Γιώργος Κρεασίδης
Συμπληρώνονται 80 χρόνια από τον θάνατο του πρωτοκαπετάνιου του ΕΛΑΣ Άρη Βελουχιώτη, της ηγετικής μορφής της αντίστασης στη ναζιστική-φασιστική κατοχή, που εξέφρασε την τάση της ανυπακοής στην αστική τάξη, του ασυμβίβαστου αγώνα για τη νίκη και της επαναστατικής επιλογής. Το σύστημα και ο ρεφορμισμός δεν του συγχώρησε ποτέ την οργάνωση του αντάρτικου και την ανταρσία στη Συμφωνία της Βάρκιζας.
Μα εκείνος ζει απέθαντος
μες στις καρδιές των φίλων
των φίλων και αλύτρωτων.
Στίχοι του Νίκου Πλουμπίδη για τον Άρη Βελουχιώτη
Συμπληρώνονται 80 χρόνια από τότε που χάθηκε ο Άρης Βελουχιώτης, ο πρωτοκαπετάνιος του ΕΛΑΣ, η πιο αγαπητή και χιλιοτραγουδισμένη μορφή που ανέδειξε το ΕΑΜ και η Εθνική Αντίσταση. Στάθηκε διαχρονικά πηγή έμπνευσης, ειδικά στις σημερινές σκληρές συνθήκες, που βαραίνει η αίσθηση απουσίας στρατηγικής προοπτικής για τους λαϊκούς αγώνες. Ο Άρης Βελουχιώτης συμβολίζει τον ασυμβίβαστο αγώνα και την ένοπλη σύγκρουση με το καθεστώς της ναζιστικής Κατοχής και τα ντόπια στηρίγματά του. Συμβολίζει εξίσου την ανταρσία στη Βάρκιζα. Αυτό που υποδηλώνει η φράση του «Ό,τι συμφέρει τον λαό συμφέρει και το κόμμα». Και όχι το ανάποδο.
Γεννημένος το 1905 στη Λαμία από εύπορη οικογένεια, ο Θανάσης Κλάρας, όπως ήταν το πραγματικό του όνομα, θα βρεθεί στη Λάρισα για σπουδές σε γεωργική σχολή, καθώς η οικογένειά του τον προόριζε για τα κτήματά της. Ατίθασο πνεύμα, εγκατέλειψε αυτή την προοπτική, και μετά την αποφοίτησή του δοκίμασε την τύχη του σε δημόσιες υπηρεσίες, από όπου και παραιτήθηκε σύντομα. Το 1924 θα βρεθεί στην Αθήνα όπου εντάχθηκε στο ΚΚΕ. Υπηρέτησε τη θητεία του κατά τη διάρκεια αντικομμουνιστικών διώξεων της δικτατορίας του Πάγκαλου (1925-26), στον Πειθαρχικό Ουλαμό Καλπακίου, με καψόνια και βασανιστήρια. Στη συνέχεια θα αναπτύξει δράση στο εργατικό κίνημα, θα αναλάβει εμπιστευτικά καθήκοντα περιφρούρησης, θα περάσει το 1928 στον Ριζοσπάστη καλύπτοντας δημοσιογραφικά τους εργατικούς αγώνες, αλλά και την καθοδήγηση οργανώσεων σε Μυτιλήνη και Θράκη. Παράλληλα αντιμετώπισε καταδίκες για φυλακές και εξορίες. Με την επιβολή της δικτατορίας του Μεταξά το 1936 φυλακίστηκε, βασανίστηκε, δραπέτευσε, για να συλληφθεί ξανά, το 1937. Δύο χρόνια μετά βρέθηκε στις φυλακές Κέρκυρας, στην απομόνωση της διαβόητης «Ακτίνας Θ’», όπου βρισκόταν και ο γραμματέας του ΚΚΕ Νίκος Ζαχαριάδης. Αποφυλακίστηκε το 1939 αφού υπέγραψε δήλωση αποκήρυξης του κομμουνισμού, μια συνηθισμένη πρακτική του δικτατορικού καθεστώτος για να τσακίσει το φρόνημα. Μεγάλη συζήτηση έγινε για αυτή τη «Δήλωση» και τα κίνητρά της, αν υπήρχε κομματική εντολή ή λιγοψύχησε, όπως υποστήριξε η κομματική ηγεσία όταν τον αποκήρυξε. Η λογική εξήγηση είναι ότι το έκανε για να συνεχίσει ελεύθερος τη δράση του με κάθε τίμημα, όπως δείχνει το γεγονός ότι επιδίωξε αμέσως κομματική σύνδεση μετά την απελευθέρωσή του, αλλά και η συνολική διαδρομή του στη συνέχεια.
Η επιλογή του αντάρτικου αγώνα
Όταν ξέσπασε ο πόλεμος με τη φασιστική Ιταλία το 1940 επιστρατεύθηκε, ενώ μετά τη γερμανική εισβολή και την κατάρρευση του μετώπου τον Απρίλη του 1941 γύρισε στην Αθήνα. Ήδη από τότε, στις 15 Μάη, ενώ οι Γερμανοί μόλις είχαν μπει στην Αθήνα και προετοιμαζόταν η Μάχη της Κρήτης, σε μια συγκέντρωση 12 αγωνιστών στην Καισαριανή μίλησε για την ανάγκη συνέχισης του αγώνα. Ο Άρης Βελουχιώτης είχε συλλάβει από την πρώτη στιγμή την ιδέα της ένοπλης αντίστασης στους κατακτητές. Αν και παιδί της πολιτικής πάλης στις πόλεις και μεγαλωμένος στο αστικό περιβάλλον, έβλεπε σαν πρόσφορο δρόμο την οργάνωση αντάρτικου στρατού στα βουνά, έχοντας στο μυαλό την αξιοποίηση των δυνατοτήτων που πρόσφεραν εκείνη την εποχή, αλλά και την ιστορική παράδοση της κλεφτουριάς. Αυτή η σύλληψη τον έφερε σε μια απόσταση με ηγετικά στελέχη του ΚΚΕ, που προσανατολίζονταν στην προτεραιότητα της παράνομης δουλειάς στις πόλεις, ενώ το ενδεχόμενο ένοπλης δράσης γινόταν αντιληπτό σαν αποστολές σαμποτάζ και αντίβαρο στις αντίστοιχες απόπειρες των αστικών πολιτικών ρευμάτων. Αυτή τη διαφορά αντίληψης την περιέγραψε ένας από πρώτους αντάρτες, ο Γιώργης Χουλιαράς (Περικλής), λέγοντας σε συνέντευξη στον Φοίβο Οικονομίδη, «ο αγώνας ο δικός μας δεν ήταν να κάνουμε μόνο διαδηλώσεις στην περίοδο της Κατοχής και να ζητάμε ψωμί, αλλά χρειαζόταν ο ένοπλος αγώνας. Αυτό δεν το είχε συλλάβει η ηγεσία».
Ο Άρης Βελουχιώτης θα πείσει την κομματική ηγεσία για το αναγκαίο βήμα της οργάνωσης αντάρτικου και θα το ξεκινήσει με την εμφάνισή του πρώτου τμήματος του ΕΛΑΣ στις 7 Ιούνη 1942 στη Δομνίστα Ευρυτανίας.
«Μα ακόμα πολυτιμότερη ήταν η προετοιμαστική δουλειά και μελέτη που έκανε. Που του επέτρεψε, μόλις πήρε την εντολή από εμάς να προχωρήσει γρήγορα στην οργάνωση των πρώτων αντάρτικων ομάδων. Αυτή η απόφαση του κόμματος μας μπορώ να πω ότι ήταν ιστορικής σημασίας. Λίγο ακόμα να αργούσαμε, τη θέση του Κλάρα – Άρη Βελουχιώτη θα την έπιανε κάποιος άλλος στη Ρούμελη, ασφαλώς όχι δικός μας», μαρτυρεί ο Ανδρέας Τζήμας, ο «Σαμαρινιώτης» που σαν πολιτικός επίτροπος, μαζί με τον στρατιωτικό αρχηγό Σαράφη και τον Άρη σαν καπετάνιο ήταν η Διοίκηση του ΕΛΑΣ, «οι μάνες του λαϊκού στρατού», που λέει το αντάρτικο τραγούδι.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Α. Τζήμας δεν χαρίζεται γενικά και στέκεται κριτικά απέναντι στον Βελουχιώτη, αλλά αναγνωρίζει την καθοριστική του συμβολή στην έκθεση του αυτή προς την κομματική ηγεσία το 1960 για τα γεγονότα της Αντίστασης, την οποία διασώζει μαζί με κείμενα του Άρη ο Γρηγόρης Φαράκος στο βιβλίο του Άρης Βελουχιώτης. Το χαμένο αρχείο – Άγνωστα Κείμενα.
Ο Άρης Βελουχιώτης θα πρωταγωνιστήσει στην εποποιία του ΕΛΑΣ που απελευθέρωσε την Ελλάδα από τη φασιστική κατοχή τον Οκτώβρη του 1944. Εμψυχωτής των ανταρτών, θα έχει ουσιαστικό ρόλο στη δράση τους ήδη από την πρώτη μεγάλη επιχείρηση, την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου τον Νοέμβρη του 1942, κάτι που θα αναγνωρίσουν τόσο οι Βρετανοί όσο και ο ΕΔΕΣ, η αντάρτικη οργάνωση των αστικών δυνάμεων, που επίσης συμμετείχε στην επιχείρηση.
Έγκαιρη προειδοποίηση για τους Άγγλους
Η σταδιακή εμπλοκή των Βρετανών στον αντιστασιακό αγώνα στα πλαίσια της συμμαχίας ενάντια στον άξονα προκαλεί ανησυχία στον Άρη που βλέπει καθαρά ότι στοχεύουν στην επόμενη μέρα μετά την Απελευθέρωση και συγκεκριμένα στην αποτροπή της κατάληψης της εξουσίας από το ΕΑΜ που είχε κερδίσει τον λαό. Και γράφει λοιπόν στις 21 Σεπτέμβρη 1943, ένα χρόνο πριν την Απελευθέρωση, προειδοποιώντας σε γράμμα του το ΠΓ του ΚΚΕ: «Χειρότεροι από τους Άγγλους -μη βαυκαλιζόμεθα- δεν είναι ούτε οι ίδιοι οι Γερμανοί. Θα επιβάλουν ένα φασιστικό καθεστώς μ’ άλλο όνομα, αν επικρατήσουν αυτοί».
Οι φόβοι επαληθεύονταν καθώς η δυσπιστία του ΚΚΕ απέναντι στη Βρετανία δεν εμπόδισε την σταδιακή διολίσθηση από τις συμφωνίες της Γκαζέρτας και του Λιβάνου στην επάνοδο της αστικής ηγεσίας τον Οκτώβρη του 1944 και την κυβέρνηση «Εθνικής Ενότητας» του Γεωργίου Παπανδρέου με τη συμμετοχή του ΕΑΜ. Έτσι τον Νοέμβρη ο Άρης κάλεσε στη Λαμία σύσκεψη καπετάνιων των μεραρχιών του ΕΛΑΣ με σκοπό την προετοιμασία της σύγκρουσης που την έβλεπε να έρχεται, αλλά επικράτησε το πνεύμα της κομματικής πειθαρχίας. Αντίθετα η ηγεσία επένδυε στον συμβιβασμό και κράτησε τους Σαράφη και Άρη μακριά από την Αθήνα τον Δεκέμβρη του ΄44. Στις 2 Δεκέμβρη σε μια προφητική απόρρητη διαταγή οι ηγέτες του ΕΛΑΣ περιγράφουν έκτακτα μέτρα βλέποντας πως «ενδεχόμενως αντίδρασις επιχειρήσει πραξικόπημα». Την επομένη ξεκινούσαν τα Δεκεμβριανά στην Αθήνα για να ακολουθήσει η ολέθρια Συμφωνία της Βάρκιζας στις 12 Φλεβάρη 1945 και η ατιμωτική παράδοση των όπλων του ΕΛΑΣ.
Άρης: «Ό,τι συμφέρει τον λαό συμφέρει και το κόμμα». Όχι το ανάποδο
Η ανταρσία στη Βάρκιζα
Ο Άρης Βελουχιώτης αντέδρασε στο καθεστώς τρομοκρατίας που ακολούθησε και ξεκίνησε να οργανώσει την ένοπλη αντίσταση. Προσπαθούσε να πείσει την ηγεσία να αναλάβει πρωτοβουλίες και να εγκαταλείψει τη συμβιβαστική και παθητική της στάση. Σε γράμμα προς τα μέλη της ΚΕ του ΚΚΕ τον Μάρτη του 1945 έγραφε, «βγάλτε από τώρα, έστω και λίγους αντάρτες, έστω από μια ομάδα σε κάθε επαρχία. Μην τη χρωματίζετε ως δική σας ή ως συνέχεια του ΕΛΑΣ… Πάντως μην κάνετε το έγκλημα να αργείτε. Ενεργήστε σύντομα και δραστήρια». Η ρεαλιστική ματιά και η δημιουργική διαφωνία του Άρη αποτυπώνεται σε αυτά που η ηγεσία του ΚΚΕ αναγκάστηκε να ακολουθήσει στην πράξη, καθώς λίγες μέρες μετά την αποκήρυξη και την εξόντωση του Βελουχιώτη, η 12η Ολομέλεια (25-27/6/1945) της ΚΕ του ΚΚΕ αποφάσιζε ότι απάντηση στη δεξιά τρομοκρατία θα δώσει η «Μαζική Λαϊκή Αυτοάμυνα», η οποία μετά από 14 μήνες θα πάρει τη μορφή του ΔΣΕ.
Στο ίδιο γράμμα ο Άρης ασκούσε ουσιαστική κριτική γράφοντας πως «η “διαφώτιση” του λαού, των οπαδών του ΕΑΜ και των οπαδών και μελών του ΚΚΕ επί της “αναγκαιότητας” της πολιτικής της Βάρκιζας είναι αστεία κυριολεκτικά και κανένα μέλος του ΚΚΕ δεν την πιστεύει …δεν υπάρχει κανένα μέλος απλό, γραμματέας βάσης, αχτιδικός ή περιφερειακός, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων… που να μην έρχεται να με συναντήσει με λαχτάρα σε κάθε χωριό που περνάω και να μου ρίχνει βροχή τα ερωτήματα: Γιατί το κάνατε αυτό; Για πού πάμε, γιατί χύσαμε το αίμα μας και κάψαμε τα σπίτια μας επί τρία χρόνια;… Εσείς δεν τα βλέπετε όλα αυτά. Έχετε απομονωθεί από τη λαϊκή μάζα και έχετε χάσει τον παλμό της».
Η επάνοδος του Ζαχαριάδη από το Νταχάου τον Μάη 1945 του αναπτέρωσε τις ελπίδες και επιδίωξε συνάντηση μαζί του για να εκθέσει τις απόψεις του. Η αποκήρυξη από το ΚΚΕ τον τσάκισε ηθικά. Περικυκλωμένος από παρακρατικούς, αυτοκτόνησε στις 16 Ιούνη του 1945, στο φαράγγι του Φάγγου της Μεσούντας, μαζί με τον σύντροφό του Τζαβέλα. Οι παρακρατικοί κρέμασαν τα κεφάλια τους σε φανοστάτη στην πλατεία των Τρικάλων σε μια κανιβαλική επίδειξη δύναμης. Την ίδια μέρα έγραφε ο Ριζοσπάστης για τον Άρη ότι «…απειθαρχεί πάλι, ξαναπροδίδει το ΚΚΕ με την τυχοδιωκτική και ύποπτη δράση του, που μονάχα τον εχθρό ωφελεί».
Εκφραστής μιας τάσης στο κομμουνιστικό κίνημα
Ο Άρης Βελουχιώτης δεν ήταν μια δονκιχωτική μορφή που υπεράσπισε μια χαμένη υπόθεση. Ήταν εκφραστής μια τάσης στο κομμουνιστικό κίνημα για τον αγώνα μέχρι τη νίκη, με εμπιστοσύνη στη δύναμη του μαχόμενου λαού και προσήλωση στην επαναστατική πάλη για την εξουσία. Έτσι διάβαζε τον στόχο της Λαοκρατίας, όταν η ηγεσία του ΚΚΕ έγερνε τη βέργα από την άλλη, αναζητώντας μάταια έναν έντιμο συμβιβασμό με τους αστούς και τον βρετανικό ιμπεριαλισμό. Δεν ήταν ούτε μοιραία ούτε δεδομένη η κατάληξη. Αυτό το δείχνει και η διαπάλη μέσα στο ΚΚΕ σε όλη τη θυελλώδη δεκαετία του 1940 ξεκινώντας από τις διαφωνίες για το Γράμμα του Ζαχαριάδη και τον εθνικοαπελευθερωτικό και αντιφασιστικό χαρακτήρα του ελληνοϊταλικού πολέμου. Αλλά και ο τρόπος που διάβασαν τις εξελίξεις τα αντάρτικα σε Γιουγκοσλαβία και Αλβανία που κατέλαβαν την εξουσία.
Αδικεί την συμβολή του μια προσέγγιση που βλέπει τον Άρη Βελουχιώτη, που γαλουχήθηκε στις πόλεις και το εργατικό κίνημα, σαν στοιχείο μιας αγροτικής αντάρτικης κουλτούρας με ιδιόμορφα ελληνικά χαρακτηριστικά που απλά συναντήθηκε με το κομμουνιστικό ρεύμα.
Αντίστοιχα είναι μηχανιστική είναι και η ερμηνεία που θέλει τον Άρη να κατακτά τον ιστορικό του ρόλο μόνο υπό το φως της καθοδήγησής του από το ΚΚΕ, ενώ έξω από αυτό εγκλωβίζεται στο αδιέξοδο ενός χαρακτήρα που δεν τον χωρά ο τόπος.
Αναμφίβολα υπήρξε ένας κομμουνιστής της δράσης, αλλά έδενε με τη θεωρητική σκέψη. Οι διαφωνίες και η ρήξη δεν ήταν χωρίς συμβολή στη συζήτηση και θεωρητική αποτύπωση. Το πλαίσιο του Μετώπου Εθνικής Ανεξαρτησίας και του ΕΛΑΣ-Νέου που προσπάθησε να συγκροτήσει μετά τη Βάρκιζα καθόλου τυχαία είχε τον τίτλο «Προγραμματικές Θέσεις». Δεν ήταν απλός αντιπερισπασμός στην τρομοκρατία της Βάρκιζας, αλλά έκφραση πολιτικής τάσης που ενυπήρχε στο κομμουνιστικό κίνημα.
Συμπληρώνονται 80 χρόνια από τον θάνατο του πρωτοκαπετάνιου του ΕΛΑΣ Άρη Βελουχιώτη, της ηγετικής μορφής της αντίστασης στη ναζιστική-φασιστική κατοχή, που εξέφρασε την τάση της ανυπακοής στην αστική τάξη, του ασυμβίβαστου αγώνα για τη νίκη και της επαναστατικής επιλογής. Το σύστημα και ο ρεφορμισμός δεν του συγχώρησε ποτέ την οργάνωση του αντάρτικου και την ανταρσία στη Συμφωνία της Βάρκιζας.
Μα εκείνος ζει απέθαντος
μες στις καρδιές των φίλων
των φίλων και αλύτρωτων.
Στίχοι του Νίκου Πλουμπίδη για τον Άρη Βελουχιώτη
Συμπληρώνονται 80 χρόνια από τότε που χάθηκε ο Άρης Βελουχιώτης, ο πρωτοκαπετάνιος του ΕΛΑΣ, η πιο αγαπητή και χιλιοτραγουδισμένη μορφή που ανέδειξε το ΕΑΜ και η Εθνική Αντίσταση. Στάθηκε διαχρονικά πηγή έμπνευσης, ειδικά στις σημερινές σκληρές συνθήκες, που βαραίνει η αίσθηση απουσίας στρατηγικής προοπτικής για τους λαϊκούς αγώνες. Ο Άρης Βελουχιώτης συμβολίζει τον ασυμβίβαστο αγώνα και την ένοπλη σύγκρουση με το καθεστώς της ναζιστικής Κατοχής και τα ντόπια στηρίγματά του. Συμβολίζει εξίσου την ανταρσία στη Βάρκιζα. Αυτό που υποδηλώνει η φράση του «Ό,τι συμφέρει τον λαό συμφέρει και το κόμμα». Και όχι το ανάποδο.
Γεννημένος το 1905 στη Λαμία από εύπορη οικογένεια, ο Θανάσης Κλάρας, όπως ήταν το πραγματικό του όνομα, θα βρεθεί στη Λάρισα για σπουδές σε γεωργική σχολή, καθώς η οικογένειά του τον προόριζε για τα κτήματά της. Ατίθασο πνεύμα, εγκατέλειψε αυτή την προοπτική, και μετά την αποφοίτησή του δοκίμασε την τύχη του σε δημόσιες υπηρεσίες, από όπου και παραιτήθηκε σύντομα. Το 1924 θα βρεθεί στην Αθήνα όπου εντάχθηκε στο ΚΚΕ. Υπηρέτησε τη θητεία του κατά τη διάρκεια αντικομμουνιστικών διώξεων της δικτατορίας του Πάγκαλου (1925-26), στον Πειθαρχικό Ουλαμό Καλπακίου, με καψόνια και βασανιστήρια. Στη συνέχεια θα αναπτύξει δράση στο εργατικό κίνημα, θα αναλάβει εμπιστευτικά καθήκοντα περιφρούρησης, θα περάσει το 1928 στον Ριζοσπάστη καλύπτοντας δημοσιογραφικά τους εργατικούς αγώνες, αλλά και την καθοδήγηση οργανώσεων σε Μυτιλήνη και Θράκη. Παράλληλα αντιμετώπισε καταδίκες για φυλακές και εξορίες. Με την επιβολή της δικτατορίας του Μεταξά το 1936 φυλακίστηκε, βασανίστηκε, δραπέτευσε, για να συλληφθεί ξανά, το 1937. Δύο χρόνια μετά βρέθηκε στις φυλακές Κέρκυρας, στην απομόνωση της διαβόητης «Ακτίνας Θ’», όπου βρισκόταν και ο γραμματέας του ΚΚΕ Νίκος Ζαχαριάδης. Αποφυλακίστηκε το 1939 αφού υπέγραψε δήλωση αποκήρυξης του κομμουνισμού, μια συνηθισμένη πρακτική του δικτατορικού καθεστώτος για να τσακίσει το φρόνημα. Μεγάλη συζήτηση έγινε για αυτή τη «Δήλωση» και τα κίνητρά της, αν υπήρχε κομματική εντολή ή λιγοψύχησε, όπως υποστήριξε η κομματική ηγεσία όταν τον αποκήρυξε. Η λογική εξήγηση είναι ότι το έκανε για να συνεχίσει ελεύθερος τη δράση του με κάθε τίμημα, όπως δείχνει το γεγονός ότι επιδίωξε αμέσως κομματική σύνδεση μετά την απελευθέρωσή του, αλλά και η συνολική διαδρομή του στη συνέχεια.
Η επιλογή του αντάρτικου αγώνα
Όταν ξέσπασε ο πόλεμος με τη φασιστική Ιταλία το 1940 επιστρατεύθηκε, ενώ μετά τη γερμανική εισβολή και την κατάρρευση του μετώπου τον Απρίλη του 1941 γύρισε στην Αθήνα. Ήδη από τότε, στις 15 Μάη, ενώ οι Γερμανοί μόλις είχαν μπει στην Αθήνα και προετοιμαζόταν η Μάχη της Κρήτης, σε μια συγκέντρωση 12 αγωνιστών στην Καισαριανή μίλησε για την ανάγκη συνέχισης του αγώνα. Ο Άρης Βελουχιώτης είχε συλλάβει από την πρώτη στιγμή την ιδέα της ένοπλης αντίστασης στους κατακτητές. Αν και παιδί της πολιτικής πάλης στις πόλεις και μεγαλωμένος στο αστικό περιβάλλον, έβλεπε σαν πρόσφορο δρόμο την οργάνωση αντάρτικου στρατού στα βουνά, έχοντας στο μυαλό την αξιοποίηση των δυνατοτήτων που πρόσφεραν εκείνη την εποχή, αλλά και την ιστορική παράδοση της κλεφτουριάς. Αυτή η σύλληψη τον έφερε σε μια απόσταση με ηγετικά στελέχη του ΚΚΕ, που προσανατολίζονταν στην προτεραιότητα της παράνομης δουλειάς στις πόλεις, ενώ το ενδεχόμενο ένοπλης δράσης γινόταν αντιληπτό σαν αποστολές σαμποτάζ και αντίβαρο στις αντίστοιχες απόπειρες των αστικών πολιτικών ρευμάτων. Αυτή τη διαφορά αντίληψης την περιέγραψε ένας από πρώτους αντάρτες, ο Γιώργης Χουλιαράς (Περικλής), λέγοντας σε συνέντευξη στον Φοίβο Οικονομίδη, «ο αγώνας ο δικός μας δεν ήταν να κάνουμε μόνο διαδηλώσεις στην περίοδο της Κατοχής και να ζητάμε ψωμί, αλλά χρειαζόταν ο ένοπλος αγώνας. Αυτό δεν το είχε συλλάβει η ηγεσία».
Ο Άρης Βελουχιώτης θα πείσει την κομματική ηγεσία για το αναγκαίο βήμα της οργάνωσης αντάρτικου και θα το ξεκινήσει με την εμφάνισή του πρώτου τμήματος του ΕΛΑΣ στις 7 Ιούνη 1942 στη Δομνίστα Ευρυτανίας.
«Μα ακόμα πολυτιμότερη ήταν η προετοιμαστική δουλειά και μελέτη που έκανε. Που του επέτρεψε, μόλις πήρε την εντολή από εμάς να προχωρήσει γρήγορα στην οργάνωση των πρώτων αντάρτικων ομάδων. Αυτή η απόφαση του κόμματος μας μπορώ να πω ότι ήταν ιστορικής σημασίας. Λίγο ακόμα να αργούσαμε, τη θέση του Κλάρα – Άρη Βελουχιώτη θα την έπιανε κάποιος άλλος στη Ρούμελη, ασφαλώς όχι δικός μας», μαρτυρεί ο Ανδρέας Τζήμας, ο «Σαμαρινιώτης» που σαν πολιτικός επίτροπος, μαζί με τον στρατιωτικό αρχηγό Σαράφη και τον Άρη σαν καπετάνιο ήταν η Διοίκηση του ΕΛΑΣ, «οι μάνες του λαϊκού στρατού», που λέει το αντάρτικο τραγούδι.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Α. Τζήμας δεν χαρίζεται γενικά και στέκεται κριτικά απέναντι στον Βελουχιώτη, αλλά αναγνωρίζει την καθοριστική του συμβολή στην έκθεση του αυτή προς την κομματική ηγεσία το 1960 για τα γεγονότα της Αντίστασης, την οποία διασώζει μαζί με κείμενα του Άρη ο Γρηγόρης Φαράκος στο βιβλίο του Άρης Βελουχιώτης. Το χαμένο αρχείο – Άγνωστα Κείμενα.
Ο Άρης Βελουχιώτης θα πρωταγωνιστήσει στην εποποιία του ΕΛΑΣ που απελευθέρωσε την Ελλάδα από τη φασιστική κατοχή τον Οκτώβρη του 1944. Εμψυχωτής των ανταρτών, θα έχει ουσιαστικό ρόλο στη δράση τους ήδη από την πρώτη μεγάλη επιχείρηση, την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου τον Νοέμβρη του 1942, κάτι που θα αναγνωρίσουν τόσο οι Βρετανοί όσο και ο ΕΔΕΣ, η αντάρτικη οργάνωση των αστικών δυνάμεων, που επίσης συμμετείχε στην επιχείρηση.
Έγκαιρη προειδοποίηση για τους Άγγλους
Η σταδιακή εμπλοκή των Βρετανών στον αντιστασιακό αγώνα στα πλαίσια της συμμαχίας ενάντια στον άξονα προκαλεί ανησυχία στον Άρη που βλέπει καθαρά ότι στοχεύουν στην επόμενη μέρα μετά την Απελευθέρωση και συγκεκριμένα στην αποτροπή της κατάληψης της εξουσίας από το ΕΑΜ που είχε κερδίσει τον λαό. Και γράφει λοιπόν στις 21 Σεπτέμβρη 1943, ένα χρόνο πριν την Απελευθέρωση, προειδοποιώντας σε γράμμα του το ΠΓ του ΚΚΕ: «Χειρότεροι από τους Άγγλους -μη βαυκαλιζόμεθα- δεν είναι ούτε οι ίδιοι οι Γερμανοί. Θα επιβάλουν ένα φασιστικό καθεστώς μ’ άλλο όνομα, αν επικρατήσουν αυτοί».
Οι φόβοι επαληθεύονταν καθώς η δυσπιστία του ΚΚΕ απέναντι στη Βρετανία δεν εμπόδισε την σταδιακή διολίσθηση από τις συμφωνίες της Γκαζέρτας και του Λιβάνου στην επάνοδο της αστικής ηγεσίας τον Οκτώβρη του 1944 και την κυβέρνηση «Εθνικής Ενότητας» του Γεωργίου Παπανδρέου με τη συμμετοχή του ΕΑΜ. Έτσι τον Νοέμβρη ο Άρης κάλεσε στη Λαμία σύσκεψη καπετάνιων των μεραρχιών του ΕΛΑΣ με σκοπό την προετοιμασία της σύγκρουσης που την έβλεπε να έρχεται, αλλά επικράτησε το πνεύμα της κομματικής πειθαρχίας. Αντίθετα η ηγεσία επένδυε στον συμβιβασμό και κράτησε τους Σαράφη και Άρη μακριά από την Αθήνα τον Δεκέμβρη του ΄44. Στις 2 Δεκέμβρη σε μια προφητική απόρρητη διαταγή οι ηγέτες του ΕΛΑΣ περιγράφουν έκτακτα μέτρα βλέποντας πως «ενδεχόμενως αντίδρασις επιχειρήσει πραξικόπημα». Την επομένη ξεκινούσαν τα Δεκεμβριανά στην Αθήνα για να ακολουθήσει η ολέθρια Συμφωνία της Βάρκιζας στις 12 Φλεβάρη 1945 και η ατιμωτική παράδοση των όπλων του ΕΛΑΣ.
Άρης: «Ό,τι συμφέρει τον λαό συμφέρει και το κόμμα». Όχι το ανάποδο
Η ανταρσία στη Βάρκιζα
Ο Άρης Βελουχιώτης αντέδρασε στο καθεστώς τρομοκρατίας που ακολούθησε και ξεκίνησε να οργανώσει την ένοπλη αντίσταση. Προσπαθούσε να πείσει την ηγεσία να αναλάβει πρωτοβουλίες και να εγκαταλείψει τη συμβιβαστική και παθητική της στάση. Σε γράμμα προς τα μέλη της ΚΕ του ΚΚΕ τον Μάρτη του 1945 έγραφε, «βγάλτε από τώρα, έστω και λίγους αντάρτες, έστω από μια ομάδα σε κάθε επαρχία. Μην τη χρωματίζετε ως δική σας ή ως συνέχεια του ΕΛΑΣ… Πάντως μην κάνετε το έγκλημα να αργείτε. Ενεργήστε σύντομα και δραστήρια». Η ρεαλιστική ματιά και η δημιουργική διαφωνία του Άρη αποτυπώνεται σε αυτά που η ηγεσία του ΚΚΕ αναγκάστηκε να ακολουθήσει στην πράξη, καθώς λίγες μέρες μετά την αποκήρυξη και την εξόντωση του Βελουχιώτη, η 12η Ολομέλεια (25-27/6/1945) της ΚΕ του ΚΚΕ αποφάσιζε ότι απάντηση στη δεξιά τρομοκρατία θα δώσει η «Μαζική Λαϊκή Αυτοάμυνα», η οποία μετά από 14 μήνες θα πάρει τη μορφή του ΔΣΕ.
Στο ίδιο γράμμα ο Άρης ασκούσε ουσιαστική κριτική γράφοντας πως «η “διαφώτιση” του λαού, των οπαδών του ΕΑΜ και των οπαδών και μελών του ΚΚΕ επί της “αναγκαιότητας” της πολιτικής της Βάρκιζας είναι αστεία κυριολεκτικά και κανένα μέλος του ΚΚΕ δεν την πιστεύει …δεν υπάρχει κανένα μέλος απλό, γραμματέας βάσης, αχτιδικός ή περιφερειακός, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων… που να μην έρχεται να με συναντήσει με λαχτάρα σε κάθε χωριό που περνάω και να μου ρίχνει βροχή τα ερωτήματα: Γιατί το κάνατε αυτό; Για πού πάμε, γιατί χύσαμε το αίμα μας και κάψαμε τα σπίτια μας επί τρία χρόνια;… Εσείς δεν τα βλέπετε όλα αυτά. Έχετε απομονωθεί από τη λαϊκή μάζα και έχετε χάσει τον παλμό της».
Η επάνοδος του Ζαχαριάδη από το Νταχάου τον Μάη 1945 του αναπτέρωσε τις ελπίδες και επιδίωξε συνάντηση μαζί του για να εκθέσει τις απόψεις του. Η αποκήρυξη από το ΚΚΕ τον τσάκισε ηθικά. Περικυκλωμένος από παρακρατικούς, αυτοκτόνησε στις 16 Ιούνη του 1945, στο φαράγγι του Φάγγου της Μεσούντας, μαζί με τον σύντροφό του Τζαβέλα. Οι παρακρατικοί κρέμασαν τα κεφάλια τους σε φανοστάτη στην πλατεία των Τρικάλων σε μια κανιβαλική επίδειξη δύναμης. Την ίδια μέρα έγραφε ο Ριζοσπάστης για τον Άρη ότι «…απειθαρχεί πάλι, ξαναπροδίδει το ΚΚΕ με την τυχοδιωκτική και ύποπτη δράση του, που μονάχα τον εχθρό ωφελεί».
Εκφραστής μιας τάσης στο κομμουνιστικό κίνημα
Ο Άρης Βελουχιώτης δεν ήταν μια δονκιχωτική μορφή που υπεράσπισε μια χαμένη υπόθεση. Ήταν εκφραστής μια τάσης στο κομμουνιστικό κίνημα για τον αγώνα μέχρι τη νίκη, με εμπιστοσύνη στη δύναμη του μαχόμενου λαού και προσήλωση στην επαναστατική πάλη για την εξουσία. Έτσι διάβαζε τον στόχο της Λαοκρατίας, όταν η ηγεσία του ΚΚΕ έγερνε τη βέργα από την άλλη, αναζητώντας μάταια έναν έντιμο συμβιβασμό με τους αστούς και τον βρετανικό ιμπεριαλισμό. Δεν ήταν ούτε μοιραία ούτε δεδομένη η κατάληξη. Αυτό το δείχνει και η διαπάλη μέσα στο ΚΚΕ σε όλη τη θυελλώδη δεκαετία του 1940 ξεκινώντας από τις διαφωνίες για το Γράμμα του Ζαχαριάδη και τον εθνικοαπελευθερωτικό και αντιφασιστικό χαρακτήρα του ελληνοϊταλικού πολέμου. Αλλά και ο τρόπος που διάβασαν τις εξελίξεις τα αντάρτικα σε Γιουγκοσλαβία και Αλβανία που κατέλαβαν την εξουσία.
Αδικεί την συμβολή του μια προσέγγιση που βλέπει τον Άρη Βελουχιώτη, που γαλουχήθηκε στις πόλεις και το εργατικό κίνημα, σαν στοιχείο μιας αγροτικής αντάρτικης κουλτούρας με ιδιόμορφα ελληνικά χαρακτηριστικά που απλά συναντήθηκε με το κομμουνιστικό ρεύμα.
Αντίστοιχα είναι μηχανιστική είναι και η ερμηνεία που θέλει τον Άρη να κατακτά τον ιστορικό του ρόλο μόνο υπό το φως της καθοδήγησής του από το ΚΚΕ, ενώ έξω από αυτό εγκλωβίζεται στο αδιέξοδο ενός χαρακτήρα που δεν τον χωρά ο τόπος.
Αναμφίβολα υπήρξε ένας κομμουνιστής της δράσης, αλλά έδενε με τη θεωρητική σκέψη. Οι διαφωνίες και η ρήξη δεν ήταν χωρίς συμβολή στη συζήτηση και θεωρητική αποτύπωση. Το πλαίσιο του Μετώπου Εθνικής Ανεξαρτησίας και του ΕΛΑΣ-Νέου που προσπάθησε να συγκροτήσει μετά τη Βάρκιζα καθόλου τυχαία είχε τον τίτλο «Προγραμματικές Θέσεις». Δεν ήταν απλός αντιπερισπασμός στην τρομοκρατία της Βάρκιζας, αλλά έκφραση πολιτικής τάσης που ενυπήρχε στο κομμουνιστικό κίνημα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου