“Η ναζιστική παρέλαση του θανάτου”: Το πρώτο κόμικ για τις ναζιστικές θηριωδίες που δημιουργήθηκε ήδη από το 1944

The Press Project

“Η ναζιστική παρέλαση του θανάτου”: Το πρώτο κόμικ για τις ναζιστικές θηριωδίες που δημιουργήθηκε ήδη από το 1944

Ένας ιστορικός από το Άμστερνταμ ανακάλυψε ότι η πρώτη απόπειρα για την αποτύπωση σε κόμικ των ναζιστικών εγκλημάτων και θηριωδιών είχε ήδη γίνει από το 1944 από τον Αμερικανό καρτουνίστα August M. Froehlich.¨Ετσι, εκτός από το πολύ γνωστό κόμικ "Maus" του Art Spiegelman που δημιουργήθηκε και εκδόθηκε μεταξύ 1980-1991, προστίθενται και άλλα έργα στη λίστα των κόμικ αξιοποιούν τη δύναμη της εικόνας και καταγράφουν με ένα άλλο μέσο την ιστορική πραγματικότητα.

Δεν υπήρχαν ακόμα φωτογραφικά ντοκουμέντα από το εσωτερικό των στρατοπέδων συγκέντρωσης προς το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά ο Αμερικανός August M. Froehlich σχεδίασε σε κόμικ ήδη από το 1944 τις θηριωδίες των Ναζί, βασιζόμενος στα δημοσιεύματα των Σοβιετικών μετά την είσοδο του Κόκκινου Στρατού στο στρατόπεδο εξόντωσης Μαϊντάνεκ (Majdanek) στην Πολωνία.

Ο Kees Ribbens, ένας ιστορικός από το ΝΙΟD Ινστιτούτο στο Άμστερνταμ που ειδικεύεται στις μελέτες του πολέμου, του Ολοκαυτώματος και των γενοκτονιών, ανακάλυψε αυτό το κόμικ καθώς έψαχνε για ιστορίες κόμικ που να σχετίζονται με τον πόλεμο. Σύμφωνα με τα λεγόμενά του, πρόκειται για την πρώτη προσπάθεια να αποτυπωθεί σε κόμικ ο τρόμος και τα εγκλήματα που λάμβαναν χώρα στους θαλάμους αερίων στα ναζιστικά στρατόπεδα.

Τα στρατόπεδα συγκέντρωσης έκαναν την εμφάνισή τους σε πολλά κόμικ από τα τέλη της δεκαετίας του 1940 και στα 1950’ς σε μια προσπάθεια να ενημερωθεί και να ευαισθητοποιηθεί η (αμερικανική κυριώς) κοινή γνώμη για τα ναζιστικά εγκλήματα. Αλλά ποτέ δεν ήταν τόσο ξεκάθαρα, ρητά, διαπεραστικά και σκληρά όσο αυτά του Froehlich, ο οποίος-ξεχασμένος εξηντάρης τότε πια- στα πρώτα του έργα δεν άφηνε και πολλά στη φαντασία του αναγνώστη.

Παρ΄όλη την απουσία των σκληρών εικόνων για το τι συνέβαινε σε αυτούς τους χώρους, ο Froehlich αποτύπωσε στα σχέδια του με τίτλο “Η ναζιστική παρέλαση του θανάτου” τον τρόπο με τον οποίο οι Εβραίοι και άλλοι κρατούμενοι εκτελούνταν, δολοφονούνταν, γελοιοποιούνταν και εξαθλιώνονταν.

Τα κόμιξ, ως μια υποκατηγορία των μέσων μαζικής ενημέρωσης, ήταν αμφιλεγόμενο καθώς οι αναγνώστες πίστευαν ότι υπήρχε μια υπερβολή σε αυτό που απεικονιζόταν. Το συγκεκριμένο κόμικ αποτελεί μια απτή απόδειξη ότι ήδη από το 1944 οι άνθρωποι στον ελεύθερο κόσμο και στις χώρες εκτός πολέμου μπορούσαν να γνωρίζουν και ήξεραν τί συνέβαινε στα στρατόπεδα συγκέντρωσης στην Κεντρική Ευρώπη. Ο ιστορικός Kees Ribbens συμπληρώνει ότι: “Κυκλοφορούσαν κάποιες πληροφορίες σε μορφή κειμένου από το Δεκέμβρη του 1942. Αλλά το 1944 ήταν η πρώτη φορά που ένας σκιτσογράφος κατέγραψε το αδιανόητο που γίνεται στο τελικό στάδιο του Ολοκαυτώματος.”

Η πρώτη εικόνα απεικονίζει τους κρατούμενους να σπρώχνονται πάνω στα τρένα και τα προσωπικά τους αντικείμενα να στέλνονται στο Βερολίνο. Άντρες, γυναίκες και παιδιά εξαναγκάζονταν να μπουν σε θαλάμους αερίων. Δείχνει επίσης, πως κάποια χρυσά δόντια των κρατουμένων κατέληγαν στις τσέπες των Ναζί και πως απότεφρωναν τα νεκρά σώματα.

¨Ηταν ένα συμπυκνωμένο σύντομο κόμικ αλλά πολύ δυνατό και συγκινητικό. ¨Ηταν μέρος ενός πολιτικού περιοδικού “The Bloody Record of Nazi Atrocities” (Ο αιματηρός κατάλογος των ναζιστικών θηριωδιών) που εκδόθηκε το Γενάρη του 1945, στόχευε στη νομιμοποίηση του αγώνα κατά της ναζιστικής Γερμανίας και βασίστηκε σε σοβιετικές πληροφορίες που αργότερα έγιναν ευρέως γνωστές με την απελευθέρωση του Μαϊντάνεκ από τον Κόκκινο Στρατό.

Ένα γεγονός ορόσημο για την διεθνή ευαισθητοποίηση και πληροφόρηση σχετικά με τις διώξεις των Εβραίων από το ναζιστικό καθεστώς αποτελούσε και η Νύχτα των Κρυστάλλων, στις 7 Νοεμβρίου του 1938. Αλλά το γεγονός ότι αυτό θα οδηγούσε σε μια τεράστιας κλίμακας φυσική εξολόθρευση ήταν μια πραγματικότητα που έμενε σχετικά μυστική κατά τη μεγαλύτερη διάρκεια του πολέμου.

Ο ιστορικός υπογραμμίζει ότι η συνειδητοποιήση ότι πράγματι μια γενοκτονία λάμβανε χώρα δεν ήταν γενικευμένη μέχρι να τελειώσει ο πόλεμος. Οι μαρτυρίες που προέρχονταν από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης ήταν σπάνιες και πολλές φορές θεωρούνταν ως αναξιόπιστες ή μη ρεαλιστικές λόγω της σκληρότητας στις περιγραφές που περιείχαν. Μόνο μετά την απελευθέρωση του Άουσβιτς, του Μπέργκεν Μπέλσεν και του Νταχάου το 1945 η ευρωπαϊκή και η αμερικανική κοινωνία άρχισαν να επεξεργάζονται τη σοκαριστική πραγματικότητα.

Το συγκεκριμένο κόμικ είχε εξαφανιστεί από τη συλλογική μνήμη και δε συγκαταλεγόταν στα ιστορικά ντοκουμέντα εκείνης της εποχής. Αλλά ο Ribbens, που το πέτυχε τυχαία, αναρωτιέται πώς και είχε περάσει απαρατήρητο όλες αυτές τις δεκαετίες. Πιθανολογεί ότι πολλοί αναγνώστες θεώρησαν το κόμικ “πολύ τρομακτικό για να είναι αληθινό” ή το αγνόησαν επειδή το περιοδικό στο οποίο είχε δημοσιευτεί σχετιζόταν με την αριστερή προπαγάνδα αφού βασιζόταν στα χρονικά και στα νέα που έδιναν οι σοβιετικές ανταποκρίσεις για τον Κόκκινο Στρατό.

Προσθέτει ότι υπάρχουν κάποια αμερικανικά κόμιξ από τη δεκαετία του 1940 που αποτύπωναν τα στρατόπεδα συγκέντρωσης με τους σαδιστές Ναζί και τα θύματά τους, αλλά αποτελούσαν ημιτελείς στερεοτυπικές απεικονίσεις που δε βασίζονταν σε προσωπικές μαρτυρίες.

Το συγκεκριμένο κόμικ τελικά δημοσιεύτηκε χωρίς να αναφέρει ρητά την Εβραϊκή ταυτότητα των θυμάτων, ίσως για να μην προκαλέσει αντισημιτικές αντιδράσεις ή και λόγω του γεγονότος ότι ανάμεσα στα θύματα ήταν και πολλές άλλες μειονότητες, όπως οι τσιγγάνοι, ομοφυλόφιλοι και πολιτικοί κρατούμενοι.

Το γεγονός ότι ένας σκιτσογράφος καρτούν έκανε μία από τις πρώτες απόπειρες να αποτυπωθεί το Ολοκαύτωμα μπορεί να προκαλεί έκπληξη, αλλά σύμφωνα με τον ιστορικό Ribbens αποδεικνύει ότι οι καρτουνίστες με μια ντοκιμαντεριστική προσέγγιση μπορούν να χρησιμοποιήσουν τη δύναμη της εικόνας για να κάνουν κατανοητά κάποια πολύ δύσκολα και ευαίσθητα θέματα.