Η αιγυπτιακή εξέγερση ως άμεση συνέπεια του παγκόσμιου καπιταλισμού

tvxs

Όταν οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν ένα σκοτεινό μέλλον, σε μια χώρα η οποία βρίσκεται υπό την ομηρία ενός διεφθαρμένου καθεστώτος που αποσταθεροποίησε την οικονομία της μέσω αυτού που η CIA ονόμασε «επιθετική επιδίωξη οικονομικών μεταρρυθμίσεων για την προσέλκυση ξένων επενδύσεων» (με άλλα λόγια, την ιδιωτικοποίηση και πώληση του χρηματοπιστωτικού συστήματος της χώρας της σε διεθνείς καρχαρίες), η αναμονή δεν είναι αρκετή για να αλλάξει αυτό το μέλλον.

Ο Mohamed Bouazizi, ο 26χρονος Τυνήσιος που αποτέλεσε τον καταλύτη αυτής της επανάστασης, δεν αυτοπυρπολήθηκε σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την αδυναμία του να ψηφίζει, αλλά λόγω της αγωνίας για το καθεστώς εργασίας του σε μια χώρα με ανεργία 15,7%. Τα έξι άλλα άτομα στην Αλγερία, την Αίγυπτο και τη Μαυριτανία που ακολούθησαν ήταν επίσης άνεργοι.

Το ζοφερό οικονομικό περιβάλλον της Τυνησίας ήταν άμεσο αποτέλεσμα της ολοένα και πιο «φιλελεύθερης» πολιτικής της απέναντι στους ξένους κερδοσκόπους. Από τις πέντε χώρες που καλύπτονται από τον «Δείκτη Διατομεακών Επενδύσεων» της Παγκόσμιας Τράπεζας, η Τυνησία είχε τους λιγότερους περιορισμούς στις ξένες επενδύσεις. Είχε ανοίξει όλους τους τομείς της οικονομίας της στην ξένη μετοχική ιδιοκτησία, με εξαίρεση τον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας.

Η Αίγυπτος υιοθέτησε μια παρόμοια ασύδοτη «έλα-πάρε» πολιτική. Από το 2004 έως το 2008, ενώ η παγκόσμια οικονομική κρίση τροφοδοτούνταν από το τραπεζικό σύστημα των ΗΠΑ και την αρπακτική του μηχανή των τοξικών κεφαλαίων, το καθεστώς Μουμπάρακ συμμετείχε με έναν διαφορετικό τρόπο. Ο Μουμπάρακ δεν φόρτωνε με ενυπόθηκα δάνεια υψηλού κινδύνου (subrime) τους Αιγύπτιους - αντ' αυτού αποδύθηκε σε μια οικονομική στρατηγική που συνεπαγόταν την πώληση μεγάλων κομματιών των τραπεζών της Αιγύπτου στον υψηλότερο διεθνή πλειοδότη.

Το αποτέλεσμα ήταν ένα πραγματικό «πανηγύρι» εξαγορών-αρπαγών από εξωτερικές τράπεζες, στην καρδιά του Καΐρου. Η επιδρομή ξεκίνησε με την ελληνική Τράπεζα Πειραιώς να λαμβάνει το 70% των μετοχών της Αιγυπτιακής Εμπορικής Τράπεζας το 2005, και περιελάμβανε την πώληση της Τράπεζας της Αλεξάνδρειας, μιας από τις τέσσερις μεγαλύτερες κρατικές τράπεζες, στην ιταλική τράπεζα Gruppo Sanpaolo IMI το 2006. Για τα επόμενα δύο χρόνια, «καυτό» χρήμα έρεε στην Αίγυπτο, καθώς διεθνείς τράπεζες επέβαλλαν την παρουσία τους στην Αίγυπτο και το χρηματοπιστωτικό της σύστημα, πριν η ένταση υποχωρήσει το 2008.

Ενώ οι ξένες τράπεζες έστηναν τις επιχειρήσεις τους, η Αίγυπτος συγχρόνως απάλειψε τη γραφειοκρατία και τους περιορισμούς για τις ξένες επενδύσεις σε ακίνητα, μέσω του διάταγματος υπ' αριθμόν 583. Αυτό μετέτρεψε τη χώρα, που αποτελούσε ήδη δημοφιλή τουριστικό προορισμό, σε πόλο έλξης της παγκόσμιας κτηματομεσιτικής κερδοσκοπίας. (Κάτι που δούλεψε πολύ καλά για την Ιρλανδία.) Ακόμη και ένα από τα κεφάλαια της Goldman Sachs μπήκε στο παιχνίδι, αγοράζοντας ένα μεγάλο μέρος της Palm Hills Development SAE (μιας κτηματομεσιτικής επιχείρησης πολυτελών ακινήτων) αξίας 70 εκατομμυρίων δολαρίων.

Άλλες χώρες της περιοχής, όπως η Ιορδανία, όπου το ποσοστό ανεργίας είναι 13.4%, και το ποσοστό φτώχειας 14.2% (όπως στις ΗΠΑ), προσπάθησαν να μιμηθούν τις πολιτικές «ανοίγματος» της Αιγύπτου, σε διάφορους βαθμούς. Γι' αυτό και 8 από τις 21 τράπεζες που λειτουργούν στην Ιορδανία είναι πλέον ξένης ιδιοκτησίας, καθώς και η ασφαλιστική αγορά της κυριαρχείται από την MetLife American Life Insurance Company, με έδρα τις ΗΠΑ. Αλλά ήταν η Αίγυπτος που το έκανε καλύτερα.

Από το 2004 έως το 2009, η Αίγυπτος προσέλκυσε ξένα κεφάλαια αξίας 42 δισεκατομμυρίων δολαρίων, ως ένας από τους κορυφαίους «προορισμούς» για επενδύσεις στη Μέση Ανατολή και την Αφρική. Η είσοδος «ζεστού» χρήματος έγινε εύκολη, χωρίς κανένα περιορισμό στις ξένες επενδύσεις ή επαναπατρισμό των κερδών, και χωρίς φόρους επί των μερισμάτων, των κεφαλαιακών κερδών ή των τόκων ομολόγων των εταιριών. Ως αποτέλεσμα, ο όγκος συναλλαγών στο αιγυπτιακό χρηματιστήριο διογκώθηκε περισσότερο από δώδεκα φορές στο διάστημα μεταξύ 2004 και το πρώτο εξάμηνο του 2009.

Η Αίγυπτος και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα εξάλειψαν ακόμη και τις ελάχιστες κεφαλαιακές απαιτήσεις για επενδύσεις, γεγονός που σημαίνει ότι οι κερδοσκόποι μπορούσαν να αγοράζουν ό,τι ήθελαν, χωρίς να ρίξουν χρήματα στο τραπέζι, μια πρακτική που δεν τους παρότρυνε ακριβώς να παραμείνουν εκεί για πολύ.

Όμως, όπως διδαχθήκαμε στις ΗΠΑ, ό,τι ανεβαίνει ψηλά με τεχνητό ήλιο παίρνει τον κατήφορο υπό την επίδραση της πραγματικής βαρύτητας. Ξεκινώντας από το δεύτερο εξάμηνο του 2009, οι τιμές του πετρελαίου έπεσαν και οι ξένες τράπεζες πετσόκοψαν τη συμμετοχή τους σε κεφάλαια στα αραβικά έθνη. Το ζεστό χρήμα άρχισε να «κρυώνει». Ακόμη και στα πλούσια σε πετρέλαιο ΗΑΕ, η ταχύτητα εκροής κεφαλαίων οδήγησε σε υποχώρηση των ξένων κεφαλαίων στα επίπεδα που ήταν το 2004, καταδεικνύοντας πόσο εφήμερα, απατηλά, ευμετάβλητα και ανεύθυνα είναι τα διεθνή κερδοσκοπικά κεφάλαια. Όταν το ζεστό χρήμα κρυώνει, πηγαίνουν αλλού, αφήνοντας τεράστια οικονομική ερήμωση στο πέρασμά τους.

Δεν αποτελεί έκπληξη ότι, αυτές οι ξένες κερδοσκοπικές στρατηγικές δεν έφεραν ούτε μείωση της φτώχειας ούτε περισσότερες θέσεις εργασίας. Πράγματι, το ακόρεστο κυνήγι μεγάλων επενδύσεων, είτε από τράπεζες, είτε από κερδοσκοπικά αμοιβαία κεφάλαια (hedge funds), είτε από ιδιωτικά επενδυτικά κεφάλαια, όπως συμβαίνει αναπόφευκτα, είχε το αντίθετο αποτέλεσμα.

Κάθε φορά που ζεστό χρήμα επικεντρώνεται σε μια γεωγραφική θέση ή χρηματοοικονομικό προϊόν, δημιουργεί την εντύπωση οικονομικής ενίσχυσης (όπως με την αύξηση του ΑΕΠ μας (σ.μ. των ΗΠΑ), βασιζόμενου στις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες, για παράδειγμα). Όμως, κατά την έξοδό του, αυτή η οφθαλμαπάτη αντικαθίσταται από σκληρή πτώση.

Τον Μάρτιο του 2010, σε μια προσπάθεια να διατηρήσει την είσοδο ξένου κεφαλαίου, το Υπουργείο Επενδύσεων της Αιγύπτου παρουσίασε τις αρετές της χώρας στους επενδυτές σε ένα γυαλιστερό φυλλάδιο «Επενδύστε στην Αίγυπτο». Το έγγραφο μνημονεύει με υπερηφάνεια την Αίγυπτο ως έναν από τους 10 κορυφαίους «Μεταρρυθμιστές» του κόσμου, όπως αναφέρεται από την Παγκόσμια Τράπεζα και την International Finance Corporation (IFC). Ο ορισμός του «μεταρρυθμιστή» για την Παγκόσμια Τράπεζα δεν έχει να κάνει με τις συνθήκες ζωής των πολιτών, αλλά με τον βαθμό και την ταχύτητα με την οποία «καυτό» διεθνές χρήμα μπορεί να διακινηθεί προς τα μέσα και προς τα έξω από μια χώρα. Η Αίγυπτος ήταν στην λίστα των 10 καλύτερων «μεταρρυθμιστών» του κόσμου για τέσσερα από τα πέντε τελευταία χρόνια (μια διάκριση που μοιράζεται από κοινού με την Κολομβία, όπου η αστική ανεργία έχει ξεπεράσει το 13%).

Τραγική ειρωνεία: το ενημερωτικό φυλλάδιο του Υπουργείου λειτούργησε σαν κράχτης για το μεγάλο πληθυσμό αποφοίτων κολλεγίου που εισέρχονται στην αγορά εργασίας κάθε χρόνο - 325.000. Οι ίδιοι αυτοί απόφοιτοι αποτελούν τον πυρήνα της πρόσφατης επανάστασης. Απέτυχαν να βρουν επαρκείς θέσεις εργασίας και βρίσκονται αντιμέτωποι με ένα επίσημο ποσοστό ανεργίας μόλις κάτω του 10% (αν και, παρόμοια με τις ΗΠΑ, ο αριθμός αυτός δεν λαμβάνει υπόψη την υποαπασχόληση, κακή ποιότητα θέσεων εργασίας ή μακροπρόθεσμες προοπτικές). Εν τω μεταξύ, το 20% της Αιγύπτου ζει σε συνθήκες φτώχειας (σε σύγκριση με 14% και αυξανόμενο στις ΗΠΑ) και 10% του πληθυσμού ελέγχει 28% του συνολικού εισοδήματος των νοικοκυριών (σε σύγκριση με 30% στις ΗΠΑ).

Όταν μια χώρα εναποθέτει την οικονομική ευημερία του πληθυσμού της και το χρηματοπιστωτικό της σύστημα στις επιδιώξεις του οποιουδήποτε για «καλές επενδύσεις», οι παρενέργειες θα είναι σημαντικές. Ο ενυπόθηκος δανεισμός υψηλού κινδύνου μπορεί να μην ήταν ένα από τα προβλήματα της Αιγύπτου όπως ήταν στις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά η δυστοκία ξένων επενδύσεων σε ακίνητα ήταν. Επίσης, ξένες τράπεζες έπεισαν την Αίγυπτο να εκδώσει πολύπλοκα χρεόγραφα με απίστευτα παράγωγα (derivatives) μέσα τους (εικόνες που θυμίζουν Ελλάδα). Οι εν λόγω τίτλοι σημείωσαν θεαματική πτώση αξίας καθώς οι ξένοι κερδοσκόποι άρχισαν να τα αποφεύγουν επίτηδες. [...]

Οι πολίτες που διαμαρτύρονται στους δρόμους από την Ελλάδα μέχρι την Αγγλία, και ακόμα περισσότερα, από την Τυνησία μέχρι την Αίγυπτο, μπορεί να εξεγείρονται για εθνικούς λόγους και εναντίον επιμέρους κυβερνήσεων, αλλά μοιράζονται ένα κοινό δεσμό. Εξεγείρονται εναντίον ενός κόσμου που προσφέρει παράνομα κέρδη στους πλούσιους επενδυτές, ενώ ρίχνει τον λογαριασμό στους απλούς ανθρώπους. Αυτός ο δεσμός είναι παγκόσμιος. Σχετικές διαμαρτυρίες θα μπορούσαν να φθάσουν στην Κολομβία και τη Γκάνα - και ίσως μια μέρα, και στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Γιατί στις Ηνωμένες Πολιτείες, τα οικονομικά στατιστικά στοιχεία δεν είναι καλύτερα. Με βάση ορισμένα μέτρα, όπως η εισοδηματική ανισότητα, είναι χειρότερα από ό,τι στην Αίγυπτο. Αλλά δεν έχουμε κανένα κακό δικτάτορα για να είναι κοινός στόχος για μια, ας πούμε, αμερικανική οικονομική επανάσταση. Εδώ, επιλέγουμε ελεύθερα τους πολιτικούς που κάνουν καμπάνιες με εταιρικά κεφάλαια και απορρυθμίζουν το χρηματοπιστωτικό μας σύστημα, που διασώζουν ολόκληρες τράπεζες αντί μεμονωμένων κατόχων στεγαστικών δανείων, και που διατηρούν τα εταιρικά φορολογικά έσοδα χαμηλά, ενώ παράλληλα αυξάνουν τους ελέγχους σε μικρές επιχειρήσεις και αγωνιζόμενους ιδιώτες. Εδώ, εκλέγουμε τους ηγέτες που κυβερνούν την αυξανόμενη εισοδηματική ανισότητά μας, και αναρωτιούνται πώς η Wall Street μπορεί να πληρώνει η ίδια άλλον ένα γύρο μπόνους ρεκόρ.

Από την άποψη αυτή, όσο δύσκολες κι αν είναι οι συνθήκες στη Μέση Ανατολή, μπορεί να υπάρχουν περισσότερες ελπίδες να αναδυθεί μια οικονομική αλλαγή από αυτούς τους εξεγερμένους πληθυσμούς. Μπορεί να μην έρθει από μια απλή ανατροπή του σημερινού καθεστώτος, δεδομένων των περιχαρακωμένων στρατηγικών «απελευθέρωσης», αλλά είναι σίγουρα μια εξαιρετική αρχή.