχός κοσμικός χαρακτήρας («laïcité») της Γαλλίας χρειάζεται, επειγόντως, να επανεξεταστεί.

ΠΗΓΗ ΕΦΗΜΕΔΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ