Στα Υπόγεια της Ιστορίας

www.tanea.gr

του Μιχάλη Μοδινού

Ο ΚΑΤΑΛΑΝΟΣ ΜΑΝΟΥΕΛ ΒΑΣΚΕΘ ΜΟΝΤΑΛΜΠΑΝ

ΑΝΤΛΗΣΕ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΓΙΑ ΝΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΕΙ

ΕΝΑ ΚΟΣΜΟΠΟΛΙΤΙΚΟ ΝΟΥΑΡ, ΟΠΟΥ ΤΑΥΤΟΤΗΤΕΣ

ΚΑΙ ΙΔΕΟΛΟΓΙΕΣ ΜΠΛΕΚΟΝΤΑΙ ΑΞΕΔΙΑΛΥΤΑ

Αυτό το βραβευμένο μυθιστόρημα που πρωτοεκδόθηκε το 1991 και ήταν από καιρό εξαντλημένο στην Ελλάδα, αναφέρεται σε μια πραγματική υπόθεση: τη μυστηριώδη εξαφάνιση του Βάσκου εθνικιστή Γκαλίντεθ, στη Νέα Υόρκη το 1956.

Μετά τρεις δεκαετίες, μια Αμερικανίδα επιλέγει τη θαμμένη και ξεχασμένη υπόθεση Γκαλίντεθ ως θέμα για τη διατριβή της. Έχουμε λοιπόν δύο επίπεδα: το ιστορικό και το μυθιστορηματικό, την ψυχροπολεμική δεκαετία του ΄50 και την αποϊδεολογικοποιημένη του ΄80. Δύο εποχές με διαφορετικό βάρος και πυκνότητα, για την έκβαση όμως της αφήγησης τραγικά όμοιες.

Ποιος είναι όμως ο Γκαλίντεθ; Οι επιζώντες μάρτυρες και τα δημόσια αρχεία, με παραχαράξεις, ιδεολογικές φορτίσεις και επιλεκτική μνήμη, δίνουν μια βεντάλια εκδοχών. Αντιφρανκιστής, αντιολοκληρωτικός, παθιασμένος Βάσκος, ανακατεμένος σε κύκλους αριστερών Ισπανών εξορίστων στη Νέα Υόρκη, διανοητής. Ταυτόχρονα, πράκτορας του FΒΙ και της CΙΑ γιατί πρέπει να τα ΄χει καλά με τους Αμερικανούς: αυτοί θα στριμώξουν τον Φράνκο και θα ευνοήσουν την αυτονόμηση των Βάσκων. Ταυτόχρονα γράφει για τον Δομινικανό δικτάτορα Τρουχίγιο, αποκαλύπτοντας τη θηριωδία και τη γελοιότητά του. Το βιβλίο αυτό δεν δέχεται να το αποσύρει, γι΄ αυτό και απάγεται, οδηγείται στον Άγιο Δομίνικο, βασανίζεται και θανατώνεται. Ήταν λοιπόν πρωτίστως ένας διπλός πράκτορας ή ένας ιδιόμορφος κοινωνικός αγωνιστής με αντιλήψεις πλατύτερες απ΄ αυτές που προσιδιάζουν σ΄ έναν κληρονομημένο τυφλό εθνικισμό;

Η υπόθεση εκτυλίσσεται στη Μαδρίτη, στη Χώρα των Βάσκων, στη Νέα Υόρκη, στον Άγιο Δομίνικο και στο Μαϊάμι όπου κινούνται Κουβανοί εξόριστοι, κυνηγημένοι Αϊτινοί, κάθε είδους φυγάδες και πράκτορες. Έτσι, το αφήγημα εμπεριέχει δύο κόσμους: τα υπόγεια των μυστικών υπηρεσιών ως προέκταση της πολιτικής και τους ανύποπτους «εισβολείς» που πληρώνουν το τίμημα της αθωότητάς τους. Δίπλα τους, στρατιές από πιόνια, ένας κόσμος με αμφίβολα κίνητρα, συζητήσιμο παρελθόν και περίπλοκες σχέσεις, ένα είδος ανθρώπων για όλες τις εποχές, χωρίς έρμα, διαλυμένων στη δίνη των γεγονότων, με τις προδοσίες να διαδέχονται η μία την άλλη.

Το σκηνικό συμπληρώνουν ορισμένοι καλά δουλεμένοι χαρακτήρες. Ο πράκτορας της CΙΑ, ψωνισμένος με την ποίηση, έχει πάντα πρόχειρους στίχους του Έλιοτ. Ο καθηγητής, που σκύβει το κεφάλι στη CΙΑ, ανήκει σ΄ όσους θέλουν να διατηρήσουν και τη ριζοσπαστικότητα και το βιοτικό τους επίπεδο. Ο γέρος πράκτορας με το ψευδώνυμο Βολταίρος(!), θυμόσοφος και κυνικός, προσφέρει ό,τι ανθρωπιά τού απέμεινε στις γάτες του κ. ά. Το αποτέλεσμα είναι μια πολυπρισματική, αποσπασματική, πληθωρική αφήγηση, με πλεονάζον υλικό που ο συγγραφέας το χρησιμοποιεί με τόση άνεση που μοιάζει να φλερτάρει με την ανεμελιά.