Σουδάν: το χρονικό μιας προαναγγελθείσας κρίσης

Ο πρώην πρωθυπουργός του Σουδάν Ομάρ αλ-Μπασίρ στη θέση του κατηγορουμένου το 2020AP Photo/Marwan Ali

Σουδάν: το χρονικό μιας προαναγγελθείσας κρίσης

Βιβή Κεφαλά*

ΕΦΣΥΝ

Η σύγκρουση στο Σουδάν μάλλον θα είναι μακρά, επειδή οι αντίπαλοι μοιάζει να θεωρούν ότι δεν μπορεί παρά να υπάρξει ένας και μόνο νικητής.

Ο ισλαμιστής στρατηγός Ομαρ αλ Μπασίρ κατέλαβε την εξουσία με πραξικόπημα το 1989 και διετέλεσε πρωθυπουργός του Σουδάν μέχρι το 2013, οπότε ξέσπασαν σοβαρές ταραχές εξαιτίας της παύσης της επιδότησης καυσίμων καθώς και των μέτρων λιτότητας που έλαβε.

Για να στηρίξει την εξουσία του δημιούργησε ένα παραστρατιωτικό σώμα, τις Δυνάμεις Ταχείας Υποστήριξης (ΔΤΥ), που τελούσε υπό την εποπτεία των υπηρεσιών εσωτερικής ασφάλειας. Στις ΔΤΥ εντάχθηκαν και πολλοί από αυτούς που συμμετείχαν στις φρικαλεότητες που διαπράχθηκαν στο Νταρφούρ, με επικεφαλής τον στρατηγό Μοχάμαντ Χαμντάν Ντάγκαλο, γνωστότερο ως Χεμέντι.

Υπενθυμίζεται ότι το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ΔΠΔ) εξέδωσε το 2009 το πρώτο ένταλμα προσαγωγής του Ομαρ αλ Μπασίρ, κατηγορώντας τον για εγκλήματα που διαπράχθηκαν στο Νταρφούρ, δηλαδή εγκλήματα πολέμου, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και γενοκτονία, κατά το διάστημα 2003-2008. Οι κατηγορίες εκκρεμούν, διότι ο Ομαρ αλ Μπασίρ δεν έχει συλληφθεί και δεν έχει προσαχθεί ενώπιον του ΔΠΔ, οπότε δεν μπορεί να δικαστεί. Επίσης, θα πρέπει να σημειωθεί ότι κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησής του, το Σουδάν κατηγορήθηκε για υπόθαλψη της διεθνούς ισλαμιστικής τρομοκρατίας.

Οι διαδηλώσεις του 2013, που κατεστάλησαν βιαίως, κόστισαν τη ζωή σε τουλάχιστον 170 ανθρώπους, ενώ εκατοντάδες ήταν οι τραυματίες αλλά και οι συλληφθέντες, πολλοί από τους οποίους φυλακίστηκαν. Ετσι, ο Ομαρ αλ Μπασίρ όχι μόνο διατήρησε την εξουσία του, αλλά και έγινε πρόεδρος της χώρας. Το 2017, ο πρόεδρος Μπασίρ, αναζητώντας διεθνή στηρίγματα, προσέγγισε τη Ρωσία, δελεάζοντάς τη με τη δυνατότητα ναυτικής παρουσίας στο Πορτ Σουδάν, την εκμετάλλευση χρυσού αλλά και παρουσιάζοντας τη χώρα του ως πύλη ρωσικής διείσδυσης στη Μαύρη Αφρική. Ετσι, έκανε την εμφάνισή της στη χώρα η συνδεόμενη με τον Πούτιν εταιρεία μισθοφόρων «Βάγκνερ».

Τον Δεκέμβριο του 2018, ξέσπασαν νέες ταραχές, αφού το Σουδάν συνεχίζει να είναι μία από τις φτωχότερες χώρες του κόσμου, μολονότι έχει το 2,8% της παγκόσμιας παραγωγής χρυσού, καθώς και αποθέματα πετρελαίου, τα οποία όμως βρίσκονται στο νότιο Σουδάν, που έχει πλέον αποσχιστεί, αλλά οι εγκαταστάσεις επεξεργασίας του και οι οδοί μεταφοράς του βρίσκονται στο Σουδάν. Η αντίδραση του καθεστώτος Μπασίρ στο νέο κύμα διαδηλώσεων ήταν και πάλι η βίαιη και αιματηρή καταστολή, καθώς και η κήρυξη της χώρας σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης. Τον Απρίλιο του 2019, όμως, ο Μπασίρ ανατράπηκε με στρατιωτικό πραξικόπημα και καταδικάστηκε για διαφθορά σε δύο χρόνια φυλάκιση, ποινή η οποία μετατράπηκε σε κατ' οίκον περιορισμό, με πρόφαση την προχωρημένη ηλικία του.

Την εξουσία ανέλαβαν στρατιωτικοί, που συγκρότησαν ένα μεταβατικό στρατιωτικό συμβούλιο, με πρόεδρο τον στρατηγό Αμπντέλ Φατάχ αλ Μπουρχάν, επικεφαλής των Σουδανικών Ενόπλων Δυνάμεων (ΣΕΔ) και αντιπρόεδρο τον στρατηγό Μοχάμαντ Χαμντάν Ντάγκαλο, επικεφαλής των Δυνάμεων Ταχείας Υποστήριξης (ΔΤΥ). Η οικονομική κατάσταση της χώρας παρέμεινε κακή και έτσι το 2020 το Σουδάν υπέγραψε μία από τις Συμφωνίες του Αβραάμ, αναγνωρίζοντας το Ισραήλ, με αντάλλαγμα τη διαγραφή του από τον κατάλογο των χωρών που υποστηρίζουν την ισλαμιστική τρομοκρατία, καθώς και τη χορήγηση δανείου από την Παγκόσμια Τράπεζα ύψους ενός δισεκατομμυρίου δολαρίων ετησίως.

Τον Δεκέμβριο του 2022 στρατιωτικοί και αρχηγοί πολιτικών κομμάτων υπέγραψαν συμφωνία για τον τερματισμό της πολιτικής κυριαρχίας του μεταβατικού στρατιωτικού συμβουλίου, το οποίο αναλάμβανε την υποχρέωση της προετοιμασίας της διεξαγωγής εκλογών το 2024. Φαίνεται, όμως, ότι η συμφωνία αυτή παρέμεινε γράμμα κενό, αφού δεν υπήρξαν οι ανάλογες ενέργειες για τη διεξαγωγή των εκλογών. Αντιθέτως, άρχισαν οι τριγμοί στις σχέσεις του προέδρου, που υποστηρίζεται από την Αίγυπτο και στελέχη του καθεστώτος Μπασίρ, και του αντιπροέδρου, που έχει ισχυρούς υποστηρικτές στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και στη Σαουδική Αραβία. Το βασικό πρόβλημα που ανέκυψε αφορούσε την ένταξη των ΔΤΥ στις ΣΕΔ, πράγμα που ο επικεφαλής των ΔΤΥ φυσικά αρνήθηκε, διότι η συγχώνευση αυτή θα του αφαιρούσε κάθε ισχύ.

Η μεταξύ τους αντιπαράθεση οξύνθηκε και, όπως φαίνεται, ο πρόεδρος Μπουρχάν αποφάσισε να αιφνιδιάσει τον αντίπαλό του, μετακινώντας στρατεύματα με προφανή σκοπό να τον αναγκάσει να του παραδώσει τη διοίκηση των ΔΤΥ. Ομως, ο αντιπρόεδρος κάθε άλλο παρά διατεθειμένος ήταν να παραδώσει τις ΔΤΥ, οπότε η σύγκρουση ήταν αναπόφευκτη. Μια σύγκρουση που μάλλον θα είναι μακρά, επειδή οι αντίπαλοι μοιάζει να θεωρούν ότι δεν μπορεί παρά να υπάρξει ένας και μόνο νικητής. Αυτό, όμως, σημαίνει ότι στους δεκάδες πολίτες που έχουν ήδη χάσει τη ζωή τους θα προστεθούν και άλλοι, ότι θα δημιουργηθούν νέα κύματα προσφύγων, ότι επίκειται ανθρωπιστική καταστροφή και ότι το Σουδάν δεν πρόκειται να απαλλαγεί σύντομα από το δικτατορικό καθεστώς του.

*Καθηγήτρια Διεθνών Σχέσεων στην ευρύτερη Μέση Ανατολή και Βόρεια Αφρική