Το νερό ως όπλο πολέμου

Μια μικρή Αφγανή παίρνει μια ανάσα κατά τη μεταφορά νερού σε περιοχή που μαστίζεται από τη λειψυδρία

AP Photo/Mstyslav Chernov

Το νερό ως όπλο πολέμου

Τάσος Σαραντής

Καθώς η χρησιμοποίηση των υδάτων για στρατιωτικούς σκοπούς συνεχίζεται με αμείωτη ένταση, περιβαλλοντολόγοι και νομικοί αναζητούν, στο πλαίσιο του ΟΗΕ, τη θεσμοθέτηση αρχών για την προστασία των ποταμών και των υδάτινων υποδομών κατά τη διάρκεια ένοπλων συγκρούσεων.

Με αφορμή την πρώτη διάσκεψη του ΟΗΕ αφιερωμένη στο νερό εδώ και σχεδόν μισό αιώνα, οι εργασίες της οποίας ολοκληρώθηκαν την Παρασκευή, ο Μαρκ Ζεϊτούν, ως καθηγητής για την ασφάλεια του νερού που επικεντρώνεται στον ρόλο του στις συγκρούσεις, γνωρίζει ότι το νερό είναι ζωή. Αλλά, παράλληλα, γνωρίζει ότι το νερό είναι επίσης θάνατος. Και δεν εννοεί μόνο την τρομερή καταστροφική δύναμη των πλημμυρών ή την αγωνία που προκαλούν οι ξηρασίες.

Χρησιμοποιούμε για αιώνες τα ποτάμια για να βλάψουμε τους εχθρούς μας, γράφει ο Ζεϊτούν στον ιστότοπο The Conversation. Πίσω στις αρχές του 1500 ο Λεονάρντο ντα Βίντσι συνεργάστηκε με τον Νικολό Μακιαβέλι σε μια τελικά ανεπιτυχή προσπάθεια να εκτρέψει τον ποταμό Αρνο μακριά από την αντίπαλη πόλη της Φλωρεντίας, την Πίζα. Τέσσερις αιώνες αργότερα, Βέλγοι έφηβοι στρατιώτες και αγρότες γνώριζαν ακριβώς πώς να πλημμυρίσουν τα μέρη του ποταμού Εϊζερ όπου είχαν προχωρήσει τα γερμανικά στρατεύματα κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Ακόμη, έναν αιώνα μετά από αυτό οι ουκρανικές δυνάμεις διέκοψαν τη μοναδική παροχή νερού στην Κριμαία μετά την προσάρτησή της από τη Ρωσία και μόλις πριν από λίγες εβδομάδες τα ρωσικά στρατεύματα χρησιμοποίησαν τον ποταμό Δνείπερο για να σταματήσουν την προέλαση των στρατευμάτων.

Τα ποτάμια χρησιμοποιούνται επίσης συχνά για την απόκρυψη εγκλημάτων. Η αστυνομία του Παρισιού πέταξε δεκάδες από τα θύματά της από την Αλγερία στον Σηκουάνα το 1961, ενώ οι συριακές δυνάμεις πέταξαν δεκάδες ανθρώπους που είχαν εκτελέσει στον ποταμό Χαλέπι το 2013 και στον Ορόντη το 2015. Οι σουδανικές αρχές πέταξαν τουλάχιστον 40 δικούς τους ανθρώπους στον Νείλο στην αποτυχημένη προσπάθειά τους να καταστείλουν τις διαδηλώσεις το 2019, κατά κάποιον τρόπο μιμούμενες τη βρετανική σφαγή 13.000 Σουδανών στη συμβολή των δύο κύριων παραποτάμων του, του Λευκού και του Μπλε Νείλου στο Ομντουρμάν το 1898.

Οι ελεύθεροι σκοπευτές γνωρίζουν επίσης τη στρατηγική αξία του νερού. Ακροβολίστηκαν σε αρκετούς ορόφους στα εγκαταλελειμμένα κτίρια του Σεράγεβο τη δεκαετία του 1990, σκαρφαλωμένοι σαν υπομονετικοί πελαργοί πάνω από τις γυναίκες και τα παιδιά που θα ρίσκαραν τη ζωή τους για να φτάσουν στη βρύση στο τέλος ενός στενού, γράφει ο Ζεϊτούν. Οι ελεύθεροι σκοπευτές κρύφτηκαν επίσης πίσω από τους τηλεφακούς τους σε απόσταση από έναν σωλήνα που είχε διαρροή σε έναν προσφυγικό καταυλισμό στη Βηρυτό τη δεκαετία του 1970, «σαν να κυνηγούσαν διψασμένες γαζέλες» σύμφωνα με τα λόγια του Παλαιστίνιου ποιητή Μαχμούντ Νταρουίς στο ποίημα «Φονικό νερό».

Και το νερό μπορεί να χρησιμοποιηθεί πιο στρατηγικά - για να καθαρίσει τα στρατόπεδα εκτελέσεων. Οι πρεσβύτεροι που αρνήθηκαν να φύγουν από τις μάχες στα χωριά τη δεκαετία του 1990 στο Κοσσυφοπέδιο ρίχνονταν τακτικά σε πηγάδια για να αποθαρρύνουν τα ενήλικα παιδιά τους να επιστρέψουν. Ενας διαφορετικός τύπος καθαρισμού συμβαίνει επίσης κατά μήκος της Δυτικής Οχθης του ποταμού Ιορδάνη, όπου οι ισραηλινές κυβερνήσεις παρέχουν νερό στους εποίκους, αλλά χρησιμοποιούν τόσο γραφειοκρατικούς, όσο και φυσικούς τρόπους για να το αρνηθούν στους ντόπιους. Εδώ η πολιτική για το νερό έχει αναμειχθεί με πολιτικούς και στρατιωτικούς στόχους, σε βαθμό που ουσιαστικά δεν διακρίνονται μεταξύ τους.

Ωστόσο, το νερό δεν είναι πάντα ένα αποτελεσματικό εργαλείο στρατιωτικής και πολιτικής βίας. Για παράδειγμα, η τεράστια εκστρατεία των Βρετανών «dambusters» στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, κατά την οποία τα φράγματα στοχοποιήθηκαν με «βόμβες που αναπηδούν», μνημονεύεται ανόητα. Στην πραγματικότητα, κατάφερε μόνο να πλήξει δύο φράγματα στο τέλος και σκότωσε κυρίως Ρωσίδες άμαχες αιχμαλώτους πολέμου που είχαν αναγκαστεί να εργαστούν σε γερμανικά εργοστάσια κατά μήκος του ποταμού Ρουρ. Πιο πρόσφατα, το «Ισλαμικό Κράτος» ανακάλυψε ότι ο έλεγχος του φράγματος της Μοσούλης στο Ιράκ και τη Συρία δεν εξασφαλίζει αυτόματα τον έλεγχο των ανθρώπων που ζουν στα κατάντη του.

Πρωτοβουλίες

Αν και η ανθρωπότητα χρησιμοποιεί το νερό για να θραφεί, χρησιμοποιεί επίσης το νερό για να καταστρέψει και να μολύνει ή για να καθαρίσει εθνοτικά εδάφη, ακόμη και όταν το νερό αποτελεί το θεμέλιο της παγκόσμιας δημόσιας υγείας. Εντούτοις, παρά τις υπέροχες ιδιότητές του, το νερό αποτελεί έναν κρίσιμο καθρέφτη της κοινωνίας. Αποκαλύπτει τον βαθμό στον οποίο μας οδηγούν οι ιδεολογίες και η απληστία και αντιπαραθέτει μερικές από τις πιο εμπνευσμένες και διεφθαρμένες συμπεριφορές του κόσμου.

Αλλά τώρα ο κόσμος αντεπιτίθεται, επισημαίνει ο Ζεϊτούν. Νομικοί αναπτύσσουν αρχές για την προστασία του περιβάλλοντος και των υδάτινων υποδομών κατά τη διάρκεια ένοπλων συγκρούσεων. Εάν συγκεντρώσουμε τη θέληση και το θάρρος, αυτές οι πρωτοβουλίες μπορούν να τροφοδοτήσουν σχετικά ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας, ίσως ακόμη και μια Σύμβαση του ΟΗΕ. Τελικά, η κατάχρηση του νερού θα μπορούσε να είναι τόσο απαράδεκτη όσο η χρήση ανθρώπινων ασπίδων ή η στόχευση σχολείων, καταλήγει.