Η ανταρσία της ανακωχής τα Χριστούγεννα του 1914

Η ανταρσία της ανακωχής τα Χριστούγεννα του 1914

Από Δημήτρης Δαμασκηνός

“Η ανακωχή των φιλαράκων με τα χακί”: Τα Χριστούγεννα που οι στρατιώτες άφησαν τα όπλα κάτω για να παίξουν μπάλα

Πριν από 100 χρόνια, σαν σήμερα, τα πρώτα Χριστούγεννα από την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, το χειμώνα του 1914, πάνω από 1 εκατ. στρατιώτες του Δυτικού Μετώπου*, αψηφώντας τις εντολές των ανωτέρων τους, εγκατέλειψαν τα χαρακώματα και σκορπίζοντας ευχές γιόρτασαν με τον εχθρό, παίζοντας ποδόσφαιρο σε μια αυθόρμητη εκεχειρία που έμεινε για πάντα στη παγκόσμια ιστορία. Μια «ανταρσία της ανακωχής», ονομάστηκε και “η ανακωχή των φιλαράκων με τα χακί” εν μέσω του «Μεγάλου Πολέμου» που τελικά στοίχισε τη ζωή σε περισσότερους από 18 εκατ. ανθρώπους.

Την παραμονή των Χριστουγέννων, άνδρες του βρετανικού στρατού άκουσαν του Γερμανούς να τραγουδούν τα κάλαντα και είδαν φανάρια και μικρά έλατα στα χαρακώματα τους. Τα μηνύματα άρχισαν να περνούν σε όλους τους στρατιώτες, με την επόμενη ημέρα να βρίσκει Βρετανούς και Γερμανούς να ανταλλάζουν δώρα, να βγάζουν φωτογραφίες, να θάβουν τους νεκρούς τους και να παίζουν έναν αγώνα ποδοσφαίρου για να γιορτάσουν την εκεχειρία που μόνοι τους αποφάσισαν.

Πολλοί αξιωματικοί ανησύχησαν πως η συμπεριφορά των στρατιωτών τους θα υπονόμευε το μαχητικό πνεύμα, με αποτέλεσμα οι ανώτεροι να δίνουν εντολές για λήψη μέτρων ώστε να μην συμβεί ξανά ανάλογο περιστατικό, θέλοντας να διατηρήσουν την αυθόρμητη ανακωχή στο επίπεδο ενός μεμονωμένου περιστατικού στο Δυτικό Μέτωπο. «Εκείνα τα Χριστούγεννα, κατάφεραν να κάνουν θανάσιμους εχθρούς, φίλους για μια στιγμή», ανέφερε ο ιστορικός Φράνσις Τοουντρόου, σύμφωνα με το BBC.

Για τον ποδοσφαιρικό αγώνα που απαθανάτισε ο φωτογραφικός φακός και έμεινε για πάντα στην ιστορία χρησιμοποιήθηκε μια μπάλα που φτιάχτηκε από άχυρο δεμένο με σπάγκο, ενώ τα τέρματα φτιάχτηκαν από ξύλα, χλαίνες και κράνη. Όμως λέγεται πως ποδοσφαιρικοί αγώνες διεξήχθησαν κατά μήκος όλου του Δυτικού Μετώπου, ενώ στρατιώτες έβγαιναν από τα χαρακώματα και αντάλλασσαν δώρα και ευχές.

Η ανταρσία της ανακωχής επιβεβαιώνεται και από τα αρχεία του γερμανικού στρατού. Σύμφωνα με τον Τοουντρόου, ένας στρατιώτης έγραψε στον αδερφό του για τον αγώνα ποδοσφαίρου, εντούτοις ο στρατός δεν του επέτρεψε να δώσει περισσότερες πληροφορίες. Επιπλέον ο Τοουντρόου, ανέφερε στο BBC ότι ο στρατιώτης Καρτ Ζέχμις, έγραφε στο ημερολόγιο του ότι «οι Άγγλοι έφεραν μια μπάλα ποδοσφαίρου από τα χαρακώματα και πολύ σύντομα ένα ζωηρό παιχνίδι ακολούθησε».

Συγκλονιστική είναι και η μαρτυρία του Άγγλου, Μπέρτι Φέλσταντ, στρατιώτη του Δυτικού Μετώπου, ο οποίος έως το τέλος της ζωής του θυμόταν λεπτομερώς εκείνη την ημέρα. «Τα όπλα σίγησαν και οι στρατιώτες άρχισαν να βγαίνουν από τα χαρακώματα τους. Αφήσαμε και εμείς τα όπλα και συναντήσαμε τον εχθρό.

Απ’ όσο θυμάμαι, οι Γερμανοί βγήκαν πρώτοι και άρχισαν να έρχονται προς το μέρος μας. Τους αντιγράψαμε αυθόρμητα. Χαιρετηθήκαμε και αρκετοί από εμάς άρχισαν να παίζουν ποδόσφαιρο. Μην φαντάζεστε τίποτα οργανωμένο. Μια αυτοσχέδια μπάλα βρέθηκε από το πουθενά και περίπου 50 άτομα αλλάζαμε πάσες».

Το Δυτικό Μέτωπο υπήρξε το σημαντικότερο μέτωπο του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Στα χαρακώματα από τη μία πλευρά ήταν οι Γερμανοί, ενώ από την άλλη Γάλλοι, Βρετανοί, Βέλγοι και στη συνέχεια και Αμερικανοί. Εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι σκοτώθηκαν σε εκείνα τα χαρακώματα σε μια αέναη μάχη που έμεινε στην ιστορία ως ο «πόλεμος της φθοράς»

Όμως, αυτή δεν ήταν η μόνη ανακωχή.

Την επόμενη χρονιά τα Χριστούγεννα μερικές μονάδες οργάνωσαν ξανά εκεχειρία με τους αντιπάλους, αλλά αυτό το φαινόμενο δεν ήταν τόσο εκτεταμένο όσο το 1914. Αυτό οφείλονταν μερικώς στις αυστηρές εντολές από τους ανωτέρους και των δύο πλευρών που απαγόρευαν αυτό το συγχρωτισμό.

Το 1916, μετά από τις χωρίς προηγούμενο αιματηρές μάχες του Σομμ και του Βερτνέν και την εκτεταμένη χρήση χημικών όπλων, όλο και περισσότερο οι στρατιώτες και των δύο πλευρών θεωρούσαν τους αντιπάλους τους ως υπάνθρωπους και έτσι δεν έγιναν απόπειρες για άλλες τέτοιες εκεχειρίες.

Ένας σταυρός στο Βέλγιο (Saint-Yvon – Ploegsteert; Comines-Warneton) που τοποθετήθηκε το 1999 ως μνημείο της Ανακωχής των Χριστουγέννων. Το κείμενο γράφει: “1914 – The Khaki Chum’s Christmas Truce – 1999 – 85 Years – Lest We Forget (Η ανακωχή των φιλαράκων με το χακί — 1999 — 85 χρόνια — για θυμόμαστε)”

Κατά τα πρώτα χρόνια του στατικού πολέμου των χαρακωμάτων οι εκεχειρίες δεν περιορίζονταν στην περίοδο των Χριστουγέννων, αντανακλώντας την αναπτυσσόμενη διάθεση να κοιτάζει κάθε πλευρά τη δουλειά της (live and let live).

Έτσι αντίπαλες μονάδες πεζικού που βρίσκονταν κοντά η μια στην άλλη απέφευγαν υπερβολικά βίαιες συμπεριφορές, συγχρωτίζονταν μεταξύ τους, συζητώντας ή ανταλλάσσοντας τσιγάρα. Σε μερικούς τομείς συμφωνήθηκαν περιστασιακά εκεχειρίες για να μπορέσουν οι στρατιώτες να μεταβούν ανάμεσα στις δυο γραμμές και να συλλέξουν τους τραυματίες και τους νεκρούς, ενώ σε άλλους υπήρχε σιωπηρή συμφωνία να μην ανταλλάσσονται πυροβολισμοί όταν οι άνδρες ξεκουράζονταν, ασκούνταν, η δούλευαν, πλήρως ορατοί στον εχθρό.

Οι εκεχειρίες των Χριστουγέννων είναι αξιοσημείωτες λόγω του μεγάλου αριθμού των ανδρών που συμμετείχαν και του βαθμού της συμμετοχής — ακόμα και στους πιο ειρηνικούς τομείς ήταν ασυνήθιστο να δει κανείς δεκάδες αντιπάλους να βρίσκονται μαζί στο φως της ημέρας.

Το συγκλονιστικό γράμμα ενός στρατιώτη

Διαβάστε και το γράμμα ενός στρατιώτη προς τη μητέρα του, το οποίο περιγράφει την ιστορική στιγμή που οι στρατιώτες στα χαρακώματα της Φλάνδρας στο Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο αψήφησαν τις εντολές των ανωτέρων τους και έκαναν ανακωχή την παραμονή των Χριστουγέννων.

Ο λοχαγός Α. Ντι. Τσάρτερ υπηρετούσε στο 2ο Τάγμα Γκόρντον Χαιλάντερ στο Δυτικό Μέτωπο.

«Αγαπημένη μητέρα, 

σήμερα έζησα κάτι πρωτόγνωρο, κάτι που δεν έχω ξαναδεί στη ζωή μου.

Γύρω στις δέκα η ώρα το πρωί είδα από τα χαρακώματα έναν Γερμανό στρατιώτη να κουνάει τα χέρια του. Αμέσως μετά ο ίδιος Γερμανός στρατιώτης μαζί με άλλους δύο βγήκε από το χαράκωμα και κατευθύνθηκε προς το μέρος μας. Ήμασταν έτοιμοι να τους πυροβολήσουμε όταν συνειδητοποιήσαμε ότι ήταν άοπλοι. Ένας από τους δικούς μας σηκώθηκε και πήγε να τους συναντήσει στη μέση. Μέσα σε δύο λεπτά η περιοχή που μας χώριζε είχε γεμίσει από στρατιώτες και αξιωματικούς των δύο αντιμαχόμενων πλευρών. Δώσαμε τα χέρια και ευχόμαστε ο ένας στον άλλο ‘Ευτυχισμένα Χριστούγεννα’».

Η επιστολή δόθηκε στη δημοσιότητα από τη βρετανική υπηρεσία ταχυδρομείων. Ο στρατιώτης επισημαίνει επίσης ότι κατά τη διάρκεια της εκεχειρίας οι δύο πλευρές τίμησαν τους νεκρούς τους με τελετές ενταφιασμού. Στρατιώτες και των δύο πλευρών έβγαζαν αναμνηστικές φωτογραφίες.

«Μητέρα,

έδωσα κι εγώ τα χέρια με έναν αντίπαλο στρατιώτη.

Είναι ολοφάνερο το πόσο θέλουν κι αυτοί να γυρίσουν πίσω τις οικογένειές τους.

Οι πίπιζες ηχούσαν όλη μέρα και στρατιώτες κυκλοφορούσαν στο μέτωπο ανενόχλητοι χωρίς το φόβο του θανάτου», καταλήγει ο Βρετανός λοχαγός Τσάρτερ.

Αναδημοσίευση από τον Αγώνα της Κρήτης, 

25/12/2014

Πηγές: tvxs.gr, el.wikipedia.org