ΓράφουνAkram Belkaïd
Στις 2 Δεκεμβρίου 2010, στη Ζυρίχη, η Εκτελεστική Επιτροπή της Διεθνούς Ποδοσφαιρικής Ομοσπονδίας (FIFA) αποφασίζει, μετά από ψηφοφορία, να ανατεθεί στο Κατάρ η διοργάνωση του Παγκοσμίου Κυπέλλου του 2022. Αμέσως, έκρηξη χαράς στην Ντόχα, την πρωτεύουσα του εμιράτου. Οι σειρήνες των πλοίων αντηχούν στο λιμάνι, με τα κορναρίσματα από τα αστραφτερά πολυτελή αυτοκίνητα στην παραλιακή λεωφόρο να τις συνοδεύουν, ενώ τα εθνικά μέσα ενημέρωσης γιορτάζουν με προγράμματα συνεχούς ροής μια διεθνή αναγνώριση που σηματοδοτεί την είσοδο της χώρας στη λέσχη των μεγάλων. Ο εμίρης Χαμάντ Μπεν Καλίφα Αλ-Θανί, πατέρας του σημερινού μονάρχη, ο οποίος τον διαδέχθηκε το 2013, βρίσκεται σε ευφορία. Το βασίλειό του είναι πλέον γνωστό σε ολόκληρο τον πλανήτη.
Σχεδόν ταυτόχρονα, οι επικρίσεις αρχίζουν να πέφτουν βροχή από παντού. Από αθλητική σκοπιά, καταγγέλλεται η αφύσικη επιλογή να διεξαχθεί Παγκόσμιο Κύπελλο σε μια χώρα της ερήμου με αφόρητη ζέστη, όπου δεν υπάρχει κανένα πάθος για το ποδόσφαιρο. Την ίδια στιγμή, οι ΗΠΑ, ηττημένες στην ψηφοφορία της FIFA με 14 ψήφους έναντι 8 υπέρ τους (ενώ ήταν πεισμένες για την επικράτησή τους), καταγγέλλουν διαφθορά και εξαγορά ψήφων. Σε πολιτικό επίπεδο, μη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου ως προς τον αυταρχικό χαρακτήρα αυτής της μοναρχίας των τεράστιων κοιτασμάτων φυσικού αερίου και της απίστευτης χλιδής, όπου τα πολιτικά κόμματα και τα συνδικάτα είναι απαγορευμένα. Στην ετήσια έκθεσή της για την κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο Κατάρ (19 Μαρτίου 2011), η Διεθνής Αμνηστία γράφει: «Οι γυναίκες πέφτουν θύματα διακρίσεων και βίας. Οι ξένοι εργάτες υφίστανται εκμετάλλευση, κακομεταχείριση και προστατεύονται ανεπαρκώς από τη νομοθεσία. Σε εκατοντάδες άτομα έχει αφαιρεθεί αυθαίρετα η υπηκοότητα. Εκδίδονται αποφάσεις για ποινές μαστιγώματος. Εξακολουθούν να ανακοινώνονται θανατικές καταδίκες, αν και καμία εκτέλεση δεν έχει πραγματοποιηθεί». Όλα, ή σχεδόν όλα, έχουν ειπωθεί.
Κατά τη διάρκεια των δώδεκα ετών που ακολούθησαν, το σίριαλ «Κατάρ 2022» τροφοδοτούνταν διαρκώς με νέα επεισόδια. Καταρχάς, οι δικαστικές έρευνες, στις ΗΠΑ αλλά και στη Γαλλία, για την εξαιρετικά αμφιλεγόμενη ψηφοφορία της FIFA και για παράβαση καθήκοντος από αρκετούς ανώτατους παράγοντές της. Αλλά και άκρως κατατοπιστικές δημοσιογραφικές έρευνες για τις αποτρόπαιες συνθήκες ζωής και δουλειάς των εργατών από χώρες της Ασίας (Μπανγκλαντές, Ινδία, Νεπάλ, Πακιστάν, Φιλιππίνες) και της Αφρικής (Κένυα, Σομαλία, Σουδάν), όπως και καταγγελίες για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της κατασκευής έξι νέων σταδίων με συστήματα κλιματισμού. Ο κατάλογος με τις κατηγορίες μεγάλωνε μήνα με τον μήνα, αλλά ποτέ δεν αμφισβητήθηκε η ίδια η διεξαγωγή της διοργάνωσης. Όπως για το Παγκόσμιο Κύπελλο που διεξάχθηκε στην Αργεντινή των στρατηγών το 1978, οι σπάνιες εκκλήσεις για μποϊκοτάζ έπεφταν στο κενό. Από την πλευρά του, το εμιράτο κρατούσε χαμηλά τους τόνους, δαπανούσε δεκάδες εκατομμύρια δολάρια στην επικοινωνία για να εξωραΐσει την εικόνα του, ενώ τα 200 δισεκατομμύρια δολάρια που διοχέτευσε για επενδύσεις στις υποδομές (στάδια, μετρό κ.τ.λ.) έκαναν εκατοντάδες δυτικές, κινεζικές και ιαπωνικές επιχειρήσεις να τρίβουν τα χέρια τους.
Καθώς πλησίαζε το εναρκτήριο λάκτισμα της διοργάνωσης στις 21 Νοεμβρίου, οι επικρίσεις κορυφώνονταν. Επειδή ποτέ δεν είναι πολύ αργά για μια καλή πράξη, όλος ο κόσμος θέλησε να εκφράσει την αγανάκτησή του. «Εάν ληφθούν υπόψη όσα γνωρίζουμε για τις συνθήκες διεξαγωγής αυτής της διοργάνωσης, τις κλιματολογικές και τις σχετικές με την κατασκευή [των εγκαταστάσεων], εάν ήμουν αρχηγός του Κράτους –αλλά δεν είμαι πλέον, οπότε η θέση μου είναι εύκολη– δεν θα πήγαινα στο Κατάρ», δήλωνε ο Φρανσουά Ολάντ στις 22 Σεπτεμβρίου. Όταν βρισκόταν στο μέγαρο του Ελιζέ, ο πρώην πρόεδρος δεν είχε τέτοιες ευαισθησίες. Στις 23 Ιουνίου 2013, σε επίσημη επίσκεψη στη Ντόχα, υποσχόταν μάλιστα ότι η Γαλλία θα βοηθούσε το εμιράτο «να διοργανώσει ένα πολύ ωραίο Παγκόσμιο Κύπελλο». Εκείνη την εποχή, η ελάχιστα αξιοζήλευτη τύχη των εργατών από την Ασία, που χτίζουν εδώ και δεκαετίες το Κατάρ και τις υπόλοιπες πετρελαϊκές μοναρχίες του Κόλπου, ήταν ήδη ευρέως γνωστή. Όμως, καθώς διακυβευόταν το σχέδιο πώλησης των πολεμικών αεροσκαφών Ραφάλ, ο Ολάντ δεν έδειξε κανένα ενδιαφέρον για το ζήτημα.
Η δημαρχία του Παρισιού εκφράζει κι εκείνη την αλληλεγγύη της στους κολασμένους του Κατάρ. Απόδειξη; Δεν θα θέσει σε λειτουργία τους ειδικά διαμορφωμένους χώρους με γιγαντοοθόνες («fan zones») για την παρακολούθηση των αγώνων του Μουντιάλ. «Καταγγέλλω οποιαδήποτε σύμπλευση με κράτη που, σήμερα, δεν σέβονται τα ζητήματα του κλίματος και θεμελιώδεις κοινωνικούς κανόνες ή κανόνες δικαίου», ξεσπάθωνε το στέλεχος των Οικολόγων Νταβίντ Μπελιάρ, αναπληρωτής δήμαρχος Παρισιού, για να δικαιολογήσει αυτό το θαρραλέο μποϊκοτάζ. Τι γίνεται όμως με την Παρί Σεν-Ζερμέν (PSG); Η ομάδα είναι ιδιοκτησίας Κατάρ από το 2011 και ο πρόεδρός της Νάσερ Αλ-Κελαϊφί, πρόσωπο του στενού κύκλου του εμίρη Ταμίμ Αλ-Θανί, υποδέχεται τακτικά στις θέσεις των επισήμων του σταδίου Παρκ ντε Πρενς τη δήμαρχο Αν Ινταλγκό, στέλεχος του Σοσιαλιστικού Κόμματος. Όσο για το τηλεοπτικό κανάλι TF1, αποφάσισε να αποσύρει την ένδειξη «Κατάρ» από το σύντομο διαφημιστικό του για το Μουντιάλ –χωρίς, βεβαίως, να ακυρώσει τη μετάδοση των αγώνων της διοργάνωσης.
Τα ίδια συμβαίνουν σε όλες τις μοναρχίες του Κόλπου
Εάν γινόταν μποϊκοτάζ στο Κατάρ, τότε θα έπρεπε στην πραγματικότητα να τεθούν σε απομόνωση όλες οι μοναρχίες του Κόλπου, και μάλιστα από καιρό, καθώς, από τη Σαουδική Αραβία μέχρι το σουλτανάτο του Ομάν, όλες θα άξιζαν τις ίδιες επικρίσεις. Μπορεί εκατοντάδες εργάτες να σκοτώθηκαν στα εργοτάξια του καταριανού Μουντιάλ, πολλοί άλλοι όμως είχαν ήδη χαθεί στο Ντουμπάι, τη δεκαετία του 2000, κατά την κατασκευή ενός από τα ψηλότερα κτίρια στον κόσμο, του πύργου Μπουρτζ Καλίφα. Η ταράτσα με την πανοραμική θέα προσελκύει σήμερα δεκάδες χιλιάδες τουρίστες όλων των εθνικοτήτων –και κανείς δεν διανοείται να μποϊκοτάρει το μέρος. Στο Ομάν, για την κατασκευή της νέας πόλης του Ντουκμ κινητοποιήθηκαν χιλιάδες ξένοι εργάτες, οι οποίοι δεν έτυχαν διόλου καλύτερης μεταχείρισης από τους αντίστοιχους εργάτες στο Κατάρ –κανείς όμως δεν θέλει να βάλει στη μαύρη λίστα τον πολύ δημοφιλή ποδηλατικό γύρο του Ομάν. Η Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το βασίλειο του Μπαχρέιν καταγγέλλονται διαρκώς για καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, για τον ρόλο τους στον πόλεμο της Υεμένης και για τα αυταρχικά καθεστώτα τους. Ποιος όμως μιλάει για μποϊκοτάζ των γκραν πρι της Φόρμουλα 1 που διεξάγονται στις μοναρχίες αυτές; Όσο για την παρουσία δύο ποδηλατικών ομάδων στον Γύρο της Γαλλίας, από τις οποίες η μία χρηματοδοτείται από τα Εμιράτα και η άλλη από το Μπαχρέιν, κανείς δεν βρίσκει να πει κάτι.
Και τι γίνεται με το περιβαλλοντικό αποτύπωμα των άλλων μελών του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου (GCC); Τα κλιματιζόμενα στάδια για το Παγκόσμιο Κύπελλο; Περιβαλλοντική ιεροσυλία, οπωσδήποτε. Πόσο βαρύνει όμως σε σύγκριση με τους χιλιάδες τόνους υδροχλωρανθράκων (HFC) που εκπέμπουν τα εργοστάσια κλιματισμού, χωρίς τα οποία η ζωή στο Κατάρ από τον Μάρτιο έως τον Οκτώβριο θα ήταν μια κόλαση; Το 2016, σε μια διεθνή σύνοδο κορυφής στο Κιγκάλι της Ρουάντα και μετά από αλλεπάλληλες πιέσεις, οι μοναρχίες του Κόλπου κατάφεραν να πάρουν προθεσμία μέχρι το 2047 για να μηδενίσουν τις εκπομπές αυτών των πολύ ισχυρών αερίων του θερμοκηπίου, αντί για το 2036 που συμφωνήθηκε για τις υπόλοιπες χώρες. Ωστόσο, τίποτε δεν προμηνύει ότι η προθεσμία θα τηρηθεί. Στο Άμπου Ντάμπι, οι πισίνες των μεγάλων ξενοδοχείων ψύχονται το καλοκαίρι. Στο Ντουμπάι, μπορείς να κάνεις σκι όλη τη χρονιά σε ειδικές κλειστές εγκαταστάσεις που σχεδίασε γαλλική εταιρεία. Ένα όργιο ενεργειακής σπατάλης που συσκοτίζεται από μια επιδέξια επικοινωνιακή ρητορική γύρω από τις υποσχέσεις της πράσινης τεχνολογίας: μάλιστα, στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, τον πετρελαϊκό αυτό γίγαντα, βρίσκεται η έδρα της Διεθνούς Υπηρεσίας για την Ανανεώσιμη Ενέργεια (IRENA)…
Διοργανώνοντας το Παγκόσμιο Κύπελλο Ποδοσφαίρου, το Κατάρ ανακαλύπτει το τίμημα των φιλοδοξιών του στη διεθνή σκηνή. Η φιλοξενία περιφερειακών αθλητικών διοργανώσεων ή ακόμη και της Συνόδου Υπουργών του Διεθνούς Οργανισμού Εμπορίου (όπως το 2001) –ιδανική λύση για να μην επαναληφθούν οι διαδηλώσεις του 1999 στο Σιάτλ– ακόμη δεν ενοχλεί. Αλλά δεν ισχύει το ίδιο για το Μουντιάλ, ένα από τα πιο δημοφιλή αθλητικά γεγονότα του πλανήτη: είναι πλέον αδύνατο να περάσει απαρατήρητο και να αποφύγει τις επιθέσεις, την καχυποψία, τη ζήλεια… Σε αυτό το πεδίο, το Κατάρ θα μπορούσε να έχει αντλήσει κάποια διδάγματα από την εμπειρία του Κουβέιτ, το οποίο, στα τέλη της δεκαετίας του 1980, προσέκρουσε σε τοίχο και αντιμετώπισε χείμαρρο επικρίσεων. Εκείνη την εποχή, το εμιράτο, με οπλοστάσιο 200 δισεκατομμυρίων δολαρίων, επιχειρεί δυναμική είσοδο στη Γουόλ Στριτ και στο Χρηματιστήριο του Λονδίνου. Λιγότερο από έναν χρόνο μετά το χρηματιστηριακό κραχ της 19ης Οκτωβρίου 1987 (της «μαύρης Δευτέρας»), οι μετοχές των μεγάλων πολυεθνικών εταιρειών πωλούνται σε τιμές ευκαιρίας, ξεκινώντας από τις μετοχές της British Petroleum (BP), την οποία η Μάργκαρετ Θάτσερ μόλις έχει ιδιωτικοποιήσει.
Το πρώτο εξάμηνο του 1988, το κρατικό επενδυτικό ταμείο Kuwait Investment Office (KIO) βάζει στο τραπέζι 2 δισεκατομμύρια δολάρια για να αποκτήσει τον έλεγχο του 22% του μετοχικού κεφαλαίου του πετρελαϊκού ομίλου της ΒΡ και ανακοινώνει ότι θα συμμετάσχει στη στρατηγική διαχείρισή του. Στο Λονδίνο επικρατεί αγανάκτηση. Ένα βαρύ όνομα του Οργανισμού Πετρελαιοεξαγωγικών Κρατών (ΟΠΕΚ) να έχει δικαίωμα ελέγχου αυτού του βρετανικού κοσμήματος; Αποκλείεται! Η Θάτσερ απειλεί το Κουβέιτ με αντίποινα σε περίπτωση νέας αύξησης της συμμετοχής του στο μετοχικό κεφάλαιο της ΒΡ, ενώ ο ηγέτης των Εργατικών Νιλ Κίνοκ ωρύεται ότι «τίθενται σε κίνδυνο τα εθνικά συμφέροντα». Τελικά, το ΚΙΟ δέχεται να περιορίσει τη συμμετοχή του στο μετοχικό κεφάλαιο της ΒΡ.
Στις ΗΠΑ, όπου ήδη επικρατεί έντονη εχθρότητα απέναντι στους Ιάπωνες επενδυτές, το ΚΙΟ ξαφνικά μετατρέπεται σε ύποπτο για αρκετούς βουλευτές και γερουσιαστές, οι οποίοι ανησυχούν λόγω των επενδύσεών του σε πολυτελή ακίνητα, ιδιαίτερα στη Νέα Υόρκη. Αυτή η «αντικουβεϊτιανή υστερία» αγγίζει και τη Γαλλία, όπου δεν έχει ξεχαστεί το επεισόδιο του 1982 στο Παγκόσμιο Κύπελλο της Ισπανίας. Τότε, ο σεΐχης Φαχάντ Αλ-Αχμέντ Αλ-Τζαμπέρ Αλ-Σαμπά, αδελφός του εμίρη, είχε εισβάλει στον αγωνιστικό χώρο του σταδίου του Βαγιαδολίδ και, με το βάρος της πριγκηπικής του ιδιότητας, είχε υποχρεώσει τον διαιτητή να ακυρώσει γκολ που μόλις είχε σημειώσει η Γαλλία –κάτι πρωτοφανές στην ιστορία του ποδοσφαίρου. Αυτό το κλίμα γενικής καχυποψίας υποχρεώνει το ΚΙΟ να προβεί σε σημαντικές δαπάνες για επικοινωνία και άσκηση πολιτικών πιέσεων προκειμένου να πεισθεί η κοινή γνώμη των δυτικών χωρών ότι το Κουβέιτ, όσο πλούσιο και αλαζονικό κι αν ήταν, δεν άξιζε την προσάρτησή του από το Ιράκ του Σαντάμ Χουσεΐν τον Αύγουστο του 1990.
Έχοντας μάθει από τα παθήματά τους, οι ηγέτες του Κουβέιτ έχουν υιοθετήσει εδώ και τρεις δεκαετίες γραμμή απόλυτης διακριτικότητας στη διεθνή σκηνή. Θα αντλήσει άραγε και το Κατάρ τα ίδια διδάγματα από την διαπόμπευση που υφίσταται σήμερα; Κάτι τέτοιο θα εξαρτηθεί από την (ομαλή) διεξαγωγή του Παγκοσμίου Κυπέλλου και την ολοκλήρωση των ερευνών που βρίσκονται σε εξέλιξη. Η Σαουδική Αραβία, που επιδιώκει με τη σειρά της να πάρει τη σκυτάλη, θα μπορούσε κάλλιστα να διαδεχθεί το Κατάρ στον ρόλο του «κακού» του Κόλπου. Το σαουδαραβικό βασίλειο ήδη ετοιμάζεται να διεκδικήσει τη διοργάνωση του Παγκοσμίου Κυπέλλου σε οκτώ χρόνια, από κοινού με την Αίγυπτο και την Ελλάδα ή το Μαρόκο. Ενώ μόλις ανέλαβε και τη φιλοξενία των… χειμερινών πανασιατικών Αγώνων του 2029.
Συντάκτης της «Le Monde diplomatique».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου