Στις 25 Απριλίου συμπληρώνονται 50 χρόνια από την έκρηξη της Επανάστασης των Γαριφάλων, μιας επανάστασης η οποία έβαλε τέλος σε μια από τις μακροβιότερες και πλέον στυγνές δικτατορίες στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Μισό αιώνα αργότερα τίποτα δεν είναι ίδιο στην Πορτογαλία, όπως άλλωστε και σε ολόκληρο τον κόσμο. Ίσως όμως κάτι να έχει παραμείνει αναλλοίωτο τριγυρνώντας πεισματικά στα σοκάκια της Λισαβόνας: Το τραγούδι μιας επανάστασης που συγκλόνισε, το ρέκβιεμ μιας ανατροπής που τελικά ματαιώθηκε. Ίσως όμως αυτό το ίδιο φάδο να μοιάζει εκπληκτικά με τη μουσική μιας μέλλουσας εξέγερσης. Αλλά αυτό θα το δείξει, και πάλι, ο χρόνος…
ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ
1926, 28 Μαΐου – εγκαθίδρυση στρατιωτικής δικτατορίας.
1932 – Αρχηγός αναλαμβάνει ο Αντόνιο ντε Ολιβέιρα Σαλαζάρ.
1961 – Σειρά αποικιοκρατικών πολέμων στην Αφρική (Αγκόλα, Μοζαμβίκη, Γουινέα Μπισάου).
1968 – Ο Μαρσέλο Γκαετάνο διαδέχεται τον Σαλαζάρ.
1974, 25 Απριλίου – Κίνημα των Ενόπλων Δυνάμεων, ξεσπά η Επανάσταση των Γαριφάλων.
1975, 25 Απριλίου – πρώτες ελεύθερες εκλογές για την ψήφιση συντάγματος.
1976 – εκλογές για πρόεδρο της Δημοκρατίας. Ο Οτέλο ντε Καρβάλιο ηττάται από τον Ραμάλιο Εάνες.
Τα κόκκινα γαρίφαλα στις κάνες των τουφεκιών αποτέλεσαν τον πλέον ισχυρό συμβολισμό μιας επανάστασης, η οποία δεν γινόταν να περιμένει άλλο. Σαράντα οκτώ χρόνια δικτατορίας είχαν οδηγήσει τον λαό της Πορτογαλίας στο χείλος της αβύσσου. Ένα πλέγμα οικονομικής εξαθλίωσης από τη μια και στέρησης των στοιχειωδέστερων δικαιωμάτων και πολιτικών ελευθεριών για τη συντριπτική πλειονότητα των πολιτών από την άλλη, είχαν μετατρέψει την άλλοτε κραταιά αυτοκρατορία της Ιβηρικής σε κράτος παρία της δυτικής Ευρώπης. Αντιθέτως στη χώρα ανθούσε ο σκοταδισμός ενός ακραίου συντηρητικού καθολικισμού, τα προνόμια των γαιοκτημόνων και το τρίπτυχο FFF από τα αρχικά των λέξεων φάδο, το οποίο παρέπεμπε στην παράδοση, Φατίμα, η οποία είναι η πλέον διάσημη Παναγία των καθολικών της Πορτογαλίας και το φούτμπολ, δηλαδή το ποδόσφαιρο. Άνθιζε και κάτι ακόμη στην Πορτογαλία: οι απαγωγές, οι δολοφονίες και οι βασανισμοί πολιτικών αντιπάλων ως έργο μιας απόλυτα κυρίαρχης μυστικής αστυνομίας. Το πλήθος των εγκλημάτων, οι πολυάριθμοι καταδότες και συνεργάτες της μυστικής αστυνομίας αποτελούν και σήμερα ακόμη τον «σκοτεινό θάλαμο», το μελανό σημείο στην ιστορία της σύγχρονης Πορτογαλίας καθώς οι υπεύθυνοι δεν δικάστηκαν και δεν τιμωρήθηκαν ποτέ.
Ο οικονομολόγος και καθηγητής πανεπιστημίου Αντόνιο ντε Ολιβέιρα Σαλαζάρ, όταν ανέλαβε πλήρως τα ηνία της δικτατορικής διακυβέρνησης από τους στρατιωτικούς το 1932, προχώρησε στη δημιουργία ενός κράτους δημοφιλούς στους φασιστικούς κύκλους της εποχής. Βασιζόμενος στον κορπορατισμό, τον οποίο σε πολλά σημεία αντέγραψε από τον Μουσολίνι, τον ακραίο συντηρητισμό και τον σφοδρό αντικομμουνισμό, ίδρυσε το περιβόητο Estado Nuevo ή Νέο Κράτος. Η αποτυχία ωστόσο σε βάθος χρόνου των οικονομικών του πολιτικών, οι δολοφονίες όσων πολιτικών αντιπάλων τολμούσαν να αντιπαρατεθούν ανοιχτά, αλλά κυρίως το ξέσπασμα των εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων στην Αφρική και κατ’ επέκταση στις πορτογαλικές αποικίες, άρχισαν να δημιουργούν βαθιές ρωγμές τόσο σε κοινωνικό επίπεδο όσο και εντός του στρατού, που αποδείχτηκε ο καταλύτης της επανάστασης του 1974. Όταν ξεκίνησαν το 1961 οι πόλεμοι εναντίον των απελευθερωτικών κινημάτων, κυρίως της Αγκόλας και της Μοζαμβίκης, ο χειμαζόμενος πορτογαλικός λαός βρέθηκε σε ακόμη πιο δεινή θέση. Η κατάσταση αυτή έφερε αναταραχή και στο στράτευμα και πολλοί χαμηλόβαθμοι αξιωματικοί δεν έβλεπαν με καθόλου καλό μάτι τις στρατιωτικές επεμβάσεις στις αποικίες. Οι ριζοσπαστικές, δημοκρατικές και αντιιμπεριαλιστικές τάσεις άρχισαν να φουντώνουν. Μια ομάδα χαμηλόβαθμων, κυρίως, αξιωματικών θα εμπνευστεί και θα δημιουργήσει το περιβόητο Κίνημα των Ενόπλων Δυνάμεων (Movimiento de Fuerzas Armadas, MFA), το οποίο θα οδηγήσει στην επανάσταση. Τα αδιέξοδα του πολέμου, η νέα μεγάλη οικονομική κρίση και η αφύπνιση της εργατικής τάξης και των αγροτών θα οδηγήσουν στο ξέσπασμα.
Όταν το μεσημέρι της 25ης Απριλίου το ραδιόφωνο της Καθολικής Εκκλησίας «Αναγέννηση» έπαιξε το θρυλικό συνθηματικό τραγούδι «Grandola vila Morena» (Γκράντολα, μελαμψή πόλη) του αντιστασιακού Πορτογάλου τραγουδιστή Ζοζέ Αλφόνσο Ζέκα, οι στρατιώτες του Κινήματος κινήθηκαν άμεσα και κατέλαβαν στρατηγικά σημεία στη Λισαβόνα και άλλες πόλεις. Παρά την έκκληση των αξιωματικών στον λαό να μείνει στα σπίτια του, χιλιάδες ξεχύθηκαν στους δρόμους και, αδελφωμένοι με τους στρατιώτες, τοποθετούσαν γαρίφαλα στις κάνες των τουφεκιών. Γαρίφαλα τα οποία την άνοιξη πλημμυρίζουν την πορτογαλική ύπαιθρο, τις αυλές, τους κήπους. Από εκεί ξεκίνησε μια εποποιία 19 μηνών, ένας επαναστατικός αναβρασμός όπου οι αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες φούντωσαν. Τα πιο ριζοσπαστικά μέλη του κινήματος των αξιωματικών, όπως ο Οτέλο ντε Καρβάλιο, μαζί με την εργατική τάξη, τα συνδικάτα και τους αγρότες έβαλαν τις ράγες για μια νέα πορεία της Πορτογαλίας η οποία λόγω της υστέρησής της ονομαζόταν τότε και «Αλβανία της Δυτικής Ευρώπης».
Η επανάσταση, όπως ήταν επόμενο, πολεμήθηκε λυσσαλέα. Όχι μόνο από τη φράξια των δεξιών αξιωματικών οι οποίοι είχαν συμμετοχή στο Κίνημα. Αλλά πρώτα και κύρια από την εγχώρια αστική τάξη και τους γαιοκτήμονες και φυσικά από τις ΗΠΑ, καθώς η Πορτογαλία ήταν μέλος του ΝΑΤΟ και δεν επιθυμούσαν σε καμία περίπτωση την αποσκίρτησή της με οποιονδήποτε τρόπο από τη συμμαχία.
Ο Καρβάλιο ενθάρρυνε τις αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες. Κατάρτισε σε συνεργασία με τις δυνάμεις που τον στήριζαν, κυρίως δυνάμεις της ριζοσπαστικής αριστεράς και λαϊκών οργανώσεων, ένα ριζοσπαστικό πρόγραμμα συνταγματικών μεταρρυθμίσεων το οποίο προέβλεπε αναδασμό της γης και δήμευση των λατιφουντίων των φεουδαρχών της Πορτογαλίας, αυξήσεις στους μισθούς και 40ωρη εβδομαδιαία εργασία, καθώς και θέσπιση άδειας μετ΄ αποδοχών και άλλα φιλολαϊκά μέτρα. Το πρόγραμμα πολεμήθηκε και υπονομεύθηκε.
Από τις 25 Απρίλη 1974 ξεκίνησε ένας επαναστατικός αναβρασμός, όπου οι αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες φούντωσαν, αλλά δεν νίκησαν
Άλλωστε στη γεωπολιτική σκακιέρα της εποχής η πόλωση και η όξυνση της κρίσης στο εσωτερικό της χώρας έμοιαζαν να οδηγούν ολοταχώς σε έναν εμφύλιο. Εμφύλιο για τον οποίο ωστόσο δεν υπήρξε επαναστατικό υποκείμενο, που με βάση τις συνθήκες του μισού αιώνα δικτατορίας ήταν σχεδόν αδύνατο να συγκροτηθεί και να διεκδικήσει τη νίκη της επανάστασης. Το ΚΚ της Πορτογαλίας σίγουρα δεν είχε διάθεση να ακολουθήσει τον δύσκολο δρόμο ούτε να παρεκκλίνει από την καθοδήγηση της Μόσχας η οποία δεν ήταν διατεθειμένη να έρθει σε ρήξη με το δυτικό στρατόπεδο. Αντιθέτως στη νέα κατάσταση η Δυτική Γερμανία και οι ΗΠΑ αντιλήφθηκαν εγκαίρως ότι η γενναία οικονομική στήριξη και η ενίσχυση των μετριοπαθών τάσεων της πορτογαλικής κοινωνίας θα οδηγούσαν γρήγορα τη χώρα στις αγκάλες της τότε ΕΟΚ και του δυτικού συνασπισμού. Η σύντομη επικράτηση των Σοσιαλιστών του Μάριο Σοάρες ήρθε απλώς ως επιβεβαίωση των σχεδιασμών των δυτικών επιτελείων και της στρατηγικής ανεπάρκειας του ΚΚ Πορτογαλίας υπό την ηγεσία τότε του Αλβάρο Κουνιάλ.
Η ιστορικός Ρακουέλ Βαρέλα υποστηρίζει πως η κατάληξη της επανάστασης με το δημοκρατικό Σύνταγμα του 1976, το οποίο φυσικά δεν περιείχε τις ριζοσπαστικές προτάσεις που αναφέραμε, ήταν ουσιαστικά η ήττα και ο συμβιβασμός της επανάστασης και η είσοδος της Πορτογαλίας στη σύγχρονη αστική κοινοβουλευτική δημοκρατία. Εκτιμά ότι η Επανάσταση των Γαριφάλων ήταν η ευκαιρία ριζικού κοινωνικού μετασχηματισμού που χάθηκε. Το τραγούδι της επανάστασης, ωστόσο, εξακολουθεί να σφυρίζει στις φτωχογειτονιές και στα σοκάκια της Λισαβόνας αναζητώντας να συναντηθούν με τα ευήκοα επαναστατικά ώτα του μέλλοντος…
ΠΡΙΝ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου