Δημήτρης Βεριώνης, συγγραφέας
«Η Ιστορία κάτι χρωστάει στα θύματα της χούντας και στις οικογένειές τους»
Είναι βιβλίο-ντοκουμέντο. Στις 800 τόσες σελίδες του παρουσιάζονται λεπτομερώς 247 κατονομασμένες περιπτώσεις θανάτων που με κάποιο τρόπο συνδέθηκαν με το καθεστώς της χούντας.
Για το καταπληκτικό βιβλίο του Δημήτρη Βεριώνη, το ογκώδες «Θάνατοι στη χούντα» (Εκδόσεις Τόπος), σας έχουμε πει κι άλλες φορές. Είναι βιβλίο-ντοκουμέντο. Στις 800 τόσες σελίδες του παρουσιάζονται λεπτομερώς 247 κατονομασμένες περιπτώσεις θανάτων που με κάποιο τρόπο συνδέθηκαν με το καθεστώς της χούντας. Θάνατοι λόγω αντιδικτατορικής δράσης, «αυτοκτονίες», «ατυχήματα», «ασθένειες», «εξαφανίσεις» και πολλά ακόμα. Αλλά καλύτερα και πιο αναλυτικά μας τα λέει ο ίδιος ο συγγραφέας, ο Δημήτρης Βεριώνης.
Δημήτρης Βεριώνης● Μιλάμε για θανάτους επί χούντας λόγω της χούντας;
Το βιβλίο περιέχει όλες τις περιπτώσεις θανάτων για τις οποίες ευθυνόταν ή κατηγορήθηκε η χούντα των συνταγματαρχών και οι κύκλοι της από το 1967 μέχρι την πτώση του καθεστώτος το καλοκαίρι του 1974, αλλά και κατά τους πρώτους μήνες της Μεταπολίτευσης. Περιέχει τους γνωστούς, επιβεβαιωμένους θανάτους του Πολυτεχνείου, θανάτους λόγω αντιδικτατορικής δράσης, τους νεκρούς των πρώτων ημερών της χούντας, τα θύματα του «αντικινήματος» του Κωνσταντίνου, τους θανάτους στην εξορία ή συνεπεία αυτής, τους ύποπτους θανάτους πολιτών, φοιτητών, στρατιωτών, στρατιωτικών, αστυνομικών, κληρικών, περιπτώσεις εξαφανίσεων πολιτών, ενώ έγινε και μια προσπάθεια προσέγγισης των φημολογούμενων επώνυμων ή ανώνυμων περιπτώσεων θανάτων από όλη την περίοδο αυτή.
Οι τρόποι δράσης και συγκάλυψης των κύκλων του καθεστώτος ήταν πολλοί και διαφορετικοί: «αυτοκτονίες», «ατυχήματα», «ξαφνικές ασθένειες», πυροβολισμοί «κατά λάθος» ή «χάριν αστεϊσμού», σφραγισμένα φέρετρα, απειλές, διαφόρων ειδών υποσχέσεις, ιατροδικαστικές «παραλείψεις», «αδέσποτες» σφαίρες από δεσποζόμενα όπλα και πολλά άλλα. Ολα επιστρατεύονταν για να καλυφθούν όσα έγιναν
● Είναι γνωστές περιπτώσεις;
Συνολικά, μπορούμε να πούμε ότι παρουσιάζονται υποθέσεις οι περισσότερες εκ των οποίων ήταν άγνωστες ή ξεχασμένες και καταγράφονται με βιογραφικά στοιχεία, φωτογραφίες και αντιπαραβολή της επίσημης αιτίας του θανάτου με τα σκοτεινά της σημεία και όσα υποστήριξαν και υποστηρίζουν οι οικογένειες των θυμάτων.
● Πώς το αποφάσισες να το κάνεις;
Η σκέψη για την έρευνα και τη δημιουργία του βιβλίου γεννήθηκε μετά από μια επίσκεψη στον μουσειακό χώρο του Συνδέσμου Φυλακισθέντων και Εξορισθέντων Αντιστασιακών 1967-1974 (ΣΦΕΑ) και τη διαπίστωση πως αρκετές από τις εκεί αναρτημένες φωτογραφίες θυμάτων της περιόδου ανήκαν σε άγνωστα σε εμένα πρόσωπα. Σιγά σιγά διαπίστωσα πως ακόμα και για τις γνωστές περιπτώσεις θυμάτων γνωρίζουμε ελάχιστα. Πιστεύω ότι αυτό το κομμάτι Ιστορίας δεν είχε ερευνηθεί, τουλάχιστον όχι επαρκώς, εκτός από την περίπτωση των θυμάτων του Πολυτεχνείου και την εξαιρετική μελέτη του Λεωνίδα Καλλιβρετάκη. Η Ιστορία κάτι χρωστάει στα θύματα και στις οικογένειές τους. Με την έρευνα αυτή στρέφουμε το βλέμμα στην Ιστορία της μικρότερης κλίμακας αλλά και στην αναγνώριση της προσωπικής οδύνης του θανάτου.
● Πόσο καιρό σού πήρε;
Η ερευνητική και η συγγραφική διαδικασία κράτησαν περίπου δέκα χρόνια, με σχεδόν καθημερινή, εντατική εργασία. Εγινε προσπάθεια όσα καταγράφονται να είναι απολύτως τεκμηριωμένα, στοιχειοθετημένα.
● Η έρευνα συνεχίζεται;
Οφείλει να συνεχιστεί, για να μάθουμε όσο το δυνατόν περισσότερα για τα θύματα και τις ζωές τους, αλλά και για όλους εκείνους που δεν ήταν δυνατό να βρεθούν πολλές πληροφορίες ή ακόμα και για όσες περιπτώσεις παραμένουν άγνωστες.
● Πες μας τη μεθοδολογία σου. Πώς μάθαινες για έναν «ύποπτο» θάνατο και πώς το προχωρούσες;
Αναζητήθηκαν αρχικά οι περιπτώσεις που αναφέρονταν αποσπασματικά και συνήθως απλά ονομαστικά στη βιβλιογραφία, την ειδησεογραφία και την αρθρογραφία του πρώτου καιρού της Μεταπολίτευσης. Πολλές χρήσιμες λεπτομέρειες περιέχει το αρχείο της δικηγόρου Φιλάνθης Ψυρρή, η οποία κατέθεσε μηνύσεις «κατ’ αγνώστων αυτουργών και συμμετόχων» για πολλές περιπτώσεις «ύποπτων» θανάτων στα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης. Στη συνέχεια αναζητήθηκαν οικεία πρόσωπα. Αυτό ήταν και το πιο δύσκολο κομμάτι, διότι ως μακροϊστορία τα 50 χρόνια είναι ελάχιστος χρόνος, αλλά σε επίπεδο προσωπικής έρευνας και προφορικής μαρτυρίας είναι οριακός και έχει σωστικό χαρακτήρα για την καταγραφή της πληροφορίας.
● Παίρνεις θέση;
Δεν ήταν επιδίωξη η προβολή της προσωπικής μου άποψης ανά περίπτωση ή να παρουσιαστούν βεβαιότητες –εκτός από τις περιπτώσεις που έχουν αποδειχθεί ή τελεσιδικήσει– αλλά να καταγραφούν στο μέτρο του δυνατού όλες οι περιπτώσεις με όλα τα διαθέσιμα στοιχεία.
Το μόνο ζήτημα που υπάρχει δεν είναι εάν υπάρχουν νεκροί αλλά πόσοι περισσότεροι μπορεί να είναι –πέρα από αυτούς που έχουν αναφερθεί– και παρέμειναν κρυφοί για πολλούς και διάφορους λόγους
● Ο Αδωνις έλεγε παλιότερα ότι δεν υπάρχουν νεκροί στο Πολυτεχνείο...
Είναι πολύ δύσκολο να αντιμετωπιστεί σοβαρά μια άποψη χωρίς καμία λογική βάση, όποιος κι αν είναι αυτός που την αρθρώνει. Σύμφωνα με την εκ του πονηρού χωροταξική προσέγγιση του συγκεκριμένου ιστορικού αναθεωρητισμού, θα μπορούσε κάποιος να υποστηρίξει ότι στη ναυμαχία της Σαλαμίνας δεν υπήρχαν νεκροί, καθώς η ναυμαχία δεν έγινε πάνω στο νησί, αλλά στη θάλασσα. Χρειάζεται πραγματικά κριτική αυτή η άποψη;
● Σίγουρα όμως χρειάζεται νηφάλια απάντηση...
Ναι. Και να γίνεται κατανοητό τι επιδιώκουν όσοι τη συντηρούν. Νομίζω ότι αποσκοπούν στον θόρυβο και στη σπίλωση. Και ότι απευθύνονται στα πρόθυμα αυτιά όσων δεν ενδιαφέρονται για την αλήθεια αλλά για τη διαχείριση ακροδεξιών εμμονών. Η ίδια η χούντα ανακοίνωσε 12 νεκρούς από τα γεγονότα της εξέγερσης του Πολυτεχνείου. Μήπως ήταν κομμουνιστική σκευωρία του Παπαδόπουλου; Ας είμαστε σοβαροί.
● Πόσους νεκρούς είχαμε λοιπόν στο Πολυτεχνείο;
Το πόρισμα του εισαγγελέα Τσεβά κατέγραψε 18 επώνυμους νεκρούς (ο ίδιος δέχεται ως βάσιμες άλλες 16 περιπτώσεις ανώνυμων θανάτων) και αμέσως μετά ο αριθμός των επίσημα αναγνωρισμένων θυμάτων έφτασε τους 23. Η έρευνα Καλλιβρετάκη κατέδειξε συνολικά 24 πλήρως επιβεβαιωμένους θανάτους και πέρυσι προστέθηκε ακόμα το όνομα του Μπαλαφούτη, ενώ υπάρχουν τουλάχιστον δύο θάνατοι στα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης, συνεπεία τραυματισμών στα γεγονότα, θάνατοι τους επόμενους μήνες μετά το πογκρόμ που εξαπολύθηκε, καθώς και η περίπτωση του θανάτου του Γιάννη Φιλίνη. Το μόνο ζήτημα που υπάρχει, λοιπόν, δεν είναι εάν υπάρχουν νεκροί αλλά πόσοι περισσότεροι μπορεί να είναι -πέρα από αυτούς που έχουν αναφερθεί- και παρέμειναν κρυφοί για πολλούς και διάφορους λόγους.
● Υπάρχουν κι άλλοι θάνατοι από τη χούντα που δεν έχουν καταγραφεί;
Υπάρχουν βάσιμες ενδείξεις ότι δεν έχουμε την οριστική εικόνα για τον αριθμό των θανάτων, ούτε για την εξέγερση του Πολυτεχνείου, ούτε για την περίοδο της χούντας γενικότερα. Υπήρξαν συγκάλυψη, φόβος, οικογενειακοί ή προσωπικοί λόγοι για τους οποίους πιθανότατα δεν μάθαμε και άλλες περιπτώσεις. Και γι’ αυτόν τον λόγο η έρευνα συνεχίζεται. Οχι για να βρεθούν πιθανοί ένοχοι, δεν ασχολούμαι με αυτό, αλλά για να αποδοθεί τιμή στα θύματα, μια ελάχιστη δικαίωση στις οικογένειές τους, αλλά και για δικαιότερη και ακριβέστερη απόδοση της ιστορικής αλήθειας.
● Φοβούνται την ιστορική αλήθεια...
Κανείς δεν θα πρέπει να φοβάται την ιστορική αλήθεια, ούτε απειλείται από αυτήν. Αντιθέτως, μέσα από την αναγνώριση των πραγματικών πεπραγμένων μπορούμε να γίνουμε καλύτεροι και να μη χανόμαστε σε μισόλογα και κρυφές αλήθειες. Και εδώ ακριβώς είναι που χρειάζεται η συμβολή των θεσμικών εργαλείων της Πολιτείας, για να γίνει μια σοβαρή προσπάθεια να διερευνηθούν όλες οι περιπτώσεις με διαφάνεια, νηφαλιότητα και αντικειμενικότητα. Είναι η οφειλή μας προς την Ιστορία.
● Ποια είναι η δολοφονία που σε σόκαρε περισσότερο;
Είναι πραγματικά αδύνατο να μη σοκαριστείς από όλες αυτές τις υποθέσεις δολοφονιών και θανάτων και μάλλον αδύνατο να σταθείς απέναντί τους συγκριτικά. Αυτό που κυρίως σοκάρει είναι η ευκολία με την οποία αφαιρέθηκε αδίστακτα η ζωή τόσων ανθρώπων ή οδηγήθηκαν στον θάνατο. Για κάθε μία οικογένεια θύματος, ο θάνατος του δικού τους ανθρώπου υπήρξε καταλύτης για τις ζωές τους και αυτό γίνεται ολοφάνερο μέσα από τις διηγήσεις τους.
● Πώς δρούσε το καθεστώς;
Οι τρόποι δράσης και συγκάλυψης των κύκλων του καθεστώτος ήταν πολλοί και διαφορετικοί: «αυτοκτονίες», «ατυχήματα», «ξαφνικές ασθένειες», πυροβολισμοί «κατά λάθος» ή «χάριν αστεϊσμού», σφραγισμένα φέρετρα, απειλές, διαφόρων ειδών υποσχέσεις, ιατροδικαστικές «παραλείψεις», «αδέσποτες» σφαίρες από δεσποζόμενα όπλα και πολλά άλλα. Ολα επιστρατεύονταν για να καλυφθούν όσα έγιναν. Για πολλές από τις περιπτώσεις που καταγράφονται στο βιβλίο δεν μπορούν να υπάρξουν σοβαρές αμφιβολίες περί του ότι πρόκειται για δολοφονίες, ενώ για άλλες υποθέσεις τα στοιχεία είναι ελλιπή. Θα ήθελα όμως να πω ότι περιπτώσεις όπως λ.χ. των φοιτητών Γιάννη Καΐλη, Λάμπρου Τζιάνου, του εξόριστου Κωνσταντίνου Κατή, του συνταγματάρχη Ιωάννη Βάρσου, του στρατιώτη Γιάννη Φουντουλάκη, του καθηγητή της Γεωπονικής Θεόφιλου Φραγκόπουλου, των νεκρών του «αντικινήματος» του Κωνσταντίνου, αλλά και πολλές άλλες περιπτώσεις, θα έπρεπε να συγκαταλέγονται και επισήμως στα θύματα της δικτατορίας, μαζί με τις ήδη γνωστές υποθέσεις.
● Πώς θα μας περιέγραφες εσύ το καθεστώς της χούντας;
Εξ ορισμού, ένα δικτατορικό καθεστώς δεν μπορεί να αποτιμηθεί σε οποιοδήποτε επίπεδο θετικά ή να του αναγνωριστούν οποιαδήποτε ελαφρυντικά. Καταλύει το Σύνταγμα, τις δημοκρατικές διαδικασίες, επιβάλλεται και συντηρείται διά της βίας, λειτουργεί συνωμοτικά, παράνομα, καταπιεστικά, δολοφονικά. Ακυρώνει κάθε πρόοδο, συντρίβει ακόμα και τα πλέον αυτονόητα ανθρώπινα δικαιώματα, κάθε ελευθερία, κάθε διαφορετική άποψη, κάθε δημιουργικότητα, κάθε αισθητική. Ακυρώνει τη ζωή και επιβάλλει τον τρόμο και τη σιωπή. Οι συνέπειες στη χώρα μας υπήρξαν καταστροφικές, σε εθνικό, κοινωνικό, πολιτικό, αλλά και σε ατομικό επίπεδο. Η χούντα υπηρετούσε μόνο όσους τη στήριξαν και την επέβαλαν. Είναι μάλλον αδύνατο να συνοψίσει κανείς τα δεινά που επέφερε σε λίγες μόνο λέξεις.
● Τι έκανε ο κόσμος τότε;
Ο κόσμος ποτέ δεν είχε ενιαίες πεποιθήσεις ή πρακτικές. Ειδικά όταν μιλάμε για μια χώρα πληγωμένη από τον πρόσφατο τότε Εμφύλιο, που είχε χωριστεί από τους νικητές σε «καλούς» και «κακούς» Ελληνες. Είναι γεγονός πως η δικτατορία δεν ήρθε ξαφνικά, ωστόσο έπιασε τους πάντες μάλλον απροετοίμαστους. Είναι η εξέλιξη του μετεμφυλιακού κράτους προς την πιο εφιαλτική του εκδοχή.
● Δεν υπήρχαν όμως αντιδράσεις;
Οι όποιες αντιδράσεις στο πραξικόπημα ήταν μικρής κλίμακας και μεμονωμένες. Η πλειοψηφία παρέμεινε σιωπηλή, σε μια κατάσταση φόβου και αναμονής. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως περίπου 8.000 Ελληνες εξορίστηκαν μέσα σε λίγες εβδομάδες, πέρα από όσους κρατήθηκαν ή δέχτηκαν «συστάσεις». Βέβαια, σχεδόν αμέσως δημιουργήθηκαν κάποιες μικρές ή μεγαλύτερες εστίες αντίστασης, με όσα, πενιχρά μέσα υπήρχαν διαθέσιμα. Είναι λάθος οι γενικεύσεις, ότι κανείς δεν αντιστάθηκε, όπως και η εντύπωση ότι οι περισσότεροι αντιστάθηκαν.
● Ποια είναι η ανταπόκριση των συγγενών των νεκρών μετά την έκδοση του βιβλίου;
Είναι πολύ συγκινητική. Η ανάγκη της δικαίωσης των δικών τους ανθρώπων, των θυμάτων της χούντας, παρέμεινε ζωντανή, παρά το γεγονός ότι οι συνθήκες δεν το ευνόησαν. Πιστεύω ότι μέσα από το βιβλίο δίνεται επιτέλους ο λόγος στους ανθρώπους που παρέμειναν στη σκιά της μεγάλης εικόνας και στα αθέατα της Ιστορίας. Εχουν πολλά να πουν και πρέπει να ακουστούν με προσοχή. Φυσικά υπήρξαν και περιπτώσεις που προτιμήθηκε η σιωπή από τους οικείους τους, για διάφορους λόγους. Αλλωστε, η διαχείριση του πόνου και η αντιμετώπιση του τραύματος είναι προσωπική υπόθεση, παρά τα πιθανά κοινά χαρακτηριστικά. Πάντως, σε γενικές γραμμές αγκάλιασαν την όλη προσπάθεια, κατανοήθηκε η ανάγκη που υπαγόρευσε αυτή την έρευνα. Η μνήμη πρέπει να διατηρείται και για να τιμηθούν τα θύματα αλλά και γιατί πάνω της ακουμπά η αξιοπρέπειά μας.
ΕΦΣΥΝ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου