Η σύγχρονη δυστοπία

Τ. Παπαϊωάννου Λαδοπαστέλ σε χαρτί

Η σύγχρονη δυστοπία

Τάσης Παπαϊωάννου*

Ο χώρος της πόλης τεμαχίζεται σε μικρές ασύνδετες επικράτειες αποκτώντας χαρακτηριστικά γκέτο. Ο κοινωνικός ιστός διαρρηγνύεται, ανατέμνεται, επιμερίζεται και ο δημόσιος υπαίθριος χώρος αντιμετωπίζεται ως το ουδέτερο και αδιάφορο φόντο πάνω στο οποίο θα εφαρμοστούν οι πονηροί νεοφιλελεύθεροι σχεδιασμοί.

Ζεις την καθημερινότητα της πόλης. Κάθε μέρα, κάθε ώρα, κάθε λεπτό που κυλάει έχεις την αίσθηση μιας υπόγειας, ζοφερής και επικίνδυνης σκοτεινιάς να απλώνεται ύπουλα πάνω στα σπίτια, τις πλατείες, τους δρόμους. Μια καταθλιπτική σκοτεινιά που σιγά σιγά πυκνώνει και με ανεπαίσθητο τρόπο καλύπτει τα πάντα κι ας μην είναι ορατή στο μάτι. Ο ουρανός καθαρός, ο ήλιος λαμποκοπάει κι όμως εσύ έχεις την αίσθηση μιας θολής ατμόσφαιρας που δεν λέει να καθαρίσει.

Περπατάς στον δρόμο και κάθε τόσο θορυβώδη μηχανάκια με ένστολους περνούν γρήγορα δίπλα σου σαν αυτοματοποιημένα ρομπότ. Στις γωνιές των δρόμων σταθμευμένες κλούβες πάνοπλων αστυνομικών με ασπίδες και κράνη φρουρούν την πόλη, άραγε από τι; Τον εσωτερικό εχθρό; Οι κάμερες του Μεγάλου Αδελφού εποπτεύουν, καταγράφουν, παρακολουθούν και σε κάνουν να νιώθεις ξένος μέσα στην ίδια σου την πόλη. Περπατάς έχοντας έντονη την αίσθηση ότι χάνεις σταδιακά την ελευθερία σου. Η πανεπιστημιακή αστυνομία, μας λένε περιχαρείς οι κυβερνώντες, ετοιμάζεται να εισβάλει στα πανεπιστημιακά ιδρύματα, για να ελέγχει και να κατασκοπεύει από κοντά τους φοιτητές και τις φοιτήτριες. Το face control εγκαθιδρύεται παντού ως η σύγχρονη δυστοπία. Τα κάγκελα και οι μπάρες πληθαίνουν, διαχωρίζοντας το σώμα της πόλης σε μικρά απομονωμένα θραύσματα. Η πόλη επιτηρείται, αστυνομοκρατείται, τρομοκρατείται, θυμίζοντας τις χειρότερες εποχές της πρόσφατης ιστορίας της. Εγινε άξαφνα σκληρή, ανοίκεια, πέτρινη.

Την ίδια ώρα με μεθοδευμένα βήματα ο δημόσιος χώρος αλώνεται στο όνομα πάντοτε της τάξης και της ασφάλειας, ανοίγοντας τον δρόμο για μελλοντικές αναπλάσεις και επεμβάσεις στον αστικό ιστό. Εξωραϊστικά «οράματα» κάνουν κάθε τόσο με τυμπανοκρουσίες και πομπώδεις ανακοινώσεις την εμφάνισή τους. Νέα σχέδια αναβάθμισης κεντρικών περιοχών ξεφυτρώνουν από τα συρτάρια των υπουργικών γραφείων και των δημοτικών υπηρεσιών. Σχέδια όμως που δεν εκπονούνται από τις αρμόδιες τεχνικές τους υπηρεσίες, αλλά έρχονται έτοιμες και προκατασκευασμένες ως «ευγενείς χορηγίες» εθνικών ευεργετών και απίθανων πολιτιστικών ιδρυμάτων. Μεγάλοι περίπατοι, καταστροφές ιστορικών πλατειών, αναπλάσεις λόφων, πάρκων, αρχαιολογικών χώρων… Τα αποτελέσματα τα είδαμε στην Ακρόπολη και όχι μόνο. Ελέγχοντας και χειραγωγώντας τον πολιτισμό, ελέγχεις και καθορίζεις την καρδιά της πόλης, τον σφυγμό της, το ΕΙΝΑΙ της. Οι κάθε είδους χορηγοί δεν ενδιαφέρονται προφανώς μόνο για την υστεροφημία τους, αλλά και για τη διαιώνιση της εξουσίας και των διαχρονικών προνομίων τους.

Η λυσσαλέα επέλαση του ιδιωτικού σε ό,τι έχει απομείνει δημόσιο είναι πρωτoφανής! Αφού πρώτα αγοράστηκαν πλήθος ακινήτων σε εξευτελιστικές τιμές, τώρα οι αγοραστές μέσω ορυμαγδού διαφημιστικών δημοσιευμάτων μάς πληροφορούν και για τις προτάσεις τους σχετικά με τη μορφή των δημόσιων χώρων που γειτονεύουν (φυσικά) με τις ιδιοκτησίες τους. Το gentrification σε όλο το απροκάλυπτο και χοντροκομμένο μεγαλείο του. Στο όνομα ενός fake κοσμοπολιτισμού πρέπει όλοι οι υποβαθμισμένοι τάχατες χώροι να αναβαθμιστούν. O δημόσιος χώρος δεν θεωρείται πλέον κοινό κτήμα των κατοίκων της πόλης και με τις ευλογίες της κυβέρνησης αποδίδεται στους ιδιώτες «επενδυτές» που θα τον αναπλάσουν, εξωραΐσουν, εκσυγχρονίσουν, δηλαδή θα τον εκμεταλλευτούν. Πώς άλλωστε θα αποκτήσουν υπεραξία οι περιουσίες και θα αποκομίσουν υπερκέρδη οι «επενδυτές»; Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι αναφορές στην εφημερίδα LIFO πριν από λίγο καιρό για την πλατεία Ομονοίας και οι δήθεν ρηξικέλευθες προτάσεις για τις νέες χρήσεις που προτείνονται με τις οποίες θα αλλάξει η φυσιογνωμία της ευρύτερης περιοχής. Και είναι πράγματι αποκαλυπτικό και σοκαριστικό να διαβάζει κανείς ότι: «Η κυβέρνηση, η αστυνομία και κάποιοι τολμηροί επιχειρηματίες θα αλλάξουν την πόλη»! (1)

Η χωροταξία, η πολεοδομία, η αρχιτεκτονική πρέπει στανικά να υπηρετούν τα συμφέροντά τους, ειδάλλως εξοβελίζονται εις το πυρ το εξώτερον. Ετσι ο σχεδιασμός του χώρου επιβάλλεται άνωθεν, χωρίς να κρατούνται στοιχειωδώς τα προσχήματα. Η αρχιτεκτονική για άλλη μία φορά σπρώχνεται με βία στο περιθώριο, αλλοιώνεται, παραμορφώνεται, ευτελίζεται. Βασικός μοχλός σχεδιασμού είναι αποκλειστικά το οικονομικό κέρδος, μακριά από τις πραγματικές και πιεστικές καθημερινές ανάγκες των πολύπαθων κατοίκων της. Ολες τις προηγούμενες δεκαετίες δεν άφησαν σπιθαμή γης που να μην την πουλήσουν, χτίσουν, απομυζήσουν. Τώρα επελαύνουν ακάθεκτοι και στους ελάχιστους ανοιχτούς ελεύθερους χώρους που είχαν γλιτώσει από την αρπαχτική τους βουλιμία.

Ο χώρος της πόλης τεμαχίζεται σε μικρές ασύνδετες επικράτειες αποκτώντας χαρακτηριστικά γκέτο. Ο κοινωνικός ιστός διαρρηγνύεται, ανατέμνεται, επιμερίζεται και ο δημόσιος υπαίθριος χώρος αντιμετωπίζεται ως το ουδέτερο και αδιάφορο φόντο πάνω στο οποίο θα εφαρμοστούν οι πονηροί νεοφιλελεύθεροι σχεδιασμοί. Το σώμα της πόλης μεταλλάσσεται, εμβληματικά δημόσια κτίρια επενδύονται με τον κακόγουστο μανδύα τού life style, διατηρητέα συγκροτήματα αποχαρακτηρίζονται χωρίς αιδώ, ώστε να υποδεχτούν τις νέες προσοδοφόρες επενδύσεις των διάφορων ορατών και αόρατων οικονομικών παραγόντων.

Η ιδιωτική πολεοδόμηση, που διαμόρφωσε το αστικό τοπίο της πρωτεύουσας στο παρελθόν, συνεχίζει απτόητη και στις μέρες μας το καταστροφικό έργο της. Το χτισμένο τείνει πια να απλωθεί παντού και να καταβροχθίσει και τους τελευταίους χώρους πρασίνου. Η κατεδάφιση κάθε έννοιας του δημόσιου και η βίαιη ανέγερση του ιδιωτικού στη θέση του χαρακτηρίζει το αποπνικτικό και ζοφερό παρόν μας. Το «αποφασίζομεν και διατάσσομεν» αναδύθηκε ξανά στην επιφάνεια και καταδυναστεύει την καθημερινότητά μας. Ποιος άραγε βλέπει το σκοτάδι που πυκνώνει και μας πνίγει; Κι ώς πότε θα ανεχόμαστε τούτη την καταπίεση;

*Αρχιτέκτων-ομότιμος καθηγητής Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ

(1) «Με λίγη βοήθεια η Ελλάδα θα εκτοξευτεί και η Αθήνα θα βρει τον καλύτερο δυνατό εαυτό της», LIFO 22.12.2021

ΕΦΣΥΝ