PhD© Διεθνολόγος-Πολιτικός Επιστήμονας
Η Μέση Ανατολή είναι πιο κοντά σε ένα γενικευμένο πόλεμο. Το Ισραήλ φαίνεται να δολοφόνησε τον ηγέτη της Χαμάς στο Ιράν. Η απάντηση αυτού αναμένεται πιο ουσιώδη απ’ αυτή του Απριλίου, στην τότε επίθεση του Ισραήλ στην πρεσβεία του στη Δαμασκό. Η δικαιολογία για την εισβολή του Ισραήλ στο Λίβανο ή για ένα προληπτικό του πλήγμα στο Ιράν, ίσως ήδη ετοιμάζεται. Η απειλή απώλειας των πυλώνων περιφερειακής επιρροής του Ιράν, πχ Χεσμπολάχ, ή της σταθερότητας του θα ωθήσει μία άμεση εμπλοκή του στα μέτωπα του Ισραήλ και πιθανά έναν Ιρανοισραηλινό πόλεμο. Ως συνέπεια, μία αιματηρή και μεγάλη αλλαγή του status quo στην περιοχή μπορεί να είναι προ των πυλών.
Όμως, το δράμα δύσκολα θα περιοριστεί στη Μέση Ανατολή. Ο κίνδυνος ήττας του Ισραήλ θα φέρει την άμεση εμπλοκή των ΗΠΑ. Ρωσία και Κίνα θα κινηθούν για να υπονομεύσουν τη δράση τους. Ένα Αμερικανικό βάλτωμα στη Μέση Ανατολή είναι καλοδεχούμενο για τις δύο δυνάμεις, ενώ η ένταση στην Ταϊβάν αυξάνει και ο πόλεμος στην Ουκρανία μαίνεται. Τα δύο αυτά μέτωπα θα επιβαρυνθούν, καθώς ο αναπροσανατολισμός της ισχύος των ΗΠΑ θα σκληρύνει τη στάση Ρωσίας-Κίνας εκεί. Οι τριγμοί θα μεταφερθούν στα συγκοινωνούντα πεδία Βαλκάνια, Καύκασος, Σαχέλ, Σινική Θάλασσα, αλλά και στο διεθνές αποθεματικό νόμισμα και στη διεθνή ενεργειακή ασφάλεια. Επόμενα, η διαδικασία ωρίμανσης των συστημικών αντιθέσεων θα επιταχύνει.
Ωστόσο, το τοπίο είναι ακόμη πιο επικίνδυνο. Το Ισραήλ διαθέτει πυρηνικά όπλα. Το Ιράν έχει ανεπτυγμένο πυρηνικό πρόγραμμα. Ο ανταγωνισμός Σαουδικής Αραβίας-Τουρκίας-Ιράν για την ηγεσία στον Ισλαμικό χώρο και στη Μέση Ανατολή συντηρεί αντιμαχόμενα στρατόπεδα. Συρία, Ιράκ, Λιβυή, Υεμένη είναι παγωμένες εστίες έτοιμες για ανάφλεξη. Το Ισλαμικό Κράτος και άλλες σεχταριστικές ομάδες ασκούν επιρροή και είναι διαθέσιμες για παζάρια με τα ιμπεριαλιστικά κέντρα. Το Κουρδικό ζήτημα επιμένει. Αφγανιστάν, Σουδάν, η διαμάχη Αζερμπαϊτζάν-Αρμενίας για το διάδρομο zangezur ακουμπάνε στη Μέση Ανατολή και θα κλυδωνιστούν από έναν μεγάλο πόλεμο εκεί. Συνεπώς, μία ενιαία ζώνη πολέμου/θερμής ειρήνης από την Ουκρανία ως την κεντρική Αφρική και από την Κίνα ως τη Μεσόγειο και μάλιστα με πυρηνικούς δρώντες, μπορεί να ανακύψει.
Η ραγδαία κλιμάκωση του ανταγωνισμού στις κορυφές του ιμπεριαλιστικού συστήματος καθιστά ρεαλιστικό αυτό το σενάριο. Ο κίνδυνος απώλειας της πρωτοκαθεδρίας στην ισχύ για τις ΗΠΑ σε όφελος της Κίνας, η σταθεροποίηση της Ρωσίας ως μεγάλης δύναμης και με λίγη φαντασία και της ΕΕ σε αυτή τη θέση, η άνοδος νέων κέντρων ισχύος, όπως Ινδία, Τουρκία, Ιράν, Σαουδική Αραβία, πιέζουν για την ανακατανομή της επιρροής επί του γεωγραφικού χώρου και επί του πλαισίου ρύθμισης των διεθνών σχέσεων. Η Ευρασία με τις προεκτάσεις της σε Αφρική και Ωκεανία καθίσταται μία αρένα, όπου συναντιούνται τα ανταγωνιστικά σχέδια αυτών των δρώντων. Η αρνητική διεθνή οικονομική συγκυρία με το μεγαλύτερο αντίκτυπο της στη Δύση επιβαρύνει καθοριστικά το διεθνές περιβάλλον. Έτσι, η βάση για μεγάλους πολέμους υπάρχει και μάλιστα ενισχύεται.
Άλλωστε, η Μέση Ανατολή είναι κεντρικό μέρος των ανταγωνισμών. Η συγκρότηση ενός δακτυλίου στην περίμετρο της Ευρασίας για τον περιορισμό Κίνας και Ρωσίας, αλλά και δύο διαδρόμων που θα ενώνουν την Κεντρική Ασία με την Τουρκία και το Πακιστάν ή/και την Ινδία, οι οποίοι θα διασπούν την ενότητα Κίνας-Ρωσίας-Ιράν, σχέδιο που προωθούν οι ΗΠΑ, είναι αδύνατη δίχως τη Μέση Ανατολή. Η κοινή ολοκλήρωση της Ευρασίας και η απόπειρα εκδίωξης των ΗΠΑ που επιχειρούν Κίνα-Ρωσία-Ιράν από εκεί απαιτεί την ενσωμάτωση της Μέσης Ανατολής στις ολοκληρώσεις που προωθούν. Τα μεγάλα ανερχόμενα κέντρα βρίσκονται στη Μέση Ανατολή ή συνορεύουν μαζί της, ενώ θέλουν ρόλο γεφυροποιού ή ρυθμιστή στην εξέλιξη των σχεδίων των μεγάλων δυνάμεων. Ακόλουθα, οι συστημικές πιέσεις αποσταθεροποιούν την περιοχή σε τακτικά διαστήματα.
Παράλληλα, η καθ’ αυτή γεωπολιτική σημασία της Μέσης Ανατολής έρχεται να ολοκληρώσει το παζλ. Οι υδρογονάνθρακες και δη το πετρέλαιο είναι το γνωστό και διαχρονικό προϊόν της. Οι ικανότητες της στην παραγωγή ΑΠΕ, οι εμπορικές αρτηρίες Ευρώπης-Ασίας που τη διατρέχουν ή σχεδιάζεται να τη διασχίσουν αυξάνουν τη γεωοικονομική σημασία της. Ο δρόμος του μεταξιού της Κίνας, η οδός των μπαχαρικών της Ινδίας, η διαδρομή βοράς-νότος της Ρωσίας, ο μεσαίος άξονας της Τουρκίας, η σύνδεση Ανατολίας-Περσικού Κόλπου, τα σχέδια για καλώδια και αγωγούς μεταφοράς ρεύματος και υ/α στην Ευρώπη μέσω Μεσογείου ή/και Μικράς Ασίας είναι νέα στοιχεία. Ο ρόλος της στο εύρος και την κατεύθυνση των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών, αλλά και των Τζιχαντιστικών οργανώσεων την καθιστούν παράμετρο της διεθνούς σταθερότητας και δη αυτής της ΕΕ. Εξού, ο διαχρονικός ανταγωνισμός για επιρροή στα εδάφη της και η όξυνση του σήμερα.
Σε αυτή τη βάση, η Δύση ωθεί το σχέδιο μεγάλο Ισραήλ. Οι πρόνοιες του αφορούν την εμπέδωση της κυριαρχίας του Τελ-Αβίβ στα κατεχόμενα εδάφη (Γκολάν, Φάρμες Σεμπάα, Κοιλάδα του Ιορδάνη, Ανατολική Ιερουσαλήμ) και την αύξηση του αποτυπώματος του σε Σινά, Ανατολική Όχθη. Ο εξαναγκασμός ή/και η εξαγορά των Αράβων σε μία λεόντεια συμφωνία υπέρ του ή στην αναγνώριση των τετελεσμένων της κατοχής, με συνέπεια ένα κολοβό ή καθόλου κράτος για τους Παλαιστινίους, είναι η πολιτική που ακολουθείται. Η διαδικασία της αναγνώρισης του Ισραήλ από κράτη της περιοχής και ηγετικούς παράγοντες στον Ισλαμικό χώρο προωθείται, δίχως την πρωτύτερη επίλυση του Παλαιστινιακού. Τα Δυτικά ενεργειακά και εμπορικά σχέδια έχουν στο κέντρο την επικράτεια και τους λιμένες του. Η στρατιωτική υπεροχή του έναντι άλλων τοπικών δρώντων διασφαλίζεται σταθερά με την παροχή τεχνολογίας και τεράστιων πακέτων στρατιωτικής οικονομικής βοήθειας, αλλά και όπλων που δε πωλούνται σε άλλους Μεσανατολικούς δρώντες. Ως εκ τούτων, το Ισραήλ έχει αναχθεί στο προκεχωρημένο φυλάκιο της Δύσης και στο πιο αξιόπιστο μέσο της για την προβολή επιρροής στη Μέση Ανατολή.
Ο ανταγωνισμός Σαουδικής Αραβίας-Ιράν είχε κρίσιμο ρόλο στην εφαρμογή του σχεδίου. Η γιγάντωση της επιρροής του Ιράν παράλληλα με την υποχώρηση της Αραβικής Άνοιξης και του Ισλαμικού κράτους απαντήθηκε από τις ΗΠΑ με την ώθηση της Σαουδικής Αραβίας και άλλων Μοναρχιών εγγύτερα στο Ισραήλ και τη συγκρότηση αντί-Ιρανικού μετώπου. Η διαδικασία εξομάλυνσης των σχέσεων του Ισραήλ με τη συμμαχία που ηγούνται Σαουδική Αραβία-ΗΑΕ εκκίνησε με τις Συμφωνίες του Αβραάμ. Ακόλουθα, η στήριξη του Αραβικού στοιχείο στην Παλαιστινιακή υπόθεση περιορίστηκε αισθητά.
Το κενό καλύφθηκε πρώτιστος από το Ιράν και λιγότερο την Τουρκία. Το Ιράν κινήθηκε για τον προσεταιρισμό του ένοπλου σκέλους των Παλαιστινιακών οργανώσεων αλλά και την εμπέδωση του ως ηγέτη ενός «άξονα αντίστασης», ο οποίος αποδέχεται ένα μόνο κράτος, Παλαιστινιακό, στην Παλαιστίνη. Η συμμαχία Τουρκίας-Κατάρ έδωσε πολιτική κάλυψη και οικονομική βοήθεια στη Χαμάς, εμφανιζόμενη ως σύμμαχος και της Παλαιστινιακής Αρχής και ως γέφυρα μεταξύ Δύσης-Χαμάς και Ισραήλ-Δυτικής Όχθης, για την ώθηση Δύσης και Ισραήλ σε μία πιο ισορροπημένη λύση δύο κρατών και της Χαμάς και της Παλαιστινιακής Αρχής σε μία πιο μετριοπαθή στάση. Έτσι, το Παλαιστινιακό παρέμεινε στη μέγγενη ευρύτερων περιφερειακών αντιθέσεων.
Σε αυτό το φόντο, οι ΗΠΑ κινήθηκαν σε δύο κατευθύνσεις. Μία νέα συμφωνία με το Ιράν για το πυρηνικό του πρόγραμμα παραλίγο να καταλήξει. Ένα παζάρι με την Τουρκία για τον περιφερειακό της ρόλο ως συμμάχου της Δύσης συνέβαλλε στην επαναπροσέγγιση της με την Αίγυπτο και τις Μοναρχίες του Κόλπου, στο φόντο και της ύφεσης της κρίσης στη Λιβυή. Το αποτέλεσμα ήταν η μετατόπιση Άγκυρας-Τεχεράνης σε μια πιο νομιμόφρων προς τα Δυτικά σχέδια Μεσανατολική πολιτική, η οποία ευνοούσε την κατοχική πολιτική και τη συνεχή αλλαγή του status quo στην Ανατολική Ιερουσαλήμ και στη Δυτική Όχθη από το Ισραήλ. Η εξομάλυνση των σχέσεων Ιράν-Σαουδικής Αραβίας με Κινεζική μεσολάβηση έδειχνε να συμβαδίζει με το όλο πλαίσιο. Συνεπώς, η «σιωπηρή» κατοχή των Παλαιστινίων φαινόταν ακλόνητη.
Ωστόσο, η 9η Οκτωβρίου 2023 ανέτρεψε τα δεδομένα. Η διάσωση του σχεδίου για ένα μεγάλο Ισραήλ απαιτούσε πλέον τη συντριβή όλης της Παλαιστινιακής αντίστασης και την επαναφορά της Γάζας στον έλεγχο νόμιμων για τη Δύση δυνάμεων. Η γενοκτονική δράση του Ισραήλ στη Γάζα με την υποστήριξη της Δύσης ήταν το αποτελέσματα της. Πρώτη της συνέπεια ήταν το πάγωμα της διαδικασίας του Αβραάμ και των οικονομικών σχεδίων που είχαν το Ισραήλ στο επίκεντρο. Αναπόφευκτα, το σχέδιο μεγάλο Ισραήλ συνδέθηκε με την πρόοδο στο πολεμικό πεδίο της Γάζας.
Ακόλουθα, η αδυναμία του Ισραήλ να πετύχει τους στόχους του έχει ευρύτερες συνέπειες. Τουρκία-Σαουδική Αραβία-Ιράν-Αίγυπτος ωθούνται σε κοινό άξονα για την παύση του πολέμου. Η γενοκτονία που διαπράττει το Ισραήλ στη Γάζα έχει απονομιμοποιήσει ηθικά/ πολιτικά τον πόλεμο του στις Δυτικές κοινωνίες, κάτι που εκφράζεται σε αποφάσεις διεθνών θεσμών και στην εσωτερική πολιτική ατζέντα κάθε χώρας, περιπλέκοντας τη διαδικασία στήριξης του. Ένα σχέδιο για κυβέρνηση εθνικής ενότητας καταλήχθηκε από τις Παλαιστινιακές οργανώσεις με Κινεζική μεσολάβηση. Η αδυναμία ελευθέρωσης των ομήρων, η πολεμική οικονομία, ο εσωτερικός εκτοπισμός των κατοίκων στις συνοριακές περιοχές, εξαντλούν την κοινωνία και φέρνουν τριγμούς στην Ισραηλινή κυβέρνηση. Η είσοδος στον πόλεμο των Χούθι «έκλεισε» την Ερυθρά Θάλασσα για τα Δυτικά πλοία και το Ισραήλ. Τα διλήμματα λοιπόν για τους πατρόνες του μεγάλου Ισραήλ ενισχύονται.
Σε αυτή τη βάση, το Ισραήλ ζητεί τη διεύρυνση του πολέμου. Η εκκαθάριση της γειτονιάς του από φιλοιρανικές οργανώσεις υιοθετείται ως αναγκαίος κρίκος στην απόπειρα ήττας της Παλαιστινιακής αντίστασης. Το Τελ-Αβίβ προθυμοποιείται να συγκρουστεί με το Ιράν για την εκπλήρωση του. Η σημασία του για τη Δύση κρίνεται ότι θα κάνει τη στήριξη του αναπόφευκτη απ’ αυτήν. Η νίκη επί του Ιράν θεωρείται εφικτή με Δυτικές πλάτες. Έτσι, οι προκλήσεις του στη Μέση Ανατολή αυξάνουν, καθώς συνειδητοποιείται και επιμένει το αδιέξοδο του στη Γάζα.
Για την ώρα, η Δύση συμπαραστέκεται και στο νέο τυχοδιωκτισμό του Ισραήλ. Η απόδοση μεγαλύτερου περιφερειακού ρόλου σε Αίγυπτο, Σαουδική Αραβία και άλλες Μοναρχίες του Κόλπου και στην Τουρκία, στα πλαίσια μιας πιο «ισορροπημένης» πρότασης σχετικά με τη λύση των δύο κρατών και την αρχιτεκτονική «ασφαλείας», η οποία θα επιτρέψει την επίτευξη της, αν και παραμένει ως επιλογή, μένει στο περιθώριο σε όφελος του μεγάλου Ισραήλ. Το ναυτικό και η αεροπορία των ΗΠΑ και της Δύσης κατακλύζουν την Αν. Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή, προσφέροντας κάλυψη στο Τελ-Αβίβ εν όψει των αντιποίνων του Ιράν και ότι άλλο ακολουθήσει. Το δικαίωμα του Ισραήλ στην «αυτοάμυνα» και η «ασφάλεια» του επιβεβαιώθηκαν ξανά ως συμφέρον και πρώτη προτεραιότητα της Δύσης. Ως συνέπεια και ανεξάρτητα από το αν το επιθυμεί ή σέρνεται σε αυτή την επιλογή από αδυναμία να χαλιναγωγήσει το Ισραήλ, η επιμονή της Δύσης στο μεγάλο Ισραήλ την καθιστά χορηγό της πολεμικής κατάστασης που προκύπτει.
Αντίθετα, το Ιράν προσπαθεί να αποφύγει αυτή την εξέλιξη. Η αύξηση της περιφερειακής επιρροής του τα προηγούμενα χρόνια και ο «Σιιτικός διάδρομος» προβολής ισχύος που δημιούργησε σε Ιράκ, Συρία, Λίβανο με τη μετάσταση του στην Υεμένη, αποτελούν ένα γεωπολιτικό κεφάλαιο που δεν έχει λόγο να ρισκάρει σε έναν πόλεμο με τις ΗΠΑ. Το ίδιο ισχύει για το πυρηνικό του πρόγραμμα, το οποίο παρά τις κυρώσεις και τα ανταλλάγματα των ΗΠΑ συνεχίζεται και αν δεν έφτασε, πλησιάζει στο σημείο να το κάνει εν δυνάμει πυρηνική δύναμη. Το αδιέξοδο του Ισραήλ στη Γάζα ανοίγει νέα πεδία για την απόκτηση περιφερειακής επιρροής. Ωστόσο, αν το Ιράν συνειδητοποιήσει ότι ο πόλεμος κατέστη αναπόφευκτος ή τελικά δεχθεί το ίδιο το πρώτο πολεμικό πλήγμα η μόνη επιλογή του για να διασώσει τα κεκτημένα του είναι να αποδεχθεί την πλήρη εμπλοκή του.
Σε αυτό το ενδεχόμενο, Τουρκία, Αίγυπτος και Σαουδική Αραβία θα κινηθούν βάσει των δικών τους στρατηγικών προτεραιοτήτων. Ο περιορισμός του χώρου και του χρόνου εκτύλιξης των επιχειρήσεων και η μη εμπλοκή τους αναμένεται ως πρώτη επιλογή τους. Καμία από τις τρεις δυνάμεις δε νιώθει ασφαλής με έναν πόλεμο τέτοιων διαστάσεων στη γειτονιά της. Πιθανά λοιπόν, όλοι να κατακρίνουν φραστικά το Ισραήλ, ενώ πρακτικά θα απέχουν ή θα συμμορφώνονται στις παραδοσιακές συμμαχικές υποχρεώσεις τους. Παράλληλα και όσο η κατάσταση εκτραχύνεται το ενδιαφέρον τους θα στραφεί στα παραδοσιακά επείγοντα θέματα τους, για τα οποία θα δράσουν και θα διαπραγματευτούν, είτε με τη Δύση και το Ισραήλ, είτε με το Ιράν και τις μεγάλες δυνάμεις που θα βρεθούν στο πλευρό του. Το Κουρδικό ζήτημα πρώτιστος και μετά το Κυπριακό και το Αιγαίο θα ιεραρχηθούν από την Τουρκία. Η επιρροή του Ιράν και ιδίως η Υεμένη θα στοχοποιηθούν από τη Σαουδική Αραβία. Οι εσωτερικοί αντίπαλοι και δη η Μουσουλμανική Αδελφότητα θα απασχολήσουν το Αιγυπτιακό καθεστώς. Η ηθελημένη εμπλοκή τους στον πόλεμο δύσκολα θα συμβεί αν μείνουν ανέγγιχτα αυτά τα θέματα ή δε δεχθούν οι ίδιες την επίθεση κάποιας πλευράς. Αλλιώς, όλοι τους έχουν συμφέρον να περιμένουν την εξέλιξη των γεγονότων και τη φθορά των εμπλεκόμενων πλευρών για να επέμβουν με την πλευρά του νικητή αλλά υπέρ της «διάσωσης» του ηττημένου. Καμία από τις τρεις δυνάμεις δεν επιθυμεί ένα γιγαντιαίο Ιράν ή το μεγάλο Ισραήλ και θα επεδίωκαν να μεσολαβήσουν ή να αναγκάσουν τη Δύση ή/και τις Ρωσία-Κίνα για να μη συμβεί αυτό. Σε κάθε περίπτωση, οι προκλήσεις και για τις τρεις περιφερειακές δυνάμεις είναι πολύ μεγάλες.
Παράλληλα, Κίνα και Ρωσία θα ωφελούνταν από τη διολίσθηση της Δύσης σε έναν μακρύ πόλεμο φθοράς στη Μέση Ανατολή. Ήδη οι δύο τους κερδίζουν από την ανακατεύθυνση συντελεστών ισχύος της Δύσης από την Ουκρανία και την Ταϊβάν στη Μέση Ανατολή. Η στήριξη του Ιράν για το μεγαλύτερο εγκλωβισμό και φθορά της Δύσης εκεί είναι κατ’ επέκταση μία λογική εικασία. Η σημασία που έχει το Ιράν στη συγκράτηση των Δυτικών σχεδίων στην Κεντρική Ασία ενισχύει αυτή την υπόθεση. Πρόθυμα λοιπόν θα έριχναν λάδι στη φωτιά, ενώ οι ίδιες θα επεδίωκαν να μείνουν στη σκιά και στο περιθώριο του πολέμου.
Τέλος, ο κίνδυνος είναι τεράστιος για τα κράτη που θα συρθούν στον πόλεμο ως μέρος της μιας ή της άλλης πλευράς. Ιράκ, Συρία, Λίβανος, Κυπριακή Δημοκρατία, Ελλάδα θα σηκώσουν το οικονομικό και πολιτικό βάρος της συμμετοχής, ενώ βάσει του βαθμού εμπλοκή τους θα αποκτήσουν και τον ανάλογο βαθμό ευθύνης για τις πολεμικές επιχειρήσεις, εξελισσόμενες έτσι και σε στόχο αντιποίνων. Η φθορά της Κυπριακής Δημοκρατίας και της Ελλάδας αυτή τη φορά μπορεί να μην περιοριστεί σε υλικούς συντελεστές που καταναλώνονται εκτός συνόρων, ενώ η Τουρκία θα καραδοκεί, είτε για να θέσει τις αντιθέσεις της μαζί τους στο τραπέζι της διαπραγμάτευσης με τη Δύση αναφορικά με τη στάσης της στον πόλεμο, είτε για να επέμβει δυναμικά στο πεδίο αν το επιτρέψουν οι διεθνείς ισορροπίες. Αναμφίβολα, η κατάσταση χρίζει προσοχής και επαγρύπνησης από το λαϊκό παράγοντα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου