Για πολλούς, η Υπερδνειστερία είναι μια γεωγραφική παραδοξότητα, γεμάτη εγκληματικότητα, αλλά χωρίς σαφή γεωπολιτική δύναμη από πίσω της. Όμως οι εκρήξεις που συγκλόνισαν στρατηγικά σημεία στην αυτονομιστική περιοχή αυτή την εβδομάδα [στα μέσα Απριλίου] έβαλαν την Υπερδνειστερία ξανά στην επικαιρότητα1. Η πρόεδρος της Μολδαβίας Μάια Σάντου δήλωσε ότι η πίεση για την αύξηση της έντασης προέρχεται από φιλορωσικές παρατάξεις εντός της Υπερδνειστερίας, ενώ η Ρωσία χαρακτήρισε τις επιθέσεις «τρομοκρατικές ενέργειες».
Σε απάντηση, ορισμένοι αναλυτές βγήκαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να διηγηθούν τις δικές τους ιστορίες για την Υπερδνειστερία, εξιστορώντας πώς ανακάλυψαν την ύπαρξή της με τυχαίο τρόπο, συχνά μέσω δυσάρεστων ταξιδιωτικών εμπειριών. Για πολλούς που τη γνωρίζουν, η Υπερδνειστερία είναι η αρχετυπική ζώνη «παγωμένων συγκρούσεων», ένα ψεύτικο κράτος στην ανατολική Ευρώπη που μοιάζει και συμπεριφέρεται σαν σοβιετικό κατάλοιπο και ένας παράδεισος για το οργανωμένο έγκλημα που στη συνέχεια επηρεάζει τα γειτονικά κράτη.
Για μένα, είναι ο τόπος από τον οποίο κατάγεται η οικογένειά μου.
Ένας τρόπος ζωής που εξαφανίζεται
Μεγάλωσα στο Βουκουρέστι, αλλά η Υπερδνειστερία ήταν πάντα ένα συναρπαστικό μέρος, όπου επισκεπτόμουν φίλους και συγγενείς για επετείους και γιορτές.
Φέτος το καλοκαίρι, ανυπομονώ να επιστρέψω για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, εν μέρει για να καταγράψω ιστορίες επί τόπου, εν μέρει από φόβο ότι αν η κατάσταση επιδεινωθεί περαιτέρω, μπορεί να είναι η τελευταία φορά που μπορώ να ξαναζήσω αυτά τα μέρη ως αυτές τις σχετικά ειρηνικές, γραφικές τοποθεσίες που θυμάμαι από τα παιδικά μου χρόνια.
Αν δεν είστε εξοικειωμένοι με τη γεωγραφία της περιοχής, η Υπερδνειστερία είναι μια λεπτή λωρίδα γης, που εκτείνεται κατά μήκος της αριστερής όχθης του ποταμού Δνείστερου και αποτελεί το μεγαλύτερο μέρος των συνόρων της Μολδαβίας με την Ουκρανία.
Πριν από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, η Υπερδνειστερία φιλοξενούσε μεγάλο μέρος της βιομηχανικής υποδομής της Μολδαβικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας και ήταν το πιο ρωσόφωνο τμήμα της Δημοκρατίας. Αποσπάστηκε ουσιαστικά από τη διοίκηση του Κισινάου, της πρωτεύουσας της Μολδαβίας, μετά τον πόλεμο του 19922, όταν αυτονομιστικές δυνάμεις που υποστηρίζονταν από τον ρωσικό στρατό πολέμησαν εναντίον των μολδαβικών στρατευμάτων.
Έκτοτε, το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής διοικείται ως αυτοανακηρυγμένη αποσχισθείσα δημοκρατία, χωρίς καμία διεθνή αναγνώριση3 – ούτε καν από τη Μόσχα, τουλάχιστον προς το παρόν.
Σε ένα πιο ευημερούν και σταθερό πλαίσιο, οι περιοχές της Υπερδνειστερίας με την εκπληκτική φυσική ομορφιά θα αποτελούσαν εξαιρετικούς τουριστικούς προορισμούς. Στην περιοχή Ντουμπάσαρι, οι καταπράσινες, λοφώδεις όχθες του ποταμού Δνείστερου παρέχουν ένα γραφικό σκηνικό με ασβεστολιθικά χωριά με σπίτια βαμμένα σε παστέλ μπλε αποχρώσεις.
Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, οι οικισμοί αυτοί έχουν σταδιακά ξεθωριάσει. Είναι ένα σύμπτωμα του τρόπου με τον οποίο εξαφανίζεται ο αγροτικός τρόπος ζωής της περιοχής – και της αποτυχίας να παρασχεθεί η δυνατότητα στους ανθρώπους να συνεχίσουν να ζουν και να εργάζονται εκεί. Η πραγματικότητα της διεφθαρμένης και κακής διακυβέρνησης –που υποστηρίζεται, στην πραγματικότητα, από τη Μόσχα– είναι πολύ μεγάλο εμπόδιο για να επιτρέψει σε αυτές τις περιοχές να ευδοκιμήσουν ξανά μέσω του τουρισμού ή των τοπικών βιομηχανιών. Και έτσι οι άνθρωποι φεύγουν και τα σπίτια τους καταρρέουν.
Για αιώνες, η περιοχή διασχίστηκε από εμπορικούς δρόμους που ενθάρρυναν την ανάπτυξη διαφορετικών κοινοτήτων – Ουκρανών, Ρουμάνων, Μολδαβών, Ρώσων, Βουλγάρων, Πολωνών, μελών εβραϊκών κοινοτήτων από όλη την ευρύτερη περιοχή. Εν μέρει λόγω της καχυποψίας του καθεστώτος απέναντι στις μειονότητες, αλλά και λόγω της θέσης της στα δυτικά σύνορα της Σοβιετικής Ένωσης, υπέφερε πολύ κατά τη διάρκεια της τρομοκρατίας του Στάλιν στα τέλη της δεκαετίας του 1930. Πολλές οικογένειες στην αριστερή όχθη του ποταμού Δνείστερου έχουν ιστορίες για συγγενείς που στάλθηκαν σε στρατόπεδα εργασίας ή απλώς εκτελέστηκαν και θάφτηκαν σε σημεία χωρίς σήμανση.
Σημάδια του πολέμου
Αλλά τα πιο ορατά σημάδια σήμερα έχουν μείνει από τις μάχες που καθόρισαν τα σημερινά σύνορα4 της αυτοανακηρυχθείσας «Πρίντνεστροβιανής Μολδαβικής Δημοκρατίας» – για να δώσουμε την επίσημη ονομασία της Υπερδνειστερίας. Τα χωριά και οι πόλεις κατά μήκος των γραμμών επαφής του πολέμου του 1992 φέρουν ακόμη σημάδια των μαχών – σχολεία, σπίτια και φράχτες κήπων που έχουν τρυπηθεί από θραύσματα υπάρχουν παντού.
Παρά την περίπλοκη ιστορία της, η ρωσική πολιτιστική επιρροή παραμένει ισχυρή εδώ, γεγονός που αντανακλάται στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και, ιδίως, στα δημοφιλή τηλεοπτικά κανάλια. Ακόμα και στα σπίτια των πιο δυτικότροπων συγγενών μου, η ρωσική τηλεόραση ήταν πάντα ανοιχτή – από ταινίες μέχρι τοκ σόου, πάντα κάτι έπαιζε στο βάθος.
Πολλοί στην Υπερδνειστερία μοιράζονται επίσης ένα αίσθημα νοσταλγίας για τη Σοβιετική Ένωση, τουλάχιστον για τις δεκαετίες του 1970 και του 1980. Οι άνθρωποι θυμούνται την περίοδο αυτή ως μια εποχή που υπήρχε ακόμη η αίσθηση της κοινότητας, με χώρους εργασίας κοντά στο σπίτι, καλές συγκοινωνιακές συνδέσεις και συχνές εκδηλώσεις –από πάρτι μέχρι προβολές ταινιών– ακόμη και στα χωριά και τις μικρές πόλεις. Οι άνθρωποι ζούσαν τη ζωή τους σε μια ακτίνα μερικών χιλιομέτρων – δεν ήταν τέλεια ή εύπορη, αλλά ήταν προβλέψιμη και σχετικά άνετη.
Τώρα, αυτοί οι μικρότεροι οικισμοί έχουν αδειάσει από ανθρώπους. Όλοι φεύγουν ή το σκέφτονται – είτε για τη Δύση είτε για την Ανατολή, με την πρώτη να γίνεται ακόμη πιο ελκυστική μετά την έναρξη ισχύος των συμφωνιών σύνδεσης της Μολδαβίας με την ΕΕ το 2016. Η Ρουμανία έχει επίσης μια πολύ επιεική πολιτική όσον αφορά την παροχή υπηκοότητας στους Μολδαβούς, η οποία χρησιμοποιείται ως η κύρια οδός για τη μετανάστευση στη Δυτική Ευρώπη.
Είναι δύσκολο να αποτυπωθεί μια κρυστάλλινη εικόνα της κοινής γνώμης σήμερα, καθώς δεν υπάρχουν πρόσφατες και αξιόπιστες δημοσκοπήσεις από το αποσχισθέν έδαφος. Είναι σαφές, ωστόσο, ότι ορισμένοι άνθρωποι είναι πραγματικά φιλορώσοι και βλέπουν με περιφρόνηση τις δυτικές φιλοδοξίες της Μολδαβίας. Πολλοί άλλοι είναι απλώς σκεπτικιστές και φαίνεται να είναι απλώς απασχολημένοι με τις πεζές ανησυχίες της καθημερινής ζωής. Και φυσικά, εξακολουθεί να υπάρχει μια ομάδα που προτιμά ανοιχτά την επανένταξη εντός της Μολδαβίας και τη στροφή της προς τη Δύση.
Ένα κλεπτοκρατικό καθεστώς
Ο λόγος πίσω από τη συρρίκνωση των χωριών και των πόλεων έγκειται τόσο στη μετατόπιση των απαιτήσεων της παγκόσμιας αγοράς εργασίας όσο και στην πραγματικότητα της κατάληψης της Υπερδνειστερίας από ένα κλεπτοκρατικό, αυταρχικό καθεστώς στο Τιράσπολ, την πρωτεύουσα του μη αναγνωρισμένου κράτους. Η διαφθορά και το οργανωμένο έγκλημα καθιστούν πολλές μορφές επιχειρηματικής δραστηριότητας δύσκολες και απρόβλεπτες, ενώ οι υποδομές παραμένουν εξαιρετικά ανεπαρκείς.
Η κλεπτοκρατία του Τιράσπολ, η οποία στηρίζεται παράνομα από τη Μόσχα πολιτικά και οικονομικά τα τελευταία 30 χρόνια, ευνοεί το έγκλημα και τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων5. Εμπορία ανθρώπων, απαγωγές, δολοφονίες: όποια μορφή βίας κι αν σκεφτείτε, όλοι στην περιοχή γνωρίζουν κάποιον που έχει υποστεί τέτοια βία.
Το ανησυχητικό, όμως, είναι ότι παρά το γεγονός ότι αυτό συμβαίνει εδώ και δεκαετίες, κάποιοι το μαθαίνουν –ή το βρίσκουν αξιοσημείωτο– μόνο τώρα. Με την Ουκρανία, οι άνθρωποι έμειναν έκπληκτοι όταν είδαν τους εξωφρενικούς ισχυρισμούς της Ρωσίας για γενοκτονία κατά των εθνοτικών Ρώσων στη χώρα. Η χρήση καθεστώτων μαριονέτας στο Ντονμπάς τράβηξε την προσοχή στα «νέα» γεωπολιτικά κόλπα της Ρωσίας. Η χρήση επιχειρήσεων «προβοκάτσιας» από τον ρωσικό στρατό για να δικαιολογήσει την επιθετικότητα στην Ουκρανία απέκτησε δημοσιότητα μετά τις προειδοποιήσεις των δυτικών μυστικών υπηρεσιών αυτόν τον χειμώνα. Αλλά όλα αυτά είχαν ήδη συμβεί, κρυμμένα σε κοινή θέα. Το σχέδιο για όλα όσα εξέπληξαν τον κόσμο το 2022 ξεκίνησε το 1992, με την Υπερδνειστερία.
Η Ρωσία, το αυτονομιστικό κίνημα και ο πόλεμος του 1992
Το αυτονομιστικό κίνημα ξεκίνησε με το αρχικό αφήγημα6 ότι οι ρωσόφωνοι πολίτες θα περιθωριοποιούνταν σε μια δεξιά, εθνικιστική Μολδαβία. Οι ρωσικές στρατιωτικές δυνάμεις υποστήριξαν τις αυτονομιστικές πολιτοφυλακές πριν και κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης του 1992. Η αιτιολόγηση της εισβολής των στρατευμάτων της Υπερδνειστερίας στο αστυνομικό τμήμα του Ντουμπάσαρι την 1η Μαρτίου του ίδιου έτους (ουσιαστικά η πράξη που ξεκίνησε τον πόλεμο) βασίστηκε στην ψευδή κατηγορία ότι η μολδαβική αστυνομία ήταν υπεύθυνη για τη δολοφονία ενός αυτονομιστή ηγέτη7.
Μετά τον πόλεμο, η Ρωσία ενέκρινε, αλλά δεν αναγνώρισε, την αυτονομιστική δημοκρατία. Τη χρησιμοποίησε ως πληρεξούσιο για να εξαναγκάσει τη Μολδαβία να μπει στην τροχιά της, είτε μέσω του ελέγχου των μεγαλύτερων εργοστασίων ηλεκτρικής ενέργειας στο Ντουμπάσαρι και στο Κουτσιουργκάν, καθώς και των αγωγών φυσικού αερίου, είτε μέσω επαναλαμβανόμενων εκλογικών νοθειών υπέρ των φιλορώσων υποψηφίων, είτε μέσω συνεχών στρατιωτικών πιέσεων και του οργανωμένου εγκλήματος.
Όλα τα πρότυπα της ρωσικής επιθετικότητας και ανάμειξης ήταν παρόντα στην Υπερδνειστερία. Ο πόλεμος και η κατοχή άρχισαν πραγματικά μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ. Μιλούσαμε επί 30 χρόνια για προσέγγιση με μια εκδημοκρατιζόμενη Ρωσία, ενώ η αυτοκρατορία της ήταν ακόμα ζωντανή στο κατώφλι μας.
Δεδομένου ότι χάθηκε η ευκαιρία να διδαχθούμε από μια διδακτική ιστορία, ήρθε η ώρα να σκεφτούμε τρόπους υποστήριξης της Μολδαβίας ώστε να διασφαλίσουμε ότι θα παραμείνει ασφαλής εν μέσω αυτών των νέων προσπαθειών αποσταθεροποίησης της χώρας. Ένα υγιές βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση, πέρα από την αντιμετώπιση του άμεσου κινδύνου ασφάλειας, θα ήταν η κατανόηση των αναγκών των ανθρώπων που ζουν και στις δύο πλευρές του Δνείστερου.
Μετάφραση: elaliberta.gr
Vlad Iaviță, “Transnistria and Moldova: a lesson in Russian power play”, openDemocracy, 29 Απριλίου 2022, https://www.opendemocracy.net/en/odr/transnistria-and-moldova-a-lesson-in-russian-power-play/
Σημειώσεις
1 Laurence Peter, “Transnistria and Ukraine conflict: Is war spreading?”, BBC News, https://www.bbc.com/news/world-europe-61233095
2 Vladimir Soloviev, “An ideal conflict on the Dniester”, openDemocracy, 21 Ιουλίου 2017, https://www.opendemocracy.net/en/odr/ideal-conflict-on-dniester/
3 Pål Kolstø, “Transnistria is a bridge too far for Russia”, openDemocracy, 11 Ιουνίου 2014, https://www.opendemocracy.net/en/odr/transnistria-is-bridge-too-far-for-russia/.
4 Keith Harrington, “Three Decades On, the Spark that Ignited War in Moldova”, BalkanInsight, 17 Μαρτίου 2022, https://balkaninsight.com/2022/03/17/three-decades-on-the-spark-that-ignited-war-in-moldova/.
5 Lina Grau, Serghei Ursul, Robert Coalson, “‘Deserter’ Case Throws Spotlight On Torture Allegations In Breakaway Moldovan Region”, Radio Free Europe / Radio Liberty, 2 Φεβρουαρίου 2020, https://www.rferl.org/a/deserter-case-throws-spotlight-on-torture-allegations-in-breakaway-moldovan-region/30412899.html.
6 Sergiy Gerasymchuk, “Frozen Conflict in Moldova’s Transnistria: A Fitting Analogy to Ukraine’s Hybrid War?”, Atlantic Council, 1 Σεπτεμβρίου 2015, https://www.atlanticcouncil.org/blogs/ukrainealert/frozen-conflict-in-moldova-s-transnistria-a-fitting-analogy-to-ukraine-s-hybrid-war/.
7 Keith Harrington, “Three Decades On...”, ό.π.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου