www.tanea.gr
Από την πτώχευση στη Μεγάλη Ιδέα
του Βαγγέλη Καραμανωλάκη
ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ, Ο ΒΑΣΙΛΙΑΣ, Η ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ,
ΟΙ ΠΡΕΣΒΕΥΤΕΣ, ΟΙ ΦΟΙΤΗΤΕΣ, ΟΙ ΣΥΝΤΕΧΝΙΕΣ.
ΜΕΛΗ ΕΝΟΣ ΘΙΑΣΟΥ ΠΟΥ ΣΤΙΣ
ΣΕΛΙΔΕΣ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΤΗΣ ΜΑΡΩΝΙΤΗ
ΣΤΡΟΒΙΛΙΖΕΤΑΙ ΣΤΟΝ ΧΟΡΟ ΠΟΥ
ΥΠΑΓΟΡΕΥΟΥΝ ΟΙ ΠΕΠΟΙΘΗΣΕΙΣ, ΟΙ
ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ, ΟΙ ΦΙΛΟΔΟΞΙΕΣ, ΤΑ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ,
ΟΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ, ΟΙ ΕΜΠΑΘΕΙΕΣ
ΚΑΙ ΣΥΜΠΑΘΕΙΕΣ
Ηγέτες που επιθυμούν να διαφυλάξουν τη θέση τους, νέοι πολιτικοί που εποφθαλμιούν και εργάζονται για την πτώση των παλαιών, ξένοι διπλωμάτες που πιέζουν για την εφαρμογή των σχεδίων τους, χιλιάδες διαδηλωτές που υπερασπίζονται τη γλωσσική τάξη...
Εγκλωβισμένη κάποτε στη σχολαστική αναδίφηση διπλωματικών αρχείων, στην ανακάλυψη μυστικών συμφωνιών ή στη σκιαγράφηση σημαντικών προσωπικοτήτων, η πολιτική ιστορία τα τελευταία χρόνια γνωρίζει μια νέα άνθηση, στηριγμένη στην ενσωμάτωση κατακτήσεων άλλων ιστοριογραφικών κλάδων, στη διεύρυνση των θεματικών και τον εμπλουτισμό των μεθοδολογικών προσεγγίσεών της. Στην ελληνική ιστοριογραφία έχει σωρευτεί ήδη ένας σημαντικός αριθμός καινοτόμων συμβολών-ποιος δεν θα μνημόνευε το θεμελιώδες έργο του Γκούναρ Χέρινγκ για τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα (1831-1936) ή τη στιβαρή Ιστορία του ελληνικού κράτους του Γιώργου Δερτιλή-, στην οποία έρχεται να προστεθεί η πρόσφατη μονογραφία της Νίκης Μαρωνίτη, καθηγήτριας Ιστορίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Επεξεργασμένη μορφή διδακτορικής διατριβής, το πολυσέλιδο βιβλίο ανα φέρεται στο διάστημα από το 1890 έως το 1910, σε μια μεταβατική περίοδο ανάμεσα στο τέλος της τρικουπικής και στην αρχή της βενιζελικής διακυβέρνησης. Εκκινεί από τα τελευταία χρόνια των τρικουπικών κυβερνήσεων και την πτώχευση του 1893: η αναζωπύρωση του Κρητικού Ζητήματος, η εμφάνιση των αλυτρωτικών συσσωματώσεων όπως η Εθνική Εταιρεία και ο Ελληνισμός , η Ανατολική κρίση του 1896-97, ο «ατυχής» ελληνοτουρκικός πόλεμος και η επιβολή του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου.
Ρευστό σκηνικό
Η μελέτη στη συνέχεια επικεντρώνεται στην ανασύνταξη των πολιτικών δυνάμεων και του θρόνου μετά την τραυματική ήττα, στο μεταρρυθμιστικό έργο των κυβερνήσεων του Γεωργίου Θεοτόκη, στο Μακεδονικό, στην κοινωνική και πολιτική αστάθεια, στην «ανησυχία» της πρώτης δεκαετίας του 20ού αιώνα: Ευαγγελικά, Ορεστειακά, Σανιδικά, η δολοφονία του πρωθυπουργού Θόδωρου Δηλιγιάννη, το κίνημα του 1909. Ένα ρευστό πολιτικό σκηνικό, το οποίο η συγγραφέας περιγράφει πολύπλευρα με τη βοήθεια μιας σειράς πηγών: διπλωματικά αρχεία σημειώνω τη συστηματική χρήση των αρχείων του ελληνικού και του βρετανικού υπουργείου Εξωτερικών-, πρακτικά Βουλής, Τύπος και βιβλιογραφία της εποχής.
Η Μαρωνίτη ανασυνθέτει το πλέγμα των δημοσίων παρεμβάσεων, των εσωτερικών συζητήσεων και διαπραγματεύσεων της πολιτικής ηγεσίας αποτυπώνοντας τις αντιδράσεις που προκάλεσαν, επισημαίνοντας την αμφίδρομη σχέση επιρροής των ηγετικών στρωμάτων με την κοινή γνώμη. Σε έναν περιορισμένο χώρο, το παλάτι, η Βουλή, οι πρεσβευτικές κατοικίες, η πλατεία Συντάγματος όπου διαδηλώνουν οι φοιτητές, το πολιτικό προσωπικό συσκέπτεται, αποφασίζει, αντιδρά. Κεντρικός άξονας που διατρέχει το βιβλίο είναι το εθνικό ζήτημα, και πιο συγκεκριμένα το πώς οι στρατηγικές, θέσεις, αντιλήψεις του πολιτικού προσωπικού γι΄ αυτό επηρέασαν- καθόρισαν θα ήταν ορθότερο- την άσκηση της πολιτικής. Δεν θα μπορούσε να γίνει άλλωστε αλλιώς. Σε όλο τον 19ο αιώνα το εθνικό ζήτημα κυριαρχεί στο δημόσιο πεδίο. Η καινοτομία έγκειται αλλού. Στο ότι η συγγραφέας επιλέγει εύστοχα να το μελετήσει παράλληλα και στις δύο διαστάσεις του στη συγκεκριμένη συγκυρία: την «αλυτρωτική» και την «εκσυγχρονιστική» όπως τις ονομάζει, θυμίζοντας τα κεντρικά διακυβεύματα της τρικουπικής περιόδου. Ξεπερνώντας τη διχοτομία ανάμεσα στην εξωτερική και εσωτερική πολιτική, η Μαρωνίτη αναδεικνύει τη στενή συνάφεια των δυο μεγάλων και πολύ συχνά χαρακτηριζόμενων ως αντιθετικών προταγμάτων της ελληνικής πολιτικής ζωής, επισημαίνοντας το πώς και τα δύο λειτούργησαν ως εύπλαστοι και προσαρμόσιμοι χώροι μέσα στους οποίους μορφοποιήθηκαν ιδεολογικά σχέδια, πολιτικές στρατηγικές, ατομικά και συλλογικά όνειρα. Στην κεντρική ατζέντα των συζητήσεων δίπλα στο εθνικό τοποθετείται το πολιτειακό ζήτημα: ο θρόνος, η αποδοχή του από τα λαϊκά στρώματα και παράλληλα οι αμφισβητήσεις, οι αντιδράσεις, οι σχέσεις με τις ξένες δυνάμεις. Η Μαρωνίτη αναδεικνύει τον κυρίαρχο ρόλο του βασιλιά στις κρίσεις της περιόδου. Ενός ηγέτη, ο οποίος προσπαθώντας να διαφυλάξει τη θέση του εντός της πολιτικής σκακιέρας θυσιάζει εύκολα τα στρατιωτάκια του και κάποτε ακόμη και τους πύργους του. Η ιστορικός ερμηνεύει εύστοχα τις οβιδιακές μεταμορφώσεις του θρόνου, τη δυνατότητά του να εναγκαλίζεται ό,τι πριν τον πολεμούσε για να το χρησιμοποιήσει εκ των υστέρων ανάλογα.
Κοινωνικό ζήτημα
Η δειλή εμφάνιση των σοσιαλιστικών ιδεών, η ένταση των κοινωνικών αναταράξεων και η σταδιακή οργάνωση των συλλογικών αγώνων εισάγουν το τρίτο σημαντικό ζήτημα της περιόδου, το κοινωνικό. Είναι όμως ακόμη η ώρα των ανησυχιών και όχι της δράσης της πολιτικής ηγεσίας.
Εθνικό, πολιτειακό, κοινωνικό ζήτημα. Η ιστορικός συνδέει τη διπλωματική ιστορία με στοιχεία της κοινωνικής ιστορίας και της ιστορίας των ιδεών Η ενίσχυση του θρόνου, η ανασύνταξη των πολιτικών δυνάμεων, η ροπή προς τον αυταρχισμό, η σκλήρυνση των γραμμών και των μετώπων που θα οδηγήσουν στον Εθνικό Διχασμό, τοποθετούνται στο ιστορικό τους πλαίσιο, σε μια Ελλάδα που αντιμετωπίζει τα προβλήματα που γεννά η προσάρτηση των Νέων Χωρών. Μια γενιά πολιτικών που συνθλίβεται συνήθως σε άλλες μελέτες ανάμεσα στον Χαρίλαο Τρικούπη και στον Ελευθέριο Βενιζέλο αποκτά, στο παρόν βιβλίο, τη δική της φωνή, υψώνει το ανάστημά της. Και το κίνημα του 1909 νοηματοδοτείται όχι ως συνήθως από τα γεγονότα που ακολούθησαν, αλλά από όσα προηγήθηκαν.
ΕΝΑΣ ΑΚΟΜΗ ΣΤΕΡΕΟΣ ΚΡΙΚΟΣ
Η συγγραφέας εξετάζει τις επιλογές του πολιτικού προσωπικού ως συνισταμένη πολλών παραγόντων, ιδεολογικών, πολιτικών, προσωπικών, σε συνδυασμό πάντα με τον παρεμβατικό ρόλο των ξένων δυνάμεων, οργανικό στοιχείο της ελληνικής πολιτικής ζωής. Επιλογές που καθορίζονται από τη συγκυρία ή τις ατομικές διαδρομές, αλλά παράλληλα εμπλέκονται με τις βαθιές δομές, τις νοοτροπίες και τα συλλογικά οράματα, όπως η Μεγάλη Ιδέα, δημιουργώντας ένα πλαίσιο, έναν ορίζοντα προσδοκιών, μέσα στο οποίο είναι υποχρεωμένοι όλοι να κινηθούν. Μελετώντας μια αδικημένη ιστοριογραφικά περίοδο, η Μαρωνίτη υπερβαίνει στερεότυπες αναγνώσεις και προσθέτει έναν ακόμη στέρεο κρίκο στην ελληνική πολιτική ιστορία, στις συνέχειες και στις τομές που τη χαρακτηρίζουν.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου