Αποτελεί νεοφιλελεύθερη δικαίωση το εμβόλιο της Pfizer;

Βασίλης Μηνακάκης

Οι απολογητές του νεοφιλελευθερισμού επιχειρούν να εμφανίσουν το εμβόλιο της Pfizer ως ένα επίτευγμα που δικαιώνει τους ταλιμπάν της ελεύθερης αγοράς αφού –όπως ισχυρίζονται– η πολυεθνική δεν δέχθηκε απευθείας κρατική χρηματοδότηση στο στάδιο των ερευνών. Είναι όμως έτσι;

Λίγο μετά την ανακοίνωση της Pfizer για την αποτελεσματικότητα του εμβολίου της εναντίον του SARS-CoV-2, ο αντιπρόεδρος των ΗΠΑ, Μάικ Πενς, έσπευσε να τουιτάρει: «Φοβερά νέα: Χάρη στη σύμπραξη ιδιωτικού και δημόσιου τομέα που σφυρηλατήθηκε από τον Πρόεδρο @realDonaldTrump, η @pfizer ανακοίνωσε ότι οι δοκιμές του εμβολίου της για τον κορονοϊό είναι αποτελεσματικές, καθώς αποτρέπουν τη μόλυνση στο 90% των εθελοντών της».

Ξένισε το «τιτίβισμα» αυτό τον Ryan Bourne, ακραιφνή νεοφιλελεύθερο που κατέχει την έδρα για τη Δημόσια Κατανόηση των Οικονομικών στο Cato Institute και σε ένα κείμενό με τίτλο «Το εμβόλιο και τα καλά νέα για τους φιλελεύθερους» υποστήριξε ότι η ανακάλυψη του εμβολίου από την Pfizer αναδεικνύει την υπεροχή των αρχών και των αξιών της ελεύθερης αγοράς. Προς επίρρωσιν δε της άποψής του παραθέτει τη δήλωση του διευθύνοντος συμβούλου της Pfizer, σύμφωνα με την οποία η εταιρεία επέλεξε να επωμιστεί μόνη της το ρίσκο της έρευνας και ανάπτυξης του εμβολίου. Γιατί; «Ο λόγος που το επέλεξα αυτό», εξηγεί ο Άλμπερτ Μπουρλά, «είναι γιατί ήθελα να απελευθερώσω τους επιστήμονές μας από την οποιαδήποτε γραφειοκρατία. Όταν παίρνεις χρήματα από κάποιον, πάντα υπάρχουν εξαρτήσεις. Θέλουν να δουν πώς θα προχωρήσουμε, τι είδους κινήσεις θα κάνουμε. Θέλουν αναφορές. Εγώ δεν ήθελα να έχω τέτοια πράγματα». Σχολιάζοντας τη δήλωση ο Bourne σημειώνει: «Υπάρχει εδώ ένα φιλελεύθερο δίδαγμα […] η [κρατική] γραφειοκρατία μπορεί να καθυστερήσει σημαντικές καινοτομίες, επιφέροντας τεράστια κόστη».

Εύλογο το ερώτημα: δικαιώνονται τω όντι οι αρχές του φιλελευθερισμού στην περίπτωση του εμβολίου για τον νέο κορονοϊό; Σε πείσμα του Bourne, η πραγματικότητα δείχνει το αντίθετο.

Πολύ πριν την εκδήλωση της COVID-19 υπήρχαν σαφείς ενδείξεις ότι είναι πιθανότατη μια επιδημία οφειλόμενη σε κορονοϊό. Τι έκανε η ιδιωτική πρωτοβουλία; Τίποτα. Γιατί δεν έκανε έρευνα επί ενός εμβολίου; Γιατί το περιθώριο κέρδους ήταν μικρό ή ανύπαρκτο και χωρίς κέρδος δεν κάνουν τίποτα οι φαρμακευτικές πολυεθνικές — γι’ αυτό τα εμβόλια αντιπροσωπεύουν μόλις το 0,65% της υγειονομικής δαπάνης. Αυτό, άραγε, δικαιώνει την ελεύθερη αγορά ως μηχανισμό βελτίωσης της υγείας ή πιστοποιεί την ασυμβατότητά της; Προφανής η απάντηση.

Η Pfizer επωμίζεται το κόστος της έρευνας, καθώς λόγω της πανδημίας υπάρχει μεγάλη πελατεία και σίγουρη: τα κράτη

Τι άλλαξε τώρα και η Pfizer επωμίζεται το κόστος της έρευνας; Το ότι, λόγω της πανδημίας, υπάρχει μεγάλη πελατεία. Πολύ περισσότερο που ο πελάτης είναι σίγουρος: τα κράτη. Μάλιστα ο πελάτης αυτός έχει προαγοράσει εκατομμύρια δόσεις του προς ανάπτυξη εμβολίου πριν καν (και συχνά ανεξάρτητα από το εάν) αυτό αποδειχθεί αποτελεσματικό! Η αμερικανική κυβέρνηση έχει προαγοράσει 100 εκατομμύρια δόσεις, με δυνατότητα για ακόμα 500 εκατ. δόσεις, μόνο από την Pfizer. Αντίστοιχες προαγορές έχουν κάνει οι ΗΠΑ και η ΕΕ και άλλες χώρες και από τις άλλες εταιρείες. Πόσο ελεύθερη είναι μια αγορά που στην ουσία δεν ρισκάρει τίποτα καθώς το προϊόν της (εμβόλιο) –αποτελεσματικό ή μη– είναι σίγουρο ότι θα αγοραστεί και μάλιστα από το «σπάταλο» και «γραφειοκρατικό» –κατά τους φιλελεύθερους– κράτος;

Και εντάξει. Η Pfizer δεν αξιοποίησε δημόσιο χρήμα στην έρευνα (για να είναι, όπως εξηγεί ο Μπουρλά, ιδιοκτησία της κι όχι δημόσιο αγαθό η πατέντα του εμβολίου και να «πιστοποιηθεί» η αποτελεσματικότητά του χωρίς πολλά-πολλά). Οι άλλες εταιρείες όμως προσέφυγαν σε αυτό ή στη συνεργασία με δημόσια ερευνητικά ιδρύματα. Και τα αποτελέσματά τους ήταν παραπλήσια με της Pfizer. Θα έλεγε μάλιστα κανείς ότι η πλειοψηφία των περιπτώσεων δείχνει ότι χωρίς τη σύμπραξη των ιδιωτών με το «επάρατο» κράτος (και δημόσιο χρήμα) δεν θα αναπτύσσονταν τόσο γρήγορα τα εμβόλια. Αλλά αυτή η διαπίστωση αντιμάχεται αντί να ενισχύει το νεοφιλελεύθερο επιχείρημα του Bourne.

Και κάτι τελευταίο. Ο ανταγωνισμός (καταστατική αρχή του φιλελευθερισμού) μεταξύ χωρών, εταιρειών και ερευνητικών ιδρυμάτων προήγαγε, άραγε, την καινοτομία στην περίπτωση του εμβολίου, έφερε πιο κοντά την ανακάλυψή του ή την απομάκρυνε; Αδιαμφισβήτητα το δεύτερο. Αντί της συνεργασίας και της ανταλλαγής πληροφοριών σε όλα τα στάδια της έρευνας –που θα συρρίκνωναν τον χρόνο παραγωγής του εμβολίου και θα ενίσχυαν την αποτελεσματικότητά του– κυριάρχησε το πνεύμα του ανταγωνισμού και του επιχειρηματικού απορρήτου. Αυτοί οι δύο όροι διασφαλίζουν την ιδιωτική ιδιοκτησία στην πατέντα και μεγιστοποιούν τις προσδοκίες των κερδών. Μεγιστοποιούν, όμως, τις μολύνσεις και την απώλεια ζωών, καθώς καθυστερούν την ανακάλυψη ενός αποτελεσματικού και ασφαλούς εμβολίου.

ΠΡΙΝ