http://www.onalert.gr
Θα μπορούσε η κατάσταση να γίνει κακή; Εννοώ πολύ κακή –όπως λέμε Μεγάλο Κραχ ή παγκόσμιος πόλεμος; Ένα κατακλυσμιαίο γεγονός από εκείνα που η γενιά μου έμαθε να πιστεύει ότι ανήκουν μόνο στα βιβλία Ιστορίας;
Το βέβαιο είναι ότι στην Ευρώπη πλανάται ένα κακό προαίσθημα. Σε ομιλία του στο Βερολίνο χθες, ο Πολωνός υπουργός Εξωτερικών κ. Radoslaw Sikorski, προειδοποίησε: «Βρισκόμαστε στο χείλος του γκρεμού… Μάλλον είμαι ο πρώτος ΥΠΕΞ της Πολωνίας στην ιστορία που εκστομίζει κάτι τέτοιο, αλλά το λέω: Φοβάμαι την γερμανική ισχύ λιγότερο απ’όσο αρχίζω να φοβάμαι την γερμανική απραξία.»
Ο Γάλλος πρόεδρος κ. Sarkozy είπε πρόσφατα: «Αν το ευρώ ξετιναχτεί, θα ξετιναχτεί η Ευρώπη. Είναι η εγγύηση για ειρήνη σε μια ήπειρο που έχει ζήσει φριχτούς πολέμους».
Οι Ευρωπαίοι πολιτικοί συχνά υποκύπτουν στην πρόκληση του τρόπου που προκαλεί η απειλή πολέμου, για να αντλήσουν υποστήριξη στο αγαπημένο τους ευρωπαϊκό έργο. Σε ομαλές εποχές, ελάχιστοι Ευρωπαίοι παίρνουν στα σοβαρά τέτοιες κουβέντες.
Αντιθέτως μάλιστα, οι κουβέντες για πόλεμο ακούγονται εντελώς αφύσικες σε ανθρώπους που μεγάλωσαν στην πλούσια, ειρηνική δυτική Ευρώπη. Εχω ζήσει όλη την ζωή μου σε έναν κόσμο όπου, ανεξάρτητα από τα πάνω και τα κάτω του, τα πράγματα κυλούσαν όλο και καλύτερα. Ο ναζισμός ηττήθηκε, δικτατορίες έπεσαν σε Ισπανία, Πορτογαλία και Ελλάδα, η σοβιετική αυτοκρατορία κατέρρευσε, το απαρχάιντ έληξε στη Νότιο Αφρική.
Η ειρήνη και η ευμάρεια έγιναν ο κανόνας για την γενιά μου στην Δύση. Ήταν εύκολο να ξεχαστεί ότι αυτό το γεγονός μας απομόνωνε από τον υπόλοιπο κόσμο. Διαβάζοντας ένα βιβλίο που έγραψε πρόσφατα ο Κινέζος ακαδημαϊκός κ. Yan Xuetong, με συνεπήρε μια φράση: «Στην διάρκεια της πολιτιστικής επανάστασης, βλέπαμε συχνά ανθρώπους να πεθαίνουν από το ξύλο, οπότε κάπου αποκτήσαμε μια ανοσία με το θέμα».
Ωστόσο, τα τελευταία 30 χρόνια, η ελπίδα για ειρήνη, ευμάρεια και έναν λογικό βαθμό άνεσης, μεταδόθηκε πέρα από τις προνομιακές περιοχές της Δύσης. Την Κίνα της Πολιτιστικής Επανάστασης διαδέχτηκε η Κίνα των εμπορικών κέντρων και των εργοστασίων. Η Ινδία της Μητέρας Τερέζας αντικαταστάθηκε εν μέρει από την Ινδία της επανάστασης της Πληροφορικής.
Η παγκοσμιοποίηση έκανε τον πλανήτη να δείχνει πιο ασφαλής και πιο ομογενής, καθώς οι νέες μεσοαστικές τάξεις της Ασίας και της ανατολικής Ευρώπης υιοθετούσαν τις ανέσεις και τις αξίες του καπιταλισμού. Η παγκόσμια ειρήνη, που στην ψυχροπολεμική περίοδο εξαρτιόταν, όπως έδειχνε, από τα πυρηνικά όπλα, έμοιαζε πια να επαφίεται στο διεθνές εμπόριο και τον κοινό εναγκαλισμό του καταναλωτισμού.
Μέχρι την παγκόσμια οικονομική κρίση, οι κουβέντες που ακούγονταν στο τραγούδι της προεκλογικής εκστρατείας του Tony Blair το 1997, έδειχναν να πιάνουν το πνεύμα της εποχής: «Μόνο καλύτερα μπορούν να γίνουν τα πράγματα».
Μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers το 2008, ανακαλύψαμε ότι τα πράγματα μπορούν σίγουρα να γίνουν χειρότερα. Το θέμα είναι: Πόσο χειρότερα;
Ο κίνδυνος σοβαρής οικονομικής κρίσης στην Ευρώπη είναι μεγάλος. Οι απειλές για χρεοκοπίες κρατών και διάλυση του ευρώ αυξάνονται –και μαζί τους αυξάνονται οι απειλές κατάρρευσης τραπεζών, κοινωνικού πανικού, βαθιάς ύφεσης και μαζικής ανεργίας. Κάτι σαν την σύγχρονη εκδοχή του Μεγάλου Κραχ.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, ως σύνολο, είναι η μεγαλύτερη οικονομία του πλανήτη –οπότε το οικονομικό χάος αναπόφευκτα θα έχει παγκόσμιες επιπτώσεις. Θα παγώσει το εμπόριο και θα απειλήσει το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα.
Το μάθημα του Μεγάλου Κραχ του ’30 είναι ότι η παγκόσμια ύφεση αποδυναμώνει τις δημοκρατίες, προκαλεί αύξηση ριζοσπαστικών νέων πολιτικών δυνάμεων και, εντέλει, κλιμακώνει τον κίνδυνο διεθνούς σύρραξης.
Σε μια σύγχρονη εκδοχή της δεκαετίας του 1930, θα βλέπαμε μια νέα γενιά εθνικιστών πολιτικών να ανέρχεται στην Ευρώπη, μέσα σε περιβάλλον οικονομικού χάους και διάλυσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι εντάσεις θα αυξάνονταν και εκτός της Ευρώπης, καθώς η διεθνής οικονομία θα χειροτέρευε. Οι αλλαγές στις ισορροπίες δυνάμεων με την Ασία θα επιταχύνονταν, με την ανερχόμενη Κίνα να αντιμετωπίζει μια αποδυναμωμένη Αμερική. Στην Κίνα όσο και στην Αμερική, ο εθνικισμός και ο προστατευτισμός θα αύξαναν την επιρροή τους λόγω της οικονομικής κρίσης.
Αυτά τα σενάρια δεν είναι απίθανα. Ωστόσο, παρά τους παραλληλισμούς, και πάλι εγώ δεν μπορώ να πιστέψω ότι επιστρέφουμε στο ’30. Και υπάρχουν τρεις βασικοί λόγοι για τους οποίους πιστεύω ότι μάλλον θα γλιτώσουμε.
Πρώτον, είναι η ίδια η γνώση για το τι πήγε στραβά 80 χρόνια πριν, ίσως βοηθήσει τους πολιτικούς να αποφύγουν τα ίδια λάθη. Η επίμονη έμφαση της Κίνας στην ανάγκη μιας «ειρηνικής ανέλιξης» οφείλεται σε ένα βαθμό στην γνώση των φριχτών σφαλμάτων που έκανε η Αυτοκρατορία της Ιαπωνίας.
Δεύτερον, υπάρχει το λογικό επιχείρημα ότι τα 66 χρόνια ειρήνης ανάμεσα στις μεγάλες δυνάμεις και τα αναπτυσσόμενα έθνη από το 1945, είναι το αποτέλεσμα της προόδου του πολιτισμού μάλλον, παρά ένα τυχερό γύρισμα στον κύκλο της παγκόσμιας ιστορίας. Στο βιβλίο του “The Better Angels of Our Nature”, ο κ. Steven Pinker του Πανεπιστημίου του Harvard, ισχυρίζεται ότι το ανθρώπινο γένος γίνεται όλο λιγότερο πολεμόχαρο και ότι «σήμερα ίσως ζούμε στην πιο ειρηνική περίοδο της ανθρώπινης ιστορίας».
Τέλος, ο ανεπτυγμένος κόσμος έχει ως σημείο αναφοράς ένα πολύ υψηλότερο επίπεδο αφθονίας απ’όσο στο ’30. Σε ένα οικονομικό κραχ, ο κόσμος μπορεί και πάλι να χάσει τις αποταμιεύσεις, τη δουλειά και το σπίτι του, αλλά είναι λιγότερο πιθανό να πέσει σε απόλυτη ένδεια. Ως εκ τούτου, ίσως είναι λιγότερο επιρρεπής σε πολιτικό φονταμενταλισμό. Η οικονομία της Λετονίας συρρικνώθηκε 18% το 2009 αλλά στις πρόσφατες εκλογές αναδείχθηκαν στην εξουσία δύο κεντρώα κόμματα. Στην Ισπανία η ανεργία είναι ήδη πάνω από 22% και πάνω από 45% μεταξύ των νέων, όμως τις πρόσφατες εκλογές κέρδισε ένα κεντροδεξιό κόμμα.
Οπότε, αν και ο κίνδυνος σοβαρής οικονομικής κρίσης είναι πολύ πραγματικός, δεν πιστεύω ότι κινδυνεύουμε να κυλήσουμε σε πόλεμο. Όμως, ίσως αυτό οφείλεται απλώς στην έλλειψη φαντασίας κάποιου που ήταν αρκετά τυχερός ώστε να μεγαλώσει σε μια εποχή απαράμιλλης ειρήνης και αφθονίας.
ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΤΟΥ ΠΟΛΩΝΟΥ ΥΠΕΞ
Οι Financial Times φιλοξενούν άρθρο του υπουργού Εξωτερικών της Πολωνίας Radoslaw Sikorski, που ουσιαστικά είναι όσα υποστήριξε στην ομιλία του στο Βερολίνο.
''Η Γερμανία δεν είναι θύμα της ασωτίας των άλλων
Η διάσπαση της ευρωζώνης θα προκαλέσει κρίση με διαστάσεις Αποκάλυψης, που θα ξεπεράσουν το χρηματοοικονομικό μας σύστημα. Από τη στιγμή όπου θα επικρατήσει η λογική "ο καθένας ας σώσει το τομάρι του", πώς θα μπορούμε να εμπιστευτούμε ότι θα λειτουργήσουμε όλοι με τον κοινοτικό τρόπο και πώς θα αντισταθούμε στον πειρασμό να παρέμβουμε και σε άλλους τομείς όπως το εμπόριο;
Θα ήθελε πραγματικά κάποιος "να ποντάρει στη μάνα" ότι θα επιβιώσει ο θεμέλιος λίθος, η Ευρωπαϊκή Ένωση, παρά τη διάσπαση της ευρωζώνης; Τα άσχημα διαζύγια, άλλωστε, είναι πιο συχνά από ό,τι τα συναινετικά.
Εάν δεν θέλουμε να κινδυνεύσουμε με μερική αποσύνθεση της Ε.Ε., τότε το δίλημμα είναι τόσο απόλυτο όσο είναι και για τις ομοσπονδίες: βαθύτερη ενοποίηση ή κατάρρευση. Τα βήματα προς μεγαλύτερη δημοσιονομική πειθαρχία των χωρών-μελών είναι προς τη σωστή κατεύθυνση. Οι υπουργοί Οικονομικών, κατά την κατάρτιση των εθνικών προϋπολογισμών, θα πρέπει να δείξουν τα βιβλία τους και στους εταίρους τους. Τα μέλη της ευρωζώνης που παραβιάζουν το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης θα πρέπει να αντιμετωπίσουν κυρώσεις που θα είναι σχεδόν αδύνατον να μπλοκάρουν. Οι αρχές αυτές δεν πρέπει να παρουσιαστούν ως κοινοτικές οδηγίες, αλλά ως νέοι κανόνες.
Επίσης, καθώς το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο καταρτίζει νέους κανόνες, θα πρέπει να καταστήσει και την ΕΚΤ σωστή κεντρική τράπεζα, ύστατο δανειστή, που θα υποστηρίζει την αξιοπιστία όλης της ευρωζώνης. Χρειάζονται, όμως, περισσότερα.
Είναι κρίσιμο να διατηρήσουμε τη συνοχή ανάμεσα στην ευρωζώνη και στα υπόλοιπα μέλη της Ε.Ε. Αντί να οργανώνουμε ξεχωριστές συνόδους για τη ζώνη του ευρώ ή αποκλειστικές συναντήσεις των υπουργών Οικονομικών, μπορούμε να συνεχίσουμε την πρακτική που ισχύει και σε άλλα ευρωπαϊκά φόρα, όπου μπορούν όλοι να παρευρίσκονται, αλλά δικαίωμα ψήφου θα έχουν μόνο τα μέλη.
Κρίσιμο θέμα είναι εάν η Βρετανία, αυτό το τόσο σημαντικό μέλος της Ε.Ε., μπορεί να στηρίξει τις μεταρρυθμίσεις. Η κατάρρευση της ευρωζώνης θα μπορούσε να πλήξει σημαντικά τη βρετανική οικονομία. Το συνολικό χρέος των νοικοκυριών, των επιχειρήσεων και του κράτους στη Βρετανία ξεπερνά το 400% του ΑΕΠ. Είναι τόσο σίγουρο το Λονδίνο ότι οι αγορές θα το στηρίξουν;
Εμείς θα προτιμούσαμε να γίνει μέλος η Βρετανία. Εάν, όμως, δεν μπορεί, τότε ας επιτρέψει σε εμάς να προχωρήσουμε. Και σας παρακαλώ, εξηγήστε στον βρετανικό λαό ότι οι ευρωπαϊκές αποφάσεις δεν είναι διαταγές των Βρυξελλών, αλλά αποτέλεσμα συμφωνιών στις οποίες ελεύθερα συμμετέχετε.
Η Πολωνία μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στη διάσωση της Ευρώπης. Τα τελευταία 4 χρόνια, η συνολική αύξηση του ΑΕΠ ήταν της τάξεως του 15,4%. Ο μέσος όρος στην Ε.Ε. ήταν -0,4%. Σε όσους θέλουν να διασπάσουν την Ευρώπη απαντώ: μήπως θα ήταν καλύτερα να προχωρήσουμε στη φυσική διάσπαση των χωρών της Ευρώπης που αναπτύσσονται και εκείνων που δεν αναπτύσσονται; Σας προειδοποιώ, όμως: πλέον δεν θα συμμορφώνονται όλοι με τα στερεότυπα. Ήμασταν μία από τις πρώτες χώρες που θέσαμε στο Σύνταγμά μας άρθρο για το φρένο χρέους και δεν επαναπαυόμαστε στις δάφνες μας.
Όταν θα λήξει η θητεία αυτού του κοινοβουλίου, η Πολωνία θα πληροί τα κριτήρια για να γίνει μέλος της ευρωζώνης. Κι αυτό γιατί θέλουμε να ευδοκιμήσουμε. Και σκοπεύουμε να γίνουμε μέλος της ευρωζώνης. Αλλά έχουμε πολλά να ζητήσουμε από τη Γερμανία.
Ζητούμε από το Βερολίνο να παραδεχθεί ότι έχει ευνοηθεί περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο από την τρέχουσα διευθέτηση των πραγμάτων και ότι, κατά συνέπεια, έχει τη μεγαλύτερη υποχρέωση να τη διατηρήσει. Όπως γνωρίζει πολύ καλά και η ίδια, η Γερμανία δεν είναι το αθώο θύμα της ασωτίας των άλλων. Επιπλέον, όπως θα έπρεπε να γνωρίζει καλύτερα από οποιονδήποτε άλλον, παραβίασε το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης και οι τράπεζές της ριψοκίνδυνα αγόραζαν επίφοβα ομόλογα.
Καθώς οι επενδυτές ρευστοποιούν τα ομόλογα των χωρών που έχουν βρεθεί στο στόχαστρο και στρέφονται στην ασφάλεια, το κόστος δανεισμού της Γερμανίας έχει μειωθεί σε χαμηλότερο επίπεδο από ό,τι θα ήταν υπό κανονικές συνθήκες. Εάν, όμως, οι γειτονικές οικονομίες της Γερμανίας βαλτώσουν ή καταρρεύσουν, τότε θα υποφέρει και η ίδια.
Η αποστροφή της στον πληθωρισμό είναι κατανοητή. Θα πρέπει, ωστόσο, να εκτιμήσει ότι ο κίνδυνος της κατάρρευσης είναι πλέον πολύ μεγαλύτερος. Ο Juergen Habermas, πολύ σοφά είπε: «Εάν καταρρεύσει το ευρωπαϊκό οικοδόμημα, τότε κανείς δεν ξέρει πόσος χρόνος θα χρειαστεί για να φτάσουμε πάλι στο status quo. Θυμηθείτε τη γερμανική επανάσταση το 1848: όταν κατέρρευσε, χρειαστήκαμε 100 χρόνια για να φτάσουμε σε κάποιο επίπεδο δημοκρατίας».
Τι θεωρώ -ως υπουργός Εξωτερικών της Πολωνίας- μεγαλύτερη απειλή για την ασφάλεια και την ευημερία της χώρας; Όχι την τρομοκρατία και σίγουρα όχι τα γερμανικά τανκς. Ούτε καν τους ρωσικούς πυραύλους, που ο Πρόεδρος Dmitry Medvedev μόλις απείλησε ότι θα αναπτύξει στα σύνορα της Ε.Ε. Η μεγαλύτερη απειλή για την ασφάλεια της Πολωνίας θα ήταν η κατάρρευση της ευρωζώνης.
Ζητώ από τη Γερμανία, για το δικό της συμφέρον και για το δικό μας, να βοηθήσει την ευρωζώνη να επιβιώσει και να ευδοκιμήσει. Κανένας άλλος δεν μπορεί να το κάνει. Πιθανότατα είμαι ο πρώτος υπουργός Εξωτερικών στην Ιστορία της Πολωνίας που το δηλώνει: φοβάμαι λιγότερο τη γερμανική ισχύ από ό,τι αρχίζω να φοβάμαι τη γερμανική αδράνεια. Έχετε γίνει το απολύτως αναγκαίο έθνος της Ευρώπης. Δεν μπορείτε να αποτύχετε στην ηγεσία. Αυτό δεν σημαίνει να κυριαρχήσετε, αλλά να ηγηθείτε των μεταρρυθμίσεων.
Δεν υπάρχει τίποτα αναπόφευκτο στην εξασθένηση της Ευρώπης. Βρισκόμαστε, όμως, στα πρόθυρα του γκρεμού. Είναι η πιο τρομακτική στιγμή κατά τη διάρκεια της υπουργικής μου θητείας. Οι μελλοντικές γενιές θα μας κρίνουν γι' αυτά που θα κάνουμε, όχι γι' αυτά που δεν θα κάνουμε. Είτε θα θέσουμε τις βάσεις για ένα σταθερό μέλλον είτε θα φυγοπονήσουμε και θα συγκατανεύσουμε στην εξασθένηση.''
Θα μπορούσε η κατάσταση να γίνει κακή; Εννοώ πολύ κακή –όπως λέμε Μεγάλο Κραχ ή παγκόσμιος πόλεμος; Ένα κατακλυσμιαίο γεγονός από εκείνα που η γενιά μου έμαθε να πιστεύει ότι ανήκουν μόνο στα βιβλία Ιστορίας;
Το βέβαιο είναι ότι στην Ευρώπη πλανάται ένα κακό προαίσθημα. Σε ομιλία του στο Βερολίνο χθες, ο Πολωνός υπουργός Εξωτερικών κ. Radoslaw Sikorski, προειδοποίησε: «Βρισκόμαστε στο χείλος του γκρεμού… Μάλλον είμαι ο πρώτος ΥΠΕΞ της Πολωνίας στην ιστορία που εκστομίζει κάτι τέτοιο, αλλά το λέω: Φοβάμαι την γερμανική ισχύ λιγότερο απ’όσο αρχίζω να φοβάμαι την γερμανική απραξία.»
Ο Γάλλος πρόεδρος κ. Sarkozy είπε πρόσφατα: «Αν το ευρώ ξετιναχτεί, θα ξετιναχτεί η Ευρώπη. Είναι η εγγύηση για ειρήνη σε μια ήπειρο που έχει ζήσει φριχτούς πολέμους».
Οι Ευρωπαίοι πολιτικοί συχνά υποκύπτουν στην πρόκληση του τρόπου που προκαλεί η απειλή πολέμου, για να αντλήσουν υποστήριξη στο αγαπημένο τους ευρωπαϊκό έργο. Σε ομαλές εποχές, ελάχιστοι Ευρωπαίοι παίρνουν στα σοβαρά τέτοιες κουβέντες.
Αντιθέτως μάλιστα, οι κουβέντες για πόλεμο ακούγονται εντελώς αφύσικες σε ανθρώπους που μεγάλωσαν στην πλούσια, ειρηνική δυτική Ευρώπη. Εχω ζήσει όλη την ζωή μου σε έναν κόσμο όπου, ανεξάρτητα από τα πάνω και τα κάτω του, τα πράγματα κυλούσαν όλο και καλύτερα. Ο ναζισμός ηττήθηκε, δικτατορίες έπεσαν σε Ισπανία, Πορτογαλία και Ελλάδα, η σοβιετική αυτοκρατορία κατέρρευσε, το απαρχάιντ έληξε στη Νότιο Αφρική.
Η ειρήνη και η ευμάρεια έγιναν ο κανόνας για την γενιά μου στην Δύση. Ήταν εύκολο να ξεχαστεί ότι αυτό το γεγονός μας απομόνωνε από τον υπόλοιπο κόσμο. Διαβάζοντας ένα βιβλίο που έγραψε πρόσφατα ο Κινέζος ακαδημαϊκός κ. Yan Xuetong, με συνεπήρε μια φράση: «Στην διάρκεια της πολιτιστικής επανάστασης, βλέπαμε συχνά ανθρώπους να πεθαίνουν από το ξύλο, οπότε κάπου αποκτήσαμε μια ανοσία με το θέμα».
Ωστόσο, τα τελευταία 30 χρόνια, η ελπίδα για ειρήνη, ευμάρεια και έναν λογικό βαθμό άνεσης, μεταδόθηκε πέρα από τις προνομιακές περιοχές της Δύσης. Την Κίνα της Πολιτιστικής Επανάστασης διαδέχτηκε η Κίνα των εμπορικών κέντρων και των εργοστασίων. Η Ινδία της Μητέρας Τερέζας αντικαταστάθηκε εν μέρει από την Ινδία της επανάστασης της Πληροφορικής.
Η παγκοσμιοποίηση έκανε τον πλανήτη να δείχνει πιο ασφαλής και πιο ομογενής, καθώς οι νέες μεσοαστικές τάξεις της Ασίας και της ανατολικής Ευρώπης υιοθετούσαν τις ανέσεις και τις αξίες του καπιταλισμού. Η παγκόσμια ειρήνη, που στην ψυχροπολεμική περίοδο εξαρτιόταν, όπως έδειχνε, από τα πυρηνικά όπλα, έμοιαζε πια να επαφίεται στο διεθνές εμπόριο και τον κοινό εναγκαλισμό του καταναλωτισμού.
Μέχρι την παγκόσμια οικονομική κρίση, οι κουβέντες που ακούγονταν στο τραγούδι της προεκλογικής εκστρατείας του Tony Blair το 1997, έδειχναν να πιάνουν το πνεύμα της εποχής: «Μόνο καλύτερα μπορούν να γίνουν τα πράγματα».
Μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers το 2008, ανακαλύψαμε ότι τα πράγματα μπορούν σίγουρα να γίνουν χειρότερα. Το θέμα είναι: Πόσο χειρότερα;
Ο κίνδυνος σοβαρής οικονομικής κρίσης στην Ευρώπη είναι μεγάλος. Οι απειλές για χρεοκοπίες κρατών και διάλυση του ευρώ αυξάνονται –και μαζί τους αυξάνονται οι απειλές κατάρρευσης τραπεζών, κοινωνικού πανικού, βαθιάς ύφεσης και μαζικής ανεργίας. Κάτι σαν την σύγχρονη εκδοχή του Μεγάλου Κραχ.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, ως σύνολο, είναι η μεγαλύτερη οικονομία του πλανήτη –οπότε το οικονομικό χάος αναπόφευκτα θα έχει παγκόσμιες επιπτώσεις. Θα παγώσει το εμπόριο και θα απειλήσει το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα.
Το μάθημα του Μεγάλου Κραχ του ’30 είναι ότι η παγκόσμια ύφεση αποδυναμώνει τις δημοκρατίες, προκαλεί αύξηση ριζοσπαστικών νέων πολιτικών δυνάμεων και, εντέλει, κλιμακώνει τον κίνδυνο διεθνούς σύρραξης.
Σε μια σύγχρονη εκδοχή της δεκαετίας του 1930, θα βλέπαμε μια νέα γενιά εθνικιστών πολιτικών να ανέρχεται στην Ευρώπη, μέσα σε περιβάλλον οικονομικού χάους και διάλυσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι εντάσεις θα αυξάνονταν και εκτός της Ευρώπης, καθώς η διεθνής οικονομία θα χειροτέρευε. Οι αλλαγές στις ισορροπίες δυνάμεων με την Ασία θα επιταχύνονταν, με την ανερχόμενη Κίνα να αντιμετωπίζει μια αποδυναμωμένη Αμερική. Στην Κίνα όσο και στην Αμερική, ο εθνικισμός και ο προστατευτισμός θα αύξαναν την επιρροή τους λόγω της οικονομικής κρίσης.
Αυτά τα σενάρια δεν είναι απίθανα. Ωστόσο, παρά τους παραλληλισμούς, και πάλι εγώ δεν μπορώ να πιστέψω ότι επιστρέφουμε στο ’30. Και υπάρχουν τρεις βασικοί λόγοι για τους οποίους πιστεύω ότι μάλλον θα γλιτώσουμε.
Πρώτον, είναι η ίδια η γνώση για το τι πήγε στραβά 80 χρόνια πριν, ίσως βοηθήσει τους πολιτικούς να αποφύγουν τα ίδια λάθη. Η επίμονη έμφαση της Κίνας στην ανάγκη μιας «ειρηνικής ανέλιξης» οφείλεται σε ένα βαθμό στην γνώση των φριχτών σφαλμάτων που έκανε η Αυτοκρατορία της Ιαπωνίας.
Δεύτερον, υπάρχει το λογικό επιχείρημα ότι τα 66 χρόνια ειρήνης ανάμεσα στις μεγάλες δυνάμεις και τα αναπτυσσόμενα έθνη από το 1945, είναι το αποτέλεσμα της προόδου του πολιτισμού μάλλον, παρά ένα τυχερό γύρισμα στον κύκλο της παγκόσμιας ιστορίας. Στο βιβλίο του “The Better Angels of Our Nature”, ο κ. Steven Pinker του Πανεπιστημίου του Harvard, ισχυρίζεται ότι το ανθρώπινο γένος γίνεται όλο λιγότερο πολεμόχαρο και ότι «σήμερα ίσως ζούμε στην πιο ειρηνική περίοδο της ανθρώπινης ιστορίας».
Τέλος, ο ανεπτυγμένος κόσμος έχει ως σημείο αναφοράς ένα πολύ υψηλότερο επίπεδο αφθονίας απ’όσο στο ’30. Σε ένα οικονομικό κραχ, ο κόσμος μπορεί και πάλι να χάσει τις αποταμιεύσεις, τη δουλειά και το σπίτι του, αλλά είναι λιγότερο πιθανό να πέσει σε απόλυτη ένδεια. Ως εκ τούτου, ίσως είναι λιγότερο επιρρεπής σε πολιτικό φονταμενταλισμό. Η οικονομία της Λετονίας συρρικνώθηκε 18% το 2009 αλλά στις πρόσφατες εκλογές αναδείχθηκαν στην εξουσία δύο κεντρώα κόμματα. Στην Ισπανία η ανεργία είναι ήδη πάνω από 22% και πάνω από 45% μεταξύ των νέων, όμως τις πρόσφατες εκλογές κέρδισε ένα κεντροδεξιό κόμμα.
Οπότε, αν και ο κίνδυνος σοβαρής οικονομικής κρίσης είναι πολύ πραγματικός, δεν πιστεύω ότι κινδυνεύουμε να κυλήσουμε σε πόλεμο. Όμως, ίσως αυτό οφείλεται απλώς στην έλλειψη φαντασίας κάποιου που ήταν αρκετά τυχερός ώστε να μεγαλώσει σε μια εποχή απαράμιλλης ειρήνης και αφθονίας.
ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΤΟΥ ΠΟΛΩΝΟΥ ΥΠΕΞ
Οι Financial Times φιλοξενούν άρθρο του υπουργού Εξωτερικών της Πολωνίας Radoslaw Sikorski, που ουσιαστικά είναι όσα υποστήριξε στην ομιλία του στο Βερολίνο.
''Η Γερμανία δεν είναι θύμα της ασωτίας των άλλων
Η διάσπαση της ευρωζώνης θα προκαλέσει κρίση με διαστάσεις Αποκάλυψης, που θα ξεπεράσουν το χρηματοοικονομικό μας σύστημα. Από τη στιγμή όπου θα επικρατήσει η λογική "ο καθένας ας σώσει το τομάρι του", πώς θα μπορούμε να εμπιστευτούμε ότι θα λειτουργήσουμε όλοι με τον κοινοτικό τρόπο και πώς θα αντισταθούμε στον πειρασμό να παρέμβουμε και σε άλλους τομείς όπως το εμπόριο;
Θα ήθελε πραγματικά κάποιος "να ποντάρει στη μάνα" ότι θα επιβιώσει ο θεμέλιος λίθος, η Ευρωπαϊκή Ένωση, παρά τη διάσπαση της ευρωζώνης; Τα άσχημα διαζύγια, άλλωστε, είναι πιο συχνά από ό,τι τα συναινετικά.
Εάν δεν θέλουμε να κινδυνεύσουμε με μερική αποσύνθεση της Ε.Ε., τότε το δίλημμα είναι τόσο απόλυτο όσο είναι και για τις ομοσπονδίες: βαθύτερη ενοποίηση ή κατάρρευση. Τα βήματα προς μεγαλύτερη δημοσιονομική πειθαρχία των χωρών-μελών είναι προς τη σωστή κατεύθυνση. Οι υπουργοί Οικονομικών, κατά την κατάρτιση των εθνικών προϋπολογισμών, θα πρέπει να δείξουν τα βιβλία τους και στους εταίρους τους. Τα μέλη της ευρωζώνης που παραβιάζουν το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης θα πρέπει να αντιμετωπίσουν κυρώσεις που θα είναι σχεδόν αδύνατον να μπλοκάρουν. Οι αρχές αυτές δεν πρέπει να παρουσιαστούν ως κοινοτικές οδηγίες, αλλά ως νέοι κανόνες.
Επίσης, καθώς το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο καταρτίζει νέους κανόνες, θα πρέπει να καταστήσει και την ΕΚΤ σωστή κεντρική τράπεζα, ύστατο δανειστή, που θα υποστηρίζει την αξιοπιστία όλης της ευρωζώνης. Χρειάζονται, όμως, περισσότερα.
Είναι κρίσιμο να διατηρήσουμε τη συνοχή ανάμεσα στην ευρωζώνη και στα υπόλοιπα μέλη της Ε.Ε. Αντί να οργανώνουμε ξεχωριστές συνόδους για τη ζώνη του ευρώ ή αποκλειστικές συναντήσεις των υπουργών Οικονομικών, μπορούμε να συνεχίσουμε την πρακτική που ισχύει και σε άλλα ευρωπαϊκά φόρα, όπου μπορούν όλοι να παρευρίσκονται, αλλά δικαίωμα ψήφου θα έχουν μόνο τα μέλη.
Κρίσιμο θέμα είναι εάν η Βρετανία, αυτό το τόσο σημαντικό μέλος της Ε.Ε., μπορεί να στηρίξει τις μεταρρυθμίσεις. Η κατάρρευση της ευρωζώνης θα μπορούσε να πλήξει σημαντικά τη βρετανική οικονομία. Το συνολικό χρέος των νοικοκυριών, των επιχειρήσεων και του κράτους στη Βρετανία ξεπερνά το 400% του ΑΕΠ. Είναι τόσο σίγουρο το Λονδίνο ότι οι αγορές θα το στηρίξουν;
Εμείς θα προτιμούσαμε να γίνει μέλος η Βρετανία. Εάν, όμως, δεν μπορεί, τότε ας επιτρέψει σε εμάς να προχωρήσουμε. Και σας παρακαλώ, εξηγήστε στον βρετανικό λαό ότι οι ευρωπαϊκές αποφάσεις δεν είναι διαταγές των Βρυξελλών, αλλά αποτέλεσμα συμφωνιών στις οποίες ελεύθερα συμμετέχετε.
Η Πολωνία μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στη διάσωση της Ευρώπης. Τα τελευταία 4 χρόνια, η συνολική αύξηση του ΑΕΠ ήταν της τάξεως του 15,4%. Ο μέσος όρος στην Ε.Ε. ήταν -0,4%. Σε όσους θέλουν να διασπάσουν την Ευρώπη απαντώ: μήπως θα ήταν καλύτερα να προχωρήσουμε στη φυσική διάσπαση των χωρών της Ευρώπης που αναπτύσσονται και εκείνων που δεν αναπτύσσονται; Σας προειδοποιώ, όμως: πλέον δεν θα συμμορφώνονται όλοι με τα στερεότυπα. Ήμασταν μία από τις πρώτες χώρες που θέσαμε στο Σύνταγμά μας άρθρο για το φρένο χρέους και δεν επαναπαυόμαστε στις δάφνες μας.
Όταν θα λήξει η θητεία αυτού του κοινοβουλίου, η Πολωνία θα πληροί τα κριτήρια για να γίνει μέλος της ευρωζώνης. Κι αυτό γιατί θέλουμε να ευδοκιμήσουμε. Και σκοπεύουμε να γίνουμε μέλος της ευρωζώνης. Αλλά έχουμε πολλά να ζητήσουμε από τη Γερμανία.
Ζητούμε από το Βερολίνο να παραδεχθεί ότι έχει ευνοηθεί περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο από την τρέχουσα διευθέτηση των πραγμάτων και ότι, κατά συνέπεια, έχει τη μεγαλύτερη υποχρέωση να τη διατηρήσει. Όπως γνωρίζει πολύ καλά και η ίδια, η Γερμανία δεν είναι το αθώο θύμα της ασωτίας των άλλων. Επιπλέον, όπως θα έπρεπε να γνωρίζει καλύτερα από οποιονδήποτε άλλον, παραβίασε το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης και οι τράπεζές της ριψοκίνδυνα αγόραζαν επίφοβα ομόλογα.
Καθώς οι επενδυτές ρευστοποιούν τα ομόλογα των χωρών που έχουν βρεθεί στο στόχαστρο και στρέφονται στην ασφάλεια, το κόστος δανεισμού της Γερμανίας έχει μειωθεί σε χαμηλότερο επίπεδο από ό,τι θα ήταν υπό κανονικές συνθήκες. Εάν, όμως, οι γειτονικές οικονομίες της Γερμανίας βαλτώσουν ή καταρρεύσουν, τότε θα υποφέρει και η ίδια.
Η αποστροφή της στον πληθωρισμό είναι κατανοητή. Θα πρέπει, ωστόσο, να εκτιμήσει ότι ο κίνδυνος της κατάρρευσης είναι πλέον πολύ μεγαλύτερος. Ο Juergen Habermas, πολύ σοφά είπε: «Εάν καταρρεύσει το ευρωπαϊκό οικοδόμημα, τότε κανείς δεν ξέρει πόσος χρόνος θα χρειαστεί για να φτάσουμε πάλι στο status quo. Θυμηθείτε τη γερμανική επανάσταση το 1848: όταν κατέρρευσε, χρειαστήκαμε 100 χρόνια για να φτάσουμε σε κάποιο επίπεδο δημοκρατίας».
Τι θεωρώ -ως υπουργός Εξωτερικών της Πολωνίας- μεγαλύτερη απειλή για την ασφάλεια και την ευημερία της χώρας; Όχι την τρομοκρατία και σίγουρα όχι τα γερμανικά τανκς. Ούτε καν τους ρωσικούς πυραύλους, που ο Πρόεδρος Dmitry Medvedev μόλις απείλησε ότι θα αναπτύξει στα σύνορα της Ε.Ε. Η μεγαλύτερη απειλή για την ασφάλεια της Πολωνίας θα ήταν η κατάρρευση της ευρωζώνης.
Ζητώ από τη Γερμανία, για το δικό της συμφέρον και για το δικό μας, να βοηθήσει την ευρωζώνη να επιβιώσει και να ευδοκιμήσει. Κανένας άλλος δεν μπορεί να το κάνει. Πιθανότατα είμαι ο πρώτος υπουργός Εξωτερικών στην Ιστορία της Πολωνίας που το δηλώνει: φοβάμαι λιγότερο τη γερμανική ισχύ από ό,τι αρχίζω να φοβάμαι τη γερμανική αδράνεια. Έχετε γίνει το απολύτως αναγκαίο έθνος της Ευρώπης. Δεν μπορείτε να αποτύχετε στην ηγεσία. Αυτό δεν σημαίνει να κυριαρχήσετε, αλλά να ηγηθείτε των μεταρρυθμίσεων.
Δεν υπάρχει τίποτα αναπόφευκτο στην εξασθένηση της Ευρώπης. Βρισκόμαστε, όμως, στα πρόθυρα του γκρεμού. Είναι η πιο τρομακτική στιγμή κατά τη διάρκεια της υπουργικής μου θητείας. Οι μελλοντικές γενιές θα μας κρίνουν γι' αυτά που θα κάνουμε, όχι γι' αυτά που δεν θα κάνουμε. Είτε θα θέσουμε τις βάσεις για ένα σταθερό μέλλον είτε θα φυγοπονήσουμε και θα συγκατανεύσουμε στην εξασθένηση.''
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου