Η σιωπή για τους αγνοουμένους

AP Photo/Petros Karadjias

Η σιωπή για τους αγνοουμένους   Κυριάκος Πιερίδης

Μισό αιώνα μετά την κυπριακή τραγωδία που άφησε πάνω από 2.000 ανθρώπους αγνοούμενους, η ειδική Διερευνητική Επιτροπή διεξάγει και πάλι εκστρατεία συλλογής πληροφοριών, ελπίζοντας πως οι συμμετέχοντες στις φρικαλεότητες θα δείξουν την ύστατη στιγμή μια κάποια μεταμέλεια και θα βοηθήσουν στην εύρεση των ομαδικών τάφων ● Η άγνοια -που συστηματικά καλλιεργείται στα σχολεία ένθεν και ένθεν, όπου διδάσκεται η μισή Ιστορία- και ο διχασμός ανάμεσα στις δύο κοινότητες τσακίζουν εδώ και 50 χρόνια κάθε ελπίδα πραγματικής διαλεύκανσης της υπόθεσης αλλά και δικαίωσης των συγγενών ● Περίπου οι μισοί έχουν βρεθεί ώς σήμερα, αγνοούνται άλλοι 1.000.

ΑΝΑΛΥΣΗ 

«Γνωρίζετε οτιδήποτε για κάποιο αγνοούμενο άτομο; Καλέστε σήμερα στο 151 και δώστε ανώνυμα πληροφορίες». Το μήνυμα αυτό εδώ και μερικές εβδομάδες αναπαράγεται στην Κύπρο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Είναι μέρος της εκστρατείας που κάνει η Διερευνητική Επιτροπή για τους Αγνοουμένους στην Κύπρο (ΔΕΑ) που συγκροτήθηκε πριν από 40 χρόνια κατόπιν συμφωνίας των δύο κοινοτήτων με τον ΟΗΕ.

Η έκκληση της ΔΕΑ ήρθε με καθυστέρηση μισού και πλέον αιώνα! Αφορά τους σχεδόν 1.200 ανθρώπους της κυπριακής τραγωδίας που εξακολουθούν να αγνοούνται. Για χρόνια, κυριαρχούσαν η σιωπή και η συγκάλυψη. Η ΔΕΑ θέλει έστω και την υστάτη να καταγράψει κάθε πληροφορία από οποιονδήποτε γνωρίζει κάτι για τις ωμότητες στην Κύπρο πριν από 46 ή και 55 χρόνια! Γράφει: «Βοηθήστε μια οικογένεια αγνοουμένου που θρηνεί. Κάθε εύρημα κρύβει πίσω του μια ιστορία».

Εχουν περάσει τρεις γενιές Κυπρίων από τα βίαια γεγονότα της κυπριακής διένεξης. Αν θέλει κανείς να είναι στοιχειωδώς αντικειμενικός, καμία πλευρά δεν ενδιαφέρθηκε πραγματικά για τον θρήνο των ανθρώπων που έχασαν τους δικούς τους. Κατά κανόνα οι ηγεσίες των δύο κοινοτήτων έκαναν τον ανθρώπινο πόνο εργαλείο για προπαγάνδα και τροφή για μίσος. Κανένας δεν δέχθηκε την αλήθεια και τι κρύβει η ιστορία ενός αγνοουμένου. Κάθε φορά όμως που εντοπίζονται σε ομαδικό τάφο, πηγάδια και χωματερές, τα κόκαλα λένε την αλήθεια…

Η ΔΕΑ ξέρει ότι οι μόνες αξιόπιστες πληροφορίες είναι εκείνες που σχετίζονται με αυτούς που διέπραξαν σφαγές ή μάρτυρες που μπορούν να υποδείξουν χώρους όπου θάφτηκαν τα θύματα. Γι’ αυτό άργησε τόσο πολύ η ΔΕΑ; Γιατί πολλοί εγκληματίες παραμένουν στο σύστημα εξουσίας των δύο κοινοτήτων και αντλούν επιρροή από την κατάσταση διαίρεσης. Μάλιστα επέβαλαν ως επίσημο αφήγημα και στα σχολεία τη μισή αλήθεια, συσκοτίζοντας τα εγκλήματα που το συνοδεύουν.

Το χρονολόγιο της ΔΕΑ μαρτυρεί πάνω από τρεις δεκαετίες με προπαγανδιστικές σκοπιμότητες. Συστάθηκε υπό την αιγίδα του ΟΗΕ το 1981 ύστερα από διαδοχικά ψηφίσματα και έλαβε ισχυρή παρότρυνση «να προχωρήσει χωρίς καθυστέρηση στη διεκπεραίωση της αποστολής της». Τη ΔΕΑ αποτελούν μέχρι σήμερα τρία μέλη, ένας Ελληνοκύπριος, ένας Τουρκοκύπριος και ένας διοριζόμενος από τον Διεθνή Ερυθρό Σταυρό, με όρους εντολής «να επιλαμβάνονται υποθέσεων εξαφανισθέντων στις διακοινοτικές συγκρούσεις (1963-64) καθώς και τα γεγονότα του Ιουλίου του 1974 και μετέπειτα». Η ΔΕΑ εξετάζει εκ περιτροπής τις υποθέσεις. Αν δεν δώσεις κόκαλα, δεν θα πάρεις κόκαλα. Τις πρώτες δύο δεκαετίες εξάντλησε τις εργασίες της στη «διαπραγμάτευση» ενός κοινά αποδεκτού καταλόγου Ελληνοκύπριων και Τουρκοκύπριων αγνοουμένων. Πόσους εσύ και πόσους εγώ; Κυριάρχησε η σκόπιμη σύγχυση γιατί το απαιτούσε το παιχνίδι ευθυνών…

Μόλις το 1997 ο Γ. Κληρίδης και ο Ρ. Ντενκτάς συμφώνησαν να ανταλλάσσουν πληροφορίες για χώρους όπου πιθανόν να είναι θαμμένοι αγνοούμενοι. Και πάλι πέρασαν άλλα 10 χρόνια για να αρχίσουν το 2006 τη διαδικασία ανασκαφών και εκταφής. Μεσολάβησαν όμως αποκαλύψεις, μαρτυρίες που βγήκαν στο φως με το πείσμα συγγενών θυμάτων και δημοσιογράφων, όπως ο Ανδρέας Παράσχος και η Σεβγκούλ Ουλουτάκ. Από τα γεγονότα αυτά, κανένας δεν δικαιούται να διεκδικεί το ηθικό πλεονέκτημα. Ιδίως τώρα που αυξάνονται οι φωνές όσων θέλουν να τερματιστεί η σιωπή για εγκλήματα σε βάρος δεκάδων αμάχων, όπως στο Σανταλάρι και την Τόχνη σε βάρος Τουρκοκυπρίων, στο Παλαίκυθρο και την Ασσια σε βάρος Ελληνοκυπρίων.

Οι αγνοούμενοι αριθμούσαν αρχικά 2.000 ψυχές (περίπου 1.475 Ελληνοκύπριοι και 525 Τουρκοκύπριοι). Ως σήμερα εντοπίστηκαν από εκταφές οι μισοί και αυτό υπό τις συνθήκες είναι επίτευγμα. Ομως, για τους άλλους μισούς, 800 Ελληνοκυπρίους και 200 Τουρκοκυπρίους, δεν υπάρχουν καθόλου πληροφορίες για την τύχη τους. Για 200 βρέθηκαν λείψανα αλλά δεν κατέστη δυνατό να ταυτοποιηθούν για μια κανονική ταφή. Αραιά και πού, μια κηδεία και πομπώδεις ομιλίες, που συνήθως προσφέρουν βήμα σε κάποιους επισήμους.

Η ΔΕΑ τρέφει την ελπίδα ότι όσοι συνέπραξαν σε ωμότητες και εγκλήματα, θα επιδείξουν κάποιο ίχνος μεταμέλειας, προτού αποβιώσουν και θα υποδείξουν χώρους ταφής. Αυτό θα ήταν κλειδί για να σπάσει ο κύκλος της ένοχης σιωπής. Οι πιο συνηθισμένες μαρτυρίες που λαμβάνει όμως, στερούνται αξιοπιστία λόγω αλλοίωσης της μνήμης και του χώρου ύστερα από τόσες δεκαετίες. Οι δε πρωταγωνιστές δεν έδειξαν μεταμέλεια.

Ποιος θέλει την αλήθεια;

Σήμερα, είναι αμφίβολο αν όσοι διαβάζουν την έκκληση της ΔΕΑ κατανοούν ότι αφορά και τους «δικούς μας» αλλά και τους αγνοουμένους των «άλλων». Οι νεότερες γενιές ξαφνιάζονται γιατί δεν έχουν διδαχθεί στο σχολείο όλη την Ιστορία. Αν κανείς επιμένει, θα λάβει αποστομωτική απάντηση: Γιατί να αυτομαστιγωνόμαστε; Aυτοί έκαναν χειρότερα… Ετσι ξεπλένεται η κυπριακή ιστορία και έτσι παραμένει μια τραγωδία στον βάλτο της τυφλής σύγκρουσης.

Η είδηση της ταφής 14 παιδιών Τουρκοκυπρίων από τη σφαγή στο χωριό Σανταλάρι πήρε έκταση στον δημόσιο διάλογο ανάμεσα στους Ελληνοκυπρίους. Μια μερίδα δημοσιογράφων, εκπαιδευτικών και πολιτών δεν ανέχεται άλλο την υποκρισία, να διατείνεται η ελληνοκυπριακή ηγεσία ότι εκπροσωπεί όλη την Κύπρο και είναι μάλιστα μέλος της Ε.Ε., αλλά η ηγεσία της να κάνει βήματα πίσω, συντηρώντας τον εθνικισμό και το μίσος της δεκαετίας του ’60. Για πόσο καιρό ακόμα τα παιδιά θα μεγαλώνουν με τις παραπλανητικές ιστορίες που διογκώνουν τα εθνικά μεγαλεία, αλλά δεν εξηγούν πώς κατέληξε η Κύπρος να έχει επίσημους εκφραστές της διχοτόμησης και των «δύο κρατών»;

Αυτογνωσία και συμφιλίωση

Μια επίκαιρη συζήτηση είναι η αναβάθμιση της ΔΕΑ σε Επιτροπή Αλήθειας. Το πρότυπο αυτό της Νότιας Αφρικής επί εποχής Μαντέλα υποστηρίζει ο δικηγόρος Αχιλλέας Δημητριάδης μέσω της οργάνωσης «Truth Now». Ο Αχ. Δημητριάδης τοποθετεί ως μείζον θέμα την αλήθεια, με προσφορά ασυλίας σε όσους συνέπραξαν σε εγκλήματα, αλλά δείχνουν έμπρακτη μεταμέλεια και εμπιστευτικά συμβάλλουν με πληροφορίες στον εντοπισμό των θυμάτων. Σε αυτή την κατεύθυνση κινήθηκε και η ΔΕΑ, κάνοντας πρόβλεψη για διαδικασίες ανωνυμίας. Υπάρχει επίσης συμφωνία για μη ποινική δίωξη.

Η Επιτροπή Αλήθειας εφαρμόστηκε στην Κολομβία και τώρα στην Ισπανία για θύματα του Εμφυλίου. Σύμφωνα με τον κ. Δημητριάδη, η επιτροπή θα κάνει ουσιαστική διερεύνηση, αλλά όχι για καταδίκη των ενόχων. Και άλλοι νομικοί, όπως ο καθηγητής Αχιλλέας Αιμιλιανίδης, υποστηρίζουν ότι δεν υπάρχει επαρκής δικαιολογία για να μη διερευνηθούν οι υποθέσεις. Ζητούν όμως κανονική προσαγωγή στη Δικαιοσύνη, όταν υπάρχει επαρκής μαρτυρία. Κανένας δεν ισχυρίζεται πλέον ότι χρειάζεται να περιμένει την επίλυση του Κυπριακού για να κάνει το βήμα προς τα εμπρός.

Στη ΔΕΑ υπάρχει μεγάλος δισταγμός για οποιαδήποτε άλλη πρωτοβουλία εκτός από την υφιστάμενη. Πόσο ακόμα να γίνεται λόγος για ποινικές διώξεις; «Δεν μας ενδιαφέρουν οι συνθήκες, οι ένοχοι, εμάς η δουλειά μας είναι να βρούμε τα κόκαλα των νεκρών», λένε στη ΔΕΑ, ζυγίζοντας τις σκοπιμότητες που τους περιβάλλουν. Ωστόσο, στις πιο κραυγαλέες υποθέσεις ωμοτήτων της κυπριακής τραγωδίας, τα όσα είναι ήδη γνωστά και δημοσιεύθηκαν για τους επώνυμους φανατικούς, δεν κρύβονται. Εξηγούνται μόνο αν οι ηγεσίες θέλουν να παραμένουν ανοιχτές πληγές και να διαιωνίζονται οι ψευδείς αφηγήσεις της κυπριακής τραγωδίας. Η ευθύνη για την αλήθεια, όμως, τώρα γίνεται μεγαλύτερη από τη διαιώνιση της σιωπής.

*Το άρθρο αναδημοσιεύεται στην εφημερίδα «Πολίτης» της Κύπρου