Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΩΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ

ΠΡΙΝ

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΖΙΑΝΤΖΗΣ

Η σύγχρονη «πειρατεία», το πολύχρωμο κίνημα για την ελεύθερη διακίνηση των ψηφιακών αγαθών, αποτελεί

μια αυθόρμητη αντίσταση εναντίον των πολυεθνικών και της κερδοφορίας τους στο χώρο των νέων τεχνολογιών, φανερώνει τη «δίψα» των ανθρώπων για την κάλυψη των σύγχρονων αναγκών και ξεσκεπάζει αρκετές από

τις αντιφάσεις του συστήματος αγοραπωλησίας των πάντων. Ωστόσο, ούτε «σκοτώνει τη μουσική»,

ούτε όμως πρόκειται να εξοντώσει τις πολυεθνικές και τα κέρδη.

Το ipod classic περηφανεύεται ότι μπορεί να αποθηκεύσει 40.000 τραγούδια. Το κόστος για να αγοράσει κάποιος τόσα πολλά τραγούδια από νόμιμες πηγές ξεπερνάει τα 80.000 ευρώ. Γίνεται φανερό ότι το πιο δημοφιλές φορητό μηχάνημα αναπαραγωγής μουσικής δεν στοχεύει μόνο σε βαθύπλουτα και εκκεντρικά άτομα που είναι διατεθειμένα να ξοδέψουν μια περιουσία για να αγοράσουν όλη αυτή τη μουσική βιβλιοθήκη.

Πέρα από τις ΗΠΑ, όπου η κυβέρνηση έχει προχωρήσει σε ένα άγριο κυνήγι μαγισσών, στον υπόλοιπο κόσμο η πειρατεία ταινιών, μουσικής και παιχνιδιών καλύπτει μεγαλύτερο μέρος της «αγοράς» από τις νόμιμες πηγές. Ακόμα και το έντυπο βιβλίο, έχοντας την παράδοση με το μέρος του κι έχοντας κυριαρχήσει για πάνω από μισή χιλιετία, νιώθει πλέον να απειλείται από τα νέα «έξυπνα» κινητά και τις φορητές συσκευές ανάγνωσης, παρά τα πλεονεκτήματα που εξακολουθεί να διαθέτει. Είναι χαρακτηριστικό ότι στη φετινή εορταστική περίοδο για πρώτη φορά οι επίσημες πωλήσεις ηλεκτρονικών βιβλίων στο μεγαλύτερο ηλεκτρονικό κατάστημα Amazon, ξεπέρασαν αυτές των παραδοσιακών. Παράλληλα, το παράνομο κατέβασμα του νέου βιβλίου π.χ. του Νταν Μπράουν υπολογίζεται πέντε φορές μεγαλύτερο από τις αντίστοιχες πωλήσεις. Μην ξεχνάμε ότι αν μια ταινία χρειάζεται 30 λεπτά για να κατέβει από το ίντερνετ, για ένα βιβλίο αρκούν 30 δευτερόλεπτα.

Πολλοί σύγχρονοι αναλυτές, που δεν προέρχονται από το μαρξιστικό στρατόπεδο, υποστηρίζουν ότι κατά βάθος η φύση του Διαδικτύου είναι κομμουνιστική. Το ίντερνετ παρομοιάζεται με την είσοδο των χωρικών του Μεσαίωνα στο κοινόχρηστο δάσος, όπου σχεδόν τα πάντα μοιράζονται. Η μεγάλη διαφορά είναι ότι αντίθετα με το Μεσαίωνα, οι σύγχρονες δυνατότητες αναπαράγουν όλα τα αγαθά του ψηφιακού δάσους άμεσα και σε απεριόριστες ποσότητες.

Η ιδιωτική ιδιοκτησία στο διαδίκτυο θεωρείται ακόμα και από νεοφιλελεύθερους οικονομολόγους περισσότερο αναχρονιστική και από τη δημόσια ιδιοκτησία στον «πραγματικό κόσμο».

Παλιά έλεγαν ότι όπως η φύση απεχθάνεται το κενό, έτσι και η αγορά απεχθάνεται το δωρεάν, όμως σήμερα πολλοί μιλούν για την «ιδεολογία του δωρεάν», δηλαδή για το πλήθος των πνευματικών αγαθών (ταινίες, μουσική, έντυπα) στα οποία μπορεί κανείς να έχει πρόσβαση μέσω του ίντερνετ «νόμιμα ή μη». Στην πραγματικότητα, δεν πρόκειται για μια νέα ιδεολογία, αλλά για ένα «δεδομένο του μάρκετινγκ», αναφέρει ο γάλλος δημοσιογράφος Μπερνάρ Πουλέ στο εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο του Το τέλος των εφημερίδων και το μέλλον της ενημέρωσης (εκδόσεις Πόλις, 2009). Το «δωρεάν» ήδη αποτελεί τη νέα οικονομική κινητήρια δύναμη, πιστεύει ο Κρις Άντερσον, διευθυντής του αμερικανικού περιοδικού Wired, ο οποίος θεωρείται ιδιοφυΐα στο μάρκετινγκ των ιδεών. Και το δωρεάν δεν περιορίζεται μόνο στη σφαίρα των πολιτιστικών αγαθών.

Χάρη στο ίντερνετ, μειώνεται ριζικά το οριακό κόστος παραγωγής και διανομής, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι οι επιχειρήσεις παραιτούνται από την επιδίωξη του κέρδους – κάτι τέτοιο θα σήμαινε ότι περνάμε αναιμικά και σόφτ στην κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας. Ο γνωστός οικονομολόγος Τζέρεμι Ρίφκιν που είχε «προφητέψει» το τέλος της εργασίας, παρατηρεί πως οι αγορές παραχωρούν τη θέση τους στα δίκτυα και η φυσική ιδιοκτησία αντικαθίσταται σταθερά από την «πρόσβαση», καθώς η ιδιοκτησία είναι ένας πολύ βραδυκίνητος θεσμός για να προσαρμοστεί στη σαρωτική ταχύτητα του πολιτισμού του νανοδευτερόλεπτου. Τι συμβαίνει λοιπόν; Μήπως η εκτίναξη των παραγωγικών δυνάμεων της κοινωνίας και ειδικά της περίφημης αυτοματοποίησης οδηγούν στην αυτοματοποιημένη περίπου κατάρρευση της αγοράς;

Στην πραγματικότητα, οι νέες τεχνολογίες και ειδικά το διαδίκτυο εκφράζουν και συμβολίζουν κατά κάποιο τρόπο τη γενικότερη εκρηκτική δυνατότητα της παραγωγικότητας της σύγχρονης εργασίας στη σημερινή εποχή, τη δυνατότητα επαναστατικοποίησης της συνολικής υλικής και πολιτιστικής ζωής, της πάλης για ελεύθερο χρόνο και κοινωνική χειραφέτηση. Αλλά φυσικά δεν ταυτίζονται με αυτή τη δυνατότητα. Εκφράζουν το γεγονός ότι οι κατακτήσεις της ανθρωπότητας δεν χωράνε στο πλαίσιο της αγοράς, συγκρούονται μαζί της, «απαιτούν» την πλήρη απελευθέρωση από την τυραννία της, από τον αναχρονισμό της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας που έχει περάσει σε ένα ανώτερο στάδιο κρίσης.

Απ’ την άλλη μεριά, η σημερινή μορφή, το περιεχόμενό τους και η γενική «χρήση» τους εκφράζουν την κυριαρχία της καπιταλιστικής αγοράς και ιδιοκτησίας. Εκφράζουν την προσπάθεια του συστήματος για την υπέρβαση των νέων «κινδύνων» και την προσαρμογή των νέων δυνατοτήτων στα όρια μιας νέας ουτοπικής «χρυσής εποχής» κερδοφορίας που αποδεικνύονται πλέον ολοκληρωτική καταστροφή για τον εργαζόμενο άνθρωπο, τη φύση και τον συνολικό φυσικό - ιστορικό πολιτισμό.

Στη σημερινή φάση αυτό που πραγματικά συμβαίνει είναι ότι οι επιχειρήσεις που έχουν σχέση με την ψηφιακή τεχνολογία δανείζουν δωρεάν ένα μεγάλο μέρος των αγαθών και των υπηρεσιών τους, όμως ταυτόχρονα αναζητούν πηγές κέρδους αλλού.

Οι εταιρείες έχουν δείξει εντυπωσιακή ικανότητα προσαρμογής στα νέα δεδομένα. Μπορεί το κέρδος τους από τις κύριες πηγές να περιορίζεται προσωρινά, αλλά μεθοδεύουν την υπέρβαση των αντιφάσεων των νέων τεχνολογιών και τη στρατηγική εκτίναξη της κερδοφορίας τους με άλλους τρόπους.

Φυσικά το πρώτο και πιο άμεσο παράπλευρο πεδίο άντλησης κερδών είναι η διαφήμιση. Ωστόσο αυτή δεν περιορίζεται στην αξιοποίηση της τρέχουσας διαφημιστικής πίτας, αλλά συνδέεται και στοχεύει στην ανάδειξη και τη διακίνηση παράγωγων προϊόντων και αναγκών κάθε είδους, όπως η προώθηση επί πληρωμή καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων (π.χ. διανομή δωρεάν CD με το νέο άλμπουμ ενός καλλιτέχνη, καθώς η δισκογραφική εταιρεία και ο ίδιος ελπίζουν να κερδίσουν χρήματα μέσω συναυλιών ή των εμφανίσεών του σε νυχτερινό κέντρο).

Μπορεί ο νέος δίσκος του Γιάννη Πάριου ή του Νότη Σφακιανάκη να μοιράστηκε «δωρεάν» από κυριακάτικες εφημερίδες, όμως τα μεγάλα κέρδη προέρχονται από το «νυχτοκάματο», από τις φιάλες του ουίσκι και τα πανέρια με τα γαρίφαλα... Βασικό πρότυπο αυτής της προώθησης νέων προϊόντων, αναγκών αλλά και ιδεολογικών προτύπων είναι η τηλεόραση παλαιού και νέου ψηφιακού τύπου.

Αν το «δωρεάν» δεν έφερνε πολλαπλά οικονομικά αλλά και άλλου είδους κέρδη, δεν θα γυρίζονταν πανάκριβες σειρές και παραγωγές οι οποίες προσφέρονται ελεύθερα στις τηλεοπτικές συχνότητες, στα ραδιοκύματα και τις ιστοσελίδες.

Ωστόσο από μέρος των πολυεθνικών η ανοχή, η «ενότητα και η αντίθεσή» τους απέναντι στην πειρατεία καταλήγει σε αυτή τη φάση σε μια γιγαντιαία προπαρασκευαστική επιχείρηση μάρκετινγκ για τη διεύρυνση γενικότερα της κλονιζόμενης απ’ την κρίση αγοράς και τη χαρτογράφηση ενός τεράστιου εθνικού και παγκόσμιου «πελατολογίου» για κάθε είδους εν δυνάμει νέα προϊόντα. Μην ξεχνάμε ότι τα πρώτα χρόνια η ελεύθερη διακίνηση λογισμικού αποτέλεσε κράχτη για την εξοικείωση της αγοράς με το διαδίκτυο.

Χαρακτηριστικό είναι ότι το 1981 υπήρχαν 215 υπολογιστές συνδεμένοι με το διαδίκτυο ενώ σήμερα οι χρήστες αγγίζουν τα δύο δισεκατομμύρια. Πέρα από το μεγάλο κίνδυνο για τα δημοκρατικά δικαιώματα, τον έλεγχο και την καταστολή που αυτό το τεράστιο μάρκετινγκ εγκυμονεί, πολιτική των πολυεθνικών είναι σε πρώτη φάση να περιοριστεί η πειρατεία και να προσαρμοσθεί στο πλαίσιο της διαφημιστικής αναπαραγωγής των συμφερόντων τους. Σαν στρατηγικό στόχο όμως έχουν να επιβάλουν σταδιακά δρακόντεια μέτρα θωράκισης των «πνευματικών δικαιωμάτων» και εκτίναξης της εκμετάλλευσης των παραγωγών και των καταναλωτών αυτής της τεράστιας αγοράς.

Επιπλέον, στο πλαίσιο αυτό υπάρχουν προσφορές διαφορετικών ποιοτήτων και ταχυτήτων, όπως το λεγόμενο freemium. Έτσι ονομάζουν οι Αμερικανοί την προσφορά που είναι δωρεάν για το πλατύ κοινό, αλλά επί πληρωμή για μια μειονότητα που θέλει μια υπηρεσία υψηλής ποιότητας.

Ωστόσο, όσος δωρεάν «Σαίξπηρ» και αν παρέχεται, αυτό που δεν προσφέρεται δωρεάν είναι η κλασική και η σύγχρονη παιδεία, δηλαδή το εργαλείο που επιτρέπει το φιλτράρισμα, την επιλογή, την αξιολόγηση των δωρεάν προσφερόμενων προϊόντων και υπηρεσιών. Όσο πιο ταξική γίνεται η παιδεία, όσο βαθαίνει ο κοινωνικός αποκλεισμός, τόσο θα βαθαίνει και ο διαχωρισμός ανάμεσα στους καταναλωτές των δωρεάν προϊόντων της μαζικής, της εμπορευματοποιημένης κουλτούρας και σε μια ελίτ που θα βρίσκεται στην καρδιά ή στις παρυφές των κέντρων των αποφάσεων.