http://www.tovima.gr
«Επιτρέπεται να φορέσω γραβάτα;». Ηµουν ένας 17χρονος µουσουλµάνος που µεγάλωνε στην Αγγλία στις αρχές της δεκαετίας του 1990 και ερωτήσεις σαν αυτή ήταν µέρος της καθηµερινής ζωής µου. Γέννηµα-θρέµµα του Λονδίνου, ήµουν Βρετανός. Αλλά οι γονείς µου ήταν από την Ινδία και η εµφάνισή µου ήταν διαφορετική: σκούρο δέρµα, µαύρα µαλλιά. Την ίδια ώρα, χιλιάδες ξανθοί, Ευρωπαίοι, µε γαλάζια µάτια, σκοτώνονταν επειδή ήταν µουσουλµάνοι, στη Βοσνία.
Στη διάρκεια εκείνης της εφηβικής κρίσης ταυτότητας, ένας µεγαλύτερος φίλος τον οποίον γνώρισα σε ένα τζαµί µού έδωσε ένα περιοδικό µε µια φωτογραφία ενός αιγύπτιου ιµάµη από τη δεκατία του 1940. Φορούσε γραβάτα και σακάκι, αλλά µε παραδοσιακό φέσι! Ολοι οι ιµάµηδες που γνώριζα στα τζαµιά του Λονδίνου φορούσαν αραβικές κελεµπίες. Στην τηλεόραση, εκπρόσωποι της «Ισλαµικής ∆ηµοκρατίας του Ιράν» αρνούνταν να φορέσουν γραβάτες. Οι βασιλιάδες της Σαουδικής Αραβίας δεν φορούσαν ποτέ δυτικά ρούχα.
Οταν έβλεπα τη φωτογραφία του, δεν φανταζόµουν πόσο βαθιά θα επηρέαζε τόσο πολλούς από εµάς εκείνος ο συµπαθητικός, χαµογελαστός δάσκαλος δηµοτικού. Ακόµη και σήµερα, λίγοι εκτός του αραβικού κόσµου τον γνωρίζουν, αλλά ο Χασάν αλ Μπάνα ίσως είναι ο Αραβας µε τη µεγαλύτερη επιρροή του περασµένου αιώνα.
Αρχισα να τον διαβάζω. Μιλούσε εναντίον των βρετανικών και ευρωπαϊκών επιρροών στη µουσουλµανική ζωή στην Αίγυπτο. Ζητούσε να επιστρέψουν οι µουσουλµάνοι σε µια µορφή πουριτανικού Ισλάµ, ελεύθερου από τις επιρροές του κοσµικού χαρακτήρα του κράτους. Η δική του ζωή ήταν υπόδειγµα αντίστασης, εξέγερσης και ακτιβισµού. Παρακαταθήκη του ήταν η Μουσουλµανική Αδελφότητα, ο πρόδροµος σχεδόν όλων των ισλαµιστικών κινηµάτων στη Μέση Ανατολή σήµερα. Είναι η πιο παλαιά και αποτελεσµατική πολιτική δύναµη στον αραβικό κόσµο.
Σήµερα υπάρχει ένας διάχυτος φόβος στη ∆ύση ότι οι ισλαµιστές θα επιχειρήσουν να καπελώσουν τις επαναστάσεις της Αραβικής Ανοιξης.
Τους ερχόµενους µήνες, στην Αίγυπτο και σε άλλες χώρες στην περιοχή, θα µαίνεται ο ιδεολογικός πόλεµος ανάµεσα στους φιλελεύθερους οπαδούς του κοσµικού χαρακτήρα του κράτους και στους ισλαµιστές για το ποια θα είναι η διάδοχη κατάσταση µετά την πτώση των δικτατορικών κοσµικών καθεστώτων.
Αλλά πώς µοιάζει ένα ισλαµικό κράτος; Τι σηµαίνει, στην πράξη, για χώρες όπως η Αίγυπτος, η Λιβύη και η Τυνησία;
Πήγα στην Αίγυπτο µετά την επανάσταση για να θέσω αυτές τις ερωτήσεις σε ηγέτες της Μουσουλµανικής Αδελφότητας – σκληροπυρηνικούς της παλαιάς σχολής που είχαν φυλακιστεί για τον αγώνα, φιλελευθέρους, νεότερα µέλη και βουλευτές.
Ρώτησα τον καθένα «τι είναι ένα ισλαµικό κράτος». Οι απαντήσεις ήταν πολύ διαφορετικές. Για τους σκληροπυρηνικούς ήταν να γίνει η σαρία νόµος του κράτους. Για τους φιλελευθέρους ήταν γενικώς και αορίστως κάτι περί κοινωνικής δικαιοσύνης, για κάποιους βουλευτές ήταν ένα φιλελεύθερο κράτος που θα απηχεί ισλαµικές αξίες. Οταν τους πίεσα, όµως, κανένας δεν µπόρεσε να πει κάτι πιο συγκεκριµένο για το πώς θα µπορούσε να µοιάζει αυτή η νέα κοινωνία.
Οπως οι µαρξιστές, ασκούσαν κάθε είδους κριτική στο κράτος και την κοινωνία, αλλά όταν τους πίεζες να µιλήσουν για το πώς θα µειωθεί η φτώχεια στην Αίγυπτο, δεν είχαν καµία απάντηση. Στον νου µου αυτό συµβαίνει επειδή το Ισλάµ δεν έχει καµία συγκεκριµένη συνταγή για τη διακυβέρνηση.
Η συναισθηµατική αντίδραση του Χασάν αλ Μπάνα εναντίον της βρετανικής αυτοκρατορίας και η επιθυµία του να διαφοροποιηθεί από καπιταλισµό και κοµµουνισµό βοήθησαν στη γέννηση µιας σύγχρονης ιδεολογίας – του ισλαµισµού – που προσπάθησε να πολιτικοποιήσει το Ισλάµ. Αλλά βρήκε πολύ λίγα σε αυτή την αρχαία θρησκεία που να ανταποκρίνονται στις οικονοµικές και πολιτικές ανάγκες ενός σύγχρονου κόσµου.
Γνωρίζω ότι τα µέλη της Μουσουλµανικής Αδελφότητας πέρασαν πέντε δεκαετίες προσπαθώντας να επιβιώσουν, να γλιτώσουν από διώξεις στρατιωτικών δικτατοριών στον αραβικό κόσµο. ∆εν είχαν τον χρόνο και την άνεση να στοχαστούν και να αναπτυχθούν στον πραγµατικό κόσµο. Οπου τα είχαν αυτά – για παράδειγµα στην Τουρκία – οι ισλαµιστές τείνουν να γίνονται πιο κεντρώοι και πιο ρεαλιστές.
Ο ισλαµισµός και το νόηµα ενός ισλαµικού κράτους, εποµένως, είναι ένα έργο εν προόδω. Το Ισλάµ είναι αρκετά πλούσιο για να προσφέρει εναλλακτικές αναγνώσεις των Γραφών για να υπονοµεύσει τον ισχυρισµό των σκληροπυρηνικών ότι σαρία πρέπει οπωσδήποτε να σηµαίνει βάρβαρες τιµωρίες. Πράγµατι, τα περισσότερα µουσουλµανικά έθνη έχουν κινηθεί πέρα από τέτοιες πρακτικές.
Ενώ η Μουσουλµανική Αδελφότητα µπορεί να είναι βαθιά διχασµένη για σχεδόν όλα τα ζητήµατα της εποχής, υπάρχει ένα ερώτηµα για το οποίο έχει µια σχεδόν καθολική, εχθρική απάντηση: το Ισραήλ. Μιλώντας µε εκπροσώπους όλων των αποχρώσεων του ισλαµιστικού φάσµατος στην Αίγυπτο, δεν άκουσα από κανέναν µια λέξη συµφιλίωσης µε τον εβραίο γείτονα.
Αυτό το σκοτεινό σύννεφο είναι µια πραγµατική αιτία για ανησυχία. Η Αίγυπτος, όπως άλλα αραβικά έθνη, συνεχίζει να νιώθει ταπεινωµένη για ό,τι νιώθει ως ισραηλινές αδικίες.
Με την ισχυρή πιθανότητα τώρα ότι ισλαµιστές θα αναλάβουν θέσεις εξουσίας σε αραβικές χώρες, υπάρχει µια πραγµατική ευκαιρία µεγαλύτερης σύγκρουσης, και κατά συνέπεια περαιτέρω ριζοσπαστικοποίησης στην περιοχή. Η σύγκρουση µε το Ισραήλ δεν εξαγριώνει µόνο τους ισλαµιστές, αλλά και τους φιλελευθέρους.
Υπάρχει και ο µικρότερος αδελφός του Χασάν αλ Μπάνα, ο 90χρονος Γκαµάλ. Τον συνάντησα πριν από δύο χρόνια. Οσοι αποστασιοποιηθήκαµε από τα ισλαµιστικά κινήµατα, βλέπουµε σε εκείνον κάτι από τον εαυτό µας: την ικανότητα να σκεπτόµαστε ελεύθερα και να αψηφούµε τις επιταγές του ισλαµιστικού κινήµατος. Αλλά ακόµη και ο Γκαµάλ, εκ πεποιθήσεως φιλελεύθερος για τα πάντα, από την ισότητα των φύλων ως τον θρησκευτικό πλουραλισµό, µίλησε υπέρ των βοµβιστών αυτοκτονίας που επιτίθενται σε Ισραηλινούς. ∆εν είναι ο µόνος που εγκαταλείπει την κοινή λογική και τον ορθολογισµό και αγκαλιάζει το συναίσθηµα και την οργή στο θέµα της σύγκρουσης Αράβων και εβραίων.
Το τέλος αυτής της σύγκρουσης, ή τουλάχιστον των βίαιων λύσεων για αυτήν, είναι η πραγµατική πρόκληση. Ο κόσµος εντυπωσιάστηκε από τις αραβικές εξεγέρσεις στις οποίες το κάψιµο αµερικανικών ή ισραηλινών σηµαιών δεν ήταν το κεντρικό σηµείο αναφοράς. Οι διαδηλωτές επικεντρώθηκαν σε εσωτερικά, εθνικά προβλήµατα. Ετσι πρέπει να συνεχίσουν. Με τον καιρό, και οι ισλαµιστές πιθανόν να προσανατολιστούν προς έναν συνδυασµΌΙΣΛΆµ και κοσµικής δηµοκρατίας α λα τουρκικά. Αλλά αυτή η πορεία κινδυνεύει να εκτροχιαστεί από µια αναζωπύρωση της αραβο-ισραηλινής σύγκρουσης, που θα στρέψει το µυαλό των νέων µακριά από την ανάπτυξη και τη δηµοκρατία, προς τον πόλεµο και την εκδίκηση.
© 2011 The New York Times
Ο Εντ Χουσεΐν είναι ειδικός στη Μέση Ανατολή στο think tank «Council on Foreign Relations» και συγγραφέας του «Ο Ισλαμιστής» (σελίδα στο Twitter: @Ed_Husain.)
«Επιτρέπεται να φορέσω γραβάτα;». Ηµουν ένας 17χρονος µουσουλµάνος που µεγάλωνε στην Αγγλία στις αρχές της δεκαετίας του 1990 και ερωτήσεις σαν αυτή ήταν µέρος της καθηµερινής ζωής µου. Γέννηµα-θρέµµα του Λονδίνου, ήµουν Βρετανός. Αλλά οι γονείς µου ήταν από την Ινδία και η εµφάνισή µου ήταν διαφορετική: σκούρο δέρµα, µαύρα µαλλιά. Την ίδια ώρα, χιλιάδες ξανθοί, Ευρωπαίοι, µε γαλάζια µάτια, σκοτώνονταν επειδή ήταν µουσουλµάνοι, στη Βοσνία.
Στη διάρκεια εκείνης της εφηβικής κρίσης ταυτότητας, ένας µεγαλύτερος φίλος τον οποίον γνώρισα σε ένα τζαµί µού έδωσε ένα περιοδικό µε µια φωτογραφία ενός αιγύπτιου ιµάµη από τη δεκατία του 1940. Φορούσε γραβάτα και σακάκι, αλλά µε παραδοσιακό φέσι! Ολοι οι ιµάµηδες που γνώριζα στα τζαµιά του Λονδίνου φορούσαν αραβικές κελεµπίες. Στην τηλεόραση, εκπρόσωποι της «Ισλαµικής ∆ηµοκρατίας του Ιράν» αρνούνταν να φορέσουν γραβάτες. Οι βασιλιάδες της Σαουδικής Αραβίας δεν φορούσαν ποτέ δυτικά ρούχα.
Οταν έβλεπα τη φωτογραφία του, δεν φανταζόµουν πόσο βαθιά θα επηρέαζε τόσο πολλούς από εµάς εκείνος ο συµπαθητικός, χαµογελαστός δάσκαλος δηµοτικού. Ακόµη και σήµερα, λίγοι εκτός του αραβικού κόσµου τον γνωρίζουν, αλλά ο Χασάν αλ Μπάνα ίσως είναι ο Αραβας µε τη µεγαλύτερη επιρροή του περασµένου αιώνα.
Αρχισα να τον διαβάζω. Μιλούσε εναντίον των βρετανικών και ευρωπαϊκών επιρροών στη µουσουλµανική ζωή στην Αίγυπτο. Ζητούσε να επιστρέψουν οι µουσουλµάνοι σε µια µορφή πουριτανικού Ισλάµ, ελεύθερου από τις επιρροές του κοσµικού χαρακτήρα του κράτους. Η δική του ζωή ήταν υπόδειγµα αντίστασης, εξέγερσης και ακτιβισµού. Παρακαταθήκη του ήταν η Μουσουλµανική Αδελφότητα, ο πρόδροµος σχεδόν όλων των ισλαµιστικών κινηµάτων στη Μέση Ανατολή σήµερα. Είναι η πιο παλαιά και αποτελεσµατική πολιτική δύναµη στον αραβικό κόσµο.
Σήµερα υπάρχει ένας διάχυτος φόβος στη ∆ύση ότι οι ισλαµιστές θα επιχειρήσουν να καπελώσουν τις επαναστάσεις της Αραβικής Ανοιξης.
Τους ερχόµενους µήνες, στην Αίγυπτο και σε άλλες χώρες στην περιοχή, θα µαίνεται ο ιδεολογικός πόλεµος ανάµεσα στους φιλελεύθερους οπαδούς του κοσµικού χαρακτήρα του κράτους και στους ισλαµιστές για το ποια θα είναι η διάδοχη κατάσταση µετά την πτώση των δικτατορικών κοσµικών καθεστώτων.
Αλλά πώς µοιάζει ένα ισλαµικό κράτος; Τι σηµαίνει, στην πράξη, για χώρες όπως η Αίγυπτος, η Λιβύη και η Τυνησία;
Πήγα στην Αίγυπτο µετά την επανάσταση για να θέσω αυτές τις ερωτήσεις σε ηγέτες της Μουσουλµανικής Αδελφότητας – σκληροπυρηνικούς της παλαιάς σχολής που είχαν φυλακιστεί για τον αγώνα, φιλελευθέρους, νεότερα µέλη και βουλευτές.
Ρώτησα τον καθένα «τι είναι ένα ισλαµικό κράτος». Οι απαντήσεις ήταν πολύ διαφορετικές. Για τους σκληροπυρηνικούς ήταν να γίνει η σαρία νόµος του κράτους. Για τους φιλελευθέρους ήταν γενικώς και αορίστως κάτι περί κοινωνικής δικαιοσύνης, για κάποιους βουλευτές ήταν ένα φιλελεύθερο κράτος που θα απηχεί ισλαµικές αξίες. Οταν τους πίεσα, όµως, κανένας δεν µπόρεσε να πει κάτι πιο συγκεκριµένο για το πώς θα µπορούσε να µοιάζει αυτή η νέα κοινωνία.
Οπως οι µαρξιστές, ασκούσαν κάθε είδους κριτική στο κράτος και την κοινωνία, αλλά όταν τους πίεζες να µιλήσουν για το πώς θα µειωθεί η φτώχεια στην Αίγυπτο, δεν είχαν καµία απάντηση. Στον νου µου αυτό συµβαίνει επειδή το Ισλάµ δεν έχει καµία συγκεκριµένη συνταγή για τη διακυβέρνηση.
Η συναισθηµατική αντίδραση του Χασάν αλ Μπάνα εναντίον της βρετανικής αυτοκρατορίας και η επιθυµία του να διαφοροποιηθεί από καπιταλισµό και κοµµουνισµό βοήθησαν στη γέννηση µιας σύγχρονης ιδεολογίας – του ισλαµισµού – που προσπάθησε να πολιτικοποιήσει το Ισλάµ. Αλλά βρήκε πολύ λίγα σε αυτή την αρχαία θρησκεία που να ανταποκρίνονται στις οικονοµικές και πολιτικές ανάγκες ενός σύγχρονου κόσµου.
Γνωρίζω ότι τα µέλη της Μουσουλµανικής Αδελφότητας πέρασαν πέντε δεκαετίες προσπαθώντας να επιβιώσουν, να γλιτώσουν από διώξεις στρατιωτικών δικτατοριών στον αραβικό κόσµο. ∆εν είχαν τον χρόνο και την άνεση να στοχαστούν και να αναπτυχθούν στον πραγµατικό κόσµο. Οπου τα είχαν αυτά – για παράδειγµα στην Τουρκία – οι ισλαµιστές τείνουν να γίνονται πιο κεντρώοι και πιο ρεαλιστές.
Ο ισλαµισµός και το νόηµα ενός ισλαµικού κράτους, εποµένως, είναι ένα έργο εν προόδω. Το Ισλάµ είναι αρκετά πλούσιο για να προσφέρει εναλλακτικές αναγνώσεις των Γραφών για να υπονοµεύσει τον ισχυρισµό των σκληροπυρηνικών ότι σαρία πρέπει οπωσδήποτε να σηµαίνει βάρβαρες τιµωρίες. Πράγµατι, τα περισσότερα µουσουλµανικά έθνη έχουν κινηθεί πέρα από τέτοιες πρακτικές.
Ενώ η Μουσουλµανική Αδελφότητα µπορεί να είναι βαθιά διχασµένη για σχεδόν όλα τα ζητήµατα της εποχής, υπάρχει ένα ερώτηµα για το οποίο έχει µια σχεδόν καθολική, εχθρική απάντηση: το Ισραήλ. Μιλώντας µε εκπροσώπους όλων των αποχρώσεων του ισλαµιστικού φάσµατος στην Αίγυπτο, δεν άκουσα από κανέναν µια λέξη συµφιλίωσης µε τον εβραίο γείτονα.
Αυτό το σκοτεινό σύννεφο είναι µια πραγµατική αιτία για ανησυχία. Η Αίγυπτος, όπως άλλα αραβικά έθνη, συνεχίζει να νιώθει ταπεινωµένη για ό,τι νιώθει ως ισραηλινές αδικίες.
Με την ισχυρή πιθανότητα τώρα ότι ισλαµιστές θα αναλάβουν θέσεις εξουσίας σε αραβικές χώρες, υπάρχει µια πραγµατική ευκαιρία µεγαλύτερης σύγκρουσης, και κατά συνέπεια περαιτέρω ριζοσπαστικοποίησης στην περιοχή. Η σύγκρουση µε το Ισραήλ δεν εξαγριώνει µόνο τους ισλαµιστές, αλλά και τους φιλελευθέρους.
Υπάρχει και ο µικρότερος αδελφός του Χασάν αλ Μπάνα, ο 90χρονος Γκαµάλ. Τον συνάντησα πριν από δύο χρόνια. Οσοι αποστασιοποιηθήκαµε από τα ισλαµιστικά κινήµατα, βλέπουµε σε εκείνον κάτι από τον εαυτό µας: την ικανότητα να σκεπτόµαστε ελεύθερα και να αψηφούµε τις επιταγές του ισλαµιστικού κινήµατος. Αλλά ακόµη και ο Γκαµάλ, εκ πεποιθήσεως φιλελεύθερος για τα πάντα, από την ισότητα των φύλων ως τον θρησκευτικό πλουραλισµό, µίλησε υπέρ των βοµβιστών αυτοκτονίας που επιτίθενται σε Ισραηλινούς. ∆εν είναι ο µόνος που εγκαταλείπει την κοινή λογική και τον ορθολογισµό και αγκαλιάζει το συναίσθηµα και την οργή στο θέµα της σύγκρουσης Αράβων και εβραίων.
Το τέλος αυτής της σύγκρουσης, ή τουλάχιστον των βίαιων λύσεων για αυτήν, είναι η πραγµατική πρόκληση. Ο κόσµος εντυπωσιάστηκε από τις αραβικές εξεγέρσεις στις οποίες το κάψιµο αµερικανικών ή ισραηλινών σηµαιών δεν ήταν το κεντρικό σηµείο αναφοράς. Οι διαδηλωτές επικεντρώθηκαν σε εσωτερικά, εθνικά προβλήµατα. Ετσι πρέπει να συνεχίσουν. Με τον καιρό, και οι ισλαµιστές πιθανόν να προσανατολιστούν προς έναν συνδυασµΌΙΣΛΆµ και κοσµικής δηµοκρατίας α λα τουρκικά. Αλλά αυτή η πορεία κινδυνεύει να εκτροχιαστεί από µια αναζωπύρωση της αραβο-ισραηλινής σύγκρουσης, που θα στρέψει το µυαλό των νέων µακριά από την ανάπτυξη και τη δηµοκρατία, προς τον πόλεµο και την εκδίκηση.
© 2011 The New York Times
Ο Εντ Χουσεΐν είναι ειδικός στη Μέση Ανατολή στο think tank «Council on Foreign Relations» και συγγραφέας του «Ο Ισλαμιστής» (σελίδα στο Twitter: @Ed_Husain.)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου